Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Rudnicki

Protokolant: Małgorzata Wąchała

po rozpoznaniu w dniu 22.04.2016 r.

we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa G. T.

przeciwko G. K.

o zachowek

I. zasądza od pozwanego na rzecz powódki 73 719, 32 zł (siedemdziesiąt trzy tysiące siedemset dziewiętnaście złotych, trzydzieści dwa grosze), którą to należność rozkłada na 5 (pięć) rat, pierwsza w kwocie 14 919, 32 zł (czternaście tysięcy dziewięćset dziewiętnaście złotych, trzydzieści dwa grosze), płatna w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku, następne cztery po 14 700 zł (czternaście tysięcy siedemset złotych), płatne co kolejne 3 miesiące, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od każdej z rat na wypadek opóźnienia w płatności;

II. oddala dalej idące powództwo;

III. zasądza od pozwanego na rzecz powódki 2 193, 71 zł kosztów procesu;

IV. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata A. L. 4 428 zł kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu;

V. nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki w punkcie I wyroku 5 920, 25 zł nieopłaconych kosztów sądowych;

VI. obciąża Skarb Państwa nieopłaconymi kosztami sądowymi w pozostałym zakresie.

UZASADNIENIE

Powódka G. T. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego S. K. 175 000 zł tytułem zachowku wraz z ustawowymi odsetkami za okres od dnia wytoczenia powództwa, tj. 31.07.2012 r., do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego w kwocie 3 617 zł.

W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że ona i jej siostra I. K. zostały powołane do spadku po rodzicach S. M. (1) oraz K. M., a ich udziały w spadku były równe, natomiast stan spadku równy był zeru. Powódka wskazała, że przed otwarciem spadku jej rodzice byli właścicielami dwóch nieruchomości, tj. nieruchomości gruntowej zabudowanej przy ul. (...) oraz samodzielnego lokalu mieszkalnego przy ul. (...). Spadkodawcy w dniu 07.11.2007 r. sprzedali nieruchomość przy ul. (...) S. G. za cenę 350 000 zł, a uzyskaną ze sprzedaży kwotę darowali w całości I. K.. Następnie umową darowizny z dnia 11.12.2007 r. spadkodawcy darowali I. K. prawo własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...). Wartość tej nieruchomości wynosi według powódki 350 000 zł. Wartość substratu zachowku wynosi zatem 700 000 zł. W ocenie powódki była ona uprawniona do otrzymania zachowku w kwocie 175 000 zł, jednak nie otrzymała zachowku w żadnej części ani w postaci powołania do spadku ani zapisu ani darowizny. Wobec powyższego powódce przysługiwało roszczenie wobec I. K. o zapłatę zachowku. Powódka wskazała dalej, że w dniu (...) r. I. K. zmarła. Zgodnie z aktem poświadczenia dziedziczenia jedynym spadkobiercą powołanym do całości spadku po I. K. jest pozwany G. K., który nabył spadek wprost. Zdaniem powódki skoro pozwany został powołany do całości spadku, to odpowiada on za zobowiązanie zmarłej I. K. do zapłaty zachowku na rzecz powódki.

W piśmie z dnia 25.03.2013 r. (k. 139-142) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Pozwany zarzucił, że domaganie się od niego zapłaty zachowku przez powódkę jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Wskazał, że jest osobą niepełnosprawną, ubogą, utrzymuje się jedynie dzięki pomocy rodziny i znajomych oraz niskiego świadczenia z opieki społecznej, a jedynym jego majątkiem jest otrzymane w spadku po mamie mieszkanie, które służy do zaspokajania jego potrzeb życiowych. Pozwany podniósł ponadto, że przy orzekaniu o zachowku nie można pominąć oceny moralnej postępowania uprawnionego do zachowku. Zarzucił, że powódka opuściła spadkodawców, rzadko ich odwiedzała, nie opiekowała się nimi pod koniec ich życia. Cały ciężar obowiązków spoczął na matce pozwanego. Stąd korzystanie z prawa podmiotowego – roszczenia o zachowek – wobec braku wykonania obowiązków moralnych ciążących na dziecku wobec starszych rodziców – stanowi drastyczne pogwałcenie zasad współżycia społecznego. Uwzględnienie żądań powódki w całości naruszyłoby normy moralne zawierające reguły postępowania między ludźmi w rodzinie, podstawowe zasady etycznego i moralnego postępowania. Niezależnie od powyższego pozwany wskazał, że wprawdzie jego matka otrzymała wymienione przez powódkę darowizny, jednakże on nie został wzbogacony o żadne środki pieniężne pochodzące ze sprzedaży przedmiotów darowizn, ponieważ w chwili śmierci I. K. jej konta bankowe były już opróżnione.

