Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PZP 3/15
POSTANOWIENIE
Dnia 7 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z powództwa A. W.
przeciwko Sądowi Okręgowemu w L.
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 7 maja 2015 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego w L.
z dnia 19 grudnia 2014 r.,
czy sędzia (kobieta urodzona do dnia 30 września 1973 r. lub
mężczyzna urodzony do dnia 30 września 1953 r.), który przed
upływem 6 miesięcy od ukończenia wieku określonego w art. 69 § 1a
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych
(w brzmieniu nadanym art. 7 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2012 r., poz. 637)
nie oświadczył Ministrowi Sprawiedliwości woli dalszego zajmowania
stanowiska i nie przedstawił zaświadczenia stwierdzającego, że jest
zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków
sędziego, przechodzi z mocy prawa - na podstawie art. 69 § 1 ustawy
Prawo o ustroju sądów powszechnych - w stan spoczynku z dniem
osiągnięcia wieku określonego w art. 69 § 1a tej ustawy, czy też
powinność złożenia stosownego oświadczenia i zaświadczenia o
stanie zdrowia dotyczy jedynie sytuacji, w której sędzia ma zamiar
nadal zajmować stanowisko po ukończeniu 67 lat życia?
odmawia podjęcia uchwały.
UZASADNIENIE
2
Sędzia A. W. w pozwie domagała się zasądzenia kwoty 3.164,56 zł
stanowiącej różnicę pomiędzy dotychczasowym wynagrodzeniem (przysługującym
jej jako czynnej zawodowo sędzi) a kwotą określoną jako „uposażenie” otrzymaną
za marzec 2014 r. i wypłaconą jej w związku z uznaniem, że 2 marca 2014 r.
przeszła w stan spoczynku.
Zgodnie z ustaleniami faktycznymi przyjętymi przez Sąd Okręgowy w
podstawie postanowienia przedstawiającego rozpatrywane zagadnienie prawne
(powoływanego dalej jako „postanowienie”), powódka 2 marca 2014 r. ukończyła 65
lat i ma 35 lat stażu pracy na stanowisku sędziego. Powódka na co najmniej 6
miesięcy przed ukończeniem 65 roku życia nie złożyła Ministrowi Sprawiedliwości
oświadczenia woli dalszego zajmowania stanowiska sędziego i nie złożyła na jego
ręce zaświadczenia stwierdzającego, że jest zdolna, ze względu na stan zdrowia,
do pełnienia obowiązków sędziego. Oświadczenie woli zajmowania stanowiska
sędziego do 2 marca 2016 r., tj. do dnia ukończenia 67 roku życia, powódka
wyraziła natomiast wobec Prezesa Sądu Okręgowego w L. kilkakrotnie, ostatnio w
lipcu 2013 r. Pismem z 16 grudnia 2013 r. Minister Sprawiedliwości poinformował
powódkę, że 2 marca 2014 r. przejdzie w stan spoczynku. Wcześniej, pismem z 12
grudnia 2013 r., w nawiązaniu do informacji Ministerstwa Sprawiedliwości z 6
grudnia 2013 r., Prezes Sądu Okręgowego w L. ustosunkował się do kwestii
przejścia powódki w stan spoczynku, wskazując, że wolą i zamiarem powódki jest
przejście w stan spoczynku z chwilą ukończenia 67 roku życia. Takie samo
stanowisko Prezes Sądu Okręgowego w L. przedstawił w piśmie z 12 marca 2014 r.
skierowanym do Dyrektora Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru
Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości. W odpowiedzi Ministerstwo
przedstawiło własną interpretację zmienionych przepisów i wskazało, że skoro
powódka co najmniej 6 miesięcy przed ukończeniem 65 roku życia nie złożyła
oświadczenia woli wyrażającego wolę dalszego zajmowania stanowiska sędziego,
a 2 marca 2014 r. ukończyła 65 lat, to tego dnia przeszła w stan spoczynku, o czym
była informowana zawiadomieniem Ministra Sprawiedliwości z 16 grudnia 2013 r.
