Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CA 2/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Maria Szulc
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa A. P. i J. P.
przeciwko Gminie S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 13 maja 2015 r.,
na rozprawie
na skutek apelacji strony pozwanej
od wyroku Sądu Rejonowego w S.
z dnia 26 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1, w części
uwzględniającej powództwo ponad kwotę 6759,45 (sześć tysięcy
siedemset pięćdziesiąt dziewięć), oraz w punkcie 3 i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w S. do
ponownego rozpoznania.
2
UZASADNIENIE
Powodowie J. P. i A. P. wnieśli o zasądzenie solidarnie na ich rzecz od
pozwanej Gminy S. kwoty 13.758,36 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty
10.925,24 zł od dnia 31 lipca 2013 r. i od kwoty 2.833,12 zł od dnia wniesienia
pozwu, tytułem odszkodowania za szkodę spowodowaną niewskazaniem przez
stronę pozwaną lokalu socjalnego dla lokatorów, wobec których zapadł wyrok
orzekający eksmisję z należącego do powodów lokalu i jednocześnie przyznający
im prawo do lokalu socjalnego. Powodowie wskazali, że pomimo wyroku zapadłego
w dniu 16 listopada 2011 r. lokatorzy zajmowali lokal powodów do dnia 4 listopada
2013 r., kiedy to - po złożeniu przez pozwaną oferty najmu lokalu socjalnego -
wyprowadzili się. W okresie zamieszkiwania nie regulowali należności za
korzystanie z lokalu. Odszkodowanie w kwocie 13.758,36 zł obejmuje okres od
grudnia 2011 roku do listopada 2013 roku.
Pozwana Gmina S. w sprzeciwie od wydanego w sprawie nakazu zapłaty
wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania.
Zakwestionowała roszczenie co do jego wysokości oraz podniosła, że niezasadne
jest żądanie odszkodowania za okres od grudnia 2011 roku w sytuacji, gdy
wezwanie powodów do wskazania lokalu socjalnego zostało zawarte w piśmie z
dnia 10 sierpnia 2012 roku.
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 26 czerwca 2014 roku uwzględnił
powództwo w części, tj. zasądził od strony pozwanej solidarnie na rzecz powodów
kwotę 12.576,78 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 10.925,24 zł od dnia
31 lipca 2013 r. i od kwoty 1.651,54 zł od dnia 28 grudnia 2013 roku oraz koszty
procesu, a w pozostałej części powództwo oddalił.
Ustalił, że powodowie są współwłaścicielami lokalu mieszkalnego nr 18
położnego przy ul. S. […] w S., który zajmowany był przez małżonków P. i Ż. N.
oraz ich dzieci. Wyrokiem z dnia 16 listopada 2011 r. (prawomocnym z dniem 8
grudnia 2011 r.) Sąd Rejonowy w S. orzekł eksmisję w/w osób i ustalił ich prawo
do otrzymania lokalu socjalnego, a jednocześnie wstrzymał wykonanie eksmisji do
czasu złożenia im przez Gminę S. oferty najmu lokalu socjalnego. Gmina S.
3
została zawiadomiona o toczącym się postępowaniu sądowym wraz z
odpowiednim pouczeniem, nie zgłosiła jednak swego wstąpienia do sprawy w
charakterze interwenienta ubocznego. Pismem z dnia 10 sierpnia 2012 r.
powodowie zwrócili się do pozwanej o wskazanie lokalu socjalnego dla w/w
lokatorów, a pismem z dnia 9 czerwca 2013 r., wezwali pozwaną do zapłaty
odszkodowania w wysokości 10.925,24 zł. Gmina S. złożyła lokatorom ofertę
zawarcia lokalu socjalnego w piśmie z dnia 5 sierpnia 2013 r., które doręczono
także powodom. Pismem z dnia 5 listopada 2013 r. pozwana powiadomiła
powodów, iż lokatorzy opuścili mieszkanie w dniu 4 listopada 2013 r. Wysokość
odszkodowania wynosiła 545,78 zł za grudzień 2011 r., 569,56 zł miesięcznie w
2012 r. i 590,79 zł miesięcznie w 2013 r.
Sąd Rejonowy uznał powództwo za uzasadnione w części, w oparciu
o przepisy art. 18 ust 5 ustawy o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym
zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (dalej u.o.p.l.) oraz art. 417 k.c.
