Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 478/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Marek Pietruszyński (sprawozdawca)
Protokolant Łukasz Biernacki
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Zbigniewa Siejbika
w sprawie P. B.
skazanego w przedmiocie wyroku łącznego,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 maja 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od wyroku Sądu Rejonowego w M.
z dnia 5 maja 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Rejonowemu w M. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
P.B. został skazany wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w M. z dnia 16 lutego 2011 r., sygn. akt: II K 1547/10, za czyn
z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 13 lipca 2010 r., na karę roku pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania kary na okres próby 3 lat;
2
postanowieniem z dnia 7 września 2012 r. zarządzono wykonanie zawieszonej kary
pozbawienia wolności,
2. Sądu Rejonowego w M. z dnia 21 sierpnia 2012 r., sygn. akt: II K 640/12, za czyn
z art. 278§1 k.k. popełniony w dniu 13 kwietnia 2012 r., na karę 9 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania kary na okres
próby 3 lat oraz karę grzywny w wymiarze 80 stawek dziennych po 10 zł stawka;
postanowieniem z dnia 27 czerwca 2013 r. zarządzono wykonanie zawieszonej
kary pozbawienia wolności,
3. Sądu Rejonowego w M. z dnia 5 lutego 2013 r., sygn. akt: II K 705/12, za czyn z
art. 278 § 3 k.k. popełniony w dniu 6 maja 2012 r., na karę 3 miesięcy pozbawienia
wolności; postanowieniem z dnia 9 listopada 2013 r. karę pozbawienia wolności
zamieniono na karę 30 dni aresztu,
4. Sądu Rejonowego w M. z dnia 4 czerwca 2013 r., sygn. akt: II K 211/13 za
czyny:
a) z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 16 sierpnia 2012 r., na karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 20 stawek dziennych po 20 zł
stawka,
b) z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 31 sierpnia 2012 r., na karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 20 stawek dziennych po 20 zł
stawka,
c) z art. 278 § 1 k.k. w zb. z art. 275 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. popełniony w
dniu 12 czerwca 2012 r., na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę
w wysokości 20 stawek dziennych po 20 zł stawka. Jako karę łączną orzeczono rok
i 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na
okres próby 5 lat oraz orzeczono karę łączną grzywny w rozmiarze 50 stawek
dziennych po 20 zł stawka,
5. Sądu Rejonowego w M. z dnia 2 września 2013 r. sygn. akt: II K 395/13, za
czyny:
a) z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 25 września 2012 r., na karę roku
pozbawienia wolności,
b) z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. popełniony w dniu 17 lipca 2012 r. na karę
4 miesięcy pozbawienia wolności,
3
c) z art. 13 § 1 k.k. w zb. z art. 279 § 1 k.k. popełniony w dniu 4 sierpnia 2012 r., na
karę roku pozbawienia wolności; orzeczono karę łączną roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby 5
lat.
Wyrok ten został zmieniony wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 30
stycznia 2014 r., sygn. akt: XIII Ka 1279/13 w zakresie skazania za czyn z art. 278
§ 1 k.k. popełniony w dniu 17 lipca 2012 r., który został zakwalifikowany, przy
zastosowaniu art. 4 § 1 k.k., jako wykroczenie z art. 119 § 1 k.w., za które
wymierzono karę 30 dni aresztu. Mocą tego wyroku uchylono orzeczenie o karze
łącznej pozbawienia wolności i warunkowym zawieszeniu jej wykonania,
wymierzając karę łączną roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności.
Wniosek o wydanie wyroku łącznego złożył skazany.
Sąd Rejonowy w M. wydał w dniu 5 maja 2015 r. wyrok łączny, sygn. akt: II K
942/14, na mocy którego:
I) rozwiązał kary łączne orzeczone wyrokami Sądu Rejonowego w M. w sprawach o
sygn. II K 211/13 oraz II K 395/13,
II) na podstawie art. 569 § 1 k.p.k., art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. połączył
skazanemu P. B. jednostkowe kary pozbawienia wolności orzeczone
prawomocnymi wyrokami Sądu Rejonowego w M. w sprawach II K 640/12 (opisaną
w pkt 2), II K 211/13 ( opisane w pkt 4 lit. b i c) oraz II K 395/13 (opisane w pkt 5 lit.
a i c) i wymierzył skazanemu karę łączną 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności
oraz karę łączną grzywny w rozmiarze 120 stawek dziennych po 10 zł stawka,
III) ustalił, że czyn z art. 278 §1 k.k.( opisany w pkt 4 lit. a), za który P.B. został
skazany prawomocnie wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 4 czerwca 2013 r.
sygn. akt: II K 211/13 na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny
w rozmiarze 20 stawek dziennych po 20 zł stawka, według ustawy z dnia 27
września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych
innych ustaw stanowi wykroczenie z art. 119 § 1 k.w. i orzeczoną, podlegającą
wykonaniu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności zamienił na karę 30 dni aresztu,
IV) ustalił, że czyn z art. 278 § 1 k.k. (opisany w pkt 5 lit. b), za który P. B. został
prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 2 września 2013 r.
sygn. akt: II K 395/13, na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności, według ustawy z
4
dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy- Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw stanowi wykroczenie z art. 119 § 1 k.w. i orzeczoną,
podlegającą wykonaniu karę 4 miesięcy pozbawienia wolności zamienił na 30 dni
aresztu.
