Pełny tekst orzeczenia

.
Sygn. akt III CSK 346/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko Z. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 8 maja 2015 r.
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 maja 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
powódki kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził na rzecz
powódki J. B. od pozwanego Z. W. kwotę 252.250,83 zł z ustawowymi odsetkami.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka jako licencjonowany pośrednik
nieruchomości prowadziła działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa
nieruchomości pod nazwą Biuro Prawne I. Z. W. jako prezes zarządu W. spółki z
o.o. w K. był uprawniony do samodzielnej reprezentacji tej spółki. W tym samym
czasie pełnił też funkcję przewodniczącego rady nadzorczej Zakładów Budowy
Maszyn i Aparatury S.A (ZBMiA) w K., która była organem uprawnionym do
wyrażania zgody na sprzedaż nieruchomości należących do tej spółki. Z. W. i W.
sp. z o.o. byli - odpowiednio w 2/3 i 1/3 części - współużytkownikami wieczystymi
nieruchomości gruntowej przy ul. G. […] w K. składającej się z działki nr 180/15
objętej księgą wieczystą […] prowadzoną przez Sąd Rejonowy w K. oraz
współwłaścicielami posadowionych na niej budynków. ZBMiA przysługiwało prawo
użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej przy ul. G. […] w K. składającej
się z działek 180/2 i 180/30 objętych księgą wieczystą […] oraz prawo własności
znajdującej się na nich budynków. Działki nr 180/2, 180/30 i 180/15 stanowiły
zorganizowany, atrakcyjny dla inwestorów kompleks o łącznej powierzchni 3,2958
ha. W 2005 r. powódka w ramach prowadzonej działalności poszukiwała terenów
z przeznaczeniem na budownictwo wielomieszkaniowe i w związku z tym
nawiązała kontakt ze Z. W., który wyraził wolę sprzedaży terenów przy ul. G. i
zgodził się na ich oferowanie do sprzedaży zapewniając, że podpisze z powódką
stosowną umowę, a w przypadku zawarcia umowy sprzedaży wypłaci powódce
należną za pośrednictwo prowizję. Podczas negocjacji poprzedzających zawarcie
umowy pozwany deklarował chęć sprzedaży całego kompleksu gruntów przy G.
[…], uzgadniał i kontrolował proces zmierzający do ich zbycia. W dniu 9 września
2005 r. pozwany osobiście i samodzielnie wypełnił otrzymane od powódki dwa
egzemplarze umowy pośrednictwa, na których znajdowały się podpisy in blanco i
pieczątki powódki, wpisując oznaczenie nieruchomości, cenę za m2
oraz
zlecającego pośrednictwo klienta i wysokość należnej pośrednikowi prowizji. Jeden
wypełniony egzemplarz umowy został zwrócony powódce. Zgodnie z umową Z. W.,
3
jako osoba fizyczna oraz jako uprawniony do występowania w imieniu spółki W.