Pozwany zakwestionował też datę początkową naliczania odsetek od kwoty 175 000 zł, wskazując, że roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wartości według cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą chwilą staje się możliwe naliczenie odsetek za opóźnienie. Pozwany nie zgodził się też z dokonaną przez powódkę wyceną wartości nieruchomości wskazując, że gwałtowne zmiany ekonomiczne związane z ogólnoświatowym kryzysem finansowym z pewnością zmieniły wartość nieruchomości, a sąd orzekając o zachowku winien dysponować urzędowo sporządzoną wyceną według cen aktualnych.

Zdaniem pozwanego na poczet zachowku należy zaliczyć darowiznę poczynioną przez spadkodawców na rzecz powódki w postaci wykupienia mieszkania we W..

Z ostrożności procesowej pozwany wniósł o rozłożenie zasądzonego zachowku na 10 równych rocznych rat, płatnych do dnia 15 grudnia każdego roku. Pozwany wskazał, że zasądzenie całej kwoty jednorazowo naraziłoby go na utratę mieszkania oraz bezdomność.

W piśmie z dnia 25.04.2013 r. (k. 152-154) powódka podniosła, że niedopuszczalne jest uznanie, jakoby dochodzenie przez nią zachowku było niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Powódka wskazała, że nie kwestionuje trudnej sytuacji pozwanego, jednak jej sytuacja również jest ciężka. Powódka wyjaśniła, że w 1997 r. wyjechała do Niemiec w celach zarobkowych. Obecnie utrzymuje się z zasiłku dla osób bezrobotnych wypłacanego przez państwo niemieckie, otrzymuje również zasiłek na leki oraz na mieszkanie. Powódka nie posiada oszczędności ani żadnych wartościowych ruchomości czy też nieruchomości. Zasiłki wystarczają jej jedynie na skromne przeżycie.

Powódka zaprzeczyła, jakoby nie wywiązywała się ze swoich obowiązków rodzinnych względem spadkodawców. Wyjaśniła, że przebywając w Niemczech, w miarę możliwości często odwiedzała rodziców i zabierała mamę do siebie. Także córka powódki E. M. opiekowała się babcią i miała z nią bardzo dobry kontakt. Zdaniem powódki realizacja przysługującego jej prawa do zachowku ma na celu jedynie zapewnienie jej godziwego bytu i zadośćuczynieniu sprawiedliwemu podziałowi majątku po zmarłych rodzicach.

W dalszej kolejności powódka zarzuciła, że nie polegają na prawdzie twierdzenia pozwanego, jakoby nie został wzbogacony o żadne środki pieniężne pochodzące z darowizn poczynionych przez spadkodawców na rzecz matki pozwanego. Pozwany sam przyznał w postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia-Fabrycznej pod sygn. XIV Ns 111/11, że otrzymał środki finansowe pochodzące ze sprzedaży domu przy ul. (...). Powódka dodała, że w chwili śmierci matka pozwanego dysponowała kwotą 25 000 zł. Nadto, do depozytu sądowego złożona została kwota 29 000 zł tytułem zwrotu pożyczki udzielonej przez I. K., która to kwota również wchodzi w skład masy spadkowej.

Odnośnie żądania w zakresie odsetek powódka podniosła, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że ostatecznie żądana i zasądzona przez sąd wysokość zachowku nie ma znaczenia dla wymagalności samego roszczenia, m.in. z uwagi na deklaratoryjny charakter orzeczenia w tym zakresie.

Powódka zaznaczyła, że pozwany niesłusznie kwestionuje przyjętą przez nią wartość lokalu mieszkalnego będącego przedmiotem darowizny. Jej zdaniem pomimo wspomnianego przez pozwanego ogólnoświatowego kryzysu finansowego wartość nieruchomości mogła ulec jedynie marginalnej zmianie.