Wyrok łączny uprawomocnił się bez postępowania odwoławczego w dniu 25
czerwca 2015 r.
Od tego wyroku, kasację na niekorzyść skazanego wniósł Prokurator
Generalny, zarzucając mu:
1. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa karnego
materialnego - art. 85 k.k. polegające na orzeczeniu: a) kary łącznej pozbawienia
wolności obejmującej jednostkowe kary pozbawienia wolności orzeczone wyrokami
wydanymi w sprawach Sądu Rejonowego w M. z dnia 21 sierpnia 2012 r., sygn.
akt: II K 640/12, z dnia 4 czerwca 2013 r., sygn. akt: II K 211/13 oraz z dnia 2
września 2013 r., sygn. akt: II K 395/13, w sytuacji gdy brak było warunków do
takiego połączenia, albowiem jeden z czynów, za który P. B. został skazany
wyrokiem w sprawie sygn. akt: II K 211/13 został popełniony w dniu 31 sierpnia
2012 r., zaś jeden z czynów, za który został on skazany wyrokiem w sprawie sygn.
akt: II K 395/13 został popełniony w dniu 25 września 2012 r., a zatem po wydaniu
wyroku w sprawie o sygn.. II K 640/12, b) kary łącznej grzywny obejmującej
jednostkowe kary grzywny orzeczone wyrokami wydanymi w sprawach Sądu
Rejonowego w M. z dnia 21 sierpnia 2012 r., sygn. akt: II K 640/12 oraz z dnia 4
czerwca 2013 r., sygn. akt: II K 211/13, w sytuacji gdy brak było warunków do
takiego połączenia, albowiem jeden z czynów, za który P. B. został skazany
wyrokiem w sprawie II K 211/13 został popełniony w dniu 31 sierpnia 2012 r., a
zatem po wydaniu wyroku w sprawie o sygn. II K 640/12,
2. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa
karnego procesowego - art. 366 § 1 k.k., polegające na zaniechaniu dokonania
ustaleń i sprawdzenia istotnych okoliczności faktycznych niezbędnych dla
prawidłowego orzekania przez niezapoznanie się z aktami sprawy Sądu
Rejonowego w M., sygn. akt: II K 395/13, w następstwie czego Sąd przedmiotem
postępowania uczynił wydany w tej sprawie wyrok Sądu pierwszej instancji z dnia 2
września 2013 r., podczas gdy na skutek przeprowadzonego w tej sprawie
5
postępowania odwoławczego, orzeczenie to zostało w istotny sposób zmienione
wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 30 stycznia 2014 r., sygn. akt: XIII Ka
1279/13, co w konsekwencji doprowadziło również do rażącego naruszenia art. 50
ust. 1 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2013, poz. 1247, przez wydanie
orzeczenia o przekształceniu, wymierzonej wyrokiem Sądu pierwszej instancji za
czyn z art. 278§1 k.k., popełniony w dniu 17 lipca 2012 r., kary 4 miesięcy
pozbawienia wolności na karę 30 dni aresztu, w sytuacji gdy Sąd Okręgowy w G.
wyrokiem z dnia 30 stycznia 2014 r., uchylił wyrok Sądu Rejonowego w M. w części
dotyczącej skazania P. B. za ten czyn i po zakwalifikowaniu tego czynu, przy
zastosowaniu art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 2 § 1 k.w., jako wykroczenia z art. 119 § 1
k.w. wymierzył mu karę 30 dni aresztu,
3. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa - art.
50 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, polegające na dokonaniu
zamiany kary 10 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu
Rejonowego w M. z dnia 4 czerwca 2013 r. w sprawie o sygn. II K 211/13 - za czyn
z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 16 sierpnia 2012 r., na karę 30 dni aresztu, w
sytuacji gdy nie istniały określone w powołanym przepisie przesłanki albowiem kara
10 miesięcy pozbawienia wolności nie podlegała wykonaniu, gdyż została
orzeczona z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w M. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wyrok łączny to instytucja karnoprocesowa, której zadaniem jest realizacja
prawa karnego w zakresie kary łącznej wobec osoby prawomocnie skazanej
wyrokami różnych sądów na kary tego samego rodzaju lub inne podlegające
połączeniu. Realny zbieg przestępstw, który obliguje do orzeczenia kary łącznej
wyrokiem łącznym, zachodzi wtedy, gdy sprawca dopuścił się dwu lub więcej
przestępstw zanim zapadł (chronologicznie) pierwszy, choćby nieprawomocny,
wyrok co do któregokolwiek z tych przestępstw (art. 85 k.k.).
