Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 7/16
POSTANOWIENIE
Dnia 25 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Funduszu […] w likwidacji w W.
przeciwko I.B.
o zapłatę,
oraz z powództwa wzajemnego I. B.
przeciwko Funduszowi […] w likwidacji w W.
o dodatek stażowy
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 maja 2016 r.,
zażalenia powódki wzajemnej I. B.na postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia
4 listopada 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 4 listopada 2015 r., , Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w
W. – w sprawie z powództwa Funduszu […] przeciwko I. B. o zapłatę oraz z
powództwa wzajemnego I. B. przeciwko Funduszowi […] o dodatek stażowy –
odrzucił skargę kasacyjną pozwanej (powódki wzajemnej) I. B. od wyroku Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy w W. z dnia 4 grudnia 2014 r.
W uzasadnieniu powyższego postanowienia Sąd Okręgowy wskazał, że 31
grudnia 2014 r. dobiegł końca proces likwidacji FOZZ; 5 stycznia 2015 r. Minister
2
Finansów zatwierdził bilans zamknięcia „FOZZ w likwidacji” sporządzony przez
likwidatora Funduszu. Na podstawie art. 12 i art. 13 ustawy z dnia 14 grudnia
1990 r. o zniesieniu i likwidacji niektórych funduszy (Dz.U. Nr 89, poz. 517), po
zakończeniu likwidacji, likwidator sporządza bilans zamknięcia, podlegający
zatwierdzeniu przez Ministra Finansów. Po zatwierdzeniu bilansu zamknięcia przez
Ministra Finansów pozostałe po likwidacji funduszu środki majątkowe przechodzą
na rzecz Skarbu Państwa. Środki pieniężne podlegają przekazaniu na rachunek
dochodów budżetu państwa. W związku z likwidacją FOZZ nie pozostawił on
następcy prawnego (cały majątek funduszu spieniężono w toku postępowania
likwidacyjnego; nie istnieje podmiot, który przejąłby zobowiązania państwowej
osoby prawnej z mocy prawa).
Sąd Okręgowy powołał się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15
lutego 2002 r., V CKN 1100/00 (OSNC 2003 nr 1, poz. 11), że nieusuwalna
następcza utrata zdolności sądowej strony uzasadnia umorzenie postępowania na
podstawie art. 355 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu powołanego orzeczenia Sąd
Najwyższy wskazał, że konsekwencją ujawnienia w postępowaniu (...)
definitywnego braku ogólnego następcy prawnego powoda jest niedopuszczalność
wyrokowania. Pierwotny nieusuwalny brak w zakresie zdolności sądowej prowadzi
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym do odrzucenia pozwu (art. 199 § 1 pkt 3 i §
2 k.p.c. w związku z art. 71 k.p.c.), natomiast nienaprawialna, następcza utrata
zdolności sądowej uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 355 § 1
k.p.c. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 kwietnia
2011 r., II PK 267/10, LEX nr 795781, podkreślając, że nienaprawialna następcza
utrata zdolności sądowej strony uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie
art. 355 § 1 k.p.c., a nie jego zawieszenie.
Według Sądu Okręgowego w postępowaniu wszczętym na skutek
przedmiotowej skargi kasacyjnej, występuje brak zdolności sądowej jednego z
uczestników postępowania. Okoliczność ta ma znaczenie dla stwierdzenia
dopuszczalności samej skargi kasacyjnej wniesionej przez drugą stronę procesu.
Wstępna faza badania dopuszczalności skargi kasacyjnej nie jest prostą
kontynuacją postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem. Z tego też
względu, jeżeli utrata bytu prawnego strony następuje przed wniesieniem skargi, to
3
brak jest podstawy do zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 1
k.p.c., czy też jego umorzenia, gdyż powyższe instytucje mają zastosowane, gdy
przeszkody wpływające na tok sprawy wystąpiły po wszczęciu kolejnego etapu
procesu, a więc w toku postępowania kasacyjnego (po skutecznym wniesieniu
skargi).
Sąd Okręgowy powołał się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20
czerwca 1997 r., II CKN 222/97, (OSP 1998 nr 5, poz. 91), że kasacja wniesiona
przez stronę (uczestnika) nie posiadającą zdolności sądowej podlega - jako
niedopuszczalna - odrzuceniu (art. 3935
k.p.c.). Likwidacja powoda (pozwanego
wzajemnego), doprowadziła do utraty zdolności sądowej przez stronę procesu -
FOZZ, co nastąpiło przed wniesieniem skargi kasacyjnej i powoduje
niedopuszczalność skargi kasacyjnej. Strona powodowa (pozwany wzajemny)
przestał istnieć wskutek zakończenia procesu likwidacji, a jednocześnie brak jest
następcy prawnego, który odpowiadałby za zobowiązania FOZZ. W konsekwencji
skargę kasacyjną należało odrzucić jako niedopuszczalną, wobec następczego
braku podmiotu procesu po stronie powodowej (pozwanej wzajemnej).
