Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 480/14
POSTANOWIENIE
Dnia 15 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku A. C.
przy uczestnictwie Syndyka masy upadłości "K." Spółki z o.o.
w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W.
o wpis hipoteki przymusowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia
Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji uchylił wpis hipoteki przymusowej dokonany 21 maja
2013 r. przez referendarza sądowego i oddalił wniosek o wpis. Ustalił, że wniosek
o dokonanie wpisu został złożony dnia 21 marca 2013 r., a postępowanie
upadłościowe toczyło się od dnia 29 marca 2013 r. i zakończyło się 29 maja 2013 r.
ogłoszeniem upadłości K. sp. z o.o., co uniemożliwiało obciążenie hipoteką
składników masy upadłości.
Apelację wnioskodawcy oddalił Sąd drugiej instancji.
Sprzeciwił się stanowisku skarżącego, że obciążenie w rozumieniu art. 81
ust. 1 p.u.n. składnika masy upadłości hipoteką następuje już w chwili dokonania
wpisu hipoteki przez referendarza. Przyjął, że Sąd rozpoznając m.in. apelację od
postanowienia Sądu oddalającego wniosek o wpis, nie powinien brać pod uwagę
stanu faktycznego istniejącego w chwili składania wniosku o wpis, lecz aktualny
stan istniejący w chwili orzekania. Skoro więc uwzględnienie wniosku o wpis
doprowadziłoby w chwili orzekania do obciążenia składnika masy upadłości
hipoteką, a wniosek o wpis nie został złożony co najmniej 6 miesięcy przed
złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, to dokonanie wpisu nie było
dopuszczalne, stwierdził sąd odwoławczy. Uznał zarazem, że o dopuszczalności
wpisu hipoteki obciążającej majątek dłużnika przesądza moment dokonywania
tego wpisu, a przeszkodę wyłączającą jego dokonanie jest ogłoszenie upadłości.
Wnioskodawca zaskarżył w całości postanowienie Sądu drugiej instancji,
opierając skargę kasacyjną na zarzutach mieszczących się w ramach obu podstaw
kasacyjnych.
Skarżący zarzucił naruszenie przez błędną wykładnię art. 6266
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 6268
§ 6, 7 i 8 k.p.c., art. 5181
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 6268
§ 2 i art. 316
§ 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w powiązaniu z art. 81 ust. 1 p.u.n. i w zw. z art. 65
ust. 1 i art. 67 u.k.w.h. przez przyjęcie, że obciążenie składnika masy upadłości
wpisem hipoteki dokonanym przez referendarza sądowego nie nastąpiło przed
ogłoszeniem upadłości oraz uznanie, że momentem obciążenia tych składników
masy jest dopiero uprawomocnianie się wpisu hipoteki.
3
Zarzut niewłaściwego zastosowania art. 81 ust. 1 i 2 p.u.n. w ustalonym
stanie faktycznym uzasadnił skarżący tym, że wpis hipoteki został dokonany przed
datą ogłoszenia upadłości, a więc jeszcze przed ogłoszeniem upadłości doszło do
obciążenia hipoteką składnika masy upadłości.
Wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości
i przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi akcentuje się tezę, że wpis dokonany przez
referendarza sądowego jest obciążeniem składnika majątku dłużnika dokonanym
przed ogłoszeniem upadłości, a art. 81 ust. 1 p.u.n. nie wyklucza dokonania choćby
nieprawomocnego wpisu jeszcze przed ogłoszeniem upadłości.
Uczestnik postępowania w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej
oddalenie jako bezzasadnej, twierdząc, że nie jest wpisem hipoteki wpis dokonany
przez referendarza przed ogłoszeniem upadłości, którego wykreślenie nakazał
następnie Sąd w toku dalszego postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji, aprobując orzeczenie Sądu I instancji oddalające
wniosek o dokonanie wpisu hipoteki, oparł swoje rozstrzygnięcie wyłącznie na
wynikającym z art. 81 ust. 1 p.u.n. zakazie obciążania m.in. hipoteką składników
masy upadłości, po wadliwym przyjęciu, że przepis ten znajduje zastosowanie
w ustalonym stanie faktycznym sprawy.
O aprobacie Sądu odwoławczego dla rozstrzygnięcia oddalającego wniosek
przesądziło więc jedynie uznanie istnienia ustawowego zakazu dokonania
obciążenia, eliminującego tym samym potrzebę badania merytorycznych
przesłanek samej zasadności wniosku o wpis.
Tymczasem z mocy art. 5091
§ 1 k.p.c. czynności w sprawach o wpis
w księdze wieczystej, nie wyłączając wpisu hipoteki, może wykonywać referendarz
sądowy. Z kolei z mocy art. 5181
§ 3 k.p.c. w razie wniesienia skargi na wpis
w księdze wieczystej, nie wyłączając skargi na wpis hipoteki dokonany przez
referendarza sądowego, wpis ten nie traci mocy, a sąd rozpoznający sprawę
wydaje postanowienie m.in. uchylające go w całości i w tym zakresie wniosek
4
oddala. Takie orzeczenie Sądu może być następstwem albo naruszenia formalnego
zakazu dokonania kwestionowanego wpisu, albo, w razie braku takiego zakazu,
niewystąpienia merytorycznych przesłanek uwzględnienia wniosku zbadanego
w zakresie objętym kognicją sądu wieczystoksięgowego.
