III KK 72/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:12-06-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III KK 5/10
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III KK 72/15
POSTANOWIENIE
Dnia 3 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Rafał Malarski (sprawozdawca)
SSA del. do SN Stanisław Stankiewicz
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie S. C.
oskarżonego z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 3 czerwca 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od postanowienia Sądu Rejonowego w S.
z dnia 19 listopada 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Prokurator oskarżył S. C. o popełnienie w dniu 17 kwietnia 2014 r. dwóch
występków – prowadzenia ciągnika rolniczego w stanie nietrzeźwości w okresie
obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w
związku ze skazaniem za przestępstwo (art. 178a § 4 k.k.) oraz spowodowania
wypadku w komunikacji w stanie nietrzeźwości, w wyniku którego D. R. doznała
uszczerbku na zdrowiu średniego stopnia (art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.).
Przed rozpoczęciem przewodu sądowego pokrzywdzona D. R. cofnęła
wniosek o ściganie czynu zakwalifikowanego z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1
k.k. Sąd Rejonowych, postanowieniem z 19 listopada 2014 r., na podstawie art. 12
2
§ 3 k.p.k. wyraził zgodę na cofnięcie wniosku i na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.
oraz art. 177 § 3 k.k. umorzył w tym zakresie postępowanie. Postanowienie to
uprawomocniło się w dniu 18 grudnia 2014 r.
Kasację w trybie art. 521 § 1 k.p.k. na niekorzyść oskarżonego złożył
Prokurator Generalny. Zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść
orzeczenia naruszenie art. 177 § 3 k.k. w zw. z art. 115 § 11 k.k., polegające na
niezasadnym uznaniu pokrzywdzonej za osobę najbliższą dla oskarżonego, wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w Siedlcach do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się w całości zasadna.
Na wstępie warto stwierdzić, że przestępstwo określone w art. 177 § 1 k.k.
należy do kategorii przestępstw względnie wnioskowych, albowiem – jak stanowi §
3 tego przepisu – jego ściganie, gdy pokrzywdzonym jest „wyłącznie osoba
najbliższa”, następuje na jej wniosek. Wskazany występek z art. 177 § 1 k.k. – w
zakresie określonym w jego § 3 – pozostaje przestępstwem wnioskowym również
wtedy, gdy zostanie popełniony w warunkach określonych w art. 178 k.k. Chodzi o
to, że norma materialno-prawna z art. 178 k.k. nie zawiera znamion odrębnego typu
przestępstwa, lecz określa okoliczności powodujące surowszą odpowiedzialność
sprawców przestępstw z art. 173, 174 lub 177 k.k., którzy popełnili je w określonych
warunkach (zob. wyrok SN z 4 sierpnia 2010 r., III KK 5/10).
Definicję osoby najbliższej zawiera art. 115 § 11 k.k. Ma ona co do zasady
charakter formalny, bowiem nie jest uzależniona od istnienia między osobami
wymienionymi w tym przepisie pozytywnych więzi emocjonalnych. Do kręgu
znaczeniowego osoby najbliższej włączonych zostało pięć kategorii osób, a
mianowicie:
1. małżonkowie;
2. krewni w linii prostej, to jest wstępni (rodzice, dziadkowie) oraz zstępni
(dzieci, wnuki);
3. krewni w linii bocznej, to jest rodzeństwo, również przyrodnie;
4. powinowaci w tej samej linii lub stopniu, a zatem:
3
1. w linii prostej, to jest wstępni, czyli mąż matki (ojczym), mąż babki oraz żona
ojca (macocha), żona dziadka, jak również rodzice, dziadkowie małżonka, jak i
wstępni (zięć, synowa, pasierb),
2. w linii bocznej, to jest rodzeństwo małżonka (szwagier, bratowa);
3. osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonkowie; a
także osoby pozostające we wspólnym pożyciu (chodzi w tym ostatnim wypadku o
wspólne pożycie psychiczne i fizyczne oraz o wspólnotę ekonomiczną).
Dalsze pokrewieństwo, nawet gdy więzy krwi są niekwestionowane, nie
uprawnia na gruncie prawa karnego do przyjęcia stosunku bliskości, który – między
innymi – uzależniałby ściganie sprawcy średniego wypadku w komunikacji od
wniosku ofiary. Oznacza to, że rodzeństwo stryjeczne, które można określić
jako zstępnych rodzeństwa, nie wchodzi do kręgu osób najbliższych w
rozumieniu art. 115 § 11 k.k.
Przechodząc na grunt niniejszej sprawy i zakładając prawidłowość ustalenia,
że ojciec pokrzywdzonej D. R. i ojciec oskarżonego S. C. byli rodzonymi braćmi (k.
164), należało stwierdzić: skoro ofiarą wypadku komunikacyjnego, który miał
miejsce w dniu 17 kwietnia 2014 r., nie była osoba najbliższa dla sprawcy w
rozumieniu art. 115 § 11 k.k., to przestępstwo to nie miało charakteru względnie
wnioskowego i podlegało ściganiu z urzędu. Siłą rzeczy pokrzywdzonej nie
przysługiwało uprawnienie przewidziane w art. 12 § 3 k.p.k. Postąpienie Sądu
właściwego, polegające na wydaniu w dniu 19 listopada 2014 r. postanowienia
umarzającego postępowanie, stanowiło zatem – jak trafnie określił to Prokurator
Generalny – rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa
wskazanego w kasacji (art. 523 § 1 k.p.k.).
