Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 422/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Magdalena Kostro-Wesołowska (spr.)

Sędziowie: SA Renata Szelhaus

SO Agnieszka Ambroziak

Protokolant: sekr.sądowy Karolina Majewska

po rozpoznaniu w dniu 6 maja 2016 r. w Warszawie

sprawy J. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o emeryturę

na skutek apelacji J. D.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 7 stycznia 2015 r. sygn. akt VII U 921/14

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

III AUa 422/15

UZASADNIENIE

Ubezpieczony J. D. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 1 kwietnia 2014 r. odmawiającej mu prawa do emerytury w obniżonym wieku w związku z pracą w szczególnych warunkach ze względu na niewykazanie 15 lat pracy w takich warunkach wykonywanej do dnia 1 stycznia 1999 r. Organ rentowy za udowodnione uznał 11 lat i 11 dni pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7 stycznia 2015 r. oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy podniósł, że ubezpieczony żądał uwzględnienia w szczególnym stażu pracy:

- zatrudnienia od 1 lipca 1985 r. do 14 czerwca 1986 r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w(...); - zatrudnienia od 15 czerwca 1986 r. do 31 lipca 1989 r. w Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy(...); - zatrudnienia od 1 sierpnia 1989 r. do 31 lipca 1992 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej; - zasadniczej służby wojskowej od 28 października 1975 r. do 17 października 1977 r. odbytej w czasie zatrudnienia w szczególnych warunkach w Cukrowni (...), trwającego od 1 lipca 1972 r. do 30 sierpnia 1985 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony (ur. (...), winno być 1954 r.) w dniu 3 marca 2014 r. złożył wniosek o wcześniejszą emeryturę z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy po ustaleniu, że ubezpieczony nie ma wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999 r., a jedynie 11 lat i 11 dni, zaskarżoną decyzją odmówił przyznania prawa do świadczenia. W toku postępowania przed Sądem odwołujący się przedstawił kserokopie dowodów zatrudnienia, uprzednio przedłożonych w organie rentowym. Z dokumentacji wynika, że: - od 28 października 1975 r. do 17 października 1977 r. odwołujący się odbywał służbę wojskową na stanowisku magazyniera żywności; - od 1 lipca 1985 r. do 14 czerwca 1986 r. miał pracować w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w miejscowości P. na stanowisku robotnika torowego - montera nawierzchni kolejowej; był wówczas członkiem Spółdzielni (...) i nie miał statusu pracownika, co jest okolicznością bezsporną (k. - 47, k. 15-16 a. s); - od 15 czerwca 1986 r. do 31 lipca 1989 r. był zatrudniony w Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...), która, wedle twierdzeń odwołującego się, powstała na skutek podziału Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...). Z pozyskanej w postępowaniu dokumentacji zarobkowej z okresu zatrudnienia odwołującego się w tej Spółdzielni nie wynikał rodzaj wykonywanej pracy. Wystąpienie Sądu do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P. o przesłanie akt osobowych odwołującego się nie przyniosło rezultatu. Sąd Okręgowy na podstawie oświadczenia odwołującego się, którego wiarygodności nie kwestionowała strona przeciwna, ustalił, że Spółdzielnia Produkcyjna w P. została wykreślona z rejestru, zaś odwołujący się nie miał wiedzy o miejscu składowania jego akt osobowych. Wniosek dowodowy odwołującego się o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. M. i J. K. na okoliczność jego pracy w Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...) w R., Sąd Okręgowy oddalił z tej przyczyny, że uwzględnienie zatrudnienia w tej Spółdzielni nie spowoduje powiększenia szczególnego stażu pracy do wymaganych 15 lat. Sąd Okręgowy ustalił też, że odwołujący się od 29 lipca 1989 r. do 31 lipca 1992 r. prowadził własną działalność gospodarczą w zakresie usług transportowych samochodem ciężarowym marki S. 200 o ładowności 6.000 kilogramów.

Ustalenia faktyczne Sąd poczynił na podstawie dowodów z dokumentów, zawartych w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych i aktach osobowych ze Spółdzielni (...).