Powódka zaprzeczyła, aby na jej rzecz przekazana została darowizna w postaci „wykupienia” mieszkania przy ul. (...) we W.. Wskazała, że z własnych środków w całości spłaciła pożyczkę pobraną na uzupełnienie wkładu. Po ustaniu małżeństwa ze S. L. Sąd Rejonowy dla Wrocławia- Fabrycznej postanowieniem z dnia 29.01.2004 r. w sprawie I Ns 39/03 dokonał podziału majątku dorobkowego, przyznając spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego powódce.

Odnosząc się do wniosku pozwanego o ewentualne rozłożenie zasądzonego zachowku na raty powódka zarzuciła, że jest on całkowicie bezzasadny. Powódka podniosła, że pozwany posiada środki pochodzące z wynajmu mieszkania przy ul. (...) oraz ze sprzedaży domu, dokonanej jeszcze przez spadkodawców. Pozwany nie mieszka w mieszkaniu przy ul. (...), lecz ze swym ojcem przy ul. (...). Nie zachodzi więc obawa utraty przez pozwanego mieszkania i doprowadzenia go do stanu bezdomności.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 25.07.2006 r., I Ns 1159/04, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej dokonał częściowego zniesienia współwłasności nieruchomości gruntowej nr 97 o obszarze 0,1098 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym dwulokalowym o kubaturze 295 m ³ i gospodarczym, położonych we W. przy ul. (...) w ten sposób, że wyodrębnił działkę gruntu nr (...) o powierzchni 424 m ² zabudowaną budynkiem mieszkalnym nr (...) z lokalami mieszkalnymi o wartości 148 000 zł i pozostawił ją we współwłasności K. M. i S. M. (1) w ½ części na prawach wspólności ustawowej oraz A. F. w ½ części, a nadto wyodrębnił działkę gruntu nr (...) o powierzchni 674 m ², położoną przy ul. (...), zabudowaną budynkiem gospodarczym o wartości 241 000 zł i przyznał ją na wyłączną własność K. M. i S. M. (1) na prawach wspólności ustawowej.

/ dowód: odpis postanowienia z dnia 25.07.2006 r., I Ns 1159/04 – k. 99-100; odpis postanowienia

z dnia 13.02.2007 r., II Ca 1387/06 – k. 100 /

K. i S. M. (2) mieli dwie córki: I. K. oraz G. T.. I. K. oraz jej syn G. K. zamieszkiwali razem z nimi w nieruchomości przy ul. (...). K. i S. M. (1) utrzymywali się ze świadczeń emerytalnych. Nie wymagali nadmiernej opieki osób trzecich w czynnościach dnia codziennego. Często wspierali finansowo córkę I. K. oraz wnuka. W pewnym momencie zaczęli rozważać sprzedaż domu przy ul. (...), a następnie przekazanie uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości pieniędzy I. K. z przeznaczeniem na wspólne utrzymanie ich oraz I. K. i G. K.. W tym celu S. M. (1) poprosił swoją wnuczkę – córkę G. E. M. o pomoc w utworzeniu na rzecz I. K. rachunku bankowego, na który miała wpłynąć kwota uzyskana ze sprzedaży nieruchomości.

/ dowód: zeznania świadków: E. M. – e-protokół z dnia 30.08.2013 r. 00:08:38-00:20:50,

S. G. – e-protokół z dnia 05.11.2013 r. 00:00:47-00:10:08; zeznania powódki

G. T. – e-protokół z dnia 22.04.2014 r. 00:01:35-00:11:00 /

Dnia 07.11.2007 r. małżonkowie K. i S. M. (1) jako sprzedający oraz S. G. jako kupująca zawarli przed notariuszem E. C. w formie aktu notarialnego, rep. A nr (...), umowę sprzedaży nieruchomości, na mocy której małżonkowie M. przenieśli na S. G. przysługujące im na prawach wspólności ustawowej prawo własności działki gruntu nr (...) o powierzchni 674 m ², zabudowanej budynkiem gospodarczym, położonej we W. przy ul. (...), za cenę 350 000 zł.

