Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V.2 Ka 219/16

UZASADNIENIE

P. S. został oskarżony o to, że w dniu 7 grudnia 2004 roku w R., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w postaci kredytu hipotecznego z banku (...) S.A. na zakup nieruchomości, przedłożył mające istotne znaczenie dla uzyskania tego kredytu fałszywe zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach, które miał uzyskać od swojej siostry A. P., będącej właścicielką sklepu rolno-spożywczego (...) w W., czym wprowadził wymieniony Bank w błąd co do możliwości wywiązania się z przyjętego na siebie zobowiązania, a następnie po otrzymaniu kredytu w kwocie 146.801,60 zł zaprzestał jego spłacania, doprowadzając bank (...) S.A. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, tj. o czyn z art.297§1 k.k. i art.286§1 k.k. i art.273 k.k. przy zast. art.11§2 k.k.

Wyrokiem z dnia 4 marca 2016 r., wydanym w sprawie IX K 628/14 w trybie art.387 k.p.k., Sąd Rejonowy w Rybniku uznał oskarżonego P. S. za winnego tego, że w dniu 7 grudnia 2004 roku w R., działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i uzyskania kredytu hipotecznego na zakup nieruchomości w D., po uprzednim przedłożeniu m.in. umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości, podrobionego zaświadczenia o zatrudnieniu i wysokości zarobków w sklepie (...) w W. oraz podrobionymi umowami o pracę i raportami miesięcznymi (...), które poświadczały dane istotne dla uzyskania kredytu, wprowadził bank (...) S.A. w błąd co do możliwości wywiązania się z przyjętego zobowiązania i doprowadził w/w bank do niekorzystnego rozporządzenia kwotą stanowiącą równowartość 56 870 CHF, tj. czynu stanowiącego przestępstwo z art.286§1 k.k. i art.297§1 k.k. przy zast. art.11§2 k.k. i za to na mocy art.286§1 k.k. przy zast. art.11§3 k.k. skazał go na karę pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku, zaś na mocy art.33§2 k.k. orzekł wobec niego grzywnę w wysokości 100 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 10 złotych.

Na mocy art.69§1 i 2 k.k. i art.70§1 pkt 1 k.k. w brzmieniu sprzed dnia 01.07.2015 r. w zw. z art.4§1 k.k. warunkowo zawiesił oskarżonemu wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności na okres 2 lat tytułem próby.

Na mocy art.627 k.p.k. i art.2 i art.3 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa opłatę w wysokości 380 złotych i wydatki poniesione od chwili wszczęcia postępowania w sprawie w kwocie 70 złotych.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Prokurator, zaskarżając orzeczenie w całości na niekorzyść oskarżonego. Na podstawie art.438 pkt 2 k.p.k. skarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  obrazę przepisów postępowania - art.387 k.p.k., mającą wpływ na treść orzeczenia, polegającą na uznaniu oskarżonego P. S. winnym zarzucanego mu przestępstwa " wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami", podczas gdy zarzucone przez oskarżyciela publicznego oskarżonemu działanie nie polegało na współsprawstwie z innymi osobami, a tym samym okoliczności popełnienia przestępstwa budzą wątpliwości, co wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego, którego z uwagi na przyjęty tryb postępowania nie przeprowadzono, i w konsekwencji rozpatrzenia sprawy na zasadach ogólnych;

2.  obrazę przepisów postępowania, a to art.424§1 pkt 1 k.p.k., która mogła mieć wpływ na treść wyroku, poprzez nieokreślenie przez Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku dowodów, na podstawie których odtworzył stan faktyczny i które spowodowały modyfikację opisu czynu oskarżonego, poprzez przyjęcie działania wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, co uniemożliwia w zasadzie przeprowadzenie kontroli rozumowania Sądu I instancji, a tym samym zaskarżonego orzeczenia.

