Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II BU 7/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z wniosku A. U.
przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa […]o
wysokość emerytury policyjnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 maja 2016 r.,
skargi wnioskodawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 8 października 2014 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Na podstawie art. 15b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu
Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura
2
Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 900 ze zmianą od dnia 16 marca 2009 r.
ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r., Dz.U. z 2009 r. Nr 24, poz. 145; dalej „ustawa o
zaopatrzeniu funkcjonariuszy”), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, w związku z informacją Instytutu
Pamięci Narodowej nr 7013/2010 z dnia 5 sierpnia 2010 r. ustalił ponownie
wysokość emerytury policyjnej A. U., uwzględniwszy w jej obliczeniu pozostawanie
przez niego w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. i pełnienia jej w charakterze
funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2
ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach
organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów
(jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1388 ze zm.; dalej „ustawa lustracyjna”).
Ustalona ponownie emerytura policyjna A. U. została obliczona przy
obniżeniu jej wskaźnika do 0,7% podstawy wymiaru za okres, w którym był
zatrudniony od dnia 1 sierpnia 1987 r. do dnia 31 lipca 1990 r. w Wojewódzkim
Urzędzie Spraw Wewnętrznych w […],na stanowisku młodszego inspektora i
inspektora.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 10 października 2013 r. zmienił
częściowo decyzję organu emerytalnego i zobowiązał organ emerytalny do
obliczenia emerytury A. U. przy przyjęciu 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok
służby w okresie od dnia 1 września 1988 r. do dnia 22 czerwca 1989 r., kiedy
ubezpieczony był etatowym słuchaczem Wyższej Szkoły Oficerskiej Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych […], którego nie uznał za służbę w organach
bezpieczeństwa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 8 października 2014 r. uwzględnił apelację
organu emerytalnego i zmienił zaskarżony nią wyrok przez oddalenie odwołania
oraz oddalił apelację A. U. od wyroku Sądu pierwszej instancji w części oddalającej
odwołanie. Stanowisko Sądu drugiej instancji w zakresie zaliczenia okresu służby w
Wyższej Szkole Oficerskiej do okresu służby w organach bezpieczeństwa państwa
było zgodne z zaświadczeniem Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 5 sierpnia 2010
r. oraz wydanej w trakcie postępowania sądowego informacji Instytutu o treści akt
personalnych. Na ich podstawie Sąd drugiej instancji ustalił, że A. U. po ukończeniu
3
studiów wyższych na Uniwersytecie […] z tytułem magistra filologii rosyjskiej został
od dnia 1 września 1987 r. funkcjonariuszem Służby Bezpieczeństwa w służbie
przygotowawczej na stanowisku młodszego inspektora Wojewódzkiego Urzędu
Spraw Wewnętrznych w […]. Z dniem 1 sierpnia 1988 r. został przeniesiony na
etat Studium Oficerskiego w Wyższej Szkole Oficerskiej […] celem odbycia
przeszkolenia na kursie szkolenia politycznego funkcjonariuszy w pierwszym roku
służby przygotowawczej. W dniu 23 czerwca 1989 r. został zwolniony ze
stanowiska słuchacza. Z opinii służbowej za okres od dnia 1 sierpnia 1988 r. do
dnia 23 czerwca 1989 r. wynika, że opanował zasady pracy operacyjnej w stopniu
bardzo dobrym, a ukończenie Studium uzasadniało skrócenie służby
przygotowawczej i mianowanie na stałego funkcjonariusza, przy czym we wniosku
o skrócenie okresu służby przygotowawczej wskazano, iż „ukończenie SP WSO w
znacznym stopniu poszerzyło zakres wiedzy teoretycznej i utrwaliło umiejętności do
samodzielnego rozwijania pracy kontrwywiadowczej”. Okres szkolenia w Studium
Oficerskim był traktowany przez Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych jako
okres służby w Służbie Bezpieczeństwa w tym Urzędzie. Sam ubezpieczony,
występując w 2007 r. o przyznanie emerytury, wskazał nieprzerwany okres służby
od dnia 1 września 1987 r. do dnia 31 lipca 1990 r. i ten okres został w całości
zaliczony w decyzji emerytalnej jako służba w Policji.
Sąd Apelacyjny, podzielając stanowisko Sądu Okręgowego, że Wyższej
Szkoły Oficerskiej […] nie można zaliczyć do organów bezpieczeństwa państwa,
gdyż nie została wymieniona w art. 2 ust. 1 ustawy lustracyjnej oraz nie uległa
rozwiązaniu w chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa ani nie była
poprzedniczką instytucji wtedy rozwiązanej (art. 2 ust. 3 ustawy lustracyjnej),
stwierdził, że choć pozostawanie w etatowym stanie słuchaczy Szkoły Oficerskiej
stwarza domniemanie swoistego zawieszenia obowiązków w czynnej służbie
bezpieczeństwa, to jednak to domniemanie zostało skutecznie obalone na
podstawie akt osobowych i emerytalnych ubezpieczonego, z których wynika,
że przeniesienie do Szkoły nie spowodowało przerwania służby w Wojewódzkim
Urzędzie Spraw Wewnętrznych w […], lecz miało służyć jedynie odbyciu szkolenia
zawodowego, kursu poIitycznego i uzyskaniu awansu w służbie, przy czym
ubezpieczony jako słuchacz Studium był równolegle pełnoprawnym pracownikiem
4
Służby Bezpieczeństwa zatrudnionym jako młodszy inspektor w jednostce
wymienionej w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej.