6
Skonfrontowanie dat popełnienia przez skazanego przestępstw i dat wydania
pięciu wyroków objętych postępowaniem w przedmiocie wydania wyroku łącznego,
ze wskazanymi na wstępie rozważań założeniami, upoważniało Sąd pierwszej
instancji do stwierdzenia możliwości wydanie wyroku łącznego w stosunku do
trzech wyroków wydanych w sprawach o sygn. II K 640/12, II K 211/13 i II K 395/13.
Mając jednak na uwadze określone warunki zbiegu przestępstw, nie było możliwe
objęcie jednym węzłem kary łącznej wszystkich orzeczonych tymi wyrokami
jednostkowych kar pozbawienia wolności. Wskazać należało, że pierwszy
chronologicznie – w rozumieniu art. 85 k.k. - wyrok w sprawie o sygn. II K 640/12
został wydany w dniu 21 sierpnia 2012 r. Natomiast przestępstwa, za które P. B.
został skazany kolejnym wyrokiem Sądu Rejonowego w M., sygn. akt: II K 211/13
popełnione zostały w dniach 31 sierpnia 2012 r. oraz 12 czerwca 2012 r. Brak było
zatem podstaw do połączenia z innymi jednostkowymi karami pozbawienia
wolności kary 10 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej tym wyrokiem za
przestępstwo popełnione w dniu 31 sierpnia 2012 r., tj. po wydaniu wyroku w
sprawie o sygn. II K 640/12. Materialnoprawne przesłanki łączenia kar nie zaistniały
również w stosunku do kolejnego wyroku Sądu Rejonowego w M. wydanego w
sprawie o sygn. II K 395/13. Dwa przestępstwa, za które został P. B. skazany tym
wyrokiem zostały popełnione w dniu 25 września 2012 r. i 4 sierpnia 2012 r. Zatem,
Sąd pierwszej instancji nie mógł połączyć z innymi jednostkowymi karami
pozbawienia wolności, kary roku pozbawienia wolności orzeczonej za przestępstwo
popełnione w dniu 25 września 2012 r., tj. po wydaniu wyroku w sprawie o sygn. II
K 640/12.
W tej sytuacji nie budzi wątpliwości, że połączenie tych dwóch wskazanych
kar pozbawienia wolności z pozostałymi karami pozbawienia wolności orzeczonymi
wyrokami wydanymi w sprawach o sygn. II K 640/12, II K 211/13 i II K 395/13
nastąpiło z rażącą obrazą art. 85 k.k.
Konsekwencją rażącego uchybienia popełnionego przez Sąd pierwszej
instancji w zakresie połączenia kar pozbawienia wolności był błąd, którym został
dotknięty wyrok łączny w zakresie orzeczenia o karze łącznej grzywny. Z treści
wyroku łącznego wynika, że połączone zostały kary grzywny orzeczone wyrokami o
sygn. II K 640/12 – 80 stawek dziennych po 10 złotych stawka oraz o sygn. II K
7
211/13 – dwie kary grzywny po 20 stawek dziennych po 20 zł stawka. Tymczasem
jedna z kar grzywien orzeczona wyrokiem w sprawie o sygn. II KK 211/13 została
orzeczona obok kary pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione w dniu 31
sierpnia 2012 r., a więc po dacie wydania wyroku w sprawie II K 640/12. W tej
sytuacji brak było warunków do połączenia wszystkich kar grzywien. Błąd
popełniony przez Sąd pierwszej instancji miał charakter rażący.
Odnosząc się do kolejnego zarzutu kasacji należało stwierdzić, że istotnie
Sąd pierwszej instancji procedując w sprawie wydania wyroku łącznego, z
naruszeniem należytej staranności w zakresie gromadzenia materiału
dowodowego, umożliwiającego prawidłowe wyrokowanie w tej sprawie, ujawnił
jedynie odpisy wyroków Sądów pierwszej instancji wydanych w pięciu sprawach.
Takie procedowanie z naruszeniem art. 366 § 1 k.p.k. skutkowało tym, że Sąd
pierwszej instancji nie miał wiedzy co do tego, iż w sprawie o sygn. II K 395/13
toczyło się postępowanie odwoławcze i w jego następstwie wyrok Sądu pierwszej
instancji został w istotny sposób zmieniony. Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia
30 stycznia 2014 r. uchylił ten wyrok w części dotyczącej skazania za jedno z
przestępstw, tj. z art. 278§1 k.k., za które wymierzona została oskarżonemu kara 4
miesięcy pozbawienia wolności i kwalifikując ten czyn jako wykroczenie z art.
