Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 479/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Anna Kozłowska
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa J. S.
przeciwko I. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 maja 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód domagał się zasądzenia 80 000 zł odszkodowania z ustawowymi
odsetkami tytułem naprawienia części szkody wyrządzonej mu wydaniem przez
pozwaną wadliwej opinii w postępowaniu sądowym.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo i
orzekł o kosztach procesu. Apelację od tego orzeczenia oddalił Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 13 listopada 2013 r. i orzekł o kosztach postępowania
odwoławczego.
Sąd Apelacyjny wskazał, podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji, następującą podstawę faktyczną rozstrzygnięcia.
W marcu 1996 r. powód i „B.” SA w R. zwarli umowę o roboty budowlane, w
której „B.” zobowiązał się wykonać remont kapitalny kamienicy położonej w R. przy
ulicy S. […]. Remont ten był kontynuowany - wobec istotnej zmiany przedmiotu
pierwotnej umowy - na postawie umowy z dnia 30 maja 1997 r. i został zakończony
we wrześniu 1998 r. Inwestor odmówił jednak wykonawcy zapłaty wynagrodzenia
za remont kamienicy, ponieważ uznał, że został on nienależycie wykonany.
Między stronami wymienionej umowy doszło do procesu, który toczył się
w Sądzie Okręgowym w G. pod sygnaturą akt .../01. Wykonawca domagał się w
nim od inwestora zasądzenia wynagrodzenia za remont kamienicy. Inwestor w
odpowiedzi na pozew wniósł powództwo wzajemne o zasądzenie 176 650 zł (na tę
kwotę składały się kara umowna w wysokości 26 650 zł i 150 000 zł zapłacone
„awansem” za roboty budowlane). Inwestor zarzucił w tym procesie wykonawcy
wadliwe wykonanie stropu na pierwszym piętrze, pokrycia dachowego, przyłącza
kanalizacyjnego, montażu kotłów, stropodachu i więźby dachowej, uzasadniające -
jego zdaniem - odmowę odbioru robót. Sąd dopuścił w sprawie dowód z opinii
biegłego z zakresu budownictwa na okoliczność, czy roboty zostały wykonane
zgodnie z projektem i ze sztuką budowlaną, biegły miał też ustalić wady
uniemożliwiające korzystanie z budynku i wartość wykonanych robót.
3
Sporządzenie opinii Sąd zlecił pozwanej w niniejszej sprawie biegłej sądowej inż. I.
K.
W opinii sporządzonej w styczniu 2002 r. biegła m.in. stwierdziła, że budynek
został wykonany zgodnie z projektem i sztuką budowlaną, z tym że odstąpiono
od projektu w zakresie dotyczącym zmiany stropu nad salą taneczną; nie była
jednak w stanie stwierdzić, kto podjął decyzję o odstąpieniu od projektu, ponieważ
nie było dokumentów, w tym dziennika budowy.
Wyrokiem z dnia 31 grudnia 2000 r., wydanym w sprawie …/01, Sąd
Okręgowy zasądził od J. S. na rzez B. 388 532,70 zł z ustawowymi odsetkami,
oddalił w pozostałej części powództwo główne i w całości powództwo wzajemne.
Apelację od tego wyroku, wniesioną przez J. S., Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z
dnia 19 marca 2001 r.
We wrześniu 2003 r. J. S. zlecił sporządzenie opinii techniczno-budowlanej
rzeczoznawcy mgr inż. R. K., który wskazał takie wady budynku, jak liczne
zarysowania i spękania tynków ścian, odpadanie tynku, spękania tynków
podokiennych, nieszczelność parapetów, wady w powłokach elewacji, uszkodzenia
okładziny schodów, płytek ceramicznych, nieprawidłowe ocieplenie dachu i stropu
drugiej kondygnacji, nieprawidłowe zainstalowanie drzwi wejściowych, nierówna i
spękana posadzka kotłowni, zawilgocenie ścian zewnętrznych piwnicy,
zarysowania na suficie podwieszanym w kuchni, niestaranne wykonanie balustrad
stalowych ganku, ubytki na suficie podwieszanym w sali bankietowej na drugiej
kondygnacji budynku, wykonanie stropu na drugiej kondygnacji budynku oficyny
niezgodnie z projektem technicznym.
