Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 108/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Eugeniusz Wildowicz (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Dorota Rysińska
Protokolant Katarzyna Wełpa
w sprawie J. Ś.
obwinionego z art. 86 § 1 k.w.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k., bez
udziału stron,
w dniu 24 maja 2016 roku
kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich, na korzyść obwinionego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z. z dnia 13 października 2014 r., w sprawie J. Ś.
obwinionego z art. 86 § 1 k.w.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k., bez
udziału stron,
w dniu 24 maja 2016 roku
kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich, na korzyść obwinionego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z. z dnia 13 października 2014 r., uchylającego
wyrok Sądu Rejonowego w N. z dnia 5 czerwca 2014 r., i umarzającego
postępowanie,
2
uchyla wyrok w części dotyczącej orzeczenia o kosztach
postępowania i sprawę w tym zakresie przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Z.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 5 czerwca 2014 r., J. Ś. został uznany
za winnego tego, że 1 sierpnia 2012 r. około godziny 14:30 na drodze krajowej nr
S-3 km 307 kierując samochodem osobowym marki Seat Leon nie zachował
należytej odległości od mijanego pojazdu marki Toyota Avensis wskutek czego
doszło do zderzenia się lusterkami pojazdów, czym spowodował zagrożenie
bezpieczeństwa ruchu drogowym dla S. L., M. M., C. L., N. L. i Z. Ś., tj. czynu z art.
86 § 1 k.w.
Apelację od tego orzeczenia złożył obrońca obwinionego powołując się w
niej na naruszenie przepisów prawa procesowego i wnosząc o zmianę
zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie J. Ś. Na rozprawie odwoławczej
obrońca wniósł o umorzenie postępowania z uwagi na przedawnienie karalności
czynu, a nadto o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz obwinionego zwrotu
kosztów ustanowionego zastępstwa procesowego.
Wyrokiem z dnia 13 października 2014 r., Sąd Okręgowy uchylił zaskarżony
wyrok i na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 k.w. w zw. z art. 45 § 1 k.w. postępowanie
wobec obwinionego umorzył, obciążając kosztami Skarb Państwa. W uzasadnieniu
orzeczenia Sąd odwoławczy wskazał, że przy wydaniu w instancji odwoławczej
orzeczenia o umorzeniu postępowania, nie ma podstaw prawnych do
uwzględnienia wniosku obrońcy o zasądzenie na rzecz obwinionego poniesionych
przez niego kosztów obrony.
Kasację od tego orzeczenia wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając
rażące naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na jego treść, a
mianowicie art. 118 § 2 k.p.s.w. w zw. z art. 119 k.p.s.w. w zw. z art. 616 § 1 pkt 2
k.p.k., w następstwie wyrażenia błędnego poglądu, że w przypadku wydania w
instancji odwoławczej rozstrzygnięcia o umorzeniu postępowania, nie ma podstaw
3
prawnych do uwzględnienia wniosku obrońcy o zasądzenie na rzecz obwinionego
poniesionych przez niego kosztów ustanowienia obrońcy z wyboru.
Powołując się na powyższe skarżący wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście zasadna, dlatego została rozpoznana na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
W postępowaniu w sprawach o wykroczenia podstawę do rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania zamieszczono w art. 117, 118 oraz art. 119 k.p.s.w. Przepis
art. 118 k.p.s.w. wskazuje, kto, w jakiej części i zakresie ponosi koszty
postępowania wykroczeniowego w zależności od rodzaju zapadłego orzeczenia,
przy czym jego § 2 reguluje, m. in., problematykę sposobu rozstrzygania o kosztach
postępowania w razie uniewinnienia obwinionego lub umorzenia postępowania w
sprawie, w której wniosek o ukaranie złożył oskarżyciel publiczny. Koszty
postępowania ponosi wówczas Skarb Państwa.
W szczegółowych kwestiach dotyczących kosztów postępowania
wykroczeniowego art. 119 k.p.s.w. odsyła do enumeratywnie wskazanych
przepisów Kodeksu postępowania karnego. Nakazuje on stosować odpowiednio do
kosztów postępowania w sprawach o wykroczenia art. 616, art. 617, art. 618 § 1 i 3,
art. 618a-6181, art. 619 § 3, art. 623, art. 624 § 1, art. 625-627, art. 630, art. 632a,
art. 633-635, art. 636 § 1 i 2, art. 637-639 i art. 641 k.p.k. Jak słusznie zauważył
Sąd Okręgowy, w wyliczeniu tym nie zamieszczono art. 632 b k.p.k., który daje
sądowi możliwość orzeczenia od Skarbu Państwa zwrotu należności z tytułu
ustanowienia jednego pełnomocnika, jeżeli w sprawach, o których mowa w art. 632
pkt 2 k.p.k., przyczyny umorzenia powstały w toku postępowania. Na tej podstawie
Sąd Okręgowy uznał, że brak odesłania do tego przepisu uniemożliwia jego
odpowiednie zastosowanie w postępowaniu wykroczeniowym wszczętym na skutek
wniosku oskarżyciela publicznego i przyznanie obwinionemu, w odniesieniu do
którego umorzono postępowanie, zwrotu wydatków stanowiących wynagrodzenie
obrońcy z wyboru.
