Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 3/16
POSTANOWIENIE
Dnia 5 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Piotr Prusinowski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku D. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego PH S. z siedzibą w m. M.
o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 maja 2016 r.,
zażalenia organu rentowego na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 października 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 16 października 2015 r. po
rozpoznaniu sprawy z wniosku D. S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych, przy udziale zainteresowanego PH S., o podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, odrzucił apelację organu rentowego od wyroku Sądu
Okręgowego we W. z dnia 6 października 2014 r.
W uzasadnieniu Sąd wskazał, że Sąd pierwszej instancji wyrokiem z dnia 6
października 2014 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne stanowi kwota wynagrodzenia w wysokości
2
12.821,58 zł, ustalonego w umowie o pracę zawartej przez ubezpieczonego D. S. z
zainteresowanym pracodawcą T. U. (poczynając od listopada 2012 r.).
Wyrok ten zaskarżył apelacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wnosząc o
jego zmianę przez oddalenie odwołania lub uchylenie wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
W apelacji nie została wskazana wartość przedmiotu zaskarżenia.
Po wezwaniu pełnomocnika strony pozwanej do uzupełnienia braku formalnego
apelacji przez wskazanie tej wartości, pełnomocnik strony pozwanej odmówił
wykonania zarządzenia, twierdząc, że wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia
nie jest konieczne dla rozpoznania apelacji.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że obowiązek wskazywania przez skarżącego
wartości przedmiotu zaskarżenia jest spornym zagadnieniem dotyczącym
postępowania międzyinstancyjnego. W judykaturze zarysowały się trzy poglądy na
ten temat. Pierwszy z nich wskazuje, że według przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego, niewskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia prowadzi do odrzucenia
apelacji lub zażalenia, drugie stanowisko dowodzi, że wskazanie wartości
przedmiotu zaskarżenia nie jest konieczne, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia
sąd może określić samodzielnie, w szczególności gdy przedmiotem żądania jest
określona kwota pieniężna, pogląd trzeci wiąże się z zagadnieniem kosztów
sądowych i kosztów zastępstwa procesowego. Według niego, niewskazanie
wartości przedmiotu zaskarżenia nie uniemożliwia nadania biegu sprawie, jeżeli od
wskazania tej wartości nie zależą opłaty sądowe lub „taryfowe” wynagrodzenie
pełnomocnika.
Sąd Apelacyjny uznał, że w rozpoznawanej sprawie, która w sposób
niewątpliwy jest sprawą o charakterze majątkowym, dla ustalenia wysokości
kosztów zastępstwa procesowego znajdzie zastosowanie § 6 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 r.,
poz. 490 ze zm.), zatem niewskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia stanowi
brak formalny apelacji, skutkujący jej odrzuceniem z mocy art. 370 k.p.c.
3
Postanowienie to zostało zaskarżone zażaleniem przez organ rentowy, który
zarzucił mu naruszenie art. 373 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c., przez odrzucenie
apelacji organu rentowego z powodu nieuzupełnienia w wyznaczonym terminie
braków formalnych, pomimo że obowiązek do uzupełnienia braków formalnych nie
istniał.
W uzasadnieniu podniesiono, że sprawa nie jest sprawą o prawa majątkowe.
Rozstrzygnięcie dokonane w niniejszej sprawie nie skutkuje bezpośrednio po
stronie organu rentowego obowiązkiem wypłaty świadczenia w określonej kwocie, a
jedynie obowiązkiem dokonania określonych zapisów na koncie ubezpieczonego.
Prawa majątkowe mogą wiązać się natomiast z obowiązkiem wypłaty zasiłku,
czego niniejsza sprawa bezpośrednio nie dotyczyła.
Zauważono także, że ani w odwołaniu od decyzji, ani na żadnym innym
etapie postępowania pierwszoinstancyjnego nie została określona wartość
przedmiotu sporu, zatem organ rentowy nie miałby możliwości prawidłowego
ustalenia wartości przedmiotu zaskarżenia, a w szczególności wskazania go w
kwocie nie wyższej od wartości przedmiotu sporu.