Przy takich ustaleniach faktycznych i uznaniu materiału dowodowego za wystarczający do czynienia ustaleń Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne. Przyjął, że spór koncentrował się wokół ustalenia, czy organ rentowy prawidłowo w szczególnym stażu pracy nie uwzględnił odbywania zasadniczej służby wojskowej przypadającej między okresami zatrudnienia w Cukrowni (...) oraz zatrudnienia od 1 lipca 1985 r. do 14 czerwca 1986 r. w Spółdzielni Produkcyjnej w P. i od 15 czerwca 1986 r. do 31 lipca 1989 w Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...) oraz prowadzenia działalności gospodarczej od 1 sierpnia 1989 r. do 31 lipca 1992 r.

Analizując przesłanki uprawniające do nabycia prawa do emerytury po myśli art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz. U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., aktualnie jednolity tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., dalej jako: ustawa emerytalna) oraz w związku z § 2, § 3 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) Sąd Okręgowy stwierdził, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Takie okresy pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy. Świadectwo takie powinno wskazywać wymiar czasu pracy, rodzaj prac, wykaz, dział i pozycje załącznika do rozporządzenia.

Sąd wskazał następnie na ugruntowane w orzecznictwie stanowisko, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury muszą być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy, a w postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do tego świadczenia sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. W postępowaniu przed organem rentowym wykonywanie pracy w szczególnych warunkach łub w szczególnym charakterze wykazywane jest za pomocą świadectwa wykonywania takich prac, wystawionego przez pracodawcę. W postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych obowiązują odstępstwa od ogólnych zasad dowodzenia podyktowane dążeniem do pełnego i wszechstronnego rozstrzygnięcia wszystkich kwestii spornych. W praktyce oznacza to, że w postępowaniu tym dopuszczalne jest wykazanie wszelkimi dowodami okoliczności, od których zależą uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, także wówczas, gdy z dokumentów wynika co innego (wyrok Sądu Najwyższego z 6 września 1995 roku, II URN 23/95).

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołujący się posiada okres składkowy w wymiarze 27 lat, 5 miesięcy i 25 dni, czyli bezspornie posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy uprawniający go do uzyskania prawa do świadczenia. Ponadto w dniu 1 kwietnia 2014 r. ukończył 60 lat i nie należy do otwartego funduszu emerytalnego. Nie wykazał jednakże warunku koniecznego nabycia prawa do dochodzonego świadczenia w postaci 15-letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Odnosząc się do żądania uwzględnienia w szczególnym stażu pracy odbywania zasadniczej służby wojskowej od 28 października 1975 r. do 17 października 1977 r., Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 16 października 2013 r., II UZP 6/13, okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. nr 44, poz. poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej). Tak więc okresy zasadniczej służby wojskowej przypadające od 29 listopada 1967 r. do 31 grudnia 1974 r. podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach, o ile wnioskodawca po zakończeniu okresu zasadniczej służby wojskowej został zatrudniony w tych samych warunkach przez pracodawcę, u którego był zatrudniony w chwili powołania do służby. Ubezpieczony domaga się natomiast uwzględnienia okresu późniejszego. Dlatego Sąd Okręgowy uznał, że organ rentowy prawidłowo nie uwzględnił żądanego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Odnosząc się do spornego okresu zatrudnienia odwołującego się w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P. od 1 lipca 1985 do 14 czerwca 1986 r., kiedy to odwołujący się był członkiem Spółdzielni, Sąd Okręgowy zważył, iż w toku postępowania administracyjnego oraz postępowania odwoławczego ubezpieczony przedstawił świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Zgodnie zaś z art. 2 k. p. pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Pracownikami w znaczeniu kodeksowym są członkowie spółdzielni pracy zatrudnieni w nich na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Natomiast członkowie innych spółdzielni niż spółdzielnie pracy (m. in. rolniczych spółdzielni produkcyjnych) nie są pracownikami w rozumieniu art. 2, jeśli nie są w nich zatrudnieni na podstawie umów o pracę. Z racji samego członkostwa nie powstaje stosunek pracy między spółdzielcą a spółdzielnią. Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych pozostają z tymi spółdzielniami w niepracowniczych stosunkach prawnych, regulowanych przez prawo spółdzielcze (patrz: Kodeks pracy Komentarz wyd. VI). Powyższe doprowadziło do konkluzji, że mimo wydania świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach spornego okresu nie można zaliczyć do pracy w warunkach szczególnych, ponieważ odwołujący się nie był związany ze spółdzielnią stosunkiem pracy. Był jej członkiem, wynagradzanym według zasad obowiązujących członków spółdzielni.