A. U., domagając się stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego, wskazał, że jest on w całości niezgodny z art. 2
Konstytucji RP, art. 13 ust. 1 pkt 1b i art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu
funkcjonariuszy oraz art. 2 ustawy lustracyjnej. Jako podstawę skargi podał
naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 2 Konstytucji
polegające na niezastosowaniu, wskutek błędnej interpretacji art. 13 ust. 1 pkt 1b i
art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w związku
z art. 2 ustawy lustracyjnej. Stwierdził niemożliwość wzruszenia zaskarżonego
wyroku w drodze innych środków prawnych i uprawdopodobnił poniesioną szkodę
w kwocie wynikającej z obniżenia emerytury, która do dnia wniesienia skargi
wyniosła 24.203,40 zł. Podniósł, że Wyższa Szkoła Oficerska […] nie została
wskazana wśród organów bezpieczeństwa państwa oraz nie podlegała rozwiązaniu
z mocy prawa w chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa, oraz że kształcąc
się w tej Szkole, nie podejmował żadnych czynności związanych z działaniem
funkcjonariusza organu bezpieczeństwa państwa. Powołał się na stanowisko zajęte
przez Sąd Apelacyjny w Warszawie z wyrokach z dnia 7 maja 2014 r., III AUa
972/13, z dnia 26 lutego 2013 r., III AUa 1611/12, Sąd Apelacyjny w Białymstoku w
wyroku z dnia 27 sierpnia 2013 r., III AUa 1253/12, Sąd Apelacyjny w Krakowie w
wyroku z dnia 20 lutego 2014 r., III AUa 1236/13 i Sąd Apelacyjny w Gdańsku w
wyroku z dnia 27 maja 2014 r., III AUa 1713/13 oraz przez Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postępowanie wszczynane skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia ma na celu wykazanie, że orzeczenie poddane już raz
kontroli jurysdykcyjnej jest mimo to niezgodne z prawem. Znaczenie pojęcia
„niezgodności z prawem” nie zostało dookreślone w art. 4244
oraz art. 4245
§ 1 pkt
2 i 3 k.p.c., z których wynika tylko tyle, że niezgodność, o której mowa, może być
5
zarówno skutkiem z naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie, jak i naruszenia przepisów postępowania.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje
się, że orzeczenie niezgodne z prawem – w rozumieniu art. 4241
k.p.c. w związku z
art. 4171
§ 2 k.c. – to orzeczenie, które jest sprzeczne z zasadniczymi i
niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami
rozstrzygnięć (dyskrecjonalności) albo zostało wydane w wyniku szczególnie
rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest
oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Przyjmuje się - także w
obronie pewności obrotu prawnego, w tym domniemania legalności (art. 2
Konstytucji) oraz prawidłowości prawomocnych orzeczeń sądowych - że
niezgodność z prawem rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą musi mieć
charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim wypadku
orzeczeniu sądu można przypisać cechę bezprawności (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 18 stycznia 2006 r., II BP 1/06, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 351,
z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP 25/06, OSNC 2007 nr 1, poz. 17, z dnia 10 maja
2006 r., III BP 2/06, OSNP 2007 nr 9-10, poz. 127, z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP
33/06, OSNC 2007 nr 2, poz. 35, z dnia 24 lipca 2006 r., I BP 1/06, OSNP 2007 nr
15-16, poz. 216, z dnia 15 listopada 2006 r., I BP 12/06, OSP 2009 nr 2, poz. 14, z
dnia 4 stycznia 2007 r., V CNP 132/06, OSNC 2007 nr 10, poz. 174, z dnia 9 lutego
2007 r., I BP 15/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 92, z dnia 13 grudnia 2007 r., I BP
36/07, OSNP 2009 nr 3-4, poz. 36 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
13 grudnia 2005 r., II BP 3/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 323, z 24 lutego 2010 r.,
III CNP 26/09, IC 2011, nr 5, s. 44 oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27
września 2012 r., SK 4/11, OTK ZU 2012 nr 8A, poz. 97).
W skardze zarzucono sprzeczność zaskarżonego wyroku z art. 13 ust. 1 pkt
1b i art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w
związku z art. 2 ustawy lustracyjnej, których technikę legislacyjną Sąd Najwyższy
poddał krytyce w postanowieniu z dnia z dnia 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11
(OSNP 2012 nr 23-24, poz. 298). Podkreślił „dużą nieprecyzyjność ustawodawcy” i
stwierdził, że wyliczenie zawarte w art. 2 ust. 1 ustawy lustracyjnej jest mało
precyzyjne, co dotyczy w szczególności pkt 5 tego przepisu, który nie wskazuje na
6
konkretne instytucje państwa, lecz posługuje się wymagającymi interpretacji
pojęciami zbiorczymi „instytucji centralnych Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych” oraz „podległych im jednostek terenowych w wojewódzkich,
powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz w
wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych”.