Ponadto organ rentowy podniósł, że nawet gdyby przyjąć, że podstawą
wymiaru składek jest kwota pieniężna wyrażona w złotych, po przemnożeniu której
przez obowiązującą stopę procentową składki otrzymuje się kwotę należnych
składek na dane ubezpieczenie społeczne, to ustalenie podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne stanowi jeden z elementów, których dopiero łączne
zestawienie pozwala na obliczenie wysokości należnych do zapłacenia składek na
ubezpieczenia społeczne. Ewentualne wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia
wymagałaby hipotetycznego wyliczania wysokości składek należnych do
zapłacenia przez płatnika, co w chwili obecnej wydaje się przedwczesne. Należy
zatem uznać, że przy ustaleniu podstawy wymiaru składek - jako etapie dojścia do
naliczenia składek - wartość przedmiotu zaskarżenia nie występuje, a organ
rentowy nie jest obowiązany do jego wskazania.
Żalący się wskazał także, że nawet gdyby uznać, że organ rentowy powinien
wskazać w apelacji wartość przedmiotu zaskarżenia, brak było podstaw do
odrzucenia apelacji. Część orzecznictwa wskazuje, że niewskazanie wartości
przedmiotu zaskarżenia nie stanowi braku apelacji, jeżeli Sąd może samodzielnie ją
4
określić. Ponadto zauważył, że zgodnie z ustalonym orzecznictwem
nieuzupełnienie przez stronę braku formalnego apelacji polegającego na
niewskazaniu wartości przedmiotu zaskarżenia nie uzasadnia odrzucenia apelacji.
Sankcji tej podlegają bowiem tylko braki formalne uniemożliwiające nadanie
apelacji prawidłowego biegu w rozumieniu art. 130 § 1 k.p.c., a niewskazanie w
apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia nie jest takim brakiem. Konsekwencji w
postaci odrzucenia apelacji nie można wyciągnąć w szczególności w przypadku,
gdy wartość przedmiotu zaskarżenia nie ma wpływu na właściwość rzeczową sądu
ani na wysokość opłat sądowych i wysokość wynagrodzenia należnego w ramach
pokrycia kosztów procesu. W niniejszej sprawie wartość przedmiotu zaskarżenia
nie ma wpływu na właściwość rzeczową sądu, wysokość opłat sądowych ani
wysokość wynagrodzenia należnego w ramach pokrycia kosztów procesu.
Stanowiska Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym wartość przedmiotu zaskarżenia
ma wpływ na wysokość kosztów zastępstwa procesowego, nie ma można uznać za
zasadne. W orzecznictwie sądowym przyjęta została praktyka, że koszty
zastępstwa procesowego w sprawach o podstawę wymiaru składki ustalane są na
podstawie § 11 pkt 2 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.
Ponadto orzeczenia, na które powołuje się Sąd Apelacyjny, dotyczą obowiązku
zapłaty przez płatników składek w wyższej kwocie w związku z ustaleniem
podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne. Niniejsza sprawa dotyczy
obniżenia podstawy wymiaru składki ustalonej dla zgłoszonego do ubezpieczeń
społecznych pracownika i powyższe orzeczenia nie mogą mieć do niej
zastosowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszym rzędzie należy zauważyć, że sprawa o ustalenie podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest sprawą o prawo majątkowe.
Pogląd ten jest utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w którym przyjmuje
się, że wartością przedmiotu zaskarżenia w sprawie o wysokość podstawy wymiaru
5
składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne równa jest różnicy
pomiędzy wysokością składki wskazywaną (zapłaconą) przez odwołującego się i
składką należną, ustaloną w zaskarżonej decyzji za sporny okres - art. 22 w
związku z art. 3982
§ 1 k.p.c. (por. postanowienia z dnia 17 kwietnia 2009 r., II UZ
12/09, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 301; z dnia 26 stycznia 2011 r., II UK 190/10,
LEX nr 786391; z dnia 7 kwietnia 2010 r., I UZ 8/10, LEX nr 1620499; z dnia 24
maja 2012 r., II UZ 16/12, LEX nr 1222163 oraz postanowienie z dnia 7 listopada
2013 r., II UZ 59/13, LEX nr 1391553). Poglądy te odnoszą się do sytuacji, gdy
istotą sporu jest wysokość składek wymierzonych od ustalonej przez organ rentowy
podstawy ich wymiaru. W takim przypadku wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi
różnica między wysokością składek zapłaconych a wysokością składek naliczonych
przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji. Natomiast w przypadku, gdy
przedmiotem sporu nie jest wysokość zobowiązania składkowego, ale wysokość
samej podstawy wymiaru - wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi różnica między
zadeklarowaną przez płatnika składek podstawą wymiaru składek a podstawą
wymiaru należną według organu rentowego (por. np. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 26 czerwca 2012 r., II UK 312/11, LEX nr 1235842; z dnia 8
listopada 2013 r., II UZ 61/13, LEX nr 1396417). Zatem w niniejszej, w której spór
nie dotyczy wysokości zobowiązania składkowego, wartość przedmiotu zaskarżenia
wyraża się różnicą między podstawą wymiaru składek przyjętą przez Sąd a
podstawą wymiaru składek określoną w decyzji organu rentowego.
