Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku II Wydział Karny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dariusz Malak

Sędziowie: SSA Wojciech Andruszkiewicz

SSA Danuta Matuszewska (spr.)

Protokolant: sekr. sądowy Joanna Tomaszewska

przy udziale Prokuratora Prokuratury Regionalnej w Gdańsku Andrzeja Błażejaka

po rozpoznaniu w dniu 14 lipca 2016 r.

sprawy z wniosku M. R.

o zadośćuczynienie za tymczasowe aresztowanie

na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora i pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 30 marca 2016 r., sygn. akt II Ko 89/15

I.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

II.  wydatkami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

M. R. za pośrednictwem swojego pełnomocnika wniósł o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kwoty 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za wykonywanie wobec niego środka przymusu w postaci zatrzymania, a następnie tymczasowego aresztowania .

Wyrokiem Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 30.03.2016 r. zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kwotę 10.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia za krzywdę za zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie w okresie od dnia 25.02.2014 r. do dnia 25.08.2014 r. w postępowaniu w sprawie Sądu Rejonowego w Lipnie II K 106/15.

W pozostałej części wniosek oddalono.

Od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy zasądzono kwotę 144 zł tytułem zwrotu wydatków na wynagrodzenie pełnomocnika z wyboru.

Wydatkami postępowania obciążono Skarb Państwa.

Od powyższego wyroku apelacje wnieśli Prokurator Prokuratury Okręgowej we W. i pełnomocnik wnioskodawcy.

Oskarżyciel publiczny zarzucając obrazę prawa procesowego, art. 410 k.p.k. z powodu pominięcia przy wyrokowaniu istotnych okoliczności, wynikających z przeprowadzonych dowodów, to jest faktu, że tymczasowe aresztowanie wnioskodawcy było uzasadnione w całym okresie jego trwania, miało również charakter prewencyjny w celu ochrony fundamentalnych praw osób pokrzywdzonych, a nadto, że umorzenie postępowania nastąpiło wskutek postawy pokrzywdzonych, osób najbliższych dla wnioskodawcy, którzy odmówili składania zeznań na etapie postępowania sądowego, co miało wpływ na treść wyroku,

wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez oddalenie w całości wniosku o zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.

Pełnomocnik wnioskodawcy zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, mający wpływ na jego treść polegający na uznaniu, że kwota 10.000 zł jest odpowiednia w stosunku do wykazanych przez wnioskodawcę krzywd, podczas gdy długotrwały okres stosowania środka zapobiegawczego o charakterze izolacyjnym od 25 lutego 2014 r. do 25 sierpnia 2014 r. w sprawie, która została prawomocnie umorzona wyrokiem Sądu Rejonowego w Lipnie z dnia 29.06.2015 r. sygn. akt II K 106/15, a także w okresie, kiedy wnioskodawca odbywał karę pozbawienia wolności w innej sprawie uzasadnia przekonanie, że zasądzona przez Sąd kwota jest stanowczo zbyt niska z uwagi na to, że w tym czasie M. R. został pozbawiony jednego z najważniejszych praw człowieka- prawa do wolności, a w czasie odbywania przez niego kary bezspornie przy zastosowaniu aresztu tymczasowego miał on znacznie ograniczone inne prawa skazanego wynikające z przepisów k.k.w.,

wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie kwoty wynikającej z wniosku bądź o zasądzenie kwoty innej, stosunkowo wyższej niż zasądzona przez Sąd I instancji, bądź o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Odpowiedź na apelację pełnomocnika złożył oskarżyciel publiczny wnosząc o jej nieuwzględnienie z powodu jej oczywistej bezzasadności.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy M. R. oraz Prokuratora Prokuratury Okręgowej we W. jako bezzasadne nie zasługiwały na uwzględnienie.

Poza sporem pozostaje, że podstawą prawną dochodzonego przez wnioskodawcę roszczenia jest art. 552 a§1 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015 r., a który stanowił, że oskarżonemu, w razie uniewinnienia lub umorzenia wobec niego postępowania, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonywania wobec niego w tym postępowaniu środków przymusu, o których mowa w dziale VI.

