Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 4/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 27 maja 2015 r.
skargi A. U.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w P. z dnia 14 stycznia 2014 r. wydanego w sprawie z
powództwa "T." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P.
przeciwko A. U.
o zapłatę,
oddala skargę, odstępując od zasądzenia na rzecz powoda
kosztów postępowania wywołanego skargą.
UZASADNIENIE
2
Spółka z o.o. „T.” w P. żądała zasądzenia od pozwanej A. U. kwoty 30 000
złotych z ustawowymi odsetkami od 20 lutego 2010 r., uzasadniając powództwo
zawarciem z pozwaną umowy franczyzowej i naruszeniem jej głównych warunków,
co spowodowało wypowiedzenie tej umowy w trybie natychmiastowym i obciążenie
pozwanej karami umownymi w wysokości żądanej pozwem. W toku postępowania
powódka ograniczyła pozew w zakresie odsetek, co spowodowało częściowe
umorzenie postępowania w tym zakresie oraz w pozostałym zakresie oddalenie
powództwa wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z dnia 7 sierpnia 2013 r. Oddalenie
powództwa nastąpiło ze względu na przedawnienie roszczeń o zapłatę kar
umownych, którego termin wynosił trzy lata a pozew został wniesiony dnia 26
lutego 2013 r., czyli już po upływie tego terminu; wniesienie pozwu w takiej sytuacji
nie mogło doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia.
W wyniku apelacji powódki Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 14 stycznia
2014 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i zasądził żądaną kwotę wraz z
ustawowymi odsetkami od 1 kwietnia 2010 r. i kosztami postępowania. Zmianę
wyroku Sąd Okręgowy uzasadnił zakwestionowaniem stanowiska, że bieg terminu
przedawnienia rozpoczął się jeszcze przed 30 września 2009 r. Sąd powołał
odpowiednie postanowienia umowy franczyzowej uznając, że dopiero złożenie
oświadczenia przez franczyzodawcę o rozwiązaniu umowy skutkowało powstaniem
roszczenia o zapłatę kary umownej, a nie jego wymagalnością. Mając na uwadze
art. 455 k.c. bieg terminu przedawnienia roszczenia powódki nie mógł się więc
rozpocząć przed złożeniem pozwanej oświadczenia o rozwiązaniu umowy
franczyzowej, a oświadczenie to zostało zawarte w piśmie z dnia 19 lutego 2010 r.,
tego dnia wysłanym pocztą. Dodając do tego 14 dni wyznaczone pozwanej na
spełnienie świadczenia, bieg terminu przedawnienia zacząłby się najwcześniej
5 marca 2010 r., a zakończył 5 marca 2013 r. Według Sądu Okręgowego złożenie
pozwu 26 lutego 2013 r. nastąpiło z zachowaniem terminu.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w P. z dnia 14 stycznia 2014 r. pozwana zarzuciła
temu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 366 i art. 379 pkt 3
3
k.p.c. poprzez orzeczenie w sprawie już uprzednio rozstrzygniętej wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 17 listopada 2011 r., w sprawie …/11. Naruszenie
prawa materialnego dotyczy art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. przez błędną wykładnię.
Skarżąca wniosła o stwierdzenie niezgodności z prawem powołanego wyroku i
zasądzenie kosztów postępowania. W odpowiedzi na skargę powódka wniosła o jej
oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania wywołanych skargą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4244
k.p.c. można wnieść skargę o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji (art. 4241
§ 1 k.p.c.),
jeżeli naruszenia prawa materialnego lub przepisów postępowania spowodowały
niezgodność wyroku z prawem i przez jego wydanie stronie została wyrządzona
szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie
środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Przesłanki związane z treścią
powołanego przepisu in fine zostały spełnione, podobnie jak można stwierdzić
wyrządzenie szkody, chociaż kwota wyegzekwowana od skarżącej na podstawie
zaskarżonego wyroku wyniosła dotąd zaledwie około jednego tysiąca złotych.