Stosunek ubezpieczenia społecznego jest stosunkiem o charakterze
majątkowym, gdyż konsekwencją jego istnienia jest obowiązek opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne oraz prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia dla
osób uprawnionych (art. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.). Taki charakter
stosunku prawnego, którego dotyczy spór, powoduje obowiązek wskazania przez
odwołującego się wartości przedmiotu sporu zgodnie z art. 19 § 2 k.p.c. Z mocy
art. 368 § 2 k.p.c. wnoszący apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji ma
ustawowy obowiązek oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia przy
odpowiednim zastosowaniu art. 19 do 24 i 25 § 1 k.p.c. Z woli ustawodawcy brak
oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia, jeżeli strona nie uzupełniła tego
6
braku w wymaganym terminie, stanowi podstawę do odrzucenia apelacji zgodnie z
art. 370 k.p.c. Zasada ta ma również zastosowanie w postępowaniu w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca
2005 r., II UZP 7/05, OSNP 2005 nr 24, poz. 396, zgodnie z którą nieuzupełnienie
przez stronę w wyznaczonym terminie braku apelacji polegającego na
nieoznaczeniu wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawie o prawo majątkowe
(art. 368 § 2 k.p.c.) może stanowić podstawę jej odrzucenia (art. 370 k.p.c.), także
w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, przy czym, co wymaga
podkreślenia, uchwale tej nie nadano charakteru jednoznacznie rygorystycznego).
Należy zwrócić uwagę, że Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach
niejednokrotnie wyrażał zapatrywanie, że art. 373 k.p.c. (i także art. 370 k.p.c.)
należy odczytywać łącznie z art. 130 k.p.c., co prowadzi do wniosku, że odrzucenie
apelacji z powodu nieuzupełnienia braków formalnych w wyznaczonym terminie
dotyczy zatem tylko takich braków, które uniemożliwiają nadanie apelacji
prawidłowego biegu (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 29 lipca 2003 r., III
PZP 10/03, OSNP 2004 nr 3, poz. 43; z dnia 7 lipca 2005 r., II UZP 7/05, OSNP
2005 nr 24, poz. 396; z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CZP 77/07, OSNC 2008 nr 10,
poz. 109; z dnia 27 marca 2008 r., III CZP 7/08, OSNC 2009 nr 4, poz. 55; oraz
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 15 września 2000 r., I PZ 58/00,
OSNAPiUS 2002 nr 9, poz. 21; z dnia 11 grudnia 2009 r., II UZ 43/09, LEX nr
583825; z dnia 10 lutego 2015 r., II UZ 76/14, LEX nr 1806444; z dnia 14 stycznia
2015 r., I CZ 100/14, LEX nr 1640230; z dnia 13 listopada 2014 r., V CZ 71/14, LEX
nr 1565790; z dnia 21 października 2015 r., II UZ 24/15, niepublikowane).
Podkreślić należy, że art. 1261
§ 1 k.p.c. został umieszczony wśród
przepisów określających przesłanki formalne wszystkich pism procesowych,
natomiast art. 368 § 2 k.p.c. jest przepisem określającym przesłanki formalne
kwalifikowanego pisma procesowego, jakim jest apelacja. Oznacza to, że art. 368 §
2 k.p.c. zawiera regulację szczególną wobec art. 1261
§ 1 k.p.c. Artykuły 370, 3701
i
373 k.p.c. zawierają natomiast przepisy szczególne w stosunku do art. 130 k.p.c.
Dotyczy to w szczególności skutku nieuzupełnienia lub wystąpienia braków
formalnych, który polega na odrzuceniu apelacji, a nie jej zwrocie. Niemniej jednak
artykuły 370, 3701
ani 373 k.p.c. nie wyłączają w całości stosowania art. 130 k.p.c.