Sąd Rejonowy ustalił również, że powódka nadal wykonuje obowiązki
służbowe, za wyjątkiem czynności orzeczniczych. Różnica pomiędzy
wynagrodzeniem powódki (jakie by otrzymała, gdyby była czynnym sędzią) a
3
otrzymanym uposażeniem (dla sędziego w stanie spoczynku) za miesiąc marzec
2014 r. jest równa kwocie dochodzonej pozwem.
Zważywszy na te okoliczności, Sąd Rejonowy w L. oddalił powództwo. Sąd
Rejonowy wskazał, że powódka - w myśl zmienionych od 1 stycznia 2013 r.
przepisów art. 69 § 1 i 1a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów
powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 133; powoływanej dalej jako
„p.u.s.p.”) - była zobowiązana do złożenia Ministrowi Sprawiedliwości oświadczenia
o woli dalszego zajmowania stanowiska i zaświadczenia lekarskiego w terminie 6
miesięcy przed ukończeniem 65 lat i na skutek niezłożenia tych dokumentów
doszło do przejścia powódki z mocy prawa w stan spoczynku. W ocenie Sądu
Rejonowego nie ma podstaw do przyjęcia, że w wypadku powódki wiekiem
granicznym jej przejścia w stan spoczynku jest 67 lat i że chcąc pełnić służbę do
ukończenia tego wieku nie musiała składać na ręce Ministra Sprawiedliwości
żadnych oświadczeń. Stanowisku takiemu przeczy wykładnia literalna przepisu art.
69 § 1 w związku z art. 69 § 1a p.u.s.p., która nie budzi wątpliwości. Dla powódki
wiek, o którym mowa w art. 69 § 1 p.u.s.p., określa art. 69 § 1a tej ustawy w
związku z art. 24 ust. 1a pkt 61 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440
ze zm.; powoływanej dalej jako „ustawa o emeryturach i rentach z FUS”) i jest to 65
lat. Zastosowanie w art. 69 § 1 p.u.s.p. spójnika rozłącznego „albo” oraz łącznika
„chyba że” sprawia, że konieczność złożenia oświadczenia w terminie, o którym
mowa w art. 69 § 1 p.u.s.p. dotyczy zarówno sędziów mających ukończyć 67 lat,
jak i sędziów mających ukończyć wiek określony w ustawie o emeryturach rentach
z FUS (z tym, że w tym wypadku będzie to tylko grupa sędziów urodzonych albo do
30 września 1973 r. (w wypadku kobiet) albo do 30 września 1953 r. (w wypadku
mężczyzn). Gdyby ustawodawca, w ramach reformy emerytalnej wydłużającej wiek
emerytalny do 67 roku życia chciał, aby tylko ten wiek przyjąć jako wiek graniczny
przejścia w stan spoczynku z mocy ustawy i aby sędziowie, którzy chcą sprawować
służbę po ukończeniu wieku 67 lat składali na co najmniej 6 miesięcy przed
ukończeniem tego wieku stosowne oświadczenie i zaświadczenie o stanie zdrowia,
to uregulowałby to w ustawie wyraźnie. Tak się jednak nie stało. Ustawodawca dał
pewnej grupie sędziów (kobietom urodzonym do 30 września 1973 r. i mężczyznom
4
urodzonym do 30 września 1953 r.) możliwość „wcześniejszego” przejścia w stan
spoczynku. Przyjęcie stanowiska, że wiekiem granicznym przejścia w stan
spoczynku dla wszystkich sędziów jest 67 lat (bo taki był cel reformy wydłużającej
wiek emerytalny) pozbawiłoby możliwości „wcześniejszego” przejścia w stan
spoczynku z mocy prawa tych sędziów, którzy chcieliby z tego prawa skorzystać, a
będących w wieku między 65 a 67 lat. Nadto, gdyby ustawodawca chciał, aby z
przejściem w stan spoczynku sędziego sądu powszechnego nie był związany
obowiązek składania oświadczeń na ręce Ministra Sprawiedliwości, uregulowały tę
kwestię tak, jak to uczynił w art. 30 ustawy z 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 499 ze zm.). Zgodnie z tym
przepisem, sędzia Sądu Najwyższego przechodzi w stan spoczynku z dniem
ukończenia 70 roku życia, a wcześniej, tj. po ukończeniu 67 roku życia albo z
dniem osiągnięcia wieku określonego w art. 30 § 3 tej ustawy, a więc wieku
określonego w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS, na swój wniosek.