Prezydent Miasta R. w decyzji z dnia 15 lutego 2008 r. stwierdził m.in., że
powód, odstępując od projektu, dopuścił się samowoli budowlanej.
W sierpniu 2006 r. powód zlecił wykonanie ekspertyzy budynku
rzeczoznawcy mgr inż. P. K., który stwierdził w budynku liczne wady i niedoróbki,
m.in. niewłaściwe zachowanie wewnętrznych powierzchni pomieszczeń
gospodarczych, kotłowni i korytarza, wykonanie niezgodnie z projektem klatki
schodowej, nieprawidłowy poziom podłogi pierwszego piętra, wykonanie niezgodnie
z projektem stropu pośredniego, wykonanie prymitywne podszycia windy na
4
parterze, brak gruntu pod posadzką windy, brak ław fundamentowych pod ścianą
zewnętrzną, przylegającą do szybu windy, zmniejszenie długości sali tanecznej,
niewykonanie nad salą taneczną stropu akermana.
W 2004 r. komornik wszczął na wniosek B. postępowanie egzekucyjne
przeciwko J. S. w celu wyegzekwowania należności zasądzonej wyrokiem
wydanym w sprawie …/01, m.in. z nieruchomości; w postępowaniu egzekucyjnym
uczestniczyli także inni wierzyciele. W dniu 11 lutego 2008 r. zostało wydane
postanowienie o przysądzeniu na rzecz licytanta własności nieruchomości.
Dnia 12 listopada 2010 r. powód wezwał pozwaną do zawarcia
w postępowaniu pojednawczym ugody na kwotę 898 983,52 zł tytułem
odszkodowania za szkodę spowodowaną wydaniem przez pozwaną w
sprawie …/01 fałszywej opinii (niezgodnej z rzeczywistym stanem rzeczy).
Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu apelującego, że Sąd pierwszej instancji
nie rozpoznał istoty sprawy. Przyjmując, że powód dochodził roszczenia na
podstawie art. 415 k.c., Sąd Okręgowy uznał bowiem, iż nie wykazał on
bezprawności działania pozwanej i jej winy, stanowiących niezbędne przesłanki
odpowiedzialności deliktowej. Nie znalazł podstaw do stwierdzenia, że wydana
przez pozwaną opinia została sporządzona w rozumieniu art. 282 § 1 k.p.c.
niesumiennie. Ponadto uznał, że dochodzone roszczenie uległo przedawnieniu na
skutek upływu przewidzianego w art. 442 k.c., który znajduje zastosowanie
w sprawie, trzyletniego terminu przedawnienia. Powód o szkodzie i osobie
obowiązanej do jej naprawienia wiedział bowiem w chwili wydania w sprawie …/01
wyroku przez sąd drugiej instancji, tj. w dnia 19 marca 2004 r., pozew został zaś
wniesiony po dniu 20 marca 2007 r.
Za nieuzasadniony został uznany zarzut apelacyjny wydania wyroku
z naruszeniem art. 217 k.p.c., polegającym na oddaleniu wniosku
o przeprowadzenie wskazanych dowodów osobowych i z prywatnych opinii
rzeczoznawców R. K. i P. K. Zdaniem Sądu przesłuchanie świadków na
okoliczność nienależytego wykonania remontu kamienicy było zbędne, gdyż powód
dochodzi roszczenia nie z tytułu odpowiedzialności wykonawcy za nienależyte
wykonanie remontu, a z tytułu odpowiedzialności pozwanej za nierzetelne
5
sporządzenie opinii. Z tych samych względów zbędny był w sprawie dowód z opinii
Instytutu Techniki Budowlanej w W. Sąd podkreślił, że prywatne opinie
rzeczoznawców nie stanowią w rozumieniu art. 278 k.p.c. dowodu w sprawie.
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się także wydania przez Sąd pierwszej instancji
wyroku z naruszeniem art. 415, art. 361 § 1 i art. 4421
k.c.
Zdaniem Sądu nie można pozwanej przypisać bezprawności działania.
