Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SNO 14/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Katarzyna Wojnicka
przy udziale Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Okręgowego,
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 maja 2016 r.,
sprawy L. G.
sędziego Sądu Rejonowego
w związku z odwołaniem Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego
od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Dyscyplinarnego
z dnia 7 grudnia 2015 r.,
utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok
UZASADNIENIE
Sędzia Sądu Rejonowego L. G. został obwiniony o to, że uchybił godności
urzędu w ten sposób, że w sprawach IV P …/13 i IV P …/15 zawisłych przed tym
Sądem z powództwa A. F. złożył odmiennej treści oświadczenia w trybie art. 49
k.p.c. co do istnienia okoliczności mogących wywołać uzasadnioną wątpliwość co
do bezstronności sędziego, i tak:
2
- w sprawie IV P …/13 w dniu 15 stycznia 2014 r. złożył oświadczenie o braku
okoliczności mogących wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności
i przystąpił do jej rozpoznania, wydając w dniu 14 maja 2015 r. wyrok,
- w sprawie IV P …/15 w dniu 4 lutego 2015 r. złożył oświadczenie o istnieniu
uzasadnionych wątpliwości co do jego bezstronności z uwagi m.in. na znajomość z
powódką A. F. z racji jej długoletniej pracy na różnych stanowiskach w Sądzie
Rejonowym w […],
przez co naruszył § 15 Zbioru Zasad Etyki Zawodowej Sędziów, przyjętego
uchwałą Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 19 lutego 2003 r,, co stanowi
przewinienie dyscyplinarne w rozumieniu art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.
Prawo o ustroju sądów powszechnych (t. jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 133 ze zm.;
dalej: u.s.p.).
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z dnia 7 grudnia 2015 r.
uniewinnił obwinionego sędziego od zarzutu popełnienia zarzucanego przewinienia
dyscyplinarnego.
Wyrok ten został zaskarżony w całości na niekorzyść obwinionego sędziego
odwołaniem Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego dla okręgu Sądu Okręgowego w
[…], który zarzucił:
1. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść
wydanego orzeczenia, tj. art. 7 i 410 k.p.k., polegającą na:
- dowolnej ocenie materiału dowodowego w postaci dokumentów
zgromadzonych w sprawie, tj. oświadczenia z dnia 4 lutego 2015 r.,
złożonego przez sędziego w trybie art. 49 k.p.c. , poprzez przypisanie mu
treści, których oświadczenie nie zawiera, a dotyczących innych, niż
wskazane w treści oświadczenia powodów wyłączenia sędziego od
orzekania, co miało wpływ na treść wyroku wobec ustalenia, że w sprawie IV
P …/15 zachodziły uzasadnione podstawy do wyłączenia sędziego;
- dowolnej ocenie materiału dowodowego w postaci treści oświadczeń
złożonych przez sędziego w dniach 15 stycznia 2014 r. i 4 lutego 2015 r.
poprzez przyjęcie, że oświadczenie z dnia 4 lutego wymieniało w kolejności
z punktu widzenia ich ważności powody wyłączenia sędziego i przywołana
tam służbowa znajomość z powódką miała charakter jedynie pomocniczy,
dodatkowy, który razem z pozostałymi miał stanowić przyczynę wyłączenia,
zaś w oświadczeniu z dnia 15 stycznia 2014 r. znajomość służbowa z
powódką miała stanowić jedyną przyczynę wyłączenia, co miało wpływ na
treść wyroku przez przyjęcie, że oświadczenia złożone w obu sprawach nie
są sprzeczne w zakresie wskazywanych tam podstaw wyłączenia lub ich
braku;
3
- oparcie ustaleń na niepotwierdzonych domniemaniach, tj. uznanie, wbrew
dowodom zgromadzonym w sprawie, w tym wyjaśnieniom obwinionego, że
oświadczenia z dnia 4 lutego 2015 r. miało charakter powielaczowy,
sztampowy, standardowy i dowolne przyjęcie, że być może zostało
sporządzone bez przywiązywania należytej wagi do podania bardziej
rozbudowanych podstaw wyłączenia, co miało wpływ na treść wyroku wobec
przyjęcia, że oświadczenia złożone przez sędziego w dniu 4 lutego 2015 r. w
istocie opierało się na innych przesłankach niż te zawarte w jego treści.