W wypadku sędziego Sądu Najwyższego zatem ukończenie 65 lat, czy 67 lat nie
powoduje automatycznego przejścia w stan spoczynku. Sędzia taki nie musi też
składać oświadczeń woli Ministrowi Sprawiedliwości o tym, że chce dalej pełnić
obowiązki sędziego. Oświadczenie składa tylko wtedy, gdy już ich nie chce pełnić.
Natomiast w Prawie o ustroju sądów powszechnych ustawodawca zastosował
odmienną od wskazanej wyżej regulację. Sędzia sądu powszechnego, by po
ukończeniu określonego treścią art. 69 § 1 w związku z art. 69 § 1a p.u.s.p. wieku
nie przejść w stan spoczynku z mocy prawa musi w terminie co najmniej 6 miesięcy
przed ukończeniem tego wieku złożyć Ministrowi Sprawiedliwości wymagane
oświadczenie woli i zaświadczenie lekarskie.
W apelacji powódka wniosła o zmianę powyższego wyroku i uwzględnienie
powództwa. Skarżąca zarzuciła, że Sąd pierwszej instancji dokonał błędnej
wykładni art. 68 § 1 p.u.s.p., polegającej w szczególności na całkowitym pominięciu
przepisów Konstytucji RP wyznaczających zasadę nieusuwalności sędziów i
wskazujących, że ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie
przechodzą w stan spoczynku. Istotą nieusuwalności sędziego jest ustanowienie
zakazu pozbawienia go urzędu w sposób niezgodny z prawem, a zatem także w
wyniku niewłaściwej interpretacji przepisu.
5
Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację powódki uznał, że nowe brzmienie art.
69 § 1 p.u.s.p. (w związku z dodaniem do tego artykułu § 1a) rodzi wątpliwości
interpretacyjne. W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy podkreślił, że zgodnie z art.
180 ust. 4 Konstytucji, ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której
sędziowie przechodzą w stan spoczynku. Z treści tego przepisu Sąd wyprowadził
wniosek, że stan spoczynku sędziego łączy się ściśle (ustrojowo, konstytucyjnie i
funkcjonalnie) z niezależnością organów władzy sądowniczej i niezawisłością
sędziów sprawujących wymiar sprawiedliwości, a instytucja ta ma istotne znacznie
dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Odnośnie do kierunku wykładni art. 69 § 1 i § 1a w kontekście
sformułowanego zagadnienia prawnego, Sąd odwoławczy przedstawił dwie
możliwości wykładni.
Według pierwszej z nich, wymaganie złożenia oświadczenia o woli dalszego
zajmowania stanowiska sędziego i stosownego zaświadczenia lekarskiego
dotyczyć powinno jedynie sytuacji, w której sędzia zamierza zajmować stanowisko
po ukończeniu 67 roku życia. Za taką wykładnią przemawia, zdaniem Sądu
Okręgowego, zastosowanie w art. 69 alternatywy rozłącznej („sędzia przechodzi w
stan spoczynku z dniem ukończenia 67 roku życia albo z dniem osiągnięcia wieku
określonego w § 1a”). Wynika stąd, że sędzia, bez względu na datę urodzenia ma
prawo przejść w stan spoczynku w wieku 67 lat i jeśli dokona takiego wyboru, to
nawet gdy urodził się w okresie do 30 września 1973 r. (kobieta) lub do 30 września
1953 r. (mężczyzna) nie ma obowiązku składania wcześniej, tj. na 6 miesięcy przed
uzyskaniem wieku z art. 69 § 1a p.u.s.p. (w wypadku powódki 6 miesięcy przed
uzyskaniem przez nią 65 lat życia) oświadczenia Ministrowi Sprawiedliwości woli
dalszego zajmowania stanowiska i zaświadczenia stwierdzającego, że jest zdolny,
ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego. Obowiązku tego
nie ma skoro, jak wskazuje Sąd Okręgowy, sędzia wybiera możliwość przejścia w
stan spoczynku z upływem 67 roku życia (jako jedną z rozłącznych alternatyw