zlecił powódce sprzedaż kompleksu nieruchomości przy G. […] o łącznej
powierzchni „do 3,30 ha” za cenę 250 euro za m2
. Cena została podana w EUR,
ponieważ przedstawiciel powódki poinformował pozwanego, że potencjalni
nabywcy to spółki zagraniczne. Mająca być przedmiotem sprzedaży nieruchomość
określona została jako „Zakłady Z.”, a w istocie obejmowała kompleks działek, do
których prawa przysługiwały trzem różnym podmiotom. Przed zawarciem umowy
pozwany wyjaśnił, że jest wraz ze spółką W. współużytkownikiem wieczystym
części przedmiotowego gruntu, której jest większościowym udziałowcem
i prezesem, upoważnionym do podpisywania umów, zaś odnośnie do pozostałych
działek należących do spółki ZBMiA jest jej większościowym udziałowcem
i przewodniczącym rady nadzorczej decydującej o zbyciu nieruchomości. Powódka
po weryfikacji danych od pozwanego miała przekonanie, że zamiarem pozwanego
jest sprzedaż całego kompleksu działek. Na podstawie umowy pośrednictwa
pozwana zobowiązała się do sprzedaży przedmiotu umowy, a strona pozwana
w przypadku zawarcia umowy sprzedaży z kontrahentem wskazanym przez
powódkę była zobowiązana do zapłacenia prowizji w wysokości 1,3% ceny netto
oraz 22% VAT. Powódka zaoferowała przedmiotowe działki kilku spółkom, w tym
G. sp. z o.o. i z tą spółką podpisała umowę pośrednictwa, pokazała jej
przedstawicielom oferowane działki, przygotowała plany, mapy i dokumenty
potrzebne do sprzedaży, których nie otrzymała od pozwanego. Na spotkaniu w
spółce W. z udziałem P. C. z G. i W. O. jako przedstawiciela powódki ustalono z
pozwanym cenę sprzedaży m2
wynoszącą wyrażoną w PLN równowartość 225
EUR. Uzgodniono, że dalsze negocjacje będzie prowadził pozwany z
przedstawicielem nabywcy bez udziału pośrednika, gdyż kontrahentom zależało na
poufności. Powódka na żądanie stron udzielała im potrzebnych informacji i
kompletowała niezbędne dokumenty. W dniu 24 listopada 2005 r. kontrahenci ci
zawarli przedwstępną umowę sprzedaży działki nr 180/15, przy dokonywaniu
czynności pozwany reprezentował siebie oraz spółkę W. Część ceny sprzedaży
miała być zgodnie z umową przelana na rachunki sprzedających po przedłożeniu
drugiej umowy przedwstępnej dotyczącej sprzedaży działek nr 180/2 i 180/30
zawartej z ZBMiA. W dniu 16 grudnia 2005 r została zawarta druga umowa
4
przedwstępna, a w dniu 21 grudnia 2005 r. umowa sprzedaży działek tworzących
kompleks przy ul. G. Bezpośrednio po zawarciu umowy W.O. zwrócił się w imieniu
powódki do pozwanego o podanie danych niezbędnych do wystawienia przez
powódkę faktury. Pozwany potwierdził wolę zapłaty, nie zgłaszał zarzutów odnośnie
do wykonania umowy pośrednictwa. Po kilkunastu tygodniach rozmów z pozwanym
powódka zdecydowała się obniżyć prowizję do 1% ceny sprzedaży, która będzie
wypłacona niezwłocznie po wystawieniu faktur. Faktury, według tego co podał
pozwany, powinny być wystawione na obie spółki sprzedające. Powódka wystawiła
w dniu 7 marca 2007 r. faktury na rzecz ZBMiA i na rzecz spółki W. z terminem
zapłaty 7 dni. Obie spółki odmówiły zapłaty, pierwsza zarzuciła, że umowy
z powódką nie zawierała, druga, że umowa jest nieważna z uwagi na naruszenie
zasady walutowości. Uznając odmowę zapłaty faktury za zerwanie wcześniejszych
ustnych ustaleń co do wysokości prowizji, powódka wyliczyła prowizję zgodnie
z umową, jako 1,3% netto od ceny sprzedaży w umowach przedwstępnych i w dniu
24 kwietnia 2007 r. wystawiła fakturę VAT na kwotę 68 342,48 zł na rzecz W. sp. z
o.o. i na kwotę 136 684,96 zł na rzecz pozwanego - obie płatne w ciągu 7 dni.
Pozwany odmówił zapłaty podnosząc, że umowę zawarł tylko w imieniu W. sp. z
o.o. Powódka nie chcąc się narażać na zapłatę wysokiego podatku dochodowego i
podatku VAT wystawiła w dniu 24 maja 2007 r. fakturę korygującą do faktury na
rzecz pozwanego, a w dniu 26 czerwca 2007 r. wezwała pozwanego do zapłaty
kwoty 136 684,96 zł z odsetkami za opóźnienie od dnia 4 maja 2007 r. Pozwany
otrzymał wezwanie w dniu 3 lipca 2007 r. Pismem z dnia 23 września 2007 r.