Okresu prowadzenia działalności gospodarczej od 1 sierpnia 1989 r. do 31 lipca 1992 r. w zakresie usług transportowych również, według Sądu Okręgowego, nie można zaliczyć do stażu pracy w warunkach szczególnych. Odwołujący się nie może jako przedsiębiorca wystawić sobie samemu świadectwa pracy, gdyż nie jest to okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez pracownika zatrudnionego.

Odnosząc się do ostatniego okresu pracy, który w ocenie odwołującego stanowił okres pracy w warunkach szczególnych, tj. okresu zatrudnienia w Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...) od 15 czerwca 1986 r. do 31 lipca 1989 r., Sąd Okręgowy zważył, że zaliczenie jedynie tego okresu pracy (w wymiarze 3 lat, 1 miesiąca i 15 dni) do stażu pracy w szczególnych warunkach zaliczonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w wymiarze 11 lat i 11 dni nie skutkuje uznaniem, iż odwołujący się pracę w szczególnych warunkach wykonywał przez wymagany okres 15 lat, a jedynie przez 14 lat, 1 miesiąc i 26 dni. W takiej zaś sytuacji procesowej Sąd Okręgowy uznał wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia odwołującego się w Spółdzielni za niecelowy i zmierzający do przedłużenia postępowania, którego wynik można było ustalić na podstawie dowodów już w sprawie zebranych.

W konkluzji Sąd Okręgowy podniósł, że odwołujący się na dzień złożenia wniosku o emeryturę, a także w dacie wydania zaskarżonej decyzji, nie spełnił łącznie wszystkich warunków uprawniających do nabycia świadczenia emerytalnego, bowiem nie udowodnił wymaganego stażu pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat. Skutkowało to oddaleniem odwołania.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył odwołujący się.

Apelujący zaskarżył wyrok w całości, zarzucając: 1) naruszenie przepisów postępowania w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i dowolną, a nie swobodną, ocenę tego materiału poprzez błędne uznanie, że nie udowodnił 15-letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych - choć Sąd błędnie zaniechał zaliczenia do okresu takiego zatrudnienia służby wojskowej (1 rok, 11 miesięcy i 19 dni, a więc 2 lata bez 11 dni) oraz dodatkowo zaniechał badania i oceny pracy u pracodawcy - Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...) (3 lata, 1 miesiąc i 15 dni), które to okresy w połączeniu z uznanym okresem pracy przekroczyły wymagany okres 15 letniej pracy w takich warunkach,