Przepis ten został uchylony z dniem 15 kwietnia 2016 r. jednak zgodnie z art. 25 pkt 3 Ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437 ma zastosowanie do zakończenia postępowania w przedmiotowej sprawie.

Sąd odwoławczy podziela stanowisko wyrażone w przytoczonym przez Sąd I instancji, w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia, wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 03.07.2015 r. w sprawie II AKa 220/15 (LEX nr 1809496).

Skoro w art. 552 a § 1 k.p.k. nie wskazano żadnych okoliczności ograniczających odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa- w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia wobec niego postępowania- za poniesioną przez oskarżonego szkodę i doznaną krzywdę, wynikłe z wykonywania wobec niego w tym postępowaniu środków przymusu, o których mowa w dziale VI, to słusznie podkreśla Sąd Apelacyjny w Katowicach, że bez znaczenia jest to, czy podstawą orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie będzie pewne stwierdzenie, że przestępstwa w ogóle nie popełniono, albo że popełnił je kto inny, czy też stało się tak dlatego, że nie zdołano zebrać wystarczających dowodów winy, nawet wówczas, gdy zastosowanie miała reguła określona w art. 5 § 2 k.p.k.

Bez znaczenia dla oceny zasadności roszczenia wnioskodawcy są argumenty oskarżyciela publicznego, zmierzające do wykazania, że stosowanie wobec M. R. tymczasowego aresztowania było usprawiedliwione w całym okresie jego trwania, miało również charakter prewencyjny w celu ochrony fundamentalnych praw osób pokrzywdzonych. W stanie prawnym obowiązującym w okresie od 1 lipca 2015 r. do 14 kwietnia 2016 r. z Kodeksu postępowania karnego zniknęło pojęcie niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania. Zgodzić się trzeba z Sądem Apelacyjnym w Katowicach, że w czasie, w jakim obowiązywał art. 552 a§1 k.p.k., doszło do dezaktualizacji wypracowanego w tym zakresie dotychczasowego dorobku orzeczniczego Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, które podejmowały próbę zinterpretowania zasad na jakich Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za stosowanie tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. To jedynie art. 552 b k.p.k. posługiwał się terminem niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, ale odnosił się do zupełnie innej sytuacji procesowej.

Art.552 a §1 k.p.k. skutkował automatyczną odpowiedzialnością Skarbu Państwa w przypadku ziszczenia się warunków w nim przewidzianych, to jest uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia wobec niego postępowania, niezależnie od przyczyn tego.

Oczywiście nie ma racji oskarżyciel publiczny podnosząc, że skoro art. 552 a k.p.k. obowiązujący w chwili orzekania, znajdował się w rozdziale 58 k.p.k. traktującym m.in. o odszkodowaniu za niesłuszne tymczasowe aresztowanie to tytuł rozdziału przesądza o tym, że odszkodowanie przysługuje wyłącznie w sytuacji, gdy istnieją warunki do oceny o niesłusznym zastosowaniu i trwaniu tymczasowego aresztowania.

Na podstawie art.1 pkt 190 Ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U. poz.1247 z późn. zm) w dziale XII tytuł rozdziału 58 otrzymał brzmienie: "Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu". Nie sposób z tego wyprowadzać wniosku, że ustawodawca nadal nakazywał badanie zasadności tymczasowego aresztowania (które jest jednym ze środków przymusu) w przypadku umorzenia postępowania. Akceptując stanowisko oskarżyciela publicznego, należałoby badać zasadność stosowania tymczasowego aresztowania także w przypadku uniewinnienia oskarżonego.

To od 15 kwietnia 2016 r. tytuł rozdziału 58 k.p.k. brzmi tak, jak przed 1 lipca 2015 r., to jest: „Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie ( nadany art. 1 pkt 130 ustawy z dnia 11.03.2016 r. Dz.U. z 2016 r. poz. 437).

Żądanie wnioskodawcy przyznania mu od Skarbu Państwa zadośćuczynienia za doznaną krzywdę jest zatem co do zasady całkowicie uprawnione.