powódka wezwała pozwanego i spółkę W. do zapłaty kwoty 189 452,25 zł netto
tytułem prowizji, a pismem z 26 października 2009 r. wezwała spółkę W. do zapłaty
kwoty 6 864,24 zł zasądzonej na jej rzecz prawomocnym wyrokiem Sądu
Rejonowego w K. z dnia 9 lipca 2007 r. tytułem częściowego wynagrodzenia
należnego jej na podstawie przedmiotowej umowy oraz kwoty 2067 zł tytułem
kosztów postępowania. Pismem z 23 kwietnia 2009 r. wezwała pozwanego do
zwarcia ugody przed sądem odnośnie do kwoty 129.850,72 zł, jednak między
stronami nie doszło do jej zawarcia.
Na podstawie przytoczonych ustaleń Sąd Okręgowy, kierując się treścią,
celem i okolicznościami zawarcia łączącej strony umowy, spornej pod względem
5
podmiotowym i przedmiotowym uznał, że jej stronami są powódka, pozwany Z. W.
oraz spółka W. i oba te podmioty są zobowiązane do zapłaty powódce prowizji.
Odnośnie do przedmiotowego zakresu umowy przyjął, że pozwany zlecił powódce
także czynności zmierzające do zbycia użytkowania wieczystego ustanowionego na
rzecz ZBMiA wskazując, że zawierający umowę pośrednictwa nie musi mieć tytułu
prawnego do nieruchomości, ani pełnomocnictwa do zawarcia takiej umowy, może
zawrzeć ją we własnym imieniu zlecając poszukiwanie kontrahenta do nabycia
danej nieruchomości. W ocenie Sądu Okręgowego powódka wykonała należycie
zobowiązanie z umowy pośrednictwa. Umowa jest ważna, nie narusza zasady
walutowości, gdyż odwołanie się w jej § 3 do obcej waluty jest tylko sposobem
obliczenia ceny w PLN. Za nieuzasadniony uznał podniesiony przez pozwanego
zarzut przedawnienia roszczenia powódki. W tym zakresie wskazał, że strony
ustaliły w umowie, iż zapłata prowizji nastąpi dopiero po zawarciu umowy
sprzedaży, w takiej dacie nastąpiło też wystawienie przez powódkę faktur. Umowę
pośrednictwa w obrocie nieruchomościami zawartą w stanie prawnym
obowiązującym w dacie zawarcia niniejszej umowy, określoną w art. 179 - 183
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst Dz.
U. z 2014 r., poz. 518 - dalej jako u.g.n.) w ich ówczesnym brzmieniu zakwalifikował
jako umową nazwaną, do której w sprawach nieuregulowanych w tych przepisach
mają zastosowanie przepisy 758 - 7649
k.c. o umowie agencyjnej, jako najbardziej
zbliżonej do umowy pośrednictwa. Do umowy takiej nie stosuje się przepisów
umowy zlecenia. Z powołaniem się na stanowisko wyrażone w orzecznictwie
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2007 r., IV CSK 267/06 nie publ.)
przyjął, że roszczenia z tej umowy, pozostające w związku z działalnością
gospodarczą przedawniają się w 3-letnim terminie określonym w art. 118 k.c. Sąd
Okręgowy, wychodząc z założenia o podzielności dochodzonego przez powódkę
świadczenia wskazał, że zasądzona od pozwanego z faktury …/2007 kwota
136 684,96 zł stanowi prowizję za sprzedaż jego udziału (w 2/3 częściach) w
prawie użytkowania wieczystego działki nr 180/15, zaś w odniesieniu do działek
180/2 i 180/30, do której prawa miała spółka ZBMiA, dochodzona przez powódkę i
zasądzona od pozwanego kwota 115 565,87 zł stanowi ½ część prowizji należnej
6
od sprzedaży tych działek. Cała prowizja podlega podziałowi między pozwanego i
Spółkę W. jako stron umowy pośrednictwa.
Zaskarżonym obecnie wyrokiem z dnia 13 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny
oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego.