a) okres zasadniczej służby wojskowej przypadający po 1 stycznia 1975r. (28 październik 1975 r. - 17 październik 1977 r.) nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach - choć pozostaje to w sprzeczności z powoływanym przez Sąd przepisem art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jak również z cytowaną przez Sąd uchwałą Sądu Najwyższego z 16 października 2013 r., II UZP 6/13, b) ubezpieczony nie był związany stosunkiem pracy z Rolniczą Spółdzielnią Produkcyjną w P., a jedynie pozostawał jej członkiem - podczas gdy z jedynego dokumentu, z którego Sąd pierwszej instancji wywodzi tę tezę (świadectwo wykonywania pracy), z trzeciego wersu wynika, że ubezpieczony był zatrudniony w tej spółdzielni, czego nie wyklucza ewentualne członkostwo, w konsekwencji uznać należałoby, że ze spółdzielnią łączył go stosunek pracy, o którym mowa w art. 2 k. p., 2) naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oceny świadectwa wykonywania pracy w Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...), choć Sąd oddalił wniosek o dowód z zeznań świadków A. M. i J. K. z uwagi na deklarowaną możliwość oceny na podstawie „dotychczasowych dowodów w sprawie”, nie wiadomo nawet jakich, przy nie podjęciu analizy warunków i oceny okresu pracy u tego pracodawcy ze względu na bezprzedmiotowość takiego działania, które i tak nie doprowadzi do wykazania spełnienia przesłanki posiadania szczególnego stażu pracy w wymaganym rozmiarze, co jest błędne, zwłaszcza w kontekście niezaliczenia służby wojskowej; 3) naruszenie art. 468 § 1-4, art. 472 i 473 k.p.c. poprzez zaniechanie podjęcia należytych działań wyjaśniających sprawę, w szczególności, jakie z istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności są sporne między stronami (przykładowo, czy okres nauki zawodu w Cukrowni (...) był połączony z pracą w warunkach szczególnych, czy ubezpieczony był pracownikiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P., itp.) oraz czy i jakie dowody należy przeprowadzić w celu ich wyjaśnienia, przykładowo w postaci przesłuchania stron, zeznań świadków, które to zaniechanie doprowadziło do błędnych ustaleń co do okresu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych, co najmniej w zakresie Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P., Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...), Cukrowni (...) (w okresie służby wojskowej i nauki równoległej do pracy) i oddalenia odwołania, 4) naruszenie art. 184 ustawy emerytalnej i jej art. 32 w zw. z § 3 i § 4 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze polegające na niezaliczeniu prac wykonywanych przez ubezpieczonego w okresie służby wojskowej, w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P. i Usługowo - Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...) jako pracy w warunkach szczególnych, podczas gdy z materiału dowodowego wynika, iż ubezpieczony w powyższych latach wykonywał pracę, o której mowa w art. 2 k. p. w warunkach szczególnych, a tym samym spełnił wymóg posiadania co najmniej 15 letniego stażu pracy warunkującego przyznanie wnioskowanej emerytury. Ponadto skarżący zarzucił:

5) naruszenie przepisu art. 6 k.c. poprzez jego błędną wykładnię wyrażającą się w błędnym uznaniu, że nie wykazał 15 łat pracy w warunkach szczególnych przed 1 stycznia 1999 r.,

6) niezebranie materiału dowodowego mającego być podstawą rozstrzygnięcia sprawy, a w szczególności nieprzeprowadzenie dowodów niezbędnych dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy,

7) oparcie rozstrzygnięcia na materiale niekompletnym, z przekroczeniem zasady swobodnej oceny dowodów i brak rozpatrzenia materiału dowodowego w sposób wnikliwy, prawidłowy i wyczerpujący. Jednocześnie apelujący zaskarżył postanowienie Sądu pierwszej instancji oddalające wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. M. i J. K., zarzucając naruszenie przepisów art. 217 § 1 - 3, art. 227 i art. 258 k.p.c. i wniósł o dopuszczenie przez Sąd drugiej instancji dowodu z zeznań tychże świadków na okoliczność jego pracy w warunkach szczególnych w Usługowo - Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...), przy czym z uwagi na znaczną odległość Sądu od miejsca zamieszkania świadków wniósł o przeprowadzenie tego dowodu w ramach pomocy sądowej przed sądem miejsca zamieszkania świadków.

Ponadto zaskarżeniem apelujący objął nieprzeprowadzenie przez Sąd pierwszej instancji dowodu z przesłuchania stron, w ramach którego skarżący mógł wyjaśnić wszelkie wątpliwości. Skarżący podniósł, że nie jestem prawnikiem, a Sąd nie uprzedził go o niekorzystnych skutkach np.

