Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 28/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSA del. do SN Stanisław Stankiewicz (sprawozdawca)
Protokolant Łukasz Biernacki
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jerzego Engelkinga
w sprawie J. Z.
oskarżonego z art. 178a § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 17 maja 2016 r.,
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od wyroku Sądu Rejonowego w G.
z dnia 7 grudnia 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w G.
UZASADNIENIE
W dniu 3 listopada 2015 r. Prokurator Rejonowy w Grajewie złożył
wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego, prowadzonego
przeciwko J. Z., podejrzanemu o to, że: w dniu 2 października 2015 r. na
trasie K-61 w miejscowości W. znajdując się w stanie nietrzeźwości
wynoszącym 1,15 mg/1 alkoholu w wydychanym powietrzu kierował
2
motorowerem marki Romet Motors po drodze publicznej, tj. o czyn z art.
178a § 1 k.k. W treści wniosku prokurator domagał się wyznaczenia okresu
próby na 2 lata od uprawomocnienia się wyroku, orzeczenia świadczenia
pieniężnego w wysokości 500 zł, na rzecz Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, a także orzeczenia
zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym
na okres 2 lat.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 7 grudnia 2015 r.: na mocy art. 66 § 1 i 2
k.k., art. 67 § 1 k.k. warunkowo umorzył postępowanie karne wobec J. Z. na okres
próby 2 lat; na podstawie art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 39 pkt 3 k.k. orzekł środek
karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu
lądowym przez okres 2 lat; na mocy art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 39 pkt 7 k.k. orzekł
świadczenie pieniężne w wysokości 500 zł na rzecz Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, a także zwolnił go od kosztów
sądowych.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się w
dniu 16 grudnia 2015 r.
Obecnie, kasację na niekorzyść J. Z., na podstawie art. 521 § 1 k.p.k., wniósł
Prokurator Generalny, który zaskarżył powyższy wyrok w całości i na mocy art. 532
k.p.k., art. 526 § 1 k.p.k. oraz art. 537 § 1 i 2 k.p.k. zarzucił: „rażące i mające wpływ
na treść wyroku naruszenie prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 66 § 1
k.k., polegające na warunkowym umorzeniu postępowania karnego przeciwko J. Z.,
pomimo braku określonej w tym przepisie przesłanki uprzedniej niekaralności
sprawcy za przestępstwo umyślne, w sytuacji gdy wymieniony oskarżony był już
wcześniej karany za umyślne przestępstwo z art.178a § 1 k.k.”
Podnosząc powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja Prokuratora Generalnego, wywiedziona na niekorzyść J. Z., przed
upływem terminu z art. 524 § 3 k.p.k., jest oczywiście zasadna. Autor skargi trafnie
podniósł, że zaskarżony wyrok zapadł z rażącą obrazą wskazanego w petitum
3
skargi przepisu prawa materialnego – art. 66 § 1 k.k., która miała istotny wpływ na
treść orzeczenia.
Poza sporem pozostaje konstatacja, że zastosowanie instytucji
warunkowego umorzenia postępowania jest możliwe tylko wtedy, gdy koniunkcyjnie
występują ściśle określone okoliczności, mające w większości charakter
materialnoprawny, warunkujące uznanie niecelowości kontynuowania
postępowania karnego. Zatem sąd meriti ma prawo (a nie obowiązek) warunkowo
umorzyć postępowanie, w wypadku łącznego spełnienia wszystkich przewidzianych
przez ustawę przesłanek, tj. wówczas, kiedy: 1) wina sprawcy i społeczna
szkodliwość czynu nie są oceniane jako znaczne; 2) brak jest wątpliwości co do
okoliczności popełnienia czynu; 3) sprawca dotychczas nie był karany za
przestępstwo umyślne; 4) postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste
oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo
umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, zaś w
szczególności nie popełni przestępstwa (arg. ex art. 66 § 1 k.k.); 5) występek jest
zagrożony karą do 5 lat (od 1 lipca 2015 r.) pozbawienia wolności (arg. ex art. 66 §
2 k.k.). Spośród wymienionych przesłanek pozwalających sądowi na zastosowanie
powyższego instrumentu probacyjnego, w realiach przedmiotowej sprawy z
pewnością nie zaistniała ta, wymieniona w punkcie 3. Jak bowiem wynika z analizy
materiału aktowego, J. Z. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 28 września 2015 r.,
został uznany za winnego popełnienia przestępstwa umyślnego z art. 178a § 1 k.k.,
za które wymierzono mu karę 4 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres próby 2 lat, zaś orzeczenie to uprawomocniło
się w dniu 12 października 2015 r. (k. 65).