Powód w sprawie …/01 zgłosił wady budynku polegające na niewykonaniu stropu
akermana na pierwszym piętrze, niewłaściwe wykonanie więźby dachowej
i stropodachu, wady przyłącza kanalizacyjnego i montażu kotłowni. Pozwana
w opinii stwierdziła m.in., że prace dotyczące montażu kotłów i przyłącza
kanalizacyjnego wykonała inna firma niż B., a zatem nie były one objęte umową o
roboty budowlane, podkreśliła, że niewykonanie stropu akermana, a zastąpienie go
wykonanymi w inny sposób stropodachem i więźbą dachową, było odstępstwem
od projektu budowlanego, z powodu braku odpowiednich dokumentów nie mogła
jednak ustalić, kto podjął decyzję o odstąpieniu od projektu, uznała jednakże, iż
zastosowane rozwiązanie, zamiast stropu akermana, jest zgodne ze sztuką
budowlaną. W opinii biegła stwierdziła również, że nie jest w stanie wskazać innych
wad budynku z powodu niedostarczenia odpowiedniej dokumentacji bądź
dostarczenia dokumentacji nieczytelnej, podkreśliła ponadto, że część robót uległa
zakryciu i nie można dokonać prac odkrywkowych bez naruszenia substancji
budynku.
W ocenie Sądu sporządzona przez biegłą opinia dotyczyła wad budynku
wskazanych przez inwestora. W chwili sporządzania opinii biegła nie widziała
o innych wadach budynku, ujawniły się one bowiem później. Nie można zatem
podzielić zarzutu apelującego, że biegła wydała fałszywą opinię; biegłej nie można
też przypisać naruszenia prawa, ustalonej praktyki czy zasad współżycia
społecznego. Zakres zleconej biegłej opinii wyznaczały wskazane przez inwestora
wady budynku. Sąd nie podzielił zapatrywania apelującego, że biegła ze względu
na stwierdzone przeszkody powinna odmówić sporządzenia opinii.
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się także podstaw do przypisania pozwanej
winny, zwłaszcza zarzuconej jej przez apelującego winny umyślnej.
6
Sąd odwoławczy podzielił też stanowisko Sądu Okręgowego, że dochodzone
roszczenie uległo przedawnieniu na skutek upływu przewidzianego w art. 442 § 1
k.c. trzyletniego terminu przedawnienia. Złożenie wniosku z dnia 12 listopada
2010 r. o zawezwanie pozwanej do próby ugodowej nie przerwało biegu
terminu przedawniania, ponieważ roszczenie było wówczas już przedawnione.
Zarzut apelującego, że początek biegu terminu przedawnienia należy liczyć od dnia
wydania postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości powoda na rzecz
licytanta, Sąd uznał za nieuzasadniony ze względu na art. 361 k.c. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego nie znajduje w sprawie zastosowania art. 4421
§ 2 k.c., pozwanej
nie można bowiem przypisać zbrodni lub występku.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik powoda
zarzucił naruszenie art. 415 k.c. w związku z 232 k.p.c., art. 382 w związku z art.
328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c., art. 415 k.c. w związku z art. 282 i k.p.c. i art. 233 § 4
i art. 271 § 1 k.k., art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 w związku z art. 217 i art. 227 k.p.c.,
art. 378 i art. 382 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c., art. 4421
§ 2
k.c. w związku z art. 233 § 1 i art. 271 § 1 k.k. Powołując się na te podstawy,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód dochodzi od pozwanej na podstawie art. 415 k.c. części
odszkodowania za szkodę spowodowaną wydaniem przez pozwaną - jego zdaniem
- fałszywej, tj. niezgodnej z rzeczywistym stanem rzeczy, opinii sądowej.
W piśmiennictwie przyjmuje się, że biegły sądowy możne ponosić
odpowiedzialność deliktową wobec osób trzecich za szkodę spowodowaną
wydaniem nieprawdziwej (nierzetelnej) opinii w postępowaniu sądowym.
Jego odpowiedzialność jest niezależna od przewidzianej w art. 4171
§ 2 k.c.
odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę, którą spowodował prawomocny
wyrok, wydany z wykorzystaniem wadliwej opinii sądowej, uznany za niezgodny
z prawem.