2. będący konsekwencją powyższego błąd w ustaleniach faktycznych, który
miał wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, polegający na przyjęciu, że
oświadczenia złożone przez sędziego w obu sprawach są tylko z pozoru
sprzeczne, treść obydwu oświadczeń w zakresie powoływania się na
znajomość z powódką A. F. nie jest sprzeczna, a nadto okoliczność ta nie
miała pierwszorzędnego znaczenia w złożonym wniosku o wyłączenie
sędziego w sprawie IV P …/15, a w konsekwencji przyjęcie, że w obydwu
sprawach sędzia w sposób uzasadniony złożył oświadczenia w trybie art. 49
k.p.c., nie nadużywając instytucji wyłączenia sędziego, co doprowadziło do
uniewinnienia sędziego, podczas gdy wymowa zebranego w sprawie
materiału dowodowego i jego prawidłowa ocena winny prowadzić do
przyjęcia, że w obu przypadkach obwiniony złożył odmiennej treści
oświadczenia i powołując się na tożsame okoliczności (znajomość z
powódką A. F. i ta sama strona pozwana – Sąd Rejonowy w […]) zmiennie
twierdził, że w sprawie IV P …/13 nie występują okoliczności mogące
wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności, a w sprawie
IV P …/15 dopatrywał się istnienia takich okoliczności.
W konkluzji wniósł, na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. w związku z art. 128 u.s.p.
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje.
W odwołaniu sformułowane zostały dwa zarzuty, dotyczące w istocie tego
samego zagadnienia, powołujące się bowiem na wadliwą ocenę dowodów i
będący tego konsekwencją błąd w ustaleniach faktycznych. Taki sposób
formułowania zarzutów odwoławczych jest nieprawidłowy, powinny one bowiem
dotyczyć uchybienia o charakterze pierwotnym, a takim jest dowolna ocena
dowodów, poczyniona z naruszeniem art. 7 k.p.k., a nie następczy błąd w
ustaleniach faktycznych. Zarzut sformułowany w pkt 2 odwołania należy zatem
uznać za chybiony.
Odnosząc się do zarzutu dowolnej oceny materiału dowodowego należy
zwrócić uwagę na następujące kwestie.
4
Przedmiotem oceny Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego były dwa
oświadczenia złożone przez obwinionego sędziego w dwóch sprawach
zawisłych przed Sądem Rejonowym w […]. Pozwanym w obu sprawach był
Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w […], powodami w pierwszej sprawie byli
pracownicy administracyjni tego Sądu, w tym A. F., w drugiej sprawie – tylko A.
F. Przedmiotem pierwszej sprawy było żądanie waloryzacji wynagrodzenia,
przedmiotem drugiej zaś – żądanie przywrócenia do pracy i odszkodowania. W
obu sprawach sędziowie Sądu Rejonowego składali oświadczenia o istnieniu
podstaw do ich wyłączenia lub braku takich podstaw. W pierwszej sprawie
sędziowie wnosząc o wyłączenie od orzekania powoływali się na brak
bezstronności wywołany faktem, że powodowie są pracownikami tego Sądu,
łączą ich z nimi stosunki służbowe, niekiedy też towarzyskie, a nadto stroną jest
Sąd, którego są sędziami. Z oświadczenia obwinionego sędziego wynikało
natomiast, że po jego stronie nie istnieją żadne okoliczności mogące wywołać
uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności, a fakt, że powodowie są
pracownikami tego Sądu, z którymi łączą go jedynie stosunki służbowe, w jego
ocenie nie stanowi podstawy do wyłączenia. W drugiej sprawie obwiniony
sędzia wniósł, podobnie jak inni sędziowie, o wyłączenie go od jej rozpoznania.
Tym razem wskazał, że jest sędzią tego Sądu, co może w odczuciu społecznym
wywoływać uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności, ponadto, że
stronę pozwaną będzie reprezentować prezes M. R., jego współpracownik i
zwierzchnik w sprawach administracyjnych, a także, że zna powódkę z racji jej
długoletniej pracy na różnych stanowiskach w tym Sądzie. Oświadczenia te,
zdaniem skarżącego, zostały wadliwie ocenione jako niezawierające
sprzeczności i sprzeczne jedynie pozornie, podczas gdy w istocie w zależności
od woli sędziego te same okoliczności mogą stanowić lub nie stanowić
przeszkody do rozpoznania sprawy, a z punktu widzenia postronnego
obserwatora są niezrozumiałe. Z zarzutem tym nie można się zgodzić.