W jego ocenie obowiązek przedstawienia oferty zawarcia umowy najmu lokalu
socjalnego, powstał z chwilą uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego. Nie ma
powodów, aby konkretyzację obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego uzależniać
od szczególnego zaangażowania samego właściciela opróżnianego lokalu. Mając
ma uwadze, że wyrok orzekający eksmisję oraz przyznający lokatorom
uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego uprawomocnił się w listopadzie 2011
roku, Sąd pierwszej instancji zasądził odszkodowanie za szkodę powstałą
w okresie od grudnia 2011 roku, do sierpnia 2013 r., kiedy strona pozwana
wskazała uprawnionym lokal socjalny.
Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana w części zasądzającej
kwotę 5.817,33 zł (tj. zasądzającej odszkodowanie za szkodę powstałą w okresie
od grudnia 2011 r. do sierpnia 2012 r.). Zarzuciła naruszenie art. 18 ust. 5 u.o.p.l.
w zw. z art. 476 k.c. poprzez przyjęcie, że strona pozwana miała obowiązek
wskazania lokalu socjalnego z dniem uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego
i że nie wymaga to wniosku zainteresowanego, a w konsekwencji - uznanie,
że odszkodowanie za nieprzydzielenie takiego lokalu naliczane jest od dnia
uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego, a nie od wezwania gminy do złożenia
oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.
4
Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w K. przedstawił
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, czy dla stwierdzenia
zaniechania obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego, o którym mowa w art. 18
ust. 5 w zw. z art. 14 ust. 1 zd. drugie u.o.p.l, a tym samym stwierdzenia
bezprawności zachowania właściwej gminy jako przesłanki jej odpowiedzialności
deliktowej za niedostarczenie lokalu socjalnego, koniecznym jest wezwanie gminy
do zaoferowania najmu lokalu socjalnego dokonane po prawomocności wyroku
orzekającego o uprawnieniu do otrzymania takiego lokalu. W ocenie Sądu
Okręgowego możliwe są co najmniej dwa podejścia do rozwiązania
przedstawionego zagadnienia, przy czym na rzecz każdego z nich przemawiają
określone racje natury jurydycznej bądź celowościowej. Według pierwszej
koncepcji ciążący na gminie obowiązek wskazania osobie eksmitowanej lokalu
socjalnego powstaje dopiero z chwilą wezwania gminy do wskazania lokalu
socjalnego. Obowiązek ten należy bowiem traktować podobnie jak obowiązek
wykonania zobowiązania na gruncie art. 455 k.c. Według drugiej koncepcji
obowiązek gminy przedstawienia oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego
powstaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego eksmisję. Jest to
obowiązek wynikający z ustawy, a jego realizacja jest wykonaniem zadań
publicznych służących zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych wspólnoty
samorządowej.
Postanowieniem z dnia 13 maja 2015 r. Sąd Najwyższy na podstawie art.
390 § 1 przejął sprawę do rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty apelacji dotyczą wyłącznie naruszenia prawa materialnego
i podważają sposób określenia przez Sąd Rejonowy terminu, w którym po stronie
gminy powstał obowiązek złożenia oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.
Z tego punktu widzenia istotne znaczenie ma określenie charakteru stosunku
prawnego powstającego w wyniku uprawomocnienia się wyroku orzekającego
eksmisję i zastrzegającego na rzecz oby eksmitowanej uprawnienie do otrzymania
lokalu socjalnego. W judykaturze prezentowane jest stanowisko, że tego typu
wyrok nie kreuje po stronie osoby eksmitowanej roszczenia o zawarcie umowy
5
najmu lokalu socjalnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r.,
I CSK 292/12). Stanowisko to należy podzielić. Na skutek uprawomocnienia się
wyroku eksmisyjnego nie powstaje więc pomiędzy gminą i osobą eksmitowaną
stosunek cywilnoprawny (zobowiązanie do dostarczenia lokalu socjalnego). Sąd
Rejonowy ocenił prawidłowo, że dostarczanie osobom eksmitowanym lokali
socjalnych należy do zadań własnych samorządu terytorialnego i jest to instrument
przewidziany w celu przeciwdziałania zjawisku bezdomności. Obowiązek gminy
w tym zakresie ma charakter publicznoprawny. Prawomocny wyrok sądowy
w sprawie o eksmisję, zastrzegający prawo do lokalu socjalnego, konkretyzuje
jedynie ten obowiązek wobec oznaczonej w wyroku osoby. Z tych względów nie
można przyjąć, że przy określeniu terminu, w którym po stronie gminy powstaje
obowiązek złożenia oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, ma
zastosowanie art. 455 k.c. Nie budzi wątpliwości, że wykonanie tego obowiązku nie
jest spełnieniem świadczenia w rozumieniu tego przepisu, gmina nie ma statusu
dłużnika a osoba uprawniona statusu wierzyciela. Przewidziane w art. 455 k.c.