Miarkując kwotę należną wnioskodawcy tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę Sąd I instancji należycie zważył kryteria, jakie należy brać pod uwagę przy ocenie tego rodzaju roszczenia. Przekonuje o tym lektura uzasadnienia zaskarżonego wyroku, w którym wszystkie przesłanki, jakimi kierować się należy w tego typu sprawach zostały dogłębnie rozważone przy uwzględnieniu bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Ustalając wysokość kwoty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, należy brać pod uwagę negatywne przeżycia psychiczne wiążące się z pozbawieniem wolności ( izolacja więzienna, przebywanie z innymi osobami pozbawionymi wolności, dolegliwe warunki odbywania kary) jak też naruszenie czci i godności człowieka, to jest jego dobrego imienia, reputacji, poczucia własnej wartości.

Niewątpliwie ocena zaszłości uzasadniających zadośćuczynienie dokonywana musi być z punktu widzenia przeciętnego człowieka, a nie subiektywnego przeżywania ich przez osobę zatrzymaną. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 lipca 2005 r. sygn. akt II K 54/05 (Lex nr 152495): „dla wykładni pojęcia "zadośćuczynienie", o jakim mowa w art. 552 k.p.k., miarodajne są przepisy prawa cywilnego materialnego, a zwłaszcza art. 445 § 1 k.c., z którego wynika, że zadośćuczynienie winno być "odpowiednie". Ustalenie wszakże, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest "odpowiednia", należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. W postępowaniu kasacyjnym zarzut niewłaściwego ustalenia kwoty zadośćuczynienia może być skuteczny tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza zasady ustalania tego zadośćuczynienia. W ramach kontroli kasacyjnej nie jest natomiast możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego. O rażącym naruszeniu zasad ustalania "odpowiedniego" zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia wręcz symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy”.

Nie sposób zarzucić Sądowi I instancji, że licząc należne zadośćuczynienie dokonał tego z naruszeniem przyjętych w orzecznictwie sądowym zasad jego ustalania. Sąd Okręgowy nie przekroczył sfery swobodnego uznania, nie wkroczył w sferę dowolności ocen, stąd też nie może być mowy o naruszeniu dyspozycji art. 7 k.p.k.

Nie sposób oceniać przyznanego M. R. zadośćuczynienia jako symbolicznego.

Oczywiście trafnie Sąd I instancji zróżnicował wysokość zadośćuczynienia w okresie kiedy M. R. był tymczasowo aresztowany w sprawie II K 106/15 ( od 25 lutego 2014 r. do 22 kwietnia 2014 r.) i w okresie, kiedy obok tego, wprowadzono mu do wykonania karę pozbawienia wolności ze sprawy II K 877/13 ( od 23 kwietnia 2014 r. do 25 sierpnia 2014 r). Słusznie wyższą kwotę tytułem zadośćuczynienia przyznano wnioskodawcy za czas, kiedy stosowano wobec niego wyłącznie tymczasowe aresztowanie.

Nie jest uprawnione stanowisko pełnomocnika wnioskodawcy, że gdyby nie tymczasowe aresztowanie w sprawie Sądu Rejonowego w Lipnie II K 106/15, nie doszłoby do zarządzenia wykonania kary w sprawie II K 877/13.Słusznie podkreśla Sąd I instancji, że podstawą zarządzenia wykonania kary w sprawie II K 877/13 był fakt, że M. R. nie wykonał obowiązku opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonymi w okresie próby, oraz w sposób rażący naruszył porządek prawny i normy współżycia społecznego, wywoływał awantury domowe pod wpływem alkoholu.

Kwota przyznana tytułem zadośćuczynienia winna być przybliżonym ekwiwalentem doznanych cierpień psychicznych i fizycznych i jest nią w ocenie Sądu odwoławczego kwota 10.000 złotych zasądzona na rzecz M. R.. Podzielając stanowisko Sądu I instancji, że dalej idące żądania wnioskodawcy co do zadośćuczynienia są nadmiernie wygórowane, nie znajdują uzasadnienia w doznanych przez niego cierpieniach i uznając jako niezasadną skargę oskarżyciela publicznego, zaskarżony wyrok jako trafny utrzymano w mocy.

Na podstawie art. 554 § 2 k.p.k. kosztami postępowania odwoławczego obciążono Skarb Państwa.