konieczności wnioskowania o przeprowadzenie takiego dowodu i ewentualnych niekorzystnych skutkach związanych z brakiem dokumentów. Ponadto skarżący podniósł, że w sprawie ubezpieczeń społecznych, a ściślej prawa do emerytury, sąd winien wyjaśnić sprawę, a w tym celu podejmować samodzielnie czynności i przeprowadzać dowody mające na celu wyjaśnienie okoliczności sprawy, do czego w niniejszej sprawie nie doszło. Dlatego wniósł o dopuszczenie przed Sądem drugiej instancji dowodu z przesłuchania stron na okoliczność ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych przed 1 stycznia 1999 r., w szczególności pracy w takim charakterze w zakładach pracy i w czasie uznanym przez Sąd pierwszej instancji za niewykazany.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie odwołania i przyznanie skarżącemu prawa do emerytury od 1 kwietnia 2014 r. oraz zasądzenie na jego rzecz od organu rentowego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje. Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik wnioskodawcy zmodyfikował wniosek apelacyjny o tyle, że poza żądaniem zmiany zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji wniósł ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej. Ewentualny wniosek apelacyjny został zgłoszony z uwagi na nierozpoznanie istoty sporu oraz konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego niemal w całości.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik ubezpieczonego zgłosił dodatkowy wniosek dowodowy. Wniósł o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. S. na okoliczność zatrudnienia ubezpieczonego w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P. w charakterze pracownika i na okoliczność świadczenia pracy w warunkach szczególnych, wskazując, że wiadomość o tym świadku wnioskodawca uzyskał w czasie postępowania międzyinstancyjnego. Pełnomocnik popierał też wnioski dowodowe zgłoszone w apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja podlega uwzględnieniu, jednakże za uzasadniony Sąd Apelacyjny uznał wniosek apelacyjny nie o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji oraz przyznanie ubezpieczonemu prawa do dochodzonej emerytury po uprzednim przeprowadzeniu przed sądem odwoławczym postępowania dowodowego w istocie w całości, ale wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. U podstaw zaskarżonego wyroku legło przekonanie Sądu Okręgowego, że zaliczeniu do pracy w szczególnych warunkach nie podlega zasadnicza służba wojskowa, którą ubezpieczony odbył w okresie od 28 października 1975 r. do 17 października 1977 r., w trakcie zatrudnienia w Cukrowni (...) SA, które to zatrudnienie poczynając od 1 lipca 1972r. do 30 czerwca 1985 r. na podstawie wystawionego przez pracodawcę świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach za takie zostało uznane przez organ rentowy (po wyłączeniu służby wojskowej) oraz uznanie, że od 1 lipca 1985 r. do 14 czerwca 1986 r. ubezpieczony pozostawał członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P. i wykonywanie przez niego pracy wynikało ze stosunku członkostwa. W związku z tym trzeci ze spornych okresów (na obecnym etapie postępowania ubezpieczony nie twierdzi, że prowadzenie przez niego działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług transportowych winno być zaliczone do stażu pracy w szczególnych warunkach) - zatrudnienie od 15 czerwca 1986 r. do 31 lipca 1989 r. w Usługowo-Produkcyjnej Spółdzielni Pracy (...) - samodzielnie nie uzupełniłby szczególnego stażu do wymaganego minimum. Mając zaś to na względzie Sąd Okręgowy nie podjął czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy w tym okresie ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach, m.in. oddalił wnioski o dopuszczenie dowodu z zeznań dwóch świadków na okoliczności związane z wykonywaniem tej pracy. W konsekwencji nie poczynił żadnych ustaleń faktycznych w tym kierunku. Sąd Okręgowy zaakceptował wyłączenie z okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach w Cukrowni (...) SA okresu, w którym ubezpieczony pełnił zasadniczą służbę wojskową (1 rok, 11 miesięcy i 21 dni), z tej przyczyny, że „zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 16 października 2013 r., II UZP 6/13, zaliczeniu do pracy w szczególnych warunkach podlega zasadnicza służba wojskowa odbyta przed 31 grudnia 1974 r.”