Dlatego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał
sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania (art. 537 § 2 k.p.k.).
POSTANOWIENIE
Dnia 3 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Rafał Malarski (sprawozdawca)
SSA del. do SN Stanisław Stankiewicz
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie S. C.
oskarżonego z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 3 czerwca 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od postanowienia Sądu Rejonowego w S.
z dnia 19 listopada 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Prokurator oskarżył S. C. o popełnienie w dniu 17 kwietnia 2014 r. dwóch
występków – prowadzenia ciągnika rolniczego w stanie nietrzeźwości w okresie
obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w
związku ze skazaniem za przestępstwo (art. 178a § 4 k.k.) oraz spowodowania
wypadku w komunikacji w stanie nietrzeźwości, w wyniku którego D. R. doznała
uszczerbku na zdrowiu średniego stopnia (art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.).
Przed rozpoczęciem przewodu sądowego pokrzywdzona D. R. cofnęła
wniosek o ściganie czynu zakwalifikowanego z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1
k.k. Sąd Rejonowych, postanowieniem z 19 listopada 2014 r., na podstawie art. 12
2
§ 3 k.p.k. wyraził zgodę na cofnięcie wniosku i na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.
oraz art. 177 § 3 k.k. umorzył w tym zakresie postępowanie. Postanowienie to
uprawomocniło się w dniu 18 grudnia 2014 r.
Kasację w trybie art. 521 § 1 k.p.k. na niekorzyść oskarżonego złożył
Prokurator Generalny. Zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść
orzeczenia naruszenie art. 177 § 3 k.k. w zw. z art. 115 § 11 k.k., polegające na
niezasadnym uznaniu pokrzywdzonej za osobę najbliższą dla oskarżonego, wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w Siedlcach do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się w całości zasadna.
Na wstępie warto stwierdzić, że przestępstwo określone w art. 177 § 1 k.k.
należy do kategorii przestępstw względnie wnioskowych, albowiem – jak stanowi §
3 tego przepisu – jego ściganie, gdy pokrzywdzonym jest „wyłącznie osoba
najbliższa”, następuje na jej wniosek. Wskazany występek z art. 177 § 1 k.k. – w
zakresie określonym w jego § 3 – pozostaje przestępstwem wnioskowym również
wtedy, gdy zostanie popełniony w warunkach określonych w art. 178 k.k. Chodzi o
to, że norma materialno-prawna z art. 178 k.k. nie zawiera znamion odrębnego typu
przestępstwa, lecz określa okoliczności powodujące surowszą odpowiedzialność
sprawców przestępstw z art. 173, 174 lub 177 k.k., którzy popełnili je w określonych
warunkach (zob. wyrok SN z 4 sierpnia 2010 r., III KK 5/10).
Definicję osoby najbliższej zawiera art. 115 § 11 k.k. Ma ona co do zasady
charakter formalny, bowiem nie jest uzależniona od istnienia między osobami
wymienionymi w tym przepisie pozytywnych więzi emocjonalnych. Do kręgu
znaczeniowego osoby najbliższej włączonych zostało pięć kategorii osób, a
mianowicie:
1. małżonkowie;
2. krewni w linii prostej, to jest wstępni (rodzice, dziadkowie) oraz zstępni
(dzieci, wnuki);
3. krewni w linii bocznej, to jest rodzeństwo, również przyrodnie;
4. powinowaci w tej samej linii lub stopniu, a zatem:
3
1. w linii prostej, to jest wstępni, czyli mąż matki (ojczym), mąż babki oraz żona
ojca (macocha), żona dziadka, jak również rodzice, dziadkowie małżonka, jak i
wstępni (zięć, synowa, pasierb),
2. w linii bocznej, to jest rodzeństwo małżonka (szwagier, bratowa);
3. osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonkowie; a
także osoby pozostające we wspólnym pożyciu (chodzi w tym ostatnim wypadku o
wspólne pożycie psychiczne i fizyczne oraz o wspólnotę ekonomiczną).
Dalsze pokrewieństwo, nawet gdy więzy krwi są niekwestionowane, nie
uprawnia na gruncie prawa karnego do przyjęcia stosunku bliskości, który – między
innymi – uzależniałby ściganie sprawcy średniego wypadku w komunikacji od
wniosku ofiary. Oznacza to, że rodzeństwo stryjeczne, które można określić
jako zstępnych rodzeństwa, nie wchodzi do kręgu osób najbliższych w
rozumieniu art. 115 § 11 k.k.
Przechodząc na grunt niniejszej sprawy i zakładając prawidłowość ustalenia,
że ojciec pokrzywdzonej D. R. i ojciec oskarżonego S. C. byli rodzonymi braćmi (k.
164), należało stwierdzić: skoro ofiarą wypadku komunikacyjnego, który miał
miejsce w dniu 17 kwietnia 2014 r., nie była osoba najbliższa dla sprawcy w
rozumieniu art. 115 § 11 k.k., to przestępstwo to nie miało charakteru względnie
wnioskowego i podlegało ściganiu z urzędu. Siłą rzeczy pokrzywdzonej nie
przysługiwało uprawnienie przewidziane w art. 12 § 3 k.p.k. Postąpienie Sądu
właściwego, polegające na wydaniu w dniu 19 listopada 2014 r. postanowienia
umarzającego postępowanie, stanowiło zatem – jak trafnie określił to Prokurator
Generalny – rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa
wskazanego w kasacji (art. 523 § 1 k.p.k.).
Dlatego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał
sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania (art. 537 § 2 k.p.k.).