wezwanie do wykonania zobowiązania przez dłużnika nie może mieć zatem
takiego samego znaczenia dla biegu terminu do wykonania przez gminę obowiązku
wynikającego z wyroku orzekającego eksmisję.
Stwierdzenie, że obowiązek złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy
najmu lokalu socjalnego powstaje po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego
eksmisję i nie jest uzależniony od wezwania do jego wykonania, nie oznacza
jednak, że w przypadku jego niewykonania już w tej dacie powstaje także
obowiązek naprawienia szkody związanej z pozbawieniem właściciela lokalu
możliwości dysponowania lokalem. Zawarte w art. 18 ust 5 u.o.p.l. odesłanie do art.
417 k.c., oznacza, że odpowiedzialność odszkodowawcza gminy ma charakter
odpowiedzialności deliktowej. Jej podstawową przesłanką jest bezprawność
działania sprawcy szkody. Przesłanka bezprawności działania gminy jest związana
z wiedzą gminy o wyniku procesu, w którym zapadł wyrok eksmisyjny stwierdzający
istnienie uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego. Bezprawność polegająca na
zaniechaniu wykonania obowiązku ustawowego, stwierdzonego wyrokiem, może
być przypisana gminie jedynie pod warunkiem ustalenia, że gmina o takim
obowiązku wiedziała. Tego rodzaju stwierdzenie wymaga indywidualnej oceny,
6
z uwzględnieniem okoliczności konkretnego postępowania sądowego, w którym
zapadł wyrok eksmisyjny. Należy mieć na uwadze, że gmina może uczestniczyć
w postępowaniu w charakterze interwenienta. Wówczas jej wiedza o treści wyroku
może pokrywać się z datą jego wydania. Nie można natomiast przyjąć, że takie
samo znaczenie ma sama możliwość uczestniczenia gminy w postępowaniu jako
interwenienta. Nie jest to bowiem obowiązek gminy, ale jej uprawnienie. W takim
przypadku może być istotne zawiadomienie gminy o treści wyroku przez osobę
zainteresowaną, którą może być zarówno właściciel lokalu, jak i osoba
eksmitowana uprawniona do otrzymania lokalu socjalnego. Nie można także
wykluczyć, że gmina uzyska informację o treści wyroku w inny sposób np. w wyniku
własnych działań w związku z uzyskaniem informacji o toczącym się postępowaniu.
Ustalenie daty, w której gmina dowiedziała się o treści prawomocnego
wyroku eksmisyjnego nie jest jednak wystarczające do przyjęcia, że niezłożenie
w tej dacie oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego jest działaniem
bezprawnym. Ocena, czy miało miejsce bezprawne zaniechanie wykonania
obowiązku przez gminę, powinna obejmować także rozważenie indywidualnie
w każdej sprawie możliwości podjęcia wymaganych czynności już z chwilą
uzyskania informacji o treści wyroku. Sąd pierwszej instancji nie dokonał oceny
w tym zakresie i nie ustalił nawet daty, w której strona pozwana dowiedziała się
o wyroku. Ograniczył się do ustalenia daty uprawomocnienia się wyroku
eksmisyjnego i przyjął niezasadnie, że przesądza to, iż z tą datą strona pozwana
zaniechała wykonania obowiązku wynikającego z ustawy, co statuowało jej
odpowiedzialność odszkodowawczą. Uzasadniony był zatem zarzut naruszenia art.
18 ust 5 u.o.l. Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu w na
podstawie art. 386 § 4 k.p.c., z uwzględnieniem zakresu zaskarżenia wskazanego
w apelacji strony pozwanej.