Rozpoznając skargę w granicach zaskarżenia (art. 42410
zdanie pierwsze
k.p.c.) należy w pierwszej kolejności rozważyć znaczenie zarzutu naruszenia
przepisów postępowania przez wydanie zaskarżonego orzeczenia w sytuacji,
gdy sprawa o to samo roszczenie miała zostać prawomocnie rozstrzygnięta
wskazanym wyrokiem Sądu Apelacyjnego o sygn. akt …/11. Wyrok ten nie został
wprawdzie przywołany w dotychczasowym postępowaniu, jednak dotyczący go
zarzut wymaga rozpatrzenia ze względu na możliwą nieważność postępowania (art.
379 pkt 3 k.p.c.). Z jego uzasadnienia wynika, że na zabezpieczenie należności,
wynikających z umowy franczyzowej zawartej między pozwaną a firmą T. sp. z o.o.
w P. pozwana wystawiła weksel in blanco. Zgodnie z deklaracją wekslową weksel
ten można było wypełnić na kwotę wszystkich zobowiązań wystawcy wobec
posiadacza weksla wynikających z zawartej umowy, a posiadacz weksla był
uprawniony do opatrzenia go miejscem i terminem płatności według uznania T. sp.
z o.o. w P. oraz do wystąpienia o wydanie nakazu zapłaty. W wyniku umowy
powstało zobowiązanie pozwanej na sumę 98 284,40 złotych, na którą złożyła się,
4
między innymi kwota objęta notą księgową nr …/2010, dotyczącą należności,
objętej roszczeniem powódki w rozpoznawanej sprawie.
Występujący jako powód w sprawie …/11 G. P., dnia 5 marca 2010 r. zawarł
z T. sp. z o.o. w P. umowę powierniczego przelewu wierzytelności. Celem tej
umowy było wyegzekwowanie przez powoda kwot wynikających z umowy
należnych pozwanej w tamtym procesie firmie T. sp. z o.o. w P. Wykonując umowę
Spółka ta w drodze indosu przeniosła na zlecenie G. P. wymieniony wcześniej
weksel in blanco, który G. P. wypełnił i wezwał pozwaną w rozpoznawanej obecnie
sprawie A. U. do zapłaty przez wykupienie weksla. Gdy to nie nastąpiło, wystąpił z
powództwem na drogę sądową, uzyskując wyrokiem Sądu pierwszej instancji
nakaz zapłaty, który został następnie uchylony, a powództwo oddalone wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 17 listopada 2011 r., na który powołuje się pozwana w
rozpoznawanej obecnie skardze.
Skargę tę opiera jednak procesowo jedynie na podstawie art. 366 i art. 379
pkt 3 k.p.c., czyli na przepisach, z których art. 366 k.p.c. stanowi o wyroku
prawomocnym mającym powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku
z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między
tymi samymi stronami. Z punktu widzenia przesłanek nieważności postępowania
uzupełnienie stanowi art. 379 pkt 3 k.p.c., jeżeli miałaby miejsce res iudicata.
Skarżąca przywołała te przepisy i wskazany wyrok Sądu Apelacyjnego
uzasadniając podstawę do rozszerzonej prawomocności tego wyroku na
rozstrzygnięcie zapadłe w objętym skargą wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 14
stycznia 2014 r.
Zwrócić należy uwagę, że na gruncie art. 366 k.p.c. res iudicata zachodzi
w sytuacji, gdy kumulatywnie ma miejsce zarówno tożsamość stron występujących
w postępowaniu uprzednio zakończonym, jak i tożsamość podstawy sporu, czyli
tego, co faktycznie i prawnie stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia (zob. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2013 r., III CZP 67/13, OSNC 2014, nr 7-8,
poz. 73 oraz powołane w jej uzasadnieniu, idące w tym samym kierunku liczne
wcześniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego). Orzeczenie na które powołuje się
skarżąca dotyczyło postępowania sądowego między innymi stronami, niż te,
5
które występują w zaskarżonym wyroku. Ponadto, przedmiotem sporu była inna,
wyższa kwota należności, a podstawą roszczenia dochodzonego przeciwko
skarżącej był weksel i roszczenie z weksla było przedmiotem oceny Sądów w obu
instancjach, zakończone oddaleniem powództwa G. P. Przyczyną oddalenia
powództwa, bez dokonywania analizy merytorycznej podnoszonych zarzutów były
wskazane w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 listopada 2011 r.,
naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów postępowania i prawa
materialnego oraz stwierdzenie nie przedłożenia przez powoda oryginałów
dokumentów będących podstawą roszczenia.
