Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 16/15
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku Gminy Miejskiej K. i Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie M. P. - kuratora spadku nieobjętego po F. S. oraz B. P. -
kuratora spadków po M. R. i innch,
o nadzór nad kuratelą spadków nieobjętych,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 maja 2015 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 2 grudnia 2014 r.,
"Czy w sprawie, w której ustanowiono kuratora spadku
nieobjętego, a następnie wskutek zdarzeń prawnych stwierdzony
został brak majątku spadkowego, wynagrodzenie kuratora spadku
pokrywa wnioskodawca, czy gmina, czy też Skarb Państwa
reprezentowany przez sąd, który ustanowił kuratora?"
odmawia podjęcia uchwały.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 1 grudnia 1993 r. Sąd Rejonowy w K., na wniosek
Gminy K. z dnia 25 października 1993 r. ustanowił M. P. kuratorem spadku
nieobjętego po F. S. W skład spadków nieobjętych po F. S. i dalszych uczestnikach
postępowania wchodziła nieruchomość położona w K. przy ul S. […], stanowiąca
działkę nr 4/1, jako jedyny składnik majątków nieobjętych. Kurator M. P. nie
zarządzała nieruchomością spadkową po F. S., natomiast w toku sprawowanej
kurateli brała udział w toczących się postępowaniach sądowych dotyczących
nieruchomości spadkowej.
Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2013 r Sąd Rejonowy w K. na wniosek
Gminy Miejskiej K. i Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta K. uchylił kuratelę
spadku nieobjętego po F. S., zwolnił z funkcji kuratora M. P. i przyznał jej na
podstawie art. 939 § 1 k.c., w zw. z art. 667 § 2 k.p.c. wynagrodzenie za cały okres
pełnienia funkcji w kwocie 4000 zł., zobowiązując ją do złożenia sprawozdania z
kurateli oraz orzekł, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania
związane ze swoim udziałem w postępowaniu.
Postanowienie zaskarżyła apelacją M. P. w zakresie orzeczenia o
przyznaniu jej wynagrodzenia, zarzucając naruszenie art. 667 w zw. z art. 935 k.p.c.
i art. 328 k.p.c. przez brak określenia podmiotu, od którego kurator ma domagać się
wypłaty przyznanego wynagrodzenia. Wniosła o jego zmianę przez wskazanie
podmiotu zobowiązanego do pokrycia wynagrodzenia.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Okręgowy w K. powziął wątpliwość
odnośnie do tego, czy w sprawie, w której ustanowiono kuratora spadku
nieobjętego, a następnie na skutek zdarzeń prawnych stwierdzony został brak
majątku spadkowego, wynagrodzenie kuratora spadku pokrywa wnioskodawca, czy
gmina, czy też Skarb Państwa reprezentowany przez sąd, który ustanowił kuratora.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podjęcie uchwały rozstrzygającej zagadnienie prawne przedstawione przez
sąd odwoławczy, ze względu na jej wiążący charakter (art. 390 § 2 k.p.c.), stanowi
3
wyjątek od zasady samodzielnego rozstrzygania sprawy przez właściwy sąd.
Przemawia to za ścisłą wykładnię przesłanek stosowania art. 390 k.p.c. nakazującą
przyjęcie, że poważne wątpliwości, o których jest mowa w jego § 1 nie występują,
gdy sformułowane przez sąd przedstawiający zagadnienie prawne - jak w sprawie
niniejszej - może być rozwiązane za pomocą reguł wykładni, przy uwzględnieniu
poglądów funkcjonujących już w orzecznictwie i piśmiennictwie.