Warto w tym miejscu przypomnieć, że omawianego warunku nie spełniają
osoby karane już uprzednio za jakiekolwiek przestępstwo umyślne i to bez względu
na jego podobieństwo do obecnie zarzuconego czynu oraz rodzaj wcześniej
wymierzonej kary. Niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne, jak trafnie
podnosi się w doktrynie, jest bowiem istotnym czynnikiem prognostycznym dla
oceny, czy tenże sprawca, pomimo umorzenia postępowania, będzie przestrzegał
porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa (vide
A.Zoll [red.], Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. I, Kraków 2007, s. 834; Z.
4
Sienkiewicz [w:] M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne.
Część ogólna i szczególna, Warszawa 2010, s. 347). Jeśli zatem owa przesłanka
niekaralności ulokowana została pośród tych, które związane są z pozytywną
prognozą kryminologiczną, to tylko taki sprawca, co do którego sąd orzekający
nabierze przekonania, że rozpoznawany czyn był odosobnionym incydentem w
jego życiu i w przyszłości nie popełni przestępstwa, może skorzystać z
dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania. Nadto racjonalny
ustawodawca nie bez powodu ograniczył tę przesłankę do karalności za
przestępstwo umyślne, które - co do zasady - cechuje większy stopień nasilenia złej
woli, niż występek nieumyślny. Uznał bowiem, że właśnie sprawca karany za
przestępstwo umyślne nie zasługuje na owo dobrodziejstwo probacyjne dlatego,
gdyż nie daje gwarancji przestrzegania obowiązującego porządku prawnego.
Warunkiem stosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania jest
zatem brak potrzeby oddziaływania w kierunku zmiany postawy sprawcy, a więc
postawy takiej osoby muszą być - z punktu widzenia przyjętego przez porządek
prawny systemu aksjologicznego – pozytywne (vide A. Zoll, ibidem s. 834).
Oczywiście legislacyjne sformułowanie „sprawcy nie karanego za przestępstwo
umyślne” nie będzie dotyczyć osoby, której in concreto wymierzono karę za
przestępstwo umyślne, gdyż ukaranie to nic innego jak wymierzenie kary. Wypada
także zauważyć, że jeszcze na gruncie K.k. z 1969 r. w doktrynie i orzecznictwie
ukształtowany został pogląd, że w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary (art.
61 k.k.) należy przyjmować uprzednią niekaralność sprawcy. Podobnie nie można
uznać za karaną osobę, wobec której uprzednio umorzono warunkowo
postępowanie karne, albo wobec której postępowanie umorzono z powodu
znikomej społecznej szkodliwości czynu (vide uchwała połączonych Izb Karnej i
Wojskowej SN z dnia 29 stycznia 1971 r., VI KZP 26/69, OSNKW 1971, z. 3, poz.
33; A. Zoll, ibidem s. 834; M.Melezini [red.], Kary i środki karne. Poddanie sprawcy
próbie [w:] A.Marek [red.] System prawa karnego, t. 6, Warszawa 2010, s. 977 i n.;
M. Królikowski, R. Zawłocki [red.], Kodeks karny. Część ogólna, t. III. Komentarz
art. 32-116, Warszawa s. 340; R.A.Stefański, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa
2015, s. 461; A.Herzog, Niekaralność jako przesłanka warunkowego umorzenia
postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 2005, nr 5, s. 129).