7
do apelacji niespełniającej przesłanek formalnych. Do apelacji ma więc
zastosowanie art. 130 § 1 zdanie drugie k.p.c., który stanowi, że mylne oznaczenie
pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do
nadania pismu biegu i rozpoznania go we właściwym trybie. Odpowiednie
zastosowanie do apelacji ma też art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. w zakresie, w
jakim stanowi, że wezwanie do uzupełnienia lub poprawienia pisma procesowego
następuje jedynie wtedy, gdy pismo to nie może otrzymać prawidłowego biegu
wskutek niezachowania przesłanek formalnych (art. 391 § 1 k.p.c.). Wezwanie do
usunięcia braków formalnych apelacji pod rygorem jej odrzucenia w razie
nieusunięcia braków w wyznaczonym terminie, zgodnie z art. 370 lub 373 k.p.c.,
może nastąpić jedynie wtedy, gdy braki te są tego rodzaju, że powodują, iż nie
można apelacji nadać prawidłowego biegu.
Wymaganie wskazania wartości przedmiotu zaskarżenia w piśmie
procesowym obejmującym środek zaskarżenia jest przesłanką formalną tego
pisma; dotyczy to także apelacji. Ocena, czy jest to wymaganie, którego
niespełnienie powoduje niemożność nadania apelacji prawidłowego biegu w
rozumieniu art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i
powoduje konieczność wezwania strony do uzupełnienia apelacji pod rygorem jej
odrzucenia (art. 370 i 373 k.p.c.), wiąże się w znacznym stopniu z określeniem
funkcji, jaką spełnia warunek wskazania w apelacji wartości przedmiotu
zaskarżenia. W przywołanym orzecznictwie wskazuje się, że określenie wartości
przedmiotu sporu i wartości przedmiotu zaskarżenia może spełniać kilka funkcji.
W odniesieniu do wartości przedmiotu sporu chodzi o możliwość stwierdzenia
właściwości rzeczowej (art. 17 pkt 4 k.p.c.), a w odniesieniu do wartości przedmiotu
zaskarżenia - dopuszczalności skargi kasacyjnej (art. 3982
§ 1 k.p.c.). Obu tych
funkcji (ani w odniesieniu do właściwości sądu odwoławczego, ani w aspekcie
dopuszczalności apelacji, która przysługuje w każdej sprawie) nie może spełniać
oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji.
Oznaczenie wartości przedmiotu sporu i przedmiotu zaskarżenia ma ponadto
na celu ustabilizowanie przedmiotu sporu i zakresu zaskarżenia oraz może być
nieobojętne dla kwestii rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Te funkcje mogą być
spełniane także przez oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji i
8
dlatego w art. 368 § 2 k.p.c. ustanowiono odpowiednie wymaganie formalne dla
apelacji.
Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym składzie, decyzja ustalająca
podstawę wymiaru składek (niższą niż zadeklarowana) określa ustabilizowany od
początku przedmiot sporu a apelacja zaskarżająca w całości wyrok sądu pierwszej
instancji, uwzględniający odwołanie, określa w sposób niebudzący wątpliwości
zakres zaskarżenia. Również niewskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia nie
uniemożliwia nadania biegu niniejszej sprawie, gdyż od wskazania tej wartości nie
zależy wynagrodzenie pełnomocnika.
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejsze zażalenie uznaje bowiem, że sprawa
z odwołania od decyzji obniżającej podstawę wymiaru składek zadeklarowaną
przez płatnika składek względem zgłoszonego do ubezpieczeń społecznych
pracownika jest najbliżej rodzajowo zbliżona do spraw o świadczenia z
ubezpieczenia społecznego, do której należy stosować - przez § 5 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu czy też § 5
rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) § 11
ust. 2 pierwszego rozporządzenia czy § 12 ust. 2 drugiego rozporządzenia
(ustanawiające stałą stawkę minimalną), a nie § 6 tych rozporządzeń, łączących
stawki minimalne z wartością przedmiotu sporu (zob. także postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 22 lutego 2012 r., II UZ 60/11, LEX nr 1211155). Pogląd ten
jest uzasadniony tym, że w tej kategorii spraw ustalenie podstawy wymiaru składek
nie dotyczy sporu co do wysokości zobowiązania składkowego płatnika składek, ale
jest wstępem (prejudykatem) do ustalenia wysokości świadczeń pracownika z
ubezpieczenia społecznego.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. w
związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
kc
9