W związku z podniesionymi w apelacji zarzutami uzupełnił ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji przez ustalenie, że dostarczone pozwanemu do
wypełnienia dwa egzemplarze umowy różniły się od siebie w zakresie jej § 3 tym,
że jeden przewidywał płatność prowizji w dwóch ratach, a drugi jednorazowo po
zawarciu umowy finalnej, co było następstwem błędnego przeklejenia do umowy
fragmentu umowy zawieranej z nabywcą, który wyraźnie był tu wymieniony.
Zgodnym zamiarem stron była jednak formuła jednorazowej zapłaty. Nadto przyjął,
że przedmiotem transakcji pomiędzy nabywcą, a ZBMiA było prawo użytkowania
wieczystego działek 180/2 o pow. 198 m2
i 180/30 o pow. 16 877 m2
, razem 17 075
m2
. Sąd Apelacyjny ustalił również, że postępowanie z powództwa J. B. toczące się
przeciwko spółce W. zostało umorzone przez Sąd Okręgowy w związku z
ogłoszeniem upadłości spółki. W postępowaniu upadłościowym uznane zostały
wierzytelności powódki do spółki w kwotach 63 582,10 zł i 139 993,04 zł,
odpowiadających prowizji od ceny sprzedaży wynoszącego 1/3% udziału spółki w
cenie sprzedaży prawa użytkowania wieczystego nieruchomości składającej się z
działki nr 180/15 oraz 1/3 % z połowy ceny sprzedaży prawa użytkowania
wieczystego nieruchomości należącej do spółki ZBMiA. Uzupełniające ustalenia
faktyczne nie zmieniły jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego trafności ustaleń Sądu
Okręgowego w aspektach mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy,
gdyż zgodnie z umową prowizja była ustalona od ceny sprzedaży a nie obszaru
sprzedanych działek, zaś kwestia zaspokojenia powódki w postępowaniu
upadłościowym nie ma znaczenia w sprawie, skoro pozwany i spółka W. nie
odpowiadają solidarnie za zapłatę prowizji lecz w zakresie prowizji od sprzedaży
praw do nieruchomości składającej się z działki nr 180/15 stosownie do udziałów, a
w odniesieniu do prowizji od sprzedaży praw do nieruchomości składającej się z
działek nr 180/2 i 180/30 po połowie. Jako nieuzasadniony ocenił Sąd Apelacyjny
zarzut naruszenia art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. Oddalił zarzut błędnej wykładni
przedmiotowej umowy w zakresie objętym sporem stron, jako dokonanej bez
7
naruszenia dyrektyw wykładni określonych w art. 65 § 2 k.c. Podzielił stanowisko
Sądu Okręgowego, że pozwany podpisał umowę nie tylko w imieniu spółki W., ale i
we własnym imieniu, oznaczając w niej w taki sposób klienta oraz przedmiot
umowy, który określił go jako działki, a nie udziały. Zawierając umowę pozwany
działał w podwójnym charakterze, ale wystarczające było złożenie przez niego pod
umową jednego podpisu identyfikującego go jako osobę fizyczną i prezesa zarządu
spółki W. Przedmiot umowy obejmował także pośrednictwo w sprzedaży działek
nr 180/2 i 180/30, na co wskazuje dokonany przez pozwanego wpis do umowy
obszaru działek odpowiadający całemu kompleksowi gruntów. Wskazał, że to
pozwany był inicjatorem sprzedaży działek przez ZBMiA, i faktycznie to on o tym
zadecydował, jako większościowy akcjonariusz i jednocześnie większościowy
udziałowiec w spółkach, które miały akcje ZBMiA. Z powołaniem się na treść
zeznań pozwanego stwierdził, że pozwany wiedział, iż kupujący jest
zainteresowany nabyciem dużego kompleksu gruntów, co miało odbicie
w negocjacjach, a kwestia ta była ich przedmiotem w aspekcie ceny, którą
pozwany negocjował także jako przewodniczący rady nadzorczej spółki. Oddalił,
uznany za bezprzedmiotowy, zarzut naruszenia art. 371 i 372 k.c., z uwagi na
brak solidarności po stronie pozwanego i spółki W. w zakresie odpowiedzialności w
stosunku do powódki za zapłatę prowizji. Jako pozbawione znaczenia dla
rozstrzygnięcia ocenił Sąd Apelacyjny powoływane przez skarżącego na zmiany
zawarte w art. 8 ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących
wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. 2013 r., poz. 829), które weszły w życie
w dniu 1 stycznia 2014 r. W związku z zarzutem naruszenia art. 385 § 2 k.c.