. Rację ma apelujący kwestionując takie stanowisko z powołaniem się na tę samą uchwałę Sądu Najwyższego. Przepis art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w pierwotnym brzmieniu, obowiązującym do 31 grudnia 1974 r. (Dz. U. nr 44, poz. 220), stanowił, że okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy. Od dnia 1 stycznia 1975 r. obowiązywał zaś w następującym brzmieniu: „Czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby.”. W ocenie Sądu Apelacyjnego, brzmienie powyższego przepisu nie uległo zmianie w taki sposób, aby mogło prowadzić do wniosku, iż przepis ten od 1 stycznia 1975 r. nie przewiduje możliwości zaliczenia okresu odbywania służby wojskowej do uprawnień emerytalnych, jako okresu pracy w szczególnych warunkach. Szczegółowe zasady zaliczenia zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia zostały ustalone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318 ze zm.), obowiązującym do 31 sierpnia 1979 r. Stosownie do § 3 tego rozporządzenia w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 1973 r. do 3 kwietnia 1975 r. - pracownikowi, który podjął zatrudnienie stosownie do zasad określonych w § 1 lub 2, zalicza się okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy w danym zakładzie lub gałęzi pracy oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Zgodnie zaś z § 5 ust. 1 ww. rozporządzenia - w brzemieniu obowiązującym od dnia 4 kwietnia 1975 r. - żołnierzowi, który podjął zatrudnienie stosownie do zasad określonych w § 2-4, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Należy zwrócić uwagę na to, że na wskazanych warunkach okres zasadniczej służby wojskowej podlegał zaliczeniu „do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem”. „Wszelkie uprawnienia związane z zatrudnieniem” to także uprawnienia wynikające z ubezpieczenia społecznego, a więc okres zasadniczej służby wojskowej zaliczony na wskazanych warunkach do okresu zatrudnienia (stosunku pracy) trzeba traktować w prawie ubezpieczeń społecznych tak, jak okres podlegania ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, treść powołanych regulacji nie pozostawia wątpliwości, iż – z zastrzeżeniem spełnienia innych warunków - umożliwiają one uwzględnienie do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej. Z dniem 1 stycznia 1975 r. nie nastąpiła żadna definitywna zmiana w tym zakresie, przeciwnie, brzmienie wskazanych powyżej przepisów zarówno ustawy, jak też rozporządzenia uległo zmianie jedynie w zakresie stylistycznym. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 marca 2013 r., I UK 544/12, (LEX nr 1383246). Sąd Najwyższy przyjął w powołanym judykacie, że: „Dopiero z dniem 21 października 2005r. - gdy wszedł w życie art. 1 pkt 39 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o służbie zastępczej (Dz. U. Nr 180, poz. 1496), który nadał nową treść między innymi art. 120 ust. 3 z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej - czas odbywania tej służby wlicza się wyłącznie do okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem uprawnień przysługujących wyłącznie pracownikom u pracodawcy, u którego podjęli pracę.”. Tak więc pogląd Sądu Okręgowego, jeśli chodzi o niemożność uwzględnienia w szczególnym stażu pracy okresu zasadniczej służby wojskowej odbytej w latach 1975-1977, w sytuacji gdy przypada ona na okres zatrudnienia w szczególnych warunkach, był błędny, i w gruncie rzeczy wywołał istotny skutek w postaci oddalenia odwołania bez poczynienia ustaleń koniecznych dla rozstrzygnięcia sporu. Przyjęcie, że okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie zatrudnienia u pracodawcy, u którego ubezpieczony świadczył pracę w szczególnych warunkach, rodzi określone konsekwencje. W takim stanie rzeczy wystarczające bowiem do spełnienia warunku koniecznego nabycia prawa do emerytury po myśli art. 184 ustawy emerytalnej jest uwzględnienie w szczególnym stażu pracy zatrudnienia w Usługowej Spółdzielni Pracy (...). Dokonanie kwalifikacji prawnej przedmiotowego okresu jest przy tym niezbędne, bowiem ostatni ze spornych okresów – zatrudnienie w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P. od 1 lipca 1985 r. do 14 czerwca 1986 r. - z racji jego długości - poniżej roku – nie wystarczy do uzupełnienia brakującego zatrudnienia w szczególnych warunkach. Tak więc zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury ma zatrudnienie w Usługowej Spółdzielni Pracy (...), co do którego Sąd Okręgowy nie podjął czynności procesowych.

