Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 502/14
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Starosty O.
przy uczestnictwie M. C. i J. D.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 maja 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki M. C.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 27 stycznia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je
postanowienie Sądu Rejonowego w O. z dnia 29
października 2013 r. i przekazuje
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego
i kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Skarb Państwa – reprezentowany przez Starostę Powiatu O. wniósł o
odłączenie z księgi wieczystej Kw […], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w O.,
działki nr 3/1 o powierzchni 500 m2
, położonej w O. w obrębie nr 122, stanowiącej
grunty pod wodami płynącymi i dołączenie jej do księgi wieczystej Kw […] oraz
wpisanie wnioskodawcy jako właściciela tej nieruchomości na podstawie
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych
wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną praz
ustawy – Prawo wodne.
W dniu 6 września 2013 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w O.
dokonał wpisów zgodnie z wnioskiem. Sąd Rejonowy w O., po rozpoznaniu skargi
uczestników postępowania M. C. i J. D., postanowieniem z dnia 29 października
2013 r. utrzymał w mocy zaskarżone wpisy, a Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację wymienionych
uczestników od tego orzeczenia.
Sąd Okręgowy ustalił, że działka nr 3/1 jest gruntem pod wodami płynącymi
(rzeki Ś.). Zgodnie z art. 10 ust. 1a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne
(tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze zm.; dalej: „pr. wod.”), śródlądowe wody
powierzchniowe płynące stanowią własność Skarbu Państwa. Do tego rodzaju wód
zalicza się w szczególności wody w ciekach naturalnych (art. 5 ust. 3 pr. wod.), a
więc m.in. w rzekach (art. 9 ust. 1 pkt 1c pr. wod.). Stosownie zaś do art. 14 ust. 1
pr. wod., grunty pokryte wodami powierzchniowymi, czyli m.in. grunty tworzące dna
i brzegi cieków naturalnych (art. 9 ust.1 pkt 4a pr. wod.), stanowią własność
właściciela tych wód.
Sąd Okręgowy uznał, że - świetle przytoczonych unormowań - Skarb
Państwa mógł skutecznie domagać się wpisów objętych wnioskiem. Skoro bowiem
wody rzeki Ś. stanowią z mocy prawa własność Skarbu Państwa, to grunty nimi
pokryte, w tym działka nr 3/1, są również - bez potrzeby wydawania decyzji w tym
przedmiocie - jego własnością.
3
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c., uczestniczka postepowania M. C. zarzuciła naruszenie:
- art. 2 § 3 k.p.c. w związku z art. 15 ust.2 pkt 3 pr. wod. wskutek samodzielnego
rozstrzygnięcia w przedmiocie przebiegu granic działki nr 3/1, podczas gdy kwestia
ta należy do właściwości organów administracji, co doprowadziło do
bezpodstawnego uznania, że działka ta stanowi własność Skarbu Państwa;
- art. 6261
§ 2 i art. 6262
§ 3 k.p.c. przez przekroczenie granic kognicji sądu
wieczystoksięgowego wskutek błędnej oceny prawnej dokumentów załączonych do
wniosku jako wystarczających do jego uwzględnienia;
- art. 27 ust. 1 w związku z art. 26 ust. 1 u.k.w.h. w następstwie wadliwego ich
zastosowania do sprostowania w dziale I-0 księgi wieczystej i objęcie nim części
gruntu stanowiącego przedmiot cudzego prawa oraz
-art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h. przez dokonanie wpisu mimo braku dokumentu
ustalającego granice gruntu oznaczonego jako działka nr 3/1.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną, skarżąca wniosła
o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego oraz poprzedzającego je
postanowienia Sądu Rejonowego utrzymującego w mocy wpis referendarza
sądowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną Skarb Państwa reprezentowany przez
Starostę Powiatu O., zastąpiony przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa,
wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
U podstaw zaskarżonego postanowienia legło przekonanie, że stwierdzenie
samej tylko więzi prawnej zachodzącej między własnością śródlądowych wód
powierzchniowych płynących (rzek) a gruntami pokrytymi tymi wodami, określonej
przepisami Prawa wodnego, stanowi wystarczającą podstawę do uznania,
że własność określonej działki, pokrytej tymi wodami stanowi ipso iure własność
Skarbu Państwa i na tej tylko podstawie może zostać ujawniona w księdze
wieczystej. Podniesionym w skardze kasacyjnej zarzutom podważającym trafność
tego zapatrywania nie można odmówić słuszności.
4
Zgodnie z art. 14 ust. 1 i ust. 1a pr. wod., grunty pokryte wodami
powierzchniowymi istotnie stanowią własność właściciela tych wód, ale tylko
w granicach określonych linią brzegu; oznacza to, że granice prawa własności
gruntów właściciela znajdujących się na nich wód wyznacza linia brzegu. Pojęcie
linii brzegu nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. W świetle art. 9a, art. 14
ust. 1a i art. 15 ust.1 pr. wod., nie powinno jednak budzić wątpliwości, że chodzi tu
o linię zetknięcia się gruntów pokrytych wodami powierzchniowymi z gruntem
przyległym. Z powyższego wynika, że linia brzegu i granica miedzy
nieruchomościami nie są pojęciami prawnie tożsamymi. Przebieg linii brzegu
określają przepisy pr. wod., uwzgledniające wpływ na jej ukształtowanie procesów
naturalnych oraz działalności człowieka. Ustalenie linii brzegu następuje w drodze
decyzji administracyjnej, co wynika wprost z art. 15 ust. 2 pr. wod. Kwestia ta nie
należy do kognicji sądu powszechnego nawet w sytuacji, w której ma stanowić tylko
przesłankę rozstrzygnięcia w sprawie należącej do drogi sądowej (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2011 r., III CSK 238/10, nie publ.
oraz – na tle poprzednich regulacji – uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 8 listopada 1971 r., III CZP 8/71, OSNCP 1972, nr 3, poz. 43
i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1977 r., II CR 316/77, OSNCP
1978, nr 7, poz. 121).
Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennego – błędnego - założenia, przechodząc
do porządku dziennego nad zastrzeżoną do drogi postępowania administracyjnego
kwestią zasięgu wód rzeki Ś. w odniesieniu do działki nr 3/1, co nie pozwala
skutecznie odeprzeć zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.