Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CKN 739/2000
W Y R O K
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 maja 2000 r.
Sąd Najwyższy Izba Cywilna
w składzie następującym:
Przewodniczący: SSN – Zdzisław Świeboda
Sędziowie: SN – Zbigniew Strus (spraw.)
SN – Tadeusz Żyznowski
Protokolant: Anna Jasińska
po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2000 r.
na rozprawie sprawy z powództwa małoletnich H. i M. P. działających przez
matkę A. P. i A. P.
przeciwko Z. S.
o ustalenie ojcostwa i alimenty
na skutek kasacji powodów
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 17 września 1999 r.,
1. oddala kasację,
2. nie obciąża powodów kosztami procesu.
2
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Okręgowy w G. oddalił apelację A. P. działających w imieniu
własnym oraz małoletnich dzieci H. i M. P. w sprawie przeciwko Z. S. o
ustalenie ojcostwa i roszczenia z tym związane, od wyroku Sądu Rejonowego w
M. oddalającego powództwo.
Należy dodać, że wyrokiem z dnia 26 stycznia 1998 r. którego
prawomocność została stwierdzona, Sąd Rejonowy w M. po rozpoznaniu
sprawy z powództwa Prokuratury Rejonowej w M. (tak określono stronę
powodową w sentencji wyroku i tę jednostkę organizacyjną zawiadomiono o
terminie rozprawy), ustalił że M. P. (mąż matki małoletnich) nie jest ojcem H. P.
ur. 20 czerwca 1994 r. oraz M. P. ur. 3 sierpnia 1995 r.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia sądu pierwszej instancji, że zostało
obalone domniemanie ojcostwa pozwanego wynikające z przyznanego
i wspartego dalszymi dowodami obcowania płciowego z matką dzieci w okresie
koncepcyjnym. Przeciw temu domniemaniu przemawiają bowiem zgodne,
a wykluczające ojcostwo, wyniki badania serologicznego oraz dwukrotne
badanie w różnych placówkach polimorfizmu DNA.
W kasacji opartej na obydwu podstawach pełnomocnik A. P. przytoczył
jako podstawę naruszenie art. 85 k.r. i o. przez nieuwzględnienie zawartego w
tym przepisie domniemania oraz art. 232 i 233 § 1 kpc przez naruszenie zasady
swobodnej oceny dowodów. Dlatego skarżący wnosił o wydanie orzeczenia
przewidzianego w art. 39313
§ 1 zdanie drugie kpc.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
3
Powoływany w kasacji przepis art. 85 k.r. i o. dzieli się na dwie jednostki
(paragrafy) różniące się przedmiotem uregulowania. Nie zwrócił na to uwagi
adwokat wnoszący kasację, co utrudnia merytoryczną ocenę jej zasadności.
W pierwszej części przepisu ustanowione zostało domniemanie prawne
ojcostwa oparte na fakcie obcowania z matką w określonym czasie przed
urodzeniem się dziecka. Jest to domniemanie, które pozwany może obalić
(art. 234 kpc) przez wykazanie, że ojcem nie jest. Z powyższego wynika, że
obrona pozwanego w procesie o ustalenie ojcostwa może być dwustopniowa -
przez zaprzeczenie podstawy domniemania lub przez jego obalenie polegające
na wykazaniu, że nie jest ojcem.
W rozpoznawanej sprawie pozwany podniósł drugie - spośród
wskazanych wyżej - zarzuty. Wykazanie, że nie jest ojcem obydwojga
małoletnich dzieci wymagało przeprowadzenia dowodów o odpowiednim
stopniu pewności. Sąd drugiej instancji , w ślad za stanowiskiem Sądu
Rejonowego, taką moc zdolną obalić domniemanie prawne przypisał
wymienionym dowodom ze względu na ich powszechnie uznaną wartość
naukową potwierdzoną w wieloletniej praktyce dotyczącej ogromnego materiału
porównawczego ( tj. liczby przeprowadzanych badań w Polsce i w innych
krajach) oraz ze względu na zgodność wyników badań serologicznych opartych
na regułach dziedziczenia grup krwi i wyników badań kodu genetycznego
indywidualizującego pod względem biologicznym każdą osobę ludzką.
Pozostawiona sądom orzekającym swoboda oceny mocy i znaczenia
przeprowadzonych dowodów (art. 233 § 1 kpc) w rozpoznawanej sprawie nie
tylko pozwalała lecz wręcz nakazywała uznanie tych wyników, skoro ich
wymowa nie pozostawiała wątpliwości co do tego, że pozwany Z. S. mimo
obcowania z A. P. w okresie koncepcyjnym nie jest ojcem małoletnich
powodów, a inne dowody podważające wyniki badań biologicznych nie zostały
wskazane ani ujawnione.
4
Z przytoczonych względów gdyby nawet skarżący prawidłowo
(przez wskazanie art. 385 kpc a nie tylko art. 233 § 1 kpc stosowanego przez
Sąd drugiej instancji w zakresie ograniczonym zarzutami apelacji i treścią
art. 382 kpc) sformułował podstawę dotyczącą przekroczenia reguł swobodnej
oceny zebranego materiału, byłaby ona nieusprawiedliwiona. Nieskuteczność
podważenia legalności ustaleń faktycznych prowadzi do związania nimi Sądu
Najwyższego i w okolicznościach sprawy czyni bezskutecznym zarzut
niewłaściwego stosowania prawa materialnego art. 85 § 1 k.r. i o.
Ponieważ art. 85 § 2 k.r. i o. zawiera regułę ustalania ojcostwa, gdy
domniemanie, o którym była mowa wyżej dotyczy co najmniej dwóch
mężczyzn, nie stosowaną w rozpoznawanej sprawie, gdyż A.P. nie ujawniła z
kim oprócz pozwanego obcowała w okresie koncepcyjnym, nie ma potrzeby
rozważania ewentualnego naruszenia tego przepisu. Natomiast zgromadzony
materiał nie dawał Sądowi podstawy do podejmowania usprawiedliwionej co do
zasady w tego rodzaju sprawie inicjatywy dowodowej przewidzianej w art. 232
zdanie drugie kpc. Dla zastosowania tego przepisu niewystarczające są bowiem
okoliczności usprawiedliwiające działanie z urzędu, tj. potrzeba wyrównania
szans osób nieporadnych ze względu na cechy osobiste i charakter sprawy -
dotyczącej dóbr podstawowych dla osoby ludzkiej . Dopuszczenie dowodu z
urzędu wymaga ponadto ujawnienia faktów pozwalających wskazać właściwy
środek oraz sformułować tezę dowodową. W rozpoznawanej sprawie treść
dotychczasowych zeznań A. P. wskazujących na utrzymywanie stosunków
cielesnych w okresie koncepcyjnym tylko z pozwanym, mimo ich sprzeczności
z dowodami o charakterze obiektywnym, nie dawała podstaw do przypuszczeń
konkretyzujących osobę ojca małoletnich.
Dlatego zarzut naruszenia art. 232 kpc jest bezzasadny.
Nie dopatrując się usprawiedliwionych podstaw kasacji z mocy art. 39312
kpc należało orzec jak w sentencji. Podstawę orzeczenia o kosztach procesu
stanowił odpowiednio stosowany przepis art. 102 kpc.
5
db