Kwota 50 000 zł została uiszczona przez nabywczynię w gotówce do rąk sprzedających

przed zawarciem umowy sprzedaży, natomiast pozostałą kwotę 320 000 zł S. G. przelała w dniu podpisania aktu notarialnego na rachunek bankowy wskazany przez S. M. (1) prowadzony na rzecz I. K..

/ dowód: wydruk z elektronicznej księgi wieczystej nr (...) – k. 21-30; wypis z aktu

notarialnego umowy sprzedaży z dnia 07.11.2007 r., rep. A nr (...) – k. 94-98;

zeznania świadków: E. M. – e-protokół z dnia 30.08.2013 r. 00:08:38-00:20:50,

S. G. – e-protokół z dnia 05.11.2013 r. 00:00:47-00:10:08 /

Po sprzedaży nieruchomości S. i K. M. zamieszkali wraz z I. K. oraz G. K. w mieszkaniu przy ul. (...).

/ dowód: zeznania świadków: E. M. – e-protokół z dnia 30.08.2013 r. 00:08:38-00:20:50,

S. G. – e-protokół z dnia 05.11.2013 r. 00:00:47-00:10:08, A.

F. – e-protokół z dnia 14.02.2014 r. 00:13:48-00:22:30 /

W dniu 11.12.2007 r. małżonkowie K. i S. M. (1) jako darczyńcy oraz I. K. jako obdarowana zawarli przed notariuszem E. C. w formie aktu notarialnego, rep. A nr (...), umowę darowizny, na mocy której małżonkowie M. przenieśli na swoją córkę I. K. stanowiący ich własność lokal mieszkalny numer (...) o powierzchni 35 m ^{( 2)}, położony we W. przy ul. (...), wraz z udziałem wynoszącym ½ w częściach wspólnych budynku i w prawie własności gruntu (działki nr (...) o pow. 424 m ^{( 2)}).

I. K. ustanowiła na rzecz swoich rodziców bezpłatną i dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie korzystania z jednego pokoju z używalności kuchni.

Wartość przedmiotu darowizny została określona w umowie na kwotę 100 000 zł.

/ dowód: wypis z aktu notarialnego umowy darowizny z dnia 11.12.2007 r., rep. A nr. (...)

– k. 101-104; wydruk elektronicznej księgi wieczystej nr (...) – k. 11-20 /

S. M. (1), urodz. dnia (...), zmarł w dniu (...) r. K. M., urodz. dnia (...), zmarła w dniu (...) r.

Do chwili śmierci mieszkali przy ul. (...) wraz z I. K. oraz pozwanym.

/ dowód: odpisy skrócone aktów zgonu – k. 10-11 akt sprawy XIV Ns 111/11; zeznania świadków:

E. M. – e-protokół z dnia 30.08.2013 r. 00:08:38-00:20:50, S. G. – e-

protokół z dnia 05.11.2013 r. 00:00:47-00:10:08, P. M. – e-protokół z dnia

14.02.2014 r. 00:03:21-00:13:20, A. F. – e-protokół z dnia

14.02.2014 r. 00:13:48-00:22:30 /

I. K. zmarła w dniu (...) r. Spadek po zmarłej na podstawie ustawy nabył syn G. K. w całości wprost.

/ dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 9 akt sprawy XIV Ns 111/11; akt poświadczenia

dziedziczenia z dnia 01.02.2011 r., rep. A (...) – k. 86 akt sprawy XIV Ns 111/11 /

Bank (...) S.A. prowadził na rzecz I. K. rachunek bankowy nr (...) od dnia 01.03.2010 r. do jej śmierci.

Dnia 02.03.2010 r. na ten rachunek wpłynęła – z rachunku nr (...) – kwota 321 319, 53 zł tytułem „na zakup mieszkania I. G. 112 m. 2 (...)-(...) W.”.

Środki te zostały następnie przelane na rachunek Biura (...) S.A. z przeznaczeniem na zakup obligacji.

Na rachunkach prowadzonych przez (...) S.A. były prowadzone dalsze operacje.

/ dowód: historie rachunków bankowych – k. 10, k. 112-116 /

Po śmierci I. K. G. K. zamieszkał u swojego ojca, a mieszkanie przy ul. (...) zostało wynajęte.

/ dowód: zeznania świadka A. F. – e-protokół z dnia 14.02.2014 r.