Wobec powyższego, według Sądu Apelacyjnego, należy uznać, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, ponieważ nie przeprowadził postępowania dowodowego w zakresie niezbędnym do prawidłowego ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, przedwcześnie uznał, że ubezpieczony i tak nie wykaże spełnienia spornej przesłanki nabycia prawa do dochodzonego świadczenia i w związku z tym zaniechał zbadania zasadności jego twierdzeń, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach. Zważyć należy, że w orzecznictwie przyjmuje się, że przez nierozpoznanie istoty sprawy należy przede wszystkim rozumieć niezbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia. O sytuacji takiej można mówić, jeżeli np. sąd nie wniknął w całokształt okoliczności sprawy, ponieważ pozostając w mylnym przekonaniu ograniczył się do zbadania jedynie kwestii legitymacji procesowej jednej ze stron lub kwestii przedawnienia, w związku z czym przedwcześnie oddalił powództwo albo jeżeli zaniechał zbadania merytorycznych zarzutów pozwanego, związanych z ewentualną wierzytelnością wzajemną, przysługującą pozwanemu wobec powoda. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych. Skorzystanie w takim wypadku z możliwości uzupełnienia postępowania dowodowego przez sąd drugiej instancji godziłoby w zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, zagwarantowaną w art. 176 Konstytucji (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, z 21 października 2005 r., III CK 161/05, z 20 lipca 2006 r., V CSK 140/06, z 11 sierpnia 2010 r., I CSK 661/09, z 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, i z 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11, oraz postanowienia: z 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, z 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, Nr 5, poz. 68 i z 25 kwietnia 2014 r., II CZ 117/13, z 13 listopada 2014 r., V CZ 73/14, z 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14 i z 26 marca 2015 r., V CZ 7/15). Taka właśnie sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie. Ocena prawna w zakresie prawa do żądanej emerytury nastąpiła przedwcześnie w związku z błędnym nieuznaniem za pracę w szczególnych warunkach odbywania zasadniczej służby wojskowej. Ocena ta została dokonana bez jakichkolwiek ustaleń co do zatrudnienia w Usługowej Spółdzielni Pracy (...). Czynienie tych ustaleń, w zasadzie przesądzających, dopiero na etapie postępowania apelacyjnego oznaczałoby zastąpienie sądu pierwszej instancji, zresztą postępowanie dowodowe w sprawie tak naprawdę należy przeprowadzić w całości. Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny pominął wnioski dowodowe z apelacji i wniosek zgłoszony na rozprawie apelacyjnej. Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę przeprowadzi dowody zawnioskowane przez ubezpieczonego a zmierzające do udowodnienia, że

w Usługowej Spółdzielni Pracy (...) wykonywał on pracę w szczególnych warunkach. W odniesieniu do okresu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w P. od 1 lipca 1985 r. do 14 czerwca 1986 r. Sąd przeanalizuje dokumenty już przedstawione przez apelującego i ewentualnie inne dowody, które zostaną zaoferowane i przeprowadzone, i wnioski, które wyprowadzi odnośnie do podstawy prawnej wykonywanego zatrudnienia szczegółowo uzasadni. Sąd pierwszej instancji będzie miał przy tym na uwadze, że art. 233 § 1 k.p.c. stanowi, iż ocena dowodów dokonana przez sąd ma być oparta na wszechstronnym rozważeniu zebranego materiału. Taka ocena obejmuje kolejno jego uporządkowanie, odniesienie się do wszystkich przeprowadzonych dowodów i każdego z osobna i w konsekwencji wskazanie, które z faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy zaistniały bądź nie zaistniały. Istotą oceny dowodów jest wybranie tych, które weszły w skład podstawy rozstrzygnięcia i odrzucenie tych, którym sąd odmówił wiarogodności i mocy dowodowej.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny z mocy art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.