119§1 k.w. wymierzył karę 30 dni aresztu. Sąd odwoławczy uchylił również
orzeczenie o karze łącznej i jej warunkowym zawieszeniu i orzekł nową karę łączną
roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności. Sąd Rejonowy w M., nie posiadając wiedzy
o tych zmianach, pozostając w przekonaniu, że wyrok w sprawie II K 395/13
uprawomocnił się bez postępowania odwoławczego, zamienił karę 4 miesięcy
pozbawienia wolności wymierzoną P.B. za czyn z art. 278 § 1 k.k., po uznaniu, iż
czyn ten stanowi wykroczenie, na karę 30 dni aresztu. Procedując w taki sposób
odnośnie do wskazanego czynu, z pominięciem ustalenia, że postępowanie co do
tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone, Sąd
pierwszej instancji naruszył dyspozycję art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., co musiało
skutkować konsekwencjami przewidzianymi w treści art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k.
Rażącym naruszeniem art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o
zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
obarczone jest kolejne rozstrzygnięcie zawarte w wyroku łącznym. Sąd pierwszej
8
instancji ustalając, że czyn z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 16 sierpnia 2012 r.,
za który P.B. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 4 czerwca
2013 r., sygn. akt: II K 211/13 na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę
grzywny w wymiarze 20 stawek dziennych po 20 zł stawka, stanowi wykroczenie,
dokonał zamiany kary 10 miesięcy pozbawienia wolności na karę 30 dni aresztu.
Orzekając w ten sposób Sąd pierwszej instancji nie dostrzegł, że kara 10 miesięcy
pozbawienia wolności weszła w skład kary łącznej pozbawienia wolności, która
została orzeczona z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat
i do dnia wydania wyroku łącznego nie zarządzono jej wykonania. Zgodnie z treścią
art. 50 ust. 1 wskazanej ustawy kontrawencjonalizacja wymierzonych kar
pozbawienia wolności mogła dotyczyć jedynie kar podlegających wykonaniu. Skoro
kara 10 miesięcy pozbawienia wolności objęta była węzłem kary łącznej, której
wykonanie warunkowo zawieszono, to kara ta nie podlegała wykonaniu i nie
zachodziły warunki do zamiany jej na karę aresztu. Ingerencja Sądu pierwszej
instancji w treść wyroku wydanego w sprawie o sygn. II K 211/13 w postaci
rozwiązania kary łącznej (pkt 1 wyroku łącznego, sygn. akt: II K 942/14) nie
skutkowała uchyleniem orzeczenia o warunkowym zawieszeniu kary. Jak
stwierdzono w orzecznictwie Sądu Najwyższego zbędnym formalizmem byłoby
wymaganie od sądu, aby ten, konstruując orzeczenie w przypadku skazywania za
kilka przestępstw, najpierw wymierzał kary jednostkowe i warunkowo zawieszał ich
wykonanie, po czym wymierzał karę łączną i warunkowo zawieszał jej wykonanie.
Pominięcie w sentencji wyroku rozstrzygnięć o warunkowym zawieszeniu
wykonania kar jednostkowych pozbawienia wolności i rozstrzygnięcie tylko o
warunkowym zawieszeniu wykonania kary łącznej pozbawienia wolności nie
oznacza niczego innego, aniżeli to, że również wykonanie kar jednostkowych
pozbawienia wolności zostało warunkowo zawieszone. W sytuacji zaś, gdy
orzeczenie sądu pierwszej instancji co do rozstrzygnięcia obejmującego jedną z kar
jednostkowych pozbawienia wolności zostanie uchylone, to rozwiązaniu ulega
również kara łączna i oczywistym jest, że w obrocie pozostaje kara jednostkowa
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (por.
postanowienie z dnia 13 marca 2014 r., sygn. akt: IV KK 54/14, LEX nr 1444612).
9
Przedstawione rażące naruszenia prawa miały, co oczywiste, istotny wpływ
na treść orzeczenia wydanego przez Sąd pierwszej instancji. Następstwem
popełnionych uchybień mogło być jedynie rozstrzygnięcie o uchyleniu
zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy Sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania. Rozpoznając ponownie sprawę w przedmiocie wydania
wyroku łącznego Sąd pierwszej instancji powinien dokonać właściwej analizy
przepisów materialnoprawnych określających warunki do orzeczenia kary łącznej i
przepisów procesowych kształtujących treść wyroku łącznego.
Z tych względów orzeczono jak na wstępie orzeczenia.
eb