00:13:48-00:22:30 /

W okresie od 07.11.2007 r. do (...) r. I. K. posiadała na rachunku sponsora emisji w (...) S.A. 300 (...) (...), 610 Obligacji (...) oraz 1 600 Obligacji (...) D. (...).

Ww. obligacje strukturyzowane zostały przeniesione w ramach rachunku sponsora emisji na G. K. w dniu 08.02.2011 r.

Na dzień (...) r. łączna wartość 300 (...) (...) wynosiła 26 265 zł, a na dzień 08.02.2011 r. wynosiła 27 006 zł.

Ponadto w 2010 r. I. K. założyła lokaty terminowe na kwoty 150 000 zł, 140 000 zł oraz 61 000 zł.

/ dowód: pismo (...) S.A. z dnia 08.07.2013 r. – k. 192; pismo (...)

(...) S.A. z dnia 03.02.2014 r. – k. 262; historie rachunków

bankowych – k. 10, k. 112-116 /

W dniu 24.01.2011 r. G. K. udzielił Z. G. pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego, rep. A nr (...), do złożenia zeznania podatkowego przed właściwym Urzędem Skarbowym w związku z nabyciem spadku po zmarłej I. K., składania pism i deklaracji, uiszczania podatków, odbioru dokumentów i zaświadczeń, występowania przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, w tym składania pism, wniosków, podań, występowania we wszystkich instytucjach i urzędach, przed Prokuraturą Rejonowa i Okręgową oraz Policja, Urzędem Miasta, Urzędem Gminy, Biurem Katastru Miejskiego, Starostwem Powiatowym, Biurem Meldunkowym, Sądem Rejonowym Wydziałem Ksiąg Wieczystych – z prawem składania wniosków wieczystoksięgowych, przed wszystkimi osobami prawnymi i fizycznymi, reprezentowania przed podmiotami, w tym przed: Zakładem (...), Zakładem (...) i Zakładem (...), a także dostawcami innych mediów, składania zeznań i wyjaśnień na Komendzie Policji, Prokuraturze, dysponowania środkami finansowymi zgromadzonymi na kontach bankowych, składania poleceń przelewu, dokonywania wpłat, wypłat, dokonywania dyspozycji w celu rozdysponowania środków finansowych, pobierania wyciągów i historii prowadzenia rachunków bankowych, prowadzenia wszystkich spraw związanych z ww. czynnościami prawnymi, składania wszelkich oświadczeń woli i wiedzy w powyższym zakresie oraz przedkładania stosownych dokumentów, przed Urzędami Pocztowymi w tym do odbioru korespondencji, pism, przesyłek, przekazów pocztowych, reprezentowania interesów przed wszystkimi władzami, sądami, urzędami, w tym Urzędem Skarbowym, instytucjami, osobami fizycznymi i prawnymi we wszystkich sprawach jakie okażą się niezbędne w związku z udzielonym pełnomocnictwem.

Z. G. dokonywał operacji na rachunkach maklerskich pozwanego, w tym wypłat na łączną kwotę 233 836, 20 zł.

/ dowód: wypis z aktu notarialnego pełnomocnictwa z dnia 24.01.2011 r., rep. A nr (...) – k.

176-177; zestawienie z dnia 13.05.2013 r. – k. 178 /

Postanowieniem częściowym z dnia 24.05.2011 r., XIV 111/11, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu stwierdził, że spadek po S. M. (1), zmarłym w dniu (...) r. we W., na podstawie ustawy nabyły: K. M. jako wdowa po spadkodawcy oraz G. T. z domu M. i I. K. z domu M. jako córki spadkodawcy po 1/3 części spadku wprost każda z nich oraz stwierdził, że spadek po K. M., zmarłej w dniu (...) r. we W., na podstawie ustawy nabyły: G. T. z domu M. i I. K. z domu M. jako córki spadkodawczyni po 1/2 części spadku wprost każda z nich.

/ dowód: odpis postanowienia z dnia 24.05.2011 r., XIV Ns 111/11 – k. 9 /

Postanowieniem końcowym z dnia 23.05.2012 r., XIV Ns 111/11, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu umorzył postępowanie w sprawie o dział spadku po S. M. (1) i K. M. wszczęte na wniosek G. T. przy udziale G. K. wobec cofnięcia wniosku przez wnioskodawczynię.