Powyższe postanowienie Sądu Okręgowego zażaleniem zaskarżyła
pozwana (powódka wzajemna) I. B. zarzucając naruszenie przepisów
postępowania:
- art. 3986
§ 1 i § 2 k.p.c. przez orzeczenie o odrzuceniu skargi kasacyjnej na
podstawie przepisu nie dającego podstaw do takiego działania sądu (art. 3986
§ 1
k.p.c.);
- art. 213 § 1 k.p.c. w związku z art. 228 § 1 k.p.c. przez jego
niezastosowanie wobec powszechnej wiedzy, że Fundusz […] był agendą rządową
powołaną do skupowania długu zagranicznego państwa poniżej jego nominalnej
wartości, a nie zwykłą spółką celową;
- art. 229 k.p.c. przez jego niezastosowanie, polegające na nieuwzględnieniu
okoliczności wskazanych przez stronę przeciwną w toku postępowania, a
dotyczących jej statusu prawnego Skarbu Państwa;
- art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c. przez brak wyjaśnienia
podstawy faktycznej i prawnej zaskarżonego postanowienia, brak wskazania
przepisów prawa materialnego, na których Sąd oparł swoje rozstrzygnięcie oraz
4
brak wskazania źródeł ustaleń co do majątku zlikwidowanego funduszu i brak
odniesienia się do treści pism oraz pełnomocnictwa złożonego w sprawie przez
pełnomocnika reprezentującego Skarb Państwa - Wojewodę […];
- art. 3871
k.p.c. w związku z art. 212 § 1 k.p.c. wobec braku wyjaśnienia
kwestii dotyczącej siedziby i adresu FOZZ w likwidacji pomimo złożenia takiego
wniosku przez pozwaną powódkę wzajemną;
- art. 67 § 2 k.p.c. w związku z art. 64 § 1 i § 11
k.p.c. przez nierozważenie i
nieustalenie jednostki organizacyjnej, przez którą w sprawie mógł działać Skarb
Państwa (Minister Finansów/Wojewoda);
Żaląca się zarzuciła także naruszenie przepisów prawa materialnego:
a) art. 33 k.c. i art. 34 k.c. przez ich niezastosowanie i nieustalenie statusu
prawnego FOZZ w likwidacji;
b) art. 40 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie, wobec uznania FOZZ za
państwową osobę prawną, której mienie zostało przejęte przez Ministra Finansów;
c) art. 3, art. 6, art. 10 ust. 2, art. 11 ust. 4, art. 12, art. 13 ustawy z dnia 14
grudnia 1990 r. o zniesieniu i likwidacji niektórych funduszy przez uchylenie się od
ustalenia rzeczywistego następstwa prawnego i procesowego Skarbu Państwa w
zakresie zobowiązań zlikwidowanego FOZZ.
Ponadto żaląca się podniosła zarzut nieważności postępowania,
pozbawienia skarżącej konstytucyjnego prawa do sądu.
Żaląca się wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz
zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pozwanej powódki wzajemnej kosztów
postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według
norm przepisanych. Wniosła ponadto o uchylenie niezaskarżalnego postanowienia
Sądu Okręgowego z dnia 29 maja 2015 r., sygn. akt XXI Pa …/14, o umorzeniu
postępowania zażaleniowego.
Żaląca się wniosła także - w razie ustalenia przez Sąd Najwyższy, że
odrzucenie skargi kasacyjnej było przedwczesne - o zalecenie Sądowi
Okręgowemu zażądania od Ministra Finansów doręczenia wszelkich dokumentów
związanych z likwidacją FOZZ wytworzonych od 4 grudnia 2014 r., a w
szczególności: - sprawozdania z procesu likwidacji, bilansu zamknięcia FOZZ w
likwidacji; korespondencji z organami państwa, w szczególności z Sejmem RP i
5
Wojewodą, dokumentacji bankowej związanej z przelewem środków finansowych z
rachunków FOZZ w likwidacji i dalszego transferu tych środków, dokumentacji
związanej z przekazaniem pozostałego mienia i zobowiązań zlikwidowanego FOZZ.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione.
Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie zawiera adekwatnej analizy
sukcesji należności i zobowiązań Funduszu […]. Doszło do naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. przez brak wyjaśnienia podstawy faktycznej i prawnej zaskarżonego
postanowienia, brak wskazania przepisów prawa materialnego, na których Sąd
oparł swoje rozstrzygnięcie oraz brak wskazania źródeł ustaleń co do majątku
zlikwidowanego funduszu. W uzasadnieniu postanowienia nie odniesiono się do
treści pisma złożonego przez pełnomocnika reprezentującego Skarb Państwa -
Wojewodę […] (k. 306 akt sprawy), z którego wynika, że doszło do przejścia
uprawnień po zlikwidowanym Funduszu [..] na Skarb Państwa – Wojewodę.
Wojewoda […] udzielił radcy prawnemu pełnomocnictwa do występowania w tej
sprawie, również przed Sądem Najwyższym (k. 307 akt sprawy).
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie I CZ
106/13 przypomniał, że brak zdolności sądowej stwarza przeszkodę do
merytorycznego rozpoznania sprawy przez sąd (art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.), a
rozpoznanie sprawy mimo braku tej zdolności prowadzi do nieważności
postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.). Słusznie uznał jednak, że nie oznacza to, iż
stronie, która według sądu pierwszej czy też drugiej instancji jest pozbawiona
zdolności sądowej, nie przysługuje legitymacja do zaskarżenia niekorzystnego dla
niej orzeczenia sądowego, mającego charakter wyłącznie procesowy. Kwestia, czy
skarżącemu przysługuje zdolność sądowa powinna ostatecznie zostać wyjaśniona
w postępowaniu kasacyjnym, skoro w sprawie skarga kasacyjna jest w ogóle
dopuszczalna (Legalis nr 819263).
W ocenie obecnego składu Sądu Najwyższego konstatacje te należy także
uwzględnić, przy wykładni art. 3986
k.p.c. Złożenie akcesu do sprawy przez
6
podmiot uważający się za następcę prawnego, nie może spowodować odrzucenia
skargi kasacyjnej drugiej strony, bez wyjaśnienia tej kwestii.
W tym stanie rzeczy, skoro zaskarżone postanowienie zostało wydane z
naruszeniem 328 § 2 k.p.c., art. 3986
§ 2 k.p.c. należało orzec, jak w sentencji
(art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39815
§ 1 zd. pierwsze k.p.c.).
kc