W sprawie, w której wydano zaskarżony wyrok zachodziła potrzeba
interpretacji tego właśnie pojęcia, z uwzględnieniem, że nowe regulacje ustawowe
(art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy) nie pozwalają na
analizę przebiegu służby danego funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa
państwa pod kątem rodzaju wykonywanych przez niego czynności, zadań,
zaangażowania w służbie czy też pełnionej funkcji, lecz dla wywołania skutku w
postaci obniżenia wysokości emerytury policyjnej wskazują wyłącznie na
stwierdzenie faktu pełnienia służby w organach bezpieczeństwa państwa, o których
mowa w art. 2 ustawy lustracyjnej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 marca
2011 r., II UZP 2/11, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 210). Nie ma zatem żadnych
podstaw do przyjęcia, że na potrzeby ponownego, w tym przypadku, ustalenia
wysokości emerytury policyjnej o tym, czy funkcjonariusz pełnił służbę w organie
bezpieczeństwa państwa, decyduje rodzaj wykonywanych zadań, jeśli tę służbę w
tak kwalifikowanej jednostce organizacyjnej pełnił.
Pogląd ten znajduje potwierdzenie w rozważaniach Trybunału
Konstytucyjnego, zawartych w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 lutego 2010 r.,
K 6/09 (OTK-ZU Seria A 2010 nr 2, poz. 15). Trybunał w pkt 6.2 rozważań
prawnych podał, że: „w żadnym przypadku wybór służby w tajnej policji politycznej
państwa komunistycznego nie zasługuje na aprobatę, niezależnie od komórki
organizacyjnej i stanowiska służbowego funkcjonariusza”. Według Trybunału,
ustawodawca negatywnie ocenił sam fakt podjęcia służby w organach
bezpieczeństwa Polski Ludowej, ze względu na jednoznacznie ujemną ocenę tych
organów. Bez znaczenia pozostaje więc rodzaj zadań realizowanych przez
funkcjonariusza w ramach służby w organie bezpieczeństwa państwa. Wynika to
zresztą wprost z tej części rozważań Trybunału, w której dokonywano oceny
zgodności art. 13 ust. 1 pkt 1b i art. 15b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Trybunał nie zakwestionował przyjęcia
7
przez ustawodawcę - jako różniącej istotnie funkcjonariuszy organów
bezpieczeństwa Polski Ludowej od pozostałych funkcjonariuszy służb
mundurowych przed 1990 r. - cechy w postaci ich służby w określonych w ustawie
organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990. Uznanie tej cechy za
istotną, według Trybunału, znajduje podstawę w zasadzie sprawiedliwości
społecznej i preambule Konstytucji.
Reasumując, w świetle obowiązującego prawa brak uzasadnionych podstaw
do przyjęcia, że oprócz kryterium pełnienia służby w organie bezpieczeństwa
państwa, doniosłość prawną dla ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego ma
przesłanka w postaci rodzaju wykonywanych przez funkcjonariusza zadań w tym
organie.
Ograniczenie dopuszczalności skargi, wynikające z art. 4244
zd. 2 k.p.c.,
przewidujące, że podstawą skargi nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów, nakazują zaaprobowanie poglądu prawnego wyrażonego
przez Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, że ubezpieczony jako słuchacz
Studium był równolegle pełnoprawnym pracownikiem Służby Bezpieczeństwa
zatrudnionym jako młodszy inspektor w jednostce wymienionej w art. 2 ust. 1 pkt 5
ustawy lustracyjnej, co w art. 2 ustawy lustracyjnej, stosownie do art. 13 ust. 1 pkt
1b) uznaje się za okres równorzędny ze służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie
Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej,
Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i w Służbie Więziennej, na
zasadach określonych w art. 15b.
Argumentów zbliżonych do podnoszonej przez skarżącego okoliczności, że
kształcąc się w Wyższej Szkole Oficerskiej [..], nie podejmował żadnych czynności
związanych z działaniem funkcjonariusza organu bezpieczeństwa państwa, użył
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 lutego 2015 r., II UK104/14 (niepubl.), jednak
do oceny stanu faktycznego, w którym funkcjonariuszka, pozostająca formalnie w
organach bezpieczeństwa państwa, korzystała z ustawowego urlopu
przeznaczonego na opiekę i wychowanie dziecka i nie wykonywała obowiązków
przypisanych do jej służbowego stanowiska a - tym samym - nie pełniła służby w
organach bezpieczeństwa państwa.
8
W konsekwencji należy stwierdzić, że kwestionowane orzeczenie nie zostało
wydane z oczywistym i rażącym naruszeniem prawa, gdyż nie jest sprzeczne z
niewątpliwymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi
standardami rozstrzygnięć ani też nie zostało wydane w wyniku rażąco błędnej
wykładni lub zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej
analizy prawniczej.
Z tych powodów, na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c., orzeczono jak w
sentencji.
kc