Zasadnicza przyczyna nieuznania res iudicata w rozpoznawanej sprawie tkwi
w istocie umowy powierniczego przelewu wierzytelności zawartej między powódką
a G. P. Zgodnie z konstrukcją prawną przelewu dokonanego powierniczo,
uprawniony z takiego przelewu egzekwuje wierzytelność od dłużnika, a następnie
uzyskaną kwotę wydaje zlecającemu, jako powierzającemu po odliczeniu
umówionej prowizji lub rozliczając swoją należność odrębnie. Zlecający, którym w
rozpoznawanej sprawie był powód musi jednak dochodzoną kwotę otrzymać, jeśli
zaś jej nie otrzyma, to nie można mówić o umorzeniu zobowiązania i o domaganiu
się świadczenia po raz drugi od pozwanej. Jak wynika z ustaleń i z motywów
oddalenia powództwa wobec pozwanej, z jej majątku nie wypłynęła kwota
należności dochodzona wcześniej w niniejszej sprawie wskutek wykonania
przelewu i wyegzekwowania świadczenia. W razie umowy powierniczego przelewu
wierzytelności i nie otrzymania przez cedenta kwoty należnego mu świadczenia,
wydanie wyroku sądowego rozstrzygającego spór pomiędzy cesjonariuszem
a dłużnikiem o wierzytelność będącą przedmiotem przelewu nie powoduje z braku
przesłanek powstania skutków powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.),
uniemożliwiających wniesienie powództwa o spełnienie świadczenia na rzecz
cedenta przez pierwotnego dłużnika.
Oprócz więc poprzednio wskazanych okoliczności także te, wynikające
z niewykonania umowy powierniczego przelewu wierzytelności, stanowią o braku
powagi rzeczy osądzonej w stosunku do roszczenia dochodzonego przez
powodową Spółkę od pozwanej. Skarżąca wskazując za podstawę naruszenia
prawa art. 366 k.p.c. nie podniosła zarzutu opartego na art. 365 § 1 k.p.c.,
6
dotyczącym związania sądów i innych organów prawomocnym orzeczeniem,
co mogłoby być przedmiotem rozważenia w związku z wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 17 listopada 2011 r., jednak Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem tylko w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw (art. 42410
k.p.c.).
W sprawie nie można zatem uznać za wykazane naruszenie przepisów
prawa przez wyrok, którego dotyczy skarga w sposób, o którym stanowi art. 4244
w związku z art. 4241
§ 1 k.p.c.
Podobny wniosek powstaje po analizie zarzutu naruszenia przez zaskarżony
wyrok art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. Sąd drugiej instancji, z powołaniem się
na utrwalony pogląd orzecznictwa w tym względzie przekonująco uzasadnił
stanowisko odnośnie do początku biegu terminu przedawnienia w rozpoznawanej
sprawie (art. 120 § 1 zdanie drugie w związku z art. 455 k.c.), jako daty złożenia
przez powódkę oświadczenia wobec pozwanej o rozwiązaniu umowy franczyzowej
bez wypowiedzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2013 r.,
II CSK 126/13, nie publ.; z dnia 16 maja 2013 r., V CSK 277/12, nie publ.
i z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 282/10, nie publ.). Uwzględniając
postanowienia umowy stron nie można było podnosić zarzutu o dowolnym terminie
wypowiedzenia umowy przez powódkę, co miałoby być podstawą nadużycia,
gdyż w rozpoznawanej sprawie strony, zgodnie z umową prowadziły negocjacje,
których niepowodzenie po kilku miesiącach skutkowało złożeniem przez powoda
oświadczenia o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia. Uzasadnienie skargi w tej
części stanowi polemikę skarżącej z ustaleniami i ocenami dokonanymi przez Sąd
drugiej instancji.
Mając to na uwadze należało na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c. oddalić
skargę, odstępując od zasądzenia kosztów od skarżącej na rzecz powódki na
podstawie art. 102 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 42412
k.p.c.
7