5
W perspektywie możliwości zastosowania omawianej instytucji probacyjnej,
istotna jest oczywiście nie data wydania uprzedniego wyroku skazującego, ale data
w której wyrok ten uprawomocnił się. Przesłanka „niekaralności za przestępstwo
umyślne” z art. 66 § 1 k.k., dotyczy bowiem prawomocnych skazań, które miały
miejsce do dnia orzekania w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania
(vide wyrok SN z dnia 1 października 2010 r., II KK 141/10, OSNKW 2010, z. 11,
poz. 102; glosa B.J. Stefańska, Ius Novum 2011, nr 1, s.193-196; wyrok SN z dnia
17 maja 2000 r., V KKN 104/00, Lex nr 50954). Mając na uwadze powyższe, w
chwili orzekania w przedmiotowej sprawie, J. Z. bezspornie miał już status osoby
karanej za przestępstwo umyślne.
Nie ulega też wątpliwości, że warunek niekaralności za przestępstwo
umyślne ma przy tym charakter konieczny (sine qua non), zaś zarówno z treści art.
66 § 1 k.k. – ani też z innych przepisów - nie wynikają żadne ograniczenia tego
wymagania. Bezwzględnego charakteru powyższej przesłanki, w realiach niniejszej
sprawy, nie zmienia również zgodność wniosków oskarżyciela publicznego i
oskarżonego w zakresie końcowego rozstrzygnięcia sądu, skoro wnioski te powinny
respektować treść adekwatnych norm prawa materialnego, zaś sąd może je
uwzględnić tylko wtedy, gdy nie pozostają z tymi normami w sprzeczności. Nie ma
także znaczenia ówczesny stan wiedzy sądu meriti, a w tym i fakt, że w czasie
wyrokowania dysponował on aktualną informacją z Krajowego Rejestru Karnego (z
dnia 07.10.2015 r.), z której wprost wynikało, iż J. Z. nie figuruje w kartotece karnej
KRK. Dodatkowo trzeba nadmienić, że również podczas przesłuchania w
charakterze podejrzanego (w dniu 27.10.2015 r.) wyżej wymieniony złożył
oświadczenie, iż nie był karany, zaś miało to miejsce w czasie, gdy cytowany
wcześniej wyrok skazujący Sądu Rejonowego w G. (sygn. akt II K …/15), był już
prawomocny (k. 18-19).
Już pod rządami poprzedniego unormowania (K.p.k. z 1969 r.) trafnie
wskazywano, że o rażącym naruszeniu prawa, jako podstawie kasacyjnej można
mówić wówczas, gdy naruszono przepis o takim znaczeniu dla prawidłowego
rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy oraz uczyniono to w taki sposób, że mogło to
mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia (vide wyrok SN z dnia 3
kwietnia 1996 r., II KKN 2/96, OSNKW, z. 7-8, poz. 42). Jeśli jednak w
6
przedmiotowej sprawie do takiego uchybienia rzeczywiście doszło, albowiem
warunkowo umorzono postępowanie pomimo uprzedniej karalności J. Z. za
przestępstwo umyślne, zaś miało to miejsce w sytuacji, gdy Sąd Rejonowy nie
dysponował jakimikolwiek przesłankami wskazującymi na karalność sprawcy, to
teoretycznie otwiera się także pole do rozważań, czy owe rażące naruszenie prawa
materialnego zachodzi również wtedy, gdy organowi procesowemu nie można
poczynić zarzutu błędu, względnie zaniechania. Rzecz jednak w tym, iż nie sposób
racjonalnie twierdzić, że warunek niekaralności jest spełniony także wówczas, gdy
uprzednio rzeczywiście zapadł prawomocny wyrok skazujący za przestępstwo
umyślne, jednakże sąd orzekający w przedmiocie warunkowego umorzenia
postępowania, nie powziął jeszcze o nim żadnej wiadomości. W konsekwencji, dla
ocena zasadności zarzutu podniesionego w niniejszej kasacji, irrelewantne
pozostaje ustalenie, czy sąd meriti, rozpoznający na posiedzeniu sprawę z wniosku
oskarżyciela publicznego o warunkowe umorzenie postępowania, dopuścił się
uchybienia polegającego in concreto na zaniechaniu uzyskania w dacie
wyrokowania dodatkowej informacji o dotychczasowej karalności sprawcy (vide
wyroki SN: z dnia 5 października 2006 r., II KK 17/06, Lex nr 202109; z dnia 2
lutego 2007 r., IV KK 461/06, Lex nr 231929). Słowem, rażące naruszenie prawa
materialnego zachodzi również wtedy, gdy sądowi meriti nie można poczynić
zarzutu z powodu tego naruszenia (vide wyrok SN z dnia 6 września 1996 r., II KKN
71/96, OSNKW 1997, z. 1-2, poz. 14, z aprobującymi uwagami S. Zabłockiego,
Przegląd orzecznictwa SN, Palestra 1997, nr 1-2, s. 213; S. Zabłocki, [w:] Z.