odniósł się do podnoszonej przez skarżącego kwestii niejednoznaczności umowy w
zakresie dotyczącym sposobu płatności prowizji - jednorazowo, czy w dwóch
transzach - która powinna być według skarżącego tłumaczona na korzyść klienta,
co prowadziłoby do przedawnienia roszczenia z tytułu połowy prowizji. Wskazał, że
postanowienie o jednorazowej zapłacie prowizji było korzystniejsze dla pozwanego,
gdyż ponad rok od zawarcia umowy przedwstępnej nie musiał płacić części prowizji.
Podniósł nadto, że wskazanie w egzemplarzu umowy wypełnionym przez
pozwanego na „nabywcę” wskazuje ewidentnie, że sprzedający był zobowiązany
do zapłacenia jednorazowo całej prowizji po 21 grudnia 2006 r. Podzielił stanowisko
8
Sądu Okręgowego odnośnie do zastosowania do przedawnienia roszczeń z
umowy pośrednictwa art. 118 k.c., a nie 751 k.c. w zw. z art. 117 § 2 k.c., oraz
ocenę tego Sądu, że w dacie rozszerzenia powództwa do kwoty 429 324,94 w dniu
18 grudnia 2008 r. roszczenie powódki, które stało się wymagalne w stosunku do
pozwanego w dniu 22 grudnia 2006 r. nie było przedawnione. Niezależnie od tego
stwierdził, że zarzut przedawnienia roszczenia w zakresie prowizji, która według
skarżącego miałaby być należna po podpisaniu umowy przedwstępnej, uznać
należałoby za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). W
oparciu o dowody przeprowadzone przed Sądem pierwszej instancji Sąd
Apelacyjny ustalił, że pozwany na początku 2007 r. zadeklarował zapłatę należnej
powódce prowizji, co należy zakwalifikować jako uznanie roszczenia w rozumieniu
art. 123 § 1 pkt 2 k.c., które doprowadziło do przerwy przedawnienia ze skutkami z
art. 124 § 1 k.c.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwany ponowił
podniesione uprzednio w apelacji zarzuty naruszenia: art. 65 § 2, w zw. z art. 65 § 1
k.c. i art. 180 st. 3-5 u.g.n. w brzmieniu obowiązującym w dniu 9 września 2005 r.,
art. 118, w zw. z art. 117 § 1 i w zw. z art. 120 § 1 k.c., art. 750, art. 751 pkt 1
k.c. w zw. z art. 180 ust. 3-5 u.g.n. w wyżej wskazanym brzmieniu.
Nadto podniósł zarzuty: naruszenia art. 210 k.s.h. w zw. z art. 58 § 1 k.c., art. 106
ust. 1 oraz art. 8-10 ustawy o podatku od towarów i usług z dnia 1 marca 2004 r.
(Dz. U. Nr 54, poz. 535 - dalej UVAT) w zw. z § 16 ust. 1 -3 oraz § 17 ust. 1-3
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r. w sprawie zwrotu
podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotu podatku, wystawiania faktur,
sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają
zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 95, poz. 798)
w zw. z art. 89a i art. 19 ust. 1 UVAT, w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c., naruszenia art. 70
ust. 1 ustawy Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 137,
poz. 926) w zw. z art. 19 ust. 1 UVAT w zw. z art. 405 i art. 410 § 1 i 2 k.c.
Wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach
postępowania kasacyjnego ewentualnie, w razie uznania podstaw naruszenia
prawa materialnego za oczywiście uzasadnione, uchylenie zaskarżonego wyroku
9
i oddalenie powództwa oraz orzeczenia na podstawie art. 415 k.p.c. o zwrocie
spełnionego przez pozwanego świadczenia na rzecz powódki w łącznej wysokości
500.946,37 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 65 § 1 k.c. oświadczenie woli należy tłumaczyć tak jak tego
wymagają, ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady
współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Pojęcie okoliczności złożenia
oświadczenia woli obejmuje faktyczne okoliczności jego złożenia, okoliczności
dotyczące osoby składającego, bądź odbierającego oświadczenie w aspekcie
podmiotowo - prawnym, kontakty stron poprzedzające złożenie interpretowanego
oświadczenia np., przebieg negocjacji. Przy wykładni umów art. 65 § 2 k.c.
przyznaje pierwszeństwo kryteriom zamiaru stron i celu jaki strony chciały osiągnąć
zawierając umowę. Chodzi tu o cel wspólny dla obu stron lub co najmniej jednej ze
stron znany i zaakceptowany przez drugą stronę umowy, zindywidualizowany
w warunkach konkretnej umowy (np. gospodarczy), który nie jest jednak tożsamy
z jej podstawą prawną.
Zgodnie z przyjmowaną w orzecznictwie na tle art. 65 k.c. kombinowaną
metodą wykładni (zob. w szczególności uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSCN 1995, nr 5, poz. 168)
priorytetową regułę interpretacji oświadczeń woli składanych indywidualnym
adresatom stanowi rzeczywista wola stron, a dopiero gdy nie da się jej ustalić,
ustala się jakie jest obiektywnie przyjęte znaczenie danego oświadczenia.
Miarodajny dla ustalenia znaczenia nadawanego oświadczeniu przez strony jest
stan z chwili złożenia oświadczenia. Bez znaczenia jest późniejsza zmiana
sposobu jego rozumienia przez którąkolwiek ze stron.
Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego dokonana przez Sąd
Apelacyjny wykładnia łączącej strony umowy jest zgodna z powyższymi
wskazaniami wynikającymi z art. 65 k.c. Sąd Apelacyjny prawidłowo rozważył
w pierwszej kolejności literalne brzmienie przedmiotowej umowy, a następnie ustalił
treść oświadczeń woli stron przy zastosowaniu kryteriów określonych w art. 65 § 1
k.c. oraz ich sens z odwołaniem się do zgodnego zamiaru stron i celu umowy.
10
Trafnie uznał za właściwe takie znaczenie spornych postanowień umowy
w zakresie: podmiotów ją zawierających po stronie zlecającego, nieruchomości
stanowiących przedmiot umowy oraz wymagalności roszczenia powódki o zapłatę
prowizji, jakie zgodnie z ustaleniami dokonanymi w oparciu o zgromadzone
dowody, rzeczywiście łączyły z nim obie strony, zawierając umowę. Podzielić
należy stanowisko Sądu Apelacyjnego, że ustalenia te, dotyczące szczegółowo
opisanych w uzasadnieniu wyroku okoliczności poprzedzających zawarcie umowy
i okoliczności w jakich została ona zawarta, nie wymagających w tym miejscu
ponownego przytaczania, uzasadniają przyjęcie, że jej stronami były oba podmioty
posiadające prawa do działki nr 180/15, których zamiarem była jej sprzedaż
w całości jak też, że przedmiot umowy pośrednictwa, zgodnie ze znanym
pozwanemu jej celem w postaci sprzedaży kontrahentowi dużego kompleksu
nieruchomości obejmującego również działki nr 180/2 i 180/30 należące do spółki
ZBMiA, przy uwzględnieniu struktury własnościowej tej spółki, obejmował także
należące do niej prawa do wymienionych działek.
Na tym tle prezentowana przez skarżącego odmienna ocena w tym zakresie
nie stanowi dostatecznego uzasadnienia opartego na niej zarzutu naruszenia
art. 65 k.c.