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja oskarżyciela publicznego okazała się skuteczna, a jej rozpoznanie doprowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W myśl przepisu art.387§2 k.p.k. uwzględnienie przez sąd wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego jest możliwe tylko wtedy, gdy nie budzi wątpliwości nie tylko zasadnicza kwestia sprawstwa czynu przez określoną osobę, ale wszelkie te okoliczności, które są istotne dla ustaleń o odpowiedzialności karnej sprawcy, w tym dla właściwej oceny prawnej czynu będącego przedmiotem osądu. Zawarte w tym przepisie sformułowanie, iż okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości oznacza, że brak wątpliwości dotyczy przestępstwa zarzucanego aktem oskarżenia i odnosi się do realizacji wszystkich niezbędnych znamion tego czynu, a w konsekwencji jego kwalifikacji prawnej, rodzaju i stopnia zawinienia, skutku przestępnego działania, rozmiaru wyrządzonej szkody, które mają wpływ na kształt i rozmiar odpowiedzialności karnej oskarżonego (tak m.in.: wyrok SN z 19 października 2004 r., II KK 279/04, OSNKW 2005/6/52; wyrok SN z 6 kwietnia 2006 r., II KK 65/06, Prok. i Pr. - wkł. 2007/3/8; wyrok SN z 18 stycznia 2011 r., V KK 405/10, Lex nr 736408; wyrok SN z 4 października 2013 r., III KK 168/13, Lex nr 1388227; wyrok SN z 8 stycznia 2014 r., IV KK 255/13, Prok. i Pr. - wkł. 2014/4/17; wyrok SA w Katowicach z 22 stycznia 2009 r. II AKa 366/08, Prok. i Pr. - wkł. (...)). W niniejszej sprawie wskazany wymóg nie został spełniony, a Sąd I instancji - uwzględniając wniosek o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego - dokonał zarazem znaczących modyfikacji tak w zakresie wskazania sposobu i okoliczności popełnienia czynu przez oskarżonego, jak i oceny prawnej przestępstwa.

Nie bez racji skarżący podnosi, iż przyjęcie przez Sąd meriti, iż oskarżony działał wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami wskazuje, iż okoliczności popełnienia czynu zarzucanego P. S. budziły wątpliwości. Musiały takie wątpliwości zostać powzięte przynajmniej przez Sąd I instancji, skoro doszedł do wniosku, iż do popełnienia przestępstwa doszło w innej formie sprawczej niż to zarzucono w skardze publicznej. Prokurator nie dopatrzył się udziału innych osób w oszustwie na szkodę banku (...) S.A., a śledztwo przeciwko P. C., M. M. i A. P. umorzył na podstawie art.17§1 pkt 1 k.p.k., uznając, iż brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa przez wymienionych. Poczynienie przez Sąd orzekający odmiennych ustaleń w tym zakresie stawia pod znakiem zapytania dopuszczalność zastosowania w sprawie instytucji tzw. dobrowolnego poddania się karze, uproszczenie i usprawnienie procesu nie może odbywać się kosztem realizacji celów postępowania karnego, o których mowa w art.2 k.p.k. Działanie w warunkach współsprawstwa należy przy tym do tego rodzaju okoliczności, które istotnie rzutują na odpowiedzialność karną oskarżonego.