Zgodnie z § 15 Zbioru Zasad Etyki Zawodowej Sędziów, którego naruszenie
zarzucono L. G., sędzia może złożyć wniosek o wyłączenie od rozpoznania
sprawy tylko wtedy, gdy istnieją do tego uzasadnione podstawy.
Niedopuszczalne jest nadużywanie instytucji wyłączenia sędziego. Niewątpliwe
jest, że każdy sędzia, składający żądanie wyłączenia lub wyjaśnienie w związku
z wnioskiem strony (art. 49, 51 i 52 k.p.c.), powinien wnikliwie ocenić
okoliczności, które w jego ocenie mogą usprawiedliwiać jego żądanie lub
wniosek strony. Wbrew zarzutom skarżącego, takiej właśnie wnikliwej oceny
dokonał obwiniony sędzia, co trafnie ocenił Sąd pierwszej instancji orzekający w
sprawie. Zasadnie bowiem uznał, że sprzeczność w pisemnych wyjaśnieniach
sędziego ma charakter pozorny.
Przede wszystkim nie można uznać, że służbowy charakter znajomości
strony powinien zawsze, w każdej sytuacji, podlegać jednakowej ocenie i
5
zawsze stanowić albo podstawę wyłączenia, albo brak takiej podstawy.
Przepisu art. 49 k.p.c. nie można bowiem interpretować w ten sposób, że każde
przyznanie przez sędziego, iż zna osobiście jedną ze stron wywołuje
wątpliwości co do jego bezstronności, tym bardziej, gdy znajomość nie ma
charakteru osobistego i wynika tylko z kontaktów służbowych. Podobnie, samej
zależności zachodzącej między prezesem a sędziami danego sądu nie można
traktować jako przyczyny zawsze uzasadniającej wyłączenie sędziego (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2004 r., I CZ 145/04).
Nie tylko zatem charakter znajomości ze stroną lub zależność służbowa
decydują o tym, jakiej treści oświadczenie sędzia powinien złożyć w sytuacji, o
jakiej mowa w art. 49 k.p.c. Decydujące znaczenie mogą mieć także inne
okoliczności, jak przedmiot sprawy, rodzaj wniosków dowodowych, potrzeba
wyjaśniania zarzutów dotyczących postępowania innych znanych sędziemu
osób. Może się zatem zdarzyć sytuacja, w której – w przypadku tych samych
stron i takiego samego charakteru znajomości – sędzia złoży odmienne
oświadczenia dotyczące istnienia podstaw jego wyłączenia od udziału w którejś
z tych spraw. Trzeba zwrócić uwagę, że właśnie dla wyjaśnienia charakteru
stosunków łączących sędziego ze stroną przepis art. 52 § 2 k.p.c. wkłada na
sędziego, którego dotyczy wniosek o wyłączenie, obowiązek złożenia
odpowiedniego oświadczenia. Autorytet moralny sędziego przemawia za
wiarygodnością złożonego wyjaśnienia i jeżeli strona żądająca wyłączenia
zaprzecza prawdziwości, obowiązana jest wskazać i udowodnić okoliczności,
które by podważały wiarygodność oświadczenia sędziego.
Nie ma podstaw twierdzenie, że w ustalonym w sprawie stanie faktycznym
zachodzi, z punktu widzenia postronnego obserwatora, sprzeczność
podważająca zaufanie do wymiaru sprawiedliwości. Oceniając sprawę z tego
punktu widzenia należy wskazać, że chodzi tu o punkt widzenia obserwatora
rozsądnego, a nie takiego, który w każdym oświadczeniu sędziego dopatruje się
stronniczości czy wręcz nieuczciwości. Zarówno bowiem w art. 49 k.p.c,
podobnie jak w art. 41 k.p.k. oraz w § Zbioru Zasad Etyki Zawodowej Sędziów,
chodzi wyłącznie o uzasadnione podstawy do wyłączenia sędziego, a więc takie,
które poddają się racjonalnej ocenie, jakiej można dokonać wyłącznie w
okolicznościach konkretnej sprawy, w której potrzeba dokonania tej oceny
występuje.
Z tych względów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł, jak w wyroku.
eb
6