Pozbawione doniosłości prawnej dla rozstrzygnięcia o zasadności
wniesionej skargi jest sporne na płaszczyźnie wykładni umowy zagadnienie
sposobu ustalenia zapłaty prowizji na rzecz powódki. Przyjęcie stanowiska
prezentowanego w tej kwestii przez skarżącego ostatecznie nie może bowiem
odnieść skutku w postaci uznania, że roszczenie powódki, co najmniej w części
uległo przedawnieniu z przyczyn wskazanych w dalszej części uzasadnienia.
Celem przepisu art. 210 § 1 k.s.h. jest ochrona interesów spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością i jej wspólników na wypadek konfliktu interesów,
który może się ujawnić w sytuacji, gdy członek zarządu zawiera umowę „z samym
sobą”, a więc w sytuacji, gdy po obu stronach umowy występuje ta sama osoba.
Zakres podmiotowy tego przepisu obejmuje wyłącznie strony umowy lub sporu,
a więc z jednej strony spółkę z drugiej zaś członka jej zarządu. Bezzasadnie
zarzuca skarżący błąd subsumcji polegający na niezastosowaniu przez Sąd
11
Apelacyjny art. 210 k.s.h., w sytuacji wykraczającej poza objęty tym przepisem
zakres unormowania, gdy pozwany i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością W.
nie są stronami sporu będącego przedmiotem postępowania przed tym Sądem, ani
nie łączy ich żadna objęta tym sporem umowa. W konsekwencji tego,
nieuzasadniony jest zarzut nieważności przedmiotowej umowy na podstawie art. 58
k.c., wywodzony z niedochowania zasad określonych w art. 210 k.s.h.
Nietrafny jest pogląd skarżącego kwalifikujący umowę pośrednictwa
w obrocie nieruchomościami jako umowę zlecenia. Zgodnie z utrwalonym
stanowiskiem judykatury, aprobowanym w piśmiennictwie prawniczym, które
zachowało aktualność także po uchyleniu z dniem 1 stycznia 2014 r.
obowiązującego w dacie zawarcia przedmiotowej umowy art. 180 ust. 1 u.g.n.
określającego zakres tego pośrednictwa, umowa ta stanowi typ umowy nazwanej
unormowanej w przepisach art. 179 do 183a u.g.n. (zob. m.in. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 270/04, nie publ., z dnia 12 stycznia
2007 r., IV CSK 267/06, OSNC-ZD 2008, nr 1, poz. 14, z dnia 5 grudnia 2013 r.,
V CSK 33/2013, nie publ.). Z uwagi na to, że unormowanie to nie ma
wyczerpującego charakteru, w sprawach nie uregulowanych w u.g.n. do umowy
pośrednictwa w obrocie nieruchomościami będą miały odpowiednie zastosowanie
przepisy dotyczące umów podobnych, zawarte w kodeksie cywilnym. Jak przyjmuje
się w judykaturze (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2005 r., V CSK
295/05, nie publ.) unormowanie umowy pośrednictwa zbliża ją najbardziej do
umowy agencyjnej (art. 758 - 7649
k.c.), nie zaś, jak podnosi skarżący do umowy
zlecenia. Szeroką argumentację wskazującą istotne różnice między umową
zlecenia a umową pośrednictwa przytoczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
23 listopada 2004 r., I CK 270/04. Wyłączenie stosowania do umowy pośrednictwa
w obrocie nieruchomościami, w zakresie nieuregulowanym w przepisach u.g.n.,
przepisów o zleceniu wynika wprost z art. 750 k.c., stanowiąc, że mają one
zastosowanie do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi
przepisami. Wyklucza to odwoływanie się w odniesieniu do tych umów - jak czyni to
skarżący - do terminu przedawnienia określonego w art. 751 k.c. W tej sytuacji, gdy
u.g.n. nie zawiera ogólnych przepisów o przedawnieniu roszczeń, w kwestii tej
będą mieć zastosowanie ogólne przepisy kodeksu cywilnego, a więc trafnie
12
wskazany przez Sąd Apelacyjny art. 118 k.c., przewidujący dla roszczeń
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej trzyletni termin
przedawnienia. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie
stało się wymagalne (art. 120 § 1 k.c.). Zainicjowany wymagalnością roszczenia
powódki z tytułu wynagrodzenia za czynności pośrednictwa w dniu 22 grudnia
2006 r, tj. po podpisaniu umowy przenoszącej własność nieruchomości początek
biegu terminu przedawnienia nie upłynął więc przed datą wytoczenia powództwa
w dniu 18 grudnia 2009 r. Do takiego samego wniosku prowadzi przyjęcie, zgodnie
ze stanowiskiem skarżącego, że wynagrodzenie to było należne powódce
po podpisaniu umów przedwstępnych (w dniach 24 listopada 2005 r. i 16 grudnia
2005 r. ). Uznanie przez pozwanego na początku 2007 r. roszczenia powódki – jak
przyjął Sąd Apelacyjny - unicestwiło bowiem dotychczasowy bieg terminów
przedawnienia i wszczęło bieg takich samych trzyletnich terminów, które rozpoczęły
bieg od początku (art. 123 § 1 pkt 2 i art. 124 § 1 k.c.).