Gostyński [red.], Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom III, Warszawa
2004, s. 509; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2008, s. 1096).
Reasumując, wszystkie przesłanki warunkowego umorzenia postępowania
bezwzględnie muszą ziścić się w momencie stosowania tego instrumentu
probacyjnego. O spełnieniu określonego w art. 66 § 1 k.k. warunku niekaralności za
przestępstwo umyślne, nie decyduje zatem ograniczony stan wiedzy sądu w dacie
orzekania w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (wynikający z:
braku bieżącej informacji o wyroku skazującym i jego prawomocności np. z
Krajowego Rejestru Karnego lub innego uchybienia sądu, bądź też przypadku,
7
względnie nawet - wprowadzenia organu procesowego w błąd), tylko obiektywnie
istniejąca rzeczywistość (stwierdzona choćby po wydaniu orzeczenia),
charakteryzująca sytuację prawną osoby sprawcy.
Jeśli zatem powyżej wskazane uchybienie miało niewątpliwie charakter
rażący i wywarło oczywisty wpływ na treść zaskarżonego wyroku Sądu
Rejonowego, albowiem determinowało warunkowe umorzenie postępowania
karnego, pomimo braku przesłanki sine qua non – niekaralności sprawcy za
przestępstwo umyślne, to implikacją takiego stanu rzeczy musiało być
uwzględnienie kasacji Prokuratora Generalnego jako oczywiście zasadnej.
Rozpoznając ponownie przedmiotową sprawę, sąd właściwy, stosownie do
dyspozycji art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k., będzie związany wyrażonym
zapatrywaniem prawnym, zaś dalsze jego procedowanie winno być zgodne z
wszelkimi regułami Kodeksu karnego oraz ustawy karnoprocesowej.
Na zakończenie wypada jeszcze nadmienić, że nie było podstaw do
zamieszczania w orzeczeniu kasatoryjnym rozstrzygnięcia o kosztach procesu,
albowiem jedynie w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd określa,
kto, w jakiej części i zakresie je ponosi (arg. ex art. 626 § 1 k.p.k.). Natomiast takiej
cechy nie posiada wyrok Sądu Najwyższego uchylający zaskarżony wyrok i
przekazujący sprawę sądowi właściwemu do ponownego rozpoznania, tym
bardziej, że in concreto nie zachodziła np. potrzeba rozstrzygnięcia o kosztach
nieopłaconej pomocy prawnej (vide postanowienie SN z dnia 20 października
2009 r., I KZP 1/09, OSNKW 2009, z. 12, poz. 101). Stąd, jedynie dla porządku, w
perspektywie przyszłego orzeczenia o kosztach procesu, wypada wskazać, że
wydatki związane z rozpoznaniem niniejszej kasacji, ponosi Skarb Państwa (arg. ex
art. 638 k.p.k.).
Kierując się przedstawionymi względami Sąd Najwyższy orzekł, jak w
sentencji wyroku.
kc