/ dowód: postanowienie końcowe z dnia 23.05.2012 r. – k. 171-173 akt sprawy XIV Ns 111/11 /

Na skutek zawiadomienia dokonanego przez G. K. Prokuratura Rejonowa dla W. prowadziła śledztwo w sprawie o czyn z art. 286 § 1 kk, mający według zawiadamiającego polegać na tym, że Z. G. w okresie od 14.02.2011 r. do 17.11.2011 r. pobrał z (...) S.A. zgromadzone tam, a stanowiące własność zawiadamiającego obligacje na łączną kwotę 233 836, 20 zł, którą to kwotę następnie przywłaszczył, nie przekazując pieniędzy ani G. K., ani też jego ojcu R. K..

Postanowieniem z dnia 27.12.2013 r., 1 Ds. 3622/13, zatwierdzonym przez Prokuratora Rejonowego dla W.w dniu 30.12.2013 r., policja umorzyła śledztwo w sprawie wyłudzenia w okresie od 14.02.2011 r. do 17.11.2011 r. przez Z. G. pieniędzy w kwocie 233 836, 20 zł na szkodę G. K., tj. o czyn z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 12 kk – wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu zabronionego.

Postanowieniem z dnia 31.03.2014 r., III Kp 325/14, Sąd Okręgowy we Wrocławiu na skutek zażalenia pełnomocnika pokrzywdzonego G. K. uchylił powyższe postanowienie o umorzeniu śledztwa.

/ dowód: odpis postanowienia o umorzeniu śledztwa z dnia 27.12.2013 r. – k. 269-270;

postanowienie z dnia 31.03.2014 r. – k. 12-14 akt sprawy III Kp 325/14 /

Powódka G. T. od 1997 r. mieszka na stałe w Niemczech. Wyjechała tam w celach zarobkowych. Początkowo pracowała w charakterze sprzątaczki, jednak z uwagi na problemy zdrowotne musiała zrezygnować z pracy.

Od kilku lat powódka jest osobą bezrobotną, a jej źródło utrzymania stanowią świadczenia socjalne w wysokości 659, 99 EUR, wcześniej 642, 60 EUR miesięcznie, które w całości

wydatkuje na wynajem mieszkania, wyżywienie oraz zakup leków.

Kiedy żyli jej rodzice, powódka odwiedzała ich w miarę swoich możliwości, czasami też gościła matkę w Niemczech. Jej córka E. M. również utrzymywała kontakt z dziadkami i regularnie ich odwiedzała.

/ dowód: decyzja o przyznaniu świadczenia – k. 34-35, 284-286; zeznania świadków: E.

M. – e-protokół z dnia 30.08.2013 r. 00:08:38-00:20:50, P. M. – e-protokół

z dnia 14.02.2014 r. 00:03:21-00:13:20, A. F. – e-protokół z dnia

14.02.2014 r. 00:13:48-00:22:30; zeznania powódki G. T. – e-protokół z dnia

22.04.2014 r. 00:01:35-00:11:00 /

Powódka dysponowała w Polsce spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...).

Z pieniędzy otrzymanych od swojego zięcia dokonała spłaty pożyczki zaciągniętej w celu uzupełnienia wkładu do Spółdzielni Mieszkaniowej. Następnie dokonała zamiany tego mieszkania na większe, które z kolei przekazała swojej córce E. M. oraz jej mężowi.

/ dowód: odpis postanowienia z dnia 29.01.2004 r., I Ns 39/03 – k. 155; zaświadczenie – k. 156;

zeznania świadków: E. M. – e-protokół z dnia 30.08.2013 r. 00:08:38-00:20:50,

P. M. – e-protokół z dnia 14.02.2014 r. 00:03:21-00:13:20; zeznania powódki

G. T. – e-protokół z dnia 22.04.2014 r. 00:01:35-00:11:00 /

Pozwany od dzieciństwa jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym. Choruje na przewlekłą psychozę – schizofrenię paranoidalną.

Stopień niepełnosprawności ustalony został w marcu 2010 r. Pozwany wymaga korzystania z systemu wsparcia środowiskowego. Jest zdolny do pracy w warunkach chronionych po przeszkoleniu.