Zgodnie z § 12 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia
2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133 dalej: „rozp. MS”)
7
biegłym może być ustanowiona osoba, która posiada teoretyczne i praktyczne
wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej
umiejętności, dla której została ustanowiona, oraz daje rękojmię należytego
wykonywania obowiązków biegłego. Biegły sądowy przed objęciem funkcji
składa przyrzeczenie, że powierzone mu obowiązki będzie wykonywać z całą
sumiennością i bezstronnością (art. 282 k.p.c. i § 4 rozp. MS).
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 czerwca 2008 r., K 50/05 (OTK-A
2008, nr 5, poz. 79), mając na względzie regulacje prawne dotyczące ustanowienia
biegłego sądowego, uznał, że biegły odpowiada osobiście za wykonane przez
siebie czynności, mimo że do wykonania ich zobowiązał go sąd. Sam fakt,
że wydanie opinii zleca sąd, nie oznacza, że on przejmuje odpowiedzialność wobec
osób trzecich. Sąd ponosi odpowiedzialność jedynie za własne orzeczenie, wydane
na podstawie zebranego w sprawie materiału, obejmującego także wydaną
w sprawie opinię. Sąd przeprowadza w sprawie dowód z opinii biegłego w celu
uzyskania niezbędnych do jej rozstrzygnięcia wiadomości specjalnych, oparta na
specjalistycznej wiedzy opinia - co podkreślono w przytoczonym wyroku - musi więc
być w pełni samodzielna. Na samodzielność opinii, wyrażającej poglądy biegłego
w kwestii stanowiącej jej przedmiot, nie ma wpływu okoliczność, że biegły
zobowiązany jest stosować się do wskazań sądu, np. co zakresu opinii. To, że
biegły sporządza opinię na podstawie materiału zebranego w sprawie, nie może
przesądzać o tym, że jest on niesamodzielny.
Argumentów przemawiających za osobistą odpowiedzialnością biegłego za
wydaną w postępowaniu sądowym opinię dostarczają także zawarte w kodeksie
karnym i w kodeksie spółek handlowych regulacje dotyczące odpowiedzialności
biegłego za sporządzone opinie.
Odpowiedzialność karną biegłego za przedstawienie mającej stanowić
dowód w postępowaniu sądowym fałszywej opinii przewiduje art. 233 § 4 k.k.
Regulacja ta nieznana przed wejściem w życie obecnie obowiązującego kodeksu
karnego została - jak podkreśla się w literaturze - wprowadzona z powodu
zdarzających się coraz częściej wypadków wydawania fałszywych opinii mających
służyć za dowód w postępowaniu sądowym. Przyjmuje się, że kwestia fałszywej
8
opinii występuje wówczas, gdy ocena wyrażona w opinii pozostaje w wyraźnej
sprzeczności z rzeczywistym stanem rzeczy, z aktualnym stanem wiedzy
w dziedzinie, której opina dotyczy, lub została oparta na wyraźnie błędnej metodzie
badawczej. Opina mija się z prawdą, jeżeli biegły podaje w niej nieprawdziwe fakty,
wyciąga z faktów wnioski wyraźnie niezgodne z kryteriami uznawanymi
za niewątpliwe w dziedzinie, której opinia dotyczy, lub nie zamiesza w opinii
istotnych wniosków wynikających z przeprowadzonych badań.
Odpowiedzialność cywilną biegłego za wydaną opinię przewidziano wprost
w przepisach kodeksu spółek handlowych. W wypadku łączenia lub podziału spółek
należy - zgodnie z art. 502 § 1 i art. 537 § 1 k.s.h. - poddać badaniu przez biegłego
plan połączenia lub podziału w zakresie poprawności i rzetelności. Biegłego
wyznacza w tym celu - na wspólny wniosek spółek podlegających łączeniu
albo uczestniczących w podziale - sąd rejestrowy (art. 502 § 2 i art. 537 § 2 k.s.h.).
Biegły odpowiada wobec łączących się spółek oraz ich wspólników lub
akcjonariuszy oraz wobec wspólników uczestniczących w podziale za szkody
wyrządzone z jego winy; w wypadku gdy biegłych jest kilku, ich odpowiedzialność
jest solidarna (art. 513 § 2 i art. 549 § 2 k.s.h.).