Kwestia uznania roszczenia powódki przez pozwanego podnoszona była
przez pozwanego w ramach zarzutów apelacji na płaszczyźnie ustaleń faktycznych.
Obecnie, w skardze kasacyjnej skarżący sytuuje ten zarzut w podstawie naruszenia
prawa materialnego, jednak bez zmiany uzasadnienia, zaprzeczając zaistnieniu
jakiejkolwiek okoliczności, która mogłaby być zakwalifikowana jako uznanie
roszczenia. W tym ujęciu jest to zarzut niedopuszczalny, z uwagi na treść art. 3983
§ 3 k.p.c.
W tym stanie rzeczy, jako bezprzedmiotowy przedstawia się zarzut
naruszenia art. 5 k.c. w następstwie uznania przez Sąd Apelacyjny za nadużycie
prawa podmiotowego powołanie się przez pozwanego na zarzut przedawnienia.
Ubocznie jedynie pozostaje zauważyć, że art. 5 k.c. nie wprowadza żadnych
ograniczeń podmiotowych, nie można więc całkowicie wykluczyć jego
zastosowania do ochrony przedsiębiorcy, przeciwko roszczeniu którego zgłoszony
został zarzut przedawnienia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca
2001, II CKN 604/00, OSNC 2002 r., nr 3, poz. 32, z dnia 3 października 2000 r.,
I CKN 308/00, z dnia 4 października 2001 r., I CKN 458/00, nie publ., wyrok
13
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 października 2000 r. SK 5/99, OTK 2000, nr 7,
poz. 254).
Chybione są sformułowane przez skarżącego zarzuty naruszenia przepisów
UVAT i rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy oraz przepisów Ordynacji
podatkowej. Znaczenie tych przepisów, tak jak innych przepisów podatkowych
ogranicza się do stosunku publicznoprawnego między podatnikiem, a organem
podatkowym będących ich adresatami (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
25 listopada 2010 r., III CZP 83/10, OSNC 2011, nr 6, poz. 66 oraz dalsze
wymienione w jej uzasadnieniu orzeczenia Sądu Najwyższego). Nie należą do
drogi sądowej objęte regulacją tych przepisów sprawy dotyczące istnienia
zobowiązań podatkowych lub obowiązku podatkowego, które w przypadkach
określonych w ustawie mogą być przedmiotem skargi do sądu administracyjnego.
Stwierdzenie, czy zachodzą podnoszone przez pozwanego okoliczności z art. 405
i art. 410 § 1 k.c. uzasadniające jego roszczenie z tego tytułu wymaga uprzedniego
rozstrzygnięcia przez organ podatkowy kwestii ewentualnego naruszenia przez
powódkę obowiązku podatkowego (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
25 września 1974 r., III PZP 34/74, OSNC 1975, nr 5, poz. 81).
Mając na względzie powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
i art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 §1 i art. 39821
orzekł jak w sentencji.