Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SA Sławomir Bagiński

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 sierpnia 2016 r. w B.

sprawy z odwołania K. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy K. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 grudnia 2015 r. sygn. akt IV U 136/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że ustala wysokość emerytury K. R., nie pomniejszając jej o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur po uwzględnieniu kwoty wypłaconego wyrównania,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz K. R. kwotę 30 (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

Sygn. akt III AUa 190/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 2 grudnia 2013 r. przyznał K. R. emeryturę na podstawie art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.; zwana dalej ustawą emerytalną) od 1 listopada 2013 r. wskazując, że podstawa obliczenia emerytury uległa pomniejszeniu o kwoty pobranych emerytur po uwzględnieniu kwoty wypłaconego wyrównania.

W odwołaniu od tej decyzji K. R. domagała się przyznania świadczenia emerytalnego obliczonego w ten sposób, że podstawa emerytury nie zostanie pomniejszona o wypłaconą dotychczas emeryturę wcześniejszą.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 10 grudnia 2015 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że na mocy decyzji ZUS z 23 stycznia 2006 r. wydanej na skutek wniosku z 22 grudnia 2005 r. K. R. nabyła prawo do wcześniejszej emerytury od 1 grudnia 2005 r. Po nabyciu uprawnień emerytalnych wnioskodawczyni kontynuowała zatrudnienie, zaś w kolejnych latach wnosiła o zmianę stażu pracy i podstawy wymiaru świadczenia, a organ rentowy wydawał decyzje o przeliczeniu emerytury. Na skutek wniosku z 27 maja 2010 r. decyzją z 29 lipca 2010 r. ZUS przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego od 1 maja 2010 r. Jednocześnie emerytura ustalona powyższą decyzją została zawieszona, ponieważ była świadczeniem mniej korzystnym od dotychczas wypłacanej. W dniu 6 sierpnia 2010 r. ubezpieczona wniosła o wycofanie wniosku z 27 maja 2010 r. i ponieważ decyzja z 29 lipca 2010 r. nie była prawomocna, organ rentowy decyzją z 13 sierpnia 2010 r. umorzył postępowanie. W latach 2011 - 2012 wnioskodawczyni wnosiła o zmianę stażu pracy i podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego, a organ rentowy wydawał kolejne decyzje o przeliczeniu emerytury.

Pismem z 8 listopada 2013 r. wnioskodawczyni wniosła o przyznanie emerytury w związku z ukończeniem w dniu 6 listopada 2009 r. powszechnego wieku emerytalnego. W dniu 2 grudnia 2013 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję, mocą której przyznał K. R. emeryturę na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej od 1 listopada 2013 r. ZUS wskazał, że podstawa obliczenia emerytury ustalona w kwocie 986.858,87 zł uległa pomniejszeniu o kwoty wypłaconego wyrównania, tj. o 210.705,81 zł, natomiast podstawa obliczenia emerytury ustalona na nowo podlega podzieleniu przez średnie dalsze trwanie życia służące do obliczenia emerytury w decyzji o przyznaniu emerytury, tj. przez 221,30 miesięcy. Wyliczona na dzień 1 lutego 2014 r. emerytura wyniosła 3.507,24 zł i została zawieszona, ponieważ była niższa od dotychczas wypłacanego świadczenia przyznanego na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej.