Poza przypisaniem oskarżonemu współdziałania przestępczego, prawidłowość postąpienia Sądu I instancji wyrokującego w trybie art.387 k.p.k. budzi jednak zastrzeżenia także z innych powodów. Zwrócić należy uwagę, że kwota wskazana w zarzucie oskarżenia jako wysokość kredytu otrzymanego przez oskarżonego (146 801,60 złotych) w rzeczywistości stanowiła wartość roszczeń banku z tytułu zaprzestania spłaty kredytu na dzień zgłoszenia szkody ubezpieczeniowej w (...) S.A., według średniego kursu NBP obowiązującego w dniu zgłoszenia roszczenia (zob. zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa - k.2). Wielkość mienia objętego niekorzystnym rozporządzeniem nie może być tymczasem ustalana na datę zaprzestania regulowania rat zobowiązania przez dłużnika, wszczęcia wobec niego działań windykacyjnych czy rozpoczęcia procesu likwidacji szkody z tytułu ubezpieczenia kredytu. Sąd meriti stanął na stanowisku, że w wyniku przestępstwa pokrzywdzony bank rozporządził kwotą stanowiącą równowartość 56 870 franków szwajcarskich (zob. pismo (...) S.A. – k.195). Kwota kredytu przyznanego przez bank w umowie wynosiła 68 137 franków szwajcarskich (zob. umowa kredytu hipotecznego - k.8-9). Tak czy inaczej, zmodyfikować opis czynu w zakresie wartości mienia, objętego wyłudzeniem, Sąd mógł jedynie po przeprowadzeniu postępowania na zasadach ogólnych. Wątpliwości co do określenia wartości szkody wyrządzonej przestępstwem wykluczały uwzględnienie wniosku oskarżonego o skazanie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Sąd Rejonowy poszerzył nadto - w stosunku do treści zarzutu - katalog dokumentów, które oskarżony miał przedłożyć w celu uzyskania kredytu hipotecznego. Zmiana ta nie sprowadza się do doprecyzowania sposobu działania sprawcy wyłudzenia, zwłaszcza że wprowadzone do opisu czynu dokumenty w postaci umów o pracę i raportów miesięcznych (...) zostały określone przez Sąd jako podrobione, a ich użycie dla potrzeb wprowadzenia w błąd przedstawicieli pokrzywdzonego nie pozostaje bez wpływu co najmniej na stopień społecznej szkodliwości przestępstwa. Problem pochodzenia i sposobu wytworzenia dokumentów, którymi posłużył się oskarżony ma też znaczenie dla przyjęcia właściwej kwalifikacji prawnej. Jak podnosi się w orzecznictwie, zbędna jest kumulatywna kwalifikacja prawna przestępstwa z art.297§1 k.k. oraz z art.270§1 k.k., jeżeli kredytobiorca wyłącznie przedstawia sfałszowane dokumenty, a sam w ich sfałszowaniu nie bierze udziału. Natomiast w sytuacji, gdy przedstawiony dokument, którym posługuje sie sprawca, został uprzednio przez niego podrobiony, wówczas dla oddania pełnej zawartości kryminalnej czynu należy kumulatywnie zakwalifikować go jako przestępstwo z art.297§1 k.k. w zbiegu z art.270§1 k.k. (tak: wyrok SA w Katowicach z 24 marca 2011 r., II AKa 49/11, Lex nr 846493; wyrok SA w Katowicach z 6 grudnia 2012 r., II AKa 426/12, KZS 2013/5/67; wyrok SA w Katowicach z 7 marca 2013 r., II AKa 25/13, Prok. i Pr. - wkł. 2013/10/27). Dostrzec także należy, że dyskusyjne może być stanowisko Sądu I instancji, iż przepis art.273 k.k. zostaje pochłonięty przez art.297§1 k.k. (zob. odmienny pogląd, uznający potrzebę przyjęcia w takim przypadku kumulatywnego zbiegu - wyrok SA w Katowicach z 25 kwietnia 2013 r., II AKa 96/13, KZS 2013/10/83; A. Zoll, Komentarz do kodeksu karnego. Część szczególna). Co jednak istotniejsze z punktu widzenia wymogów trybu konsensualnego, w jakim zapadł zaskarżony wyrok - trudno przyjąć za nie budzące wątpliwości okoliczności uzyskania zaświadczenia o zatrudnieniu i zarobkach oskarżonego w firmie (...). Pomiędzy opisem czynu, zawartym w akcie oskarżenia i kwalifikacją prawną proponowaną przez Prokuratora zachodzi w tym zakresie wewnętrzna sprzeczność, a wyjaśnienia P. S. i A. P. złożone w charakterze podejrzanych nie korespondują z treścią ich oświadczeń w postępowaniu likwidacyjnym (k.21, 22).

Ponieważ zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem przepisów normujących wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, a stwierdzone uchybienie miało wpływ na treść wyroku, konieczne stało się wydanie przez Sąd odwoławczy rozstrzygnięcia kasatoryjnego. Jak podkreślono w orzecznictwie, "podważenie na etapie

postępowania odwoławczego przesłanki braku wątpliwości co do okoliczności sprawy rozpoznanej w trybie art.387 k.p.k. albo stwierdzenie takich wątpliwości z urzędu uniemożliwia dalsze procedowanie w tym trybie, a w konsekwencji powinno skutkować uchyleniem wyroku i powodować rozpoznanie sprawy od początku na zasadach ogólnych" (wyrok SN z 14 lutego 2013 r., III KK 202/12, Lex nr 1288693)

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd I instancji konieczne będzie przeprowadzenie postępowania dowodowego i dokonanie rzetelnej analizy materiału dowodowego, z uwzględnieniem kwestii szczegółowo naprowadzonych powyżej. Ustaleniom faktycznym i wnioskom z oceny dowodów Sąd winien dać wyraz w pisemnym uzasadnieniu wyroku, spełniającym wymogi z art.424 k.p.k., o ile zajdzie potrzeba jego sporządzenia.

SSO Olga Nocoń

SSO Katarzyna Gozdawa - Grajewska SSO Aleksandra Odoj - Jarek