Z takim poglądem nie sposób się zgodzić. Okoliczność, że z mocy art. 119
4
k.p.s.w. do analizowanej sytuacji procesowej nie można zastosować fakultatywnej
regulacji z art. 632 b k.p.k., wynika z faktu, że Kodeks postępowania w sprawach o
wykroczenia rozstrzyga tę kwestię w oparciu o autonomiczną dla postępowania
wykroczeniowego podstawę prawną zamieszczoną w art. 118 § 2 k.p.s.w.
Jak słusznie zauważa Rzecznik Praw Obywatelskich, koszty postępowania w
sprawach o wykroczenia powinny być rozumiane zgodnie z ogólną definicją
kosztów procesu zawartą w Kodeksie postępowania karnego. Przesądza o tym
norma wynikająca z treści art. 119 k.p.s.w., która nakazuje odpowiednie
zastosowanie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia art. 616 k.p.k. Przepis
ten zalicza do kosztów procesu koszty sądowe (art. 616 § 1 pkt 1 k.p.k.) i
uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy
lub pełnomocnika (art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k.). Prowadzi to do wniosku, że w
przypadku orzeczenia umarzającego postępowanie, podstawę normatywną
obligatoryjnego zwrotu obwinionemu uzasadnionych wydatków z tytułu
ustanowienia w sprawie jednego obrońcy stanowi art. 118 § 2 k.p.s.w.. w zw. z art.
119 k.p.s.w. i art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
14 marca 2013 r., IV KK 386/12 OSNKW 2013/6/54 i powołane tam orzecznictwo).
Stanowisko to wspiera również utrwalony w doktrynie pogląd sprowadzający
się do tezy, że ...przy uniewinnieniu i umorzeniu w sprawach z wniosku
oskarżyciela publicznego należy koszty ewentualnej obrony z wyboru zasądzić od
Skarbu Państwa, gdyż jest to składnik kosztów procesu w rozumieniu
recypowanego art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k., a zgodnie z art. 118 § 2 in principio koszty
procesu ponosi wówczas właśnie Skarb Państwa... (zob. T. Grzegorczyk.
Komentarz do art. 118 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Lex
online).
Nie ulega wątpliwości, że postępowanie przeciwko J. Ś. toczyło się z
wniosku o ukaranie złożonego przez Komendę Powiatową Policji w N. i zakończyło
- z uwagi na przedawnienie karalności - umorzeniem postępowania. Poza sporem
jest także i to, że obwiniony J. Ś. ustanowił obrońcę z wyboru w osobie adw. M. K.
(k. 25) i w związku z tym poniósł koszty zastępstwa procesowego, które zostały
udokumentowane za pomocą przedłożonych do akt faktur VAT (k. 114-117).
Stwierdzić zatem należy, że spełnione zostały wszystkie warunki do ubiegania się
5
przez obwinionego o zwrot wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy z
wyboru w postępowaniu wykroczeniowym, wszczętym w trybie art. 59 § 2 k.p.s.w.
na skutek złożenia wniosku o ukaranie przez oskarżyciela publicznego, w którym
zapadł wyrok umarzający to postępowanie. Dlatego też Rzecznik Praw
Obywatelskich zasadnie uznał, że przy wydaniu zaskarżonego orzeczenia doszło
do rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego - art. 118 § 2 k.p.s.w. w zw.
z art. 119 k.p.s.w. i art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k., które w sposób oczywisty miało wpływ
na jego treść. Należy przypomnieć, że przepis art. 118 § 2 k.p.s.w. w analizowanej
sytuacji procesowej nie pozostawia sądowi orzekającemu swobody, nakazując
obciążenie całością kosztów postępowania wykroczeniowego Skarb Państwa.
Natomiast Sąd odwoławczy przesądzając zasadę ponoszenia kosztów sądowych w
orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, jednocześnie wskutek naruszenia
wskazanych wyżej przepisów procesowych, faktycznie zaniżył ogólną sumę
kosztów postępowania wykroczeniowego, ponoszonych przez Skarb Państwa oraz
zignorował obowiązek zasądzenia na rzecz obwinionego zwrotu poniesionych
przez niego wydatków, eliminując istotny składnik tych kosztów w postaci
uzasadnionego wydatku strony, z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy.
W tym stanie rzeczy uznając kasację za oczywiście zasadną na podstawie
art. 537 § 2 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.s.w. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok
w części dotyczącej orzeczenia o kosztach postępowania i sprawę w tym zakresie
przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd odwoławczy uwzględni
przedstawione wyżej zapatrywania prawne (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2
k.p.s.w. i art. 112 k.p.s.w.). W konsekwencji orzekając w granicach, w jakich
nastąpiło przekazanie, skieruje sprawę na posiedzenie i wyda stosowne
postanowienie, albowiem ustawa przy rozstrzyganiu jedynie o kosztach
postępowania nie wymaga wydania wyroku, a jednocześnie nie zastrzega formy
zarządzenia (art. 32 § 2 k.p.s.w.).
kc