określonych w art. 69 § 1 p.u.s.p.). Za uznaniem, że obowiązek złożenia Ministrowi
Sprawiedliwości oświadczenia woli dalszego zajmowania stanowiska i
stosowanego zaświadczenia lekarskiego dotyczy wyłącznie sytuacji, w której sędzia
zamierza kontynuować czynną służbę po ukończeniu 67 lat życia, może świadczyć
6
także związek przepisu art. 69 § 1 z art. 69 § 3 p.u.s.p., który precyzuje skutki, jakie
powstają z chwilą złożenia przez sędziego oświadczenia „o którym mowa w § 1”
uznając, że w takiej sytuacji sędzia może zajmować stanowisko do ukończenia 70
roku życia (trzeba przy tym podkreślić, że powołana wyżej nowelizacja, która
weszła w życie 1 stycznia 2013 r. treści art. 69 § 3 nie zmieniła). Jeśli zatem
przyjąć, że istota oświadczenia z art. 69 § 3 p.u.s.p. (przez odesłanie do treści jego
§ 1) służy uzyskaniu przez sędziego uprawnienia do dalszego (po 67 roku życia)
zajmowania stanowiska (do ukończenia 70 roku życia), to - wynikający z art. 69 § 1
p.u.s.p. - warunek złożenia takiego oświadczenia i stosownego zaświadczenia
lekarskiego powinien dotyczyć jedynie sytuacji, w której sędzia zamierza zajmować
stanowisko po ukończeniu 67 roku życia. Zdaniem Sądu Okręgowego, wniosek taki
można także wyprowadzić z wypowiedzi przedstawicieli doktryny (por. A. Górski, A.
Łazarska, Komentarz do art. 69 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych,
wersja elektroniczna Lex, teza 8 i 9; B. Wagner, Kilka refleksji na temat
sędziowskiego stanu spoczynku i nie tylko, Przegląd Sądowy nr 4 s. 13). Byłby on
także zgodny z celem obowiązującej od 1 stycznia 2013 r., nowelizacji art. 69
p.u.s.p., która (w szerszym kontekście regulacji emerytalnych w powszechnym
systemie zabezpieczenia społecznego) zmierzała przecież do wydłużenia
aktywności zawodowej sędziów. Sąd Okręgowy wskazał również, że możliwa jest
interpretacja rozważanych przepisów, zgodnie z którą konieczność złożenia
oświadczenia w terminie, o jakim mowa w § 1 art. 69 p.u.s.p., dotyczy zarówno
sędziów mających ukończyć wiek 67 lat, jak i sędziów mających ukończyć wiek
określony w ustawie o emeryturach rentach z FUS (grupa sędziów urodzonych albo
do dnia 30 września 1973 r. - w wypadku kobiet albo do dnia 30 września 1953 r. -
w wypadku mężczyzn). Na uzasadnienie tej możliwości interpretacji Sąd powołał
argumenty przedstawione wyżej w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego. Sąd
Okręgowy opowiedział się za przyjęciem pierwszej z opisanych wykładni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z treści przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego wynika, że wątpliwości Sądu Okręgowego budzi regulacja
7
przejścia sędziego w stan spoczynku w art. 69 § 1 i 69 § 1a p.u.s.p., zgodnie z
którą sędzia przechodzi w stan spoczynku z mocy prawa z dniem ukończenia 67
roku życia albo z dniem osiągnięcia wieku określonego w § 1a (tj. jeśli chodzi o
kobiety sędziów urodzone do 30 września 1973 r. i mężczyzn sędziów urodzonych
do 30 września 1953 r. wiek, którego osiągnięcie powoduje przejście sędziego w
stan spoczynku, równy najniższemu wiekowi emerytalnemu określonemu
odpowiednio w art. 24 ust. 1a, pkt 61-84, art. 24 ust. 1b i art. 27 ust. 3 ustawy FUS),
jeżeli nie później niż na sześć miesięcy przed ukończeniem tego wieku sędzia nie
oświadczy Ministrowi Sprawiedliwości woli dalszego zajmowania stanowiska i nie
przedstawi zaświadczenia stwierdzającego, że jest zdolny, ze względu na stan
zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego.