Ogólne unormowanie kurateli zawierają przepisy art. 178 k.r.o. do art. 180
k.r.o. Zgodnie z art. 178 § 1 k.r.o. kuratora ustanawia się w wypadkach
przewidzianych w ustawie. Ustanowienia kuratora wymagają przepisy k.r.o., k.c.
i k.p.c. oraz niektórych innych ustaw. Na podstawie art. 178 § 2 k.r.o. w zakresie
nieuregulowanym przez przepisy przewidujące ustanowienie kurateli stosuje się
odpowiednio do kurateli przepisy o opiece nad małoletnim, w których opieka
uregulowana jest w sposób całościowy. Nakaz odpowiedniego stosowania
przepisów o opiece do kurateli wymaga każdorazowo ustalenia zakresu, w jakim
możliwe jest włączenie tych przepisów, po ewentualnym ich dostosowaniu
do określonego rodzaju kurateli. Przepis art. 178 § 2 k.r.o. przyznaje pierwszeństwo
przed ogólnymi przepisami o kurateli przepisom szczególnym dotyczącym
poszczególnych jej rodzajów. W zakresie postępowania w sprawach kurateli
art. 605 k.p.c. odsyła w przedmiotach nieunormowanych w przepisach k.p.c. do
przepisów o postępowaniu w sprawach z zakresu opieki.
Instytucję kuratora spadku, który jest kuratorem prawa materialnego, jest
uregulowana w przepisach art. 666 k.p.c. do 668 k.p.c. Kuratora spadku ustanawia
się w razie potrzeby tj. wówczas, gdy jest konieczne zabezpieczenie interesów
spadkobierców i interesu ogólnego wyrażającego się w konieczności zapobiegania
niszczeniu istniejących dóbr. Kurator spadku powinien starać się o wyjaśnienie,
kto jest spadkobiercą i zawiadomić spadkobierców o otwarciu spadku. Poza tym
zarządza on spadkiem pod nadzorem sądu spadku. Na podstawie art. 667 § 2 k.p.c.
do sprawowania zarządu stosuje się przepisy o zarządzie w toku egzekucji
z nieruchomości (art. 931 k.p.c. do 941 k.p.c.). W doktrynie nie ma zgodności
poglądów co do zakresu stosowania tych przepisów, chociaż trafnie uznaje się,
że odesłanie to obejmuje art. 939 k.p.c., zgodnie z którym zarządca może żądać
wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków poniesionych w związku z zarządem
4
z własnych funduszy. Dotyczy to tylko zarządu sensu stricto w którym mieszczą się
czynności dotyczące majątku spadku (czynności zarządu), podczas gdy zarząd
sensu largo obejmuje nadto obowiązek znalezienia spadkobierców i zawiadomienia
ich o otwarciu spadku.
W okolicznościach przedmiotowej sprawy żądnie kuratora nie obejmuje
wynagrodzenia związanego z zarządem spadku, który nie był przez niego
sprawowany.
Przepis art. 179 § 1 k.r.o. ustanawia zasadę, że kurator ma prawo do
stosownego wynagrodzenia. Wynagrodzenie przyznaje organ, który go ustanowił.
Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub majątku osoby, dla której kurator
został ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku,
wynagrodzenie pokrywa ten, kto żądał ustanowienia kuratora. Oznacza to,
że wynagrodzenie kuratora spadku powinno znaleźć pokrycie w majątku
spadkowym, bądź majątku osoby, dla której kurator został ustanowiony, którą może
być spadkobierca, jako rzeczywisty właściciel spadku, a w razie braku takich źródeł
finasowania wynagrodzenie pokrywa osoba, która żądała ustanowienia kuratora.
W stanie faktycznym niniejszej sprawy, w której nie ma spadku, nie ma
spadkobierców, ani ich następców prawnych, zgodnie z art. 179 § 1 k.r.o.
wynagrodzenie kuratora powinien więc pokryć wnioskodawca, który żądał
ustanowienia kuratora spadku i dzięki jego ustanowieniu zrealizował własny interes
prawny i majątkowy, nabywając - jak stwierdza Sąd Okręgowy - nieruchomość
wchodzącą w skład spadku.
Przepis ten nie reguluje natomiast kwestii wynagrodzenia kuratora
ustanowionego z urzędu w sytuacji, gdy osoba dla której został on ustanowiony nie
ma dochodów lub majątku na pokrycie tego wynagrodzenia. Jak przyjmuje się
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w takiej sytuacji wynagrodzenie kuratora
powinno być pokrywane ze środków publicznych (zob. uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 28 marca 2014 r., III CZP 6/14, OSNC 2015 r., nr 1, poz. 5 i z dnia 13 marca
2015 r., III CZP 4/15, dotychczas nie publ.).
Z tych względów orzeczono jak na wstępie.
5