Sąd pierwszej instancji odwołał się do przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS wskazujących warunki przyznania prawa do emerytury i obliczania jej wysokości, w tym do art. 25 ust. 1b, zgodnie z którym jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Sąd Okręgowy wskazał, że art. 25 ust. 1b dodany został przez art. 1 pkt 6 lit. b ustawy z dnia 11 maja 2012 r. (Dz.U.2012.637) zmieniającej ustawę emerytalną z dniem 1 stycznia 2013 r., zatem obowiązywał w dacie nabycia przez wnioskodawczynię uprawnień emerytalnych z art. 24 ustawy. Sąd ten uznał, że skoro skarżąca skorzystała z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, to skonsumowała już część składek gromadzonych na jej koncie. Stąd też występując do organu rentowego po osiągnieciu powszechnego wieku emerytalnego o przeliczenie emerytury na nowych zasadach, to jest z uwzględnieniem w podstawie zwaloryzowanego kapitału początkowego i zwaloryzowanych składek ewidencjonowanych na jej koncie od 1 stycznia 1999 r., winna liczyć się z tym, że podstawa wymiaru jej emerytury będzie niższa, gdyż część składek wchodzących do podstawy wymiaru świadczenia została przez nią skonsumowana przez wcześniej pobieranie świadczenia. W ocenie Sądu pierwszej instancji zastosowanie w stosunku do skarżącej art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie stanowiło naruszenia zasad Konstytucji RP, w szczególności art. 2 ustawy zasadniczej. Prawo nie zadziałało wstecz, gdyż uprawnienie do emerytury na nowych zasadach K. R. nabyła po wejściu w życie kwestionowanego art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. W ocenie Sądu Okręgowego spełnienie warunków do świadczenia nie może nastąpić, jeśli nie zostanie złożony przez osobę zainteresowaną stosowny wniosek. Zainicjowanie postępowania emerytalnego wnioskiem powoduje, że decyzja ZUS potwierdzająca uprawnienie do dochodzonego świadczenia jest jednocześnie decyzją ustalającą prawo do jego pobierania w określonej ustalonej w decyzji wysokości. Na podstawie wniosku K. R. z 8 listopada 2013 r. decyzją z 2 grudnia 2013 r. organ rentowy potwierdził prawo wnioskodawczyni do emerytury według reformowanych zasad z dniem 1 listopada 2013 r., ustalając jednocześnie na tak określoną datę prawo do wysokości tego świadczenia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku wniosła K. R.. Zaskarżyła wyrok w całości i zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego:

1. art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 2 Konstytucji RP, polegające na nieprawidłowej ich wykładni poprzez uznanie, że w przedmiotowej sprawie prawo nie zadziałało wstecz, gdyż odwołująca prawo do emerytury na nowych zasadach nabyła po wejściu w życie art. 25 ust. 1b, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do odmiennego wniosku,

2. art. 100 ust. 1 oraz art. 129 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez błędną ich wykładnię, podczas gdy w sytuacji zmiany stanu prawnego pomiędzy nabyciem prawa a złożeniem wniosku, odpowiednia dla oceny prawa powinna być data powstania uprawnień do danego świadczenia.

Mając na względzie powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

Stan faktyczny niniejszej sprawy jest bezsporny. Sprowadza się on do ustaleń, że decyzją z 23 stycznia 2006 r., wydaną na skutek wniosku z 22 grudnia 2005 r. ZUS przyznał K. R. prawo do wcześniejszej emerytury od 1 grudnia 2005 r. (od miesiąca zgłoszenia wniosku). W dniu 2 grudnia 2013 r. organ rentowy wydał z kolei decyzję, mocą której przyznał K. R. od 1 listopada 2013 r. emeryturę na podstawie art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z osiągnięciem przez nią w dniu 6 listopada 2009 r. powszechnego wieku emerytalnego.

Spór w sprawie sprowadza się natomiast do zagadnienia, czy ustalając prawo K. R. do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym ZUS zasadnie zastosował art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, pomniejszając podstawę emerytury wnioskodawczyni o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranej emerytury wcześniejszej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego rację ma skarżąca twierdząc, że przepis ten nie miał w stosunku do niej zastosowania.

Kluczowa dla rozstrzygnięcia przedmiotowego sporu jest ocena, czy wysokość emerytury apelującej należało ustalić na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dacie nabycia przez nią prawa do świadczenia (spełnienia przesłanek do emerytury), czy też na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dacie złożenia wniosku o ustalenie prawa do emerytury i jej wypłatę. W wyniku zmian wprowadzonych do ustawy emerytalnej ustawą z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2013 r., dotychczasowy sposób obliczania wysokości emerytury został zmieniony na niekorzyść ubezpieczonej, gdyż dodany wówczas art. 25 ust. 1b przewiduje, że podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, w sytuacji ubezpieczonej art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie ma zastosowania, bowiem przepis ten wszedł w życie już po nabyciu przez wnioskodawczynię prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym. Sąd Okręgowy niezasadnie uznał, że datą spełnienia warunków do przyznania świadczenia jest data złożenia przez ubezpieczoną stosownego wniosku. Spełnienie warunków do przyznania świadczenia emerytalnego polega na tym, że w stosunku do ubezpieczonego ziściły się wszystkie przesłanki wymagane przepisami ustawy emerytalnej. Zgodnie bowiem z treścią art. 100 ust. 1 tej ustawy, prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Czym innym jest natomiast wypłata świadczenia przysługującego ubezpieczonemu. W myśl art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Zgłoszenie wniosku nie jest zatem warunkiem powstania prawa do świadczenia i decyduje jedynie o wypłacie świadczenia, do którego ubezpieczony nabył prawo, ponieważ spełnił ustawowe przesłanki (w tym wypadku osiągnął powszechny wiek emerytalny).