Instytucja zagadnienia prawnego, prowadząca do związania sądów niższych
instancji orzekających w danej sprawie poglądem Sądu Najwyższego zawartym w
podjętej uchwale, jest wyjątkiem od konstytucyjnej zasady podległości sędziów
tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), powinna być
traktowana wyjątkowo, a art. 390 § 1 k.p.c. musi podlegać ścisłej wykładni (por.
uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 30 marca 1999 r., III
CZP 62/98, OSNC 1999 nr 10, poz. 166; postanowienie Sądu Najwyższego z 12
sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, LEX nr 529760). Wynika stąd w szczególności, że
Sąd Najwyższy udziela odpowiedzi w zakresie wyznaczonym przez treść pytania
prawnego, które powinno być sformułowane w jasny sposób, umożliwiający Sądowi
Najwyższemu rozstrzygnięcie stawianego zagadnienia, a nie dywagacje na temat
regulacji prawnej przedstawionej do rozstrzygnięcia.
Rozpatrywane zagadnienie prawne zostało sformułowane w sposób
nieodpowiadający powyższym wymaganiom.
W pierwszej kolejności pytanie nie odpowiada treści art. 69 § 1 i § 1a p.u.s.p.
Sąd Okręgowy w sentencji postanowienia określa sędziego, którego dotyczy
stawiany problem następująco: „sędzia (kobieta urodzona do dnia 30 września
1973 r. lub mężczyzna urodzony do dnia 30 września 1953 r.), który przed upływem
6 miesięcy od ukończenia wieku (…) nie oświadczył Ministrowi Sprawiedliwości woli
dalszego zajmowania stanowiska (...)”, podczas gdy art. 69 § 1 p.u.s.p. mówi o
okresie sześciu miesięcy „przed ukończeniem tego wieku”. W uzasadnieniu
8
postanowienia Sąd raz powtarza takie oderwane od treści wskazanych wyżej
przepisów określenie sędziego (strona 3 uzasadnienia, k. 136 a.s.), innym razem
stosuje określenie odpowiadające treści art. 69 § 1 p.u.s.p. W rezultacie, bez
względu na przyczyny wskazanego zróżnicowania, tj. bez względu na to, czy było
ono zamierzone, czy wyniknęło z nieuwagi, pytanie zostało sformułowane w sposób
nieodpowiadający treści przepisów, których dotyczy. Sąd Najwyższy nie może
poprawiać treści sentencji postanowienia formułującego zagadnienie prawne w
kierunku zgodnym jego zdaniem z treścią przepisu, którego zagadnienie dotyczy, a
na pytanie Sądu Okręgowego w obecnym jego kształcie nie można udzielić na
gruncie art. 69 § 1 p.u.s.p. sensownej odpowiedzi. Po drugie, niejasność pytania
wynika także stąd, że człony alternatywy sformułowanej przez Sąd Okręgowy
dotyczą różnych kwestii i pozostają w różnych płaszczyznach logicznych. Sąd pyta
bowiem, czy sędzia, który nie złożył oświadczenia i zaświadczenia, o którym mowa
w art. 69 § 1 p.u.s.p. przed osiągnięciem „wcześniejszego” wieku spoczynkowego,
przechodzi w tym wcześniejszym wieku w stan spoczynku z mocy prawa, czy też
powinność złożenia oświadczenia i zaświadczenia dotyczy jedynie sytuacji, gdy
sędzia chce kontynuować służbę po osiągnieciu wieku 67 lat. Po trzecie, Sąd
Okręgowy nie rozważył związanego z podnoszonymi w postanowieniu
wątpliwościami orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy z
dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r.,
poz. 499 ze zm.) postanowił jak w sentencji.