Wyrażone w piśmiennictwie i w przytoczonym wyroku Trybunału
Konstytucyjnego stanowisko, że biegły sądowy ponosi odpowiedzialność
wobec osób trzecich za szkodę wyrządzona wadliwą opinią - choć można spotkać
odmienne zapatrywanie - zasługuje na aprobatę; argumentów wspierających
je dostarcza także wykładnia systemowa. Trafnie zatem Sądy orzekające w sprawie
uznały, że nie ma przeszkód, aby pociągnąć biegłego do odpowiedzialności
deliktowej za szkodę wyrządzona wadliwą opinią.
Rajcę ma jednak skarżący, że dla oceny odpowiedzialności pozwanej
za szkodę wyrządzoną wydaną przez nią opinią sądową niezbędny jest pominięty
w sprawie zgłoszony przez niego wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii
instytutu na okoliczność zarzuconej opinii wady, polegającej na tym, że - zdaniem
kwestionującego opinię - nie odpowiadała ona rzeczywistemu stanowi rzeczy.
Ocena zasadności tego zarzutu, opartego na dwóch prywatnych opiniach
rzeczoznawców, wymaga bowiem wiadomości specjalnych. W takiej zaś sytuacji
9
sąd powinien, po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru,
zasięgnąć opinii biegłego (art. 278 § 1 k.p.c.). Zgodnie z ugruntowanym
orzecznictwem dowód z opinii biegłego, z tego powodu, że dostarcza sądowi
niezbędnych do rozstrzygnięcia wiadomości specjalnych, nie może być zastąpiony
innymi czynnościami dowodowymi (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
26 października 2011 r., III CSK 3/11, nie publ., i z dnia 7 marca 2013 r.,
II CSK 422/12, nie publ.). Przeciwko przeprowadzeniu pominiętego w sprawie
dowodu z opinii biegłego nie przemawia - wbrew stanowisku Sądu -
okoliczność, że zakwestionowana opinia sądowa była przedmiotem oceny
w sprawie, w której ją wydano, i została wykorzystana do rozstrzygnięcia
tej sprawy. Na odpowiedzialność biegłego nie ma wpływu prawidłowość
prawomocnego orzeczenia wydanego z wykorzystaniem zakwestionowanej opinii.
Prawomocny wyrok, a także dokonana w postępowaniu, w którym został on
wydany, ocena dowodu z podważanej opinii, nie ekskulpują biegłego.
Zarzut wydania zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 378 § 1, art. 217 i art.
227 k.p.c. należało zatem uznać za uzasadniony.
Za przedwczesną - z powodu nieprzeprowadzenia zgłoszonego przez
skarżącego dowodu z opinii biegłego - należało uznać ocenę zarzutów
naruszenia przepisów prawa materialnego. Nie ulega bowiem wątpliwości,
że pominięty dowód może dostarczyć istotnych okoliczności dla oceny
deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej, zwłaszcza co do
zakwestionowanej w skardze kasacyjnej oceny jej przesłanek w postaci
bezprawności i winy. Ze wskazanego powodu przedwczesna byłaby też
ocena dotycząca kwestii przedawnienia dochodzonego roszczenia na podstawie
art. 4421
§ 2 k.c.
Zgodnie z art. 4421
§ 2 k.c. jeżeli szkoda wynika ze zbrodni lub występku,
roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu
od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany
dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Dla ustalenia
zbrodni lub występku - jako przyczyny szkody - nie jest konieczne uprzednie
skazanie sprawcy. Sąd cywilny dokonuje w tym względzie własnych ustaleń
dotyczących podmiotowych i przedmiotowych znamion przestępstwa według zasad
10
prawa karnego. Zarzucona przez skarżącego wada wydanej przez pozwaną opinii,
stanowiąca, jego zdaniem, przyczynę szkody, może stanowić przestępstwo
przewidziane w art. 233 § 4 lub 271 § 1 k.k. Sąd odwoławczy - opierając się na
dotychczas zebranym materiale sprawy - wykluczył przypisanie pozwanej
popełniania tych przestępstw, nie dopatrzył się bowiem podstaw do stwierdzenia
bezprawności czynu i winy umyślnej. Ocena spornej kwestii przedawnienia
dochodzonego roszczenia na podstawie art. 4421
§ 2 k.c. wymaga jednak
uwzględnienia całego materiału sprawy; niezbędne będzie zatem ponowne jej
dokonanie po jego uzupełnieniu.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).