Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 346/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J.K.
przeciwko K. F.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 maja 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 lutego 2015 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanej kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 14 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w R. uznał za
bezskuteczną w stosunku do powoda J. K. – któremu przysługuje wierzytelność w
wysokości głównej 164.000 zł z odsetkami, wynikająca z tytułów wykonawczych w
postaci: a) aktu notarialnego z dnia 14 kwietnia 2008 r. sporządzonego przed
notariuszem B. C. z Kancelarii Notarialnej w R., , zaopatrzonego w klauzulę
wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w R. z dnia 24 marca
2009 r., sygn. akt I1 Co …/09, b) aktu notarialnego z dnia 16 października 2008 r.
sporządzonego przez notariuszem B. C., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności
postanowieniem Sądu Rejonowego w R. z dnia 3 marca 2009 r., sygn. akt I1
Co …/09 – umowę darowizny zawartą w dniu 13 listopada 2012 r. w formie aktu
notarialnego przed notariuszem M. U. pomiędzy T. H. a pozwaną K. F., na mocy
której pozwana nabyła odrębną własność lokalu objętego księgą wieczystą KW Nr
[…] prowadzoną przez Sąd Rejonowy, wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej.
W motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy ustalił, że T. H. jest dłużnikiem powoda
a wierzytelności przysługujące powodowi, w łącznej kwocie 164.000 zł z odsetkami
według stanu nadzień 13 marca 2014 r. w kwocie 278.976, 03 zł, są stwierdzone
opisanymi w sentencji wyroku tytułami egzekucyjnymi w postaci aktów notarialnych
zaopatrzonych w sądowe klauzule wykonalności. Egzekucja prowadzona przez
powoda z majątku dłużnika okazała się bezskuteczna. W toku postępowania
egzekucyjnego, w dniu 13 listopada 2012 r. doszło do zawarcia w formie aktu
notarialnego dwóch umów darowizny, objętych tym aktem. T. H. otrzymał
darowizną od swoich rodziców E. i S. H. nieruchomość lokalową wraz z prawami do
części wspólnych; wartość przedmiotu darowizny została określona na 200.000 zł,
przy czym na rzecz rodziców ustanowił on służebność mieszkania. Następnie,
tymże aktem, T. H. darował lokal swojej żonie K. F.
Nieruchomość lokalowa, o którą chodzi, była obciążona hipoteką dla
zabezpieczenia wierzytelności powoda w kwocie 100.000 zł; zabezpieczenie to
ustanowili E. i S. H. Przez zawarciem umowy, o którą chodzi, pozwana uzgodniła z
teściami, że lokal darują jej a ona ureguluje zobowiązania zabezpieczone wpisami
w dziale czwartym księgi wieczystej. Dług zabezpieczony hipotecznie został
3
uregulowany, a powód wraził zgodę na wykreślenie hipoteki. Po zawarciu umowy
małż. H. dokonali na rzecz pozwanej przelewu wierzytelności jaka przysługiwała im
w stosunku do powoda w związku z treścią porozumienia jakie z nim zawarli w dniu
9 stycznia 2012 r. Nadto Sąd ustalił, że powód jest wierzycielem T. H. na mocy
jeszcze innych tytułów wykonawczych; obaj prowadzili wspólne interesy. Obecnie
dłużnik nie ma żadnego majątku, ma zobowiązania z tytułu alimentów, należności
podatkowych i składek na ubezpieczenie społeczne.
Dokonując oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, Sąd pierwszej
instancji wskazał, że zaskarżona czynność miała na celu pokrzywdzenie
wierzyciela o czym pozwana widziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.
W stosunku do niej jako osoby bliskiej dłużnika działa domniemanie z art. 527 § 3
k.c. Na skutek dokonanej darowizny dłużnik stał się niewypłacalny w stopniu
większym niż był uprzednio. Dla tej oceny nie miała znaczenia okoliczność
wskazywana przez pozwaną, to jest, że umowa miała charakter dwustopniowy tylko
dla uniknięcia w ten sposób nadmiernych obciążeń podatkowych związanych
z darowizną - treść umowy jest bowiem jasna i nie wymaga wykładni. Za nie
mające też znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd uznał wnioski dowodowe
zmierzające do ustalenia wysokości zadłużenia T. H. i wnioski te oddalił, wskazując,
że nie ma pewności, iż inni wierzyciele skierowaliby egzekucje do tej nieruchomości,
sama zaś potencjalna możliwość zbiegu egzekucji prowadzonej przez powoda z
innymi egzekucjami nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa na podstawie
art. 527 k.c.
Na skutek apelacji pozwanej, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 lutego 2015
r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Sąd ten dopuścił dowody z
informacji GOPS, ZUS i Urzędu Skarbowego dla ustalenia wysokości zadłużenia T.