Podkreślenia wymaga, że jednolita jest również linia orzecznicza Sądu Najwyższego odnośnie kwestii stanu prawnego, który należy stosować przy ustalaniu świadczenia z ubezpieczenia społecznego (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2000 r., sygn. III ZP 29/00). W wyroku z dnia 4 listopada 2014 r., sygn. I UK 100/14 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że moment nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określa art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, ustanawiający generalną zasadę, zgodnie z którą prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Nabycie prawa do świadczenia następuje więc ex lege i co do zasady nie jest uzależnione ani od złożenia przez ubezpieczonego stosownego wniosku, ani też od ustalenia (potwierdzenia) tego prawa decyzją organu rentowego, która ma jedynie charakter deklaratoryjny. Wniosek o świadczenie nie jest elementem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, gdyż przesłanki tego prawa określa art. 57 ustawy emerytalnej, lecz stanowi jedynie żądanie realizacji świadczenia nabytego z mocy prawa i ma znaczenie dla powstania prawa do wypłaty świadczenia. Dalej Sąd Najwyższy argumentował, że zmiany w przepisach ograniczające dotychczasowe uprawnienia, czy też wprowadzające dodatkowe warunki nabycia prawa do renty, nie mają wpływu na istnienie prawa nabytego (powstałego) przed tymi zmianami, niezależnie od tego, kiedy został złożony wniosek o świadczenie. Sąd Apelacyjny podziela w całości powyższe stanowisko, które zachowuje również aktualność w sprawie niniejszej, dotyczącej świadczenia emerytalnego.

Tożsamy pogląd wyraził również Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 3 listopada 2015 r., sygn. P 11/14 rozpoznając pytanie prawne Sądu Okręgowego w Szczecinie odnośnie zgodności z Konstytucją RP art. 1 pkt 6 lit. b ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych w związku z art. 22 tejże ustawy, dodający do ustawy emerytalnej art. 25 ust. 1b, w zakresie, w jakim ma zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury, o jakiej mowa w art. 24 ustawy z 17 grudnia 1998 r., przed dniem wejścia w życie ustawy z 11 maja 2012 r. Trybunał podkreślił, że ustawa emerytalna w art. 100 ust. 1 i art. 129 ust. 1 wyraźnie rozróżnia moment powstania prawa do emerytury i moment wypłaty świadczenia. Odwołał się również do stanowiska wyrażanego w doktrynie, iż prawo do emerytury ustala się na dzień spełnienia warunków powstania prawa do tego świadczenia, bez względu na złożenie wniosku, co przesądza o zachowaniu przez zainteresowanego nabytych ex lege uprawnień w razie niekorzystnej zmiany stanu prawnego. Takie stanowisko pozostaje również w zgodzie z konstytucyjną zasadą ochrony praw nabytych.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że K. R. prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym (na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej) nabyła w dniu 6 listopada 2009 r., bowiem w tej dacie spełniła warunki wymagane do nabycia tego prawa (zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej). Ustalenie prawa do emerytury oraz ustalenie wysokości świadczenia emerytalnego wnioskodawczyni powinno zatem nastąpić na podstawie stanu prawnego obowiązującego w tej właśnie dacie. Bez znaczenia pozostaje przy tym okoliczność, że wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym złożyła ona dopiero w dniu 8 listopada 2013 r. Jak już wyjaśniono, data złożenia wniosku ma znaczenie jedynie dla ustalenia daty, od której następuje wypłata świadczenia. Mimo zatem, iż prawo do emerytury ubezpieczona nabyła w dniu 6 listopada 2009 r., to świadczenie mogło być wypłacone nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłosiła ona stosowny wniosek. Zmiana stanu prawnego, która nastąpiła na skutek wejścia w życie z dniem 1 stycznia 2013 r. ustawy nowelizującej, pozostaje zatem bez wpływu na uprawnienia emerytalne ubezpieczonej powstałe z mocy prawa przed dokonaniem tych zmian. Oznacza to, że w stosunku do ubezpieczonej nie ma zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, dlatego należna jej emerytura nie może być pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranej emerytury wcześniejszej po uwzględnieniu kwoty wypłaconego wyrównania.

Dlatego też Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję ZUS - punkt I sentencji wyroku.

O kosztach Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c., uwzględniając uiszczoną przez ubezpieczoną opłatę od apelacji – punkt II sentencji wyroku.