W niniejszej sprawie Sąd odwoławczy zaaprobował orzeczenie oddalające
wniosek o wpis hipoteki stosując art. 81 ust. 1 p.u.n., przewidujący zakaz
obciążania składników masy upadłości, a więc zawierający formalną przeszkodę do
dokonania wpisu w razie zaistnienia określonych w nim przesłanek ustawowych.
Zakaz ten odnosi się również do referendarza sądowego, jako podmiotu
uprawnionego z mocy art. 5091
§ 1 k.p.c. do dokonania wpisu obciążenia, m.in.
hipoteką, składników masy upadłości.
W ustalonym stanie faktycznym tej sprawy zakaz wynikający z art. 81 ust. 1
p.u.n. nie znajdował jednak zastosowania wobec braku wystąpienia wszystkich
zawartych w nim przesłanek uzasadniających jego subsumpcję. Zważyć bowiem
należy, że referendarz sądowy dokonując wpisu hipoteki w dniu 21 maja 2013 r. nie
obciążył nią składników masy upadłości po ogłoszeniu upadłości, ponieważ
upadłość dłużnika została ogłoszona później, bo dopiero 29 maja 2013 r. Zakaz
wynikający z przepisu art. 81 ust. 1 p.u.n. nie obowiązywał więc w chwili
dokonywania wpisu hipoteki przez referendarza sądowego, a rację ma skarżący,
że wpis hipoteki dokonany przez referendarza sądowego w dniu 21 maja 2013 r.,
więc w chwili nieistnienia jeszcze ustawowego zakazu jego dokonania, nie stracił
mocy w wyniku wniesienia od niego skargi (art. 5181
§ 3 zd. pierwsze k.p.c.).
W judykaturze trafnie podkreślono, że z art. 81 ust. 1 p.u.n. wynika
jednoznacznie, iż nie wpisuje się m.in. hipoteki obciążającej nieruchomość
wchodzącą w skład masy upadłości, a więc że ten zakaz ustawowy obowiązuje
expressis verbis dopiero po ogłoszeniu upadłości, która w stanie faktycznym tej
sprawy została ogłoszona 29 maja 2013 r. Jeżeli więc, tak jak w rozpoznawanej
sprawie, hipoteka została wpisana, przez uprawnionego do dokonania wpisu
referendarza sądowego, w dniu 21 maja 2013 r., a więc jeszcze przed ogłoszeniem
upadłości, to przepis art. 81 ust. 1 p.u.n. nie może być podstawą obowiązywania
zakazu dokonania wpisu hipoteki już chociażby z tej racji, że wpis został dokonany
5
w chwili nieobowiązywania tego ustawowego zakazu (por. postanowienie SN z dnia
22 lipca 2005 r. sygn. III CK 107/05, niepubl.). Inną kwestią jest ocena
wystąpienia materialnoprawnych przesłanek uwzględnienia wniosku w zakresie
objętym kognicją sądu wieczystoksięgowego, która pozostała poza zakresem
zaskarżonego orzeczenia.
Chybiony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 81 ust. 2 p.u.n. przez
jego niewłaściwe zastosowanie, ponieważ Sąd odwoławczy trafnie nie zastosował
tego przepisu, a jedynie uznał konieczność jego uwzględnienia wyłącznie przy
dokonywaniu interpretacji art. 81 ust. 1 p.u.n.
Wynikający z tego ostatnio wymienionego przepisu zakaz dokonania wpisu
m.in. hipoteki obciążającej nieruchomość stanowiącą składnik masy upadłości nie
ma, z mocy art. 82 ust. 2 p.u.n., zastosowania do wniosku o wpis złożonego
wcześniej niż w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości (uchwała SN z dnia 14 grudnia 2007 r., III CZP 128/07, OSNC 2009/1/3).
Przepis art. 81 ust. 2 p.u.n., będący wyjątkiem od zasady określonej w art. 81
ust. 1 p.u.n., nie mógł więc znaleźć zastosowania w stanie faktycznym tej sprawy,
ponieważ wniosek o wpis hipoteki został złożony w sądzie w dniu 21 marca 2013 r.,
a więc jedynie na 8 dni wcześniej przed dniem 29 marca 2013 r., w którym
złożono wniosek o ogłoszenie upadłości. Wskazanie przez Sąd odwoławczy
(s. 4 uzasadnienia postanowienia) na konieczność interpretacji art. 81 ust. 1 p.u.n.
z uwzględnieniem ust. 2 tegoż artykułu nie uzasadnia zarzutu niewłaściwego
zastosowania tego ostatniego przepisu.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.