H. i ustalił, że jego zadłużenie z tytułu należności podatkowych w dniu 13 listopada
2012 r. wynosiło 128.504,24 zł, dług w ZUS w tej dacie wynosił 35.597,67 zł
należności głównej i postępowanie egzekucyjne zmierzające do wyegzekwowania
tej należności okazał się bezskuteczne. Ponadto miał on zobowiązania z tytułu
wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego w kwocie 17.190,48 zł. Sąd
Apelacyjny za uzasadnione uznał zarzuty apelacji dotyczące naruszenia art. 527
k.c. przez wadliwe uznanie, że umowa darowizny doprowadziła do pokrzywdzenia
4
wierzyciela oraz, że dłużnik na skutek darowizny stał się niewypłacalny w stopniu
wyższym. Sąd Apelacyjny wskazał, że okoliczności zawarcia umowy prowadzą do
wniosku o braku takiej świadomości po stronie dłużnika. Dłużnik stał się
właścicielem lokalu po to tylko aby uniknąć wyższych obciążeń podatkowych i aby
go przekazać pozwanej. Nie wyzbył się majątku, który wcześniej posiadał i który
mógłby służyć zaspokojeniu wierzyciela. Ponadto uwzględnienie powództwa ze
skargi pauliańskiej jest możliwe wówczas gdy istnieje związek pomiędzy
zaskarżoną czynnością a niewypłacalnością dłużnika. Jeżeli stan majątku dłużnika
uniemożliwiła zaspokojenie wierzyciela niezależnie od tego czy zaskarżona
czynność zostałby dokonana, powództwo podlega oddaleniu. Taka sytuacja
wystąpiła w sprawie skoro zobowiązania dłużnika wynosiły 181.291 zł i korzystały
one z pierwszeństwa zaspokojenia, wyprzedzając wierzytelność powoda.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powód, zarzucając
naruszenie art. 527 § 1, 2 i 3 w związku z art. 528 i art. 529 k.c., domagał się
uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia apelacji pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podzielić należy stanowisko Sądu Apelacyjnego, że uwzględnienie
powództwa opartego na art. 527 k.c. jest możliwe tylko w razie istnienia związku
przyczynowego między zaskarżoną czynnością prawną a niewypłacalnością
dłużnika. Z ustaleń Sądu Apelacyjnego wynika, że zobowiązania publicznoprawne
dłużnika korzystające z pierwszeństwa zaspokojenia przed wierzytelnościami
powoda oraz wpisana na nieruchomości w dacie czynności hipoteka
zabezpieczająca inną wierzytelność do wysokości 100.000 zł wskazują
jednoznacznie, że nawet w wypadku niedokonania kwestionowanej czynności,
powód w toku egzekucji z nieruchomości lokalowej nie uzyskałby zaspokojenia tych
wierzytelności, o których ochronę zbiegał w sprawie niniejszej. Jeżeli więc stan
majątku dłużnika uniemożliwiał zaspokojenie wierzyciela niezależnie od tego, czy
zaskarżona czynność zostałaby dokonana, nie istnieje związek przyczynowy
między tą czynnością a pokrzywdzeniem wierzycieli, co skutkuje koniecznością
5
oddalenia skargi pauliańskiej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia
2007 r. II CSK 384/06, nie publ.).
Trafne było też stanowisko Sadu Apelacyjnego, że w okolicznościach sprawy
brak było podstaw do przypisania dłużnikowi zamiaru pokrzywdzenia wierzyciela.
Z ustaleń sądu wynikało, że pozwana uzgodniła z teściami, że darowizna zostanie
dokonana na jej rzecz stąd też jej zobowiązanie spłaty długu zabezpieczonego
hipoteką. Do zawarcia dwóch umów darowizny, małżonków H. z synem T. i T. H. z
żoną, pozwaną, doszło dlatego, że uzyskano w ten sposób pomniejszenie podatku i
opłat od dokonanej czynności cywilnoprawnej, jednakże celem umowy nie było
przysporzenie na rzecz dłużnika ale przysporzenie na rzecz pozwanej. Trafnie Sąd
Apelacyjny dostrzegł, że dłużnik stał się właścicielem lokalu nie po to, aby
powiększyć swój majątek, ale tylko po to aby w następnej chwili darować go żonie;
ta sekwencja zdarzeń prowadzi do wniosku, że wiedza dłużnika o istnieniu
wierzycieli nie jest w tych okolicznościach wystarczająca dla przypisania dłużnikowi
świadomości, w rozumieniu art. 527 § 1 k.c., ich pokrzywdzenia przez tę czynność.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i 3 k.p.c. w związku z § 6 pkt 6 i § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.).
db
kc