Pozwany jest nieporadny życiowo. Otrzymuje z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej świadczenie w wysokości 153 zł miesięcznie.

/ dowód: orzeczenie o stopniu niepełnosprawności – k. 72, k. 444; potwierdzenie wypłaty

świadczenia – k. 74; zeznania świadka E. M. – e-protokół z dnia 30.08.2013 r.

00:08:38-00:20:50; zeznania powódki G. T. – e-protokół z dnia 22.04.2014 r.

00:01:35-00:11:00; opinia biegłej z zakresu psychiatrii J. B. – k. 217-222

wraz z dokumentacją medyczną – k. 224-227 /

Postanowieniem z dnia 08.05.2015 r., XIII Ns 248/14, Sąd Okręgowy we Wrocławiu ubezwłasnowolnił częściowo G. K. z powodu schizofrenii paranoidalnej.

/ dowód: postanowienie z dnia 08.05.2015 r. – k. 115 akt XIII Ns 248/14 /

Wyrokiem z dnia 02.09.2015 r., III K 310/14, Sąd Okręgowy we Wrocławiu uznał Z. G. za winnego tego, że w okresie od dnia 24.01.2011 r. do dnia 18.11.2011 r., działając czynem ciągłym, posiadając umocowanie w postaci pełnomocnictwa notarialnego rep. A nr (...) oraz trzech odrębnych pełnomocnictwa z dnia 28.02.2011 r. do reprezentowania G. K. działając wbrew jego woli dokonał sprzedaży obligacji zdeponowanych na rachunku w (...) S.A. przed terminem wykupu, zaś uzyskane w ten sposób środki pieniężne w kwocie 233 836, 38 zł przywłaszczył poprzez dokonywanie dyspozycji sprzedaży i wypłat bez wiedzy i zgody G. K., czym działał na jego szkodę, tj. przestępstwa z art. 284 § 2 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 12 kk, i za to na podstawie art. 294 § 1 kk wymierzył mu karę 2 lat pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 33 § 1-3 kk grzywnę w wysokości 200 stawek po 20 zł, na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk warunkowo zawiesił wykonanie wymierzonej kary pozbawienia wolności na okres 3 lat próby, zasądził od oskarżonego na rzecz oskarżyciela subsydiarnego G. K. 7 640 zł kosztów związanych z ustanowieniem pełnomocnika.

Wyrokiem z dnia 22.12.2015 r., II AKa 310/15, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu na skutek apelacji oskarżonego Z. G. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 02.09.2015 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał Z. G. za winnego tego, że w okresie od dnia 21.03.2011 r. do dnia 18.11.2011 r., w wykonaniu z góry powziętego zamiaru i w krótkich odstępach czasu, przywłaszczył powierzone mu – na mocy udzielonego przez G. K. pełnomocnictwa z dnia 28.02.2011 r. – pieniądze w kwocie 214 469, 53 zł stanowiące własność G. K., pochodzące ze sprzedaży jego obligacji w ten sposób, że po ich wypłacie z kasy (...) S.A. rozporządził nimi jak właściciel wbrew woli mocodawcy, tj. przestępstwa z art. 284 § 2 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 12 kk, i za to na podstawie art. 294 § 1 kk i art. 33 § 2 i 3 kk wymierzył mu kary roku pozbawienia wolności i 200 stawek grzywny po 20 zł, przy czym wykonanie kary pozbawienia wolności na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk oraz art. 70 § 1 kk warunkowo zawiesił na okres 3 lat próby, w pozostałej części utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.

/ dowód: kopia wyroku SO z dnia 02.09.2015 r., III K 310/14, z uzasadnieniem – k. 447-517; kopia

wyroku SA z dnia 15.12.2015 r., II AKa 310/15, z uzasadnieniem – k. 518-526 /

Aktualna wartość lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...)

według stanu na dzień 11.12.2007 r. wynosi 121 000 zł.

/ dowód: opinia biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości D. M. z

dnia 20.07.2014 r. wraz z opinią uzupełniającą z dnia 09.01.2016 r. – k. 296-316, 401-

417 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Powódka dochodzi od pozwanego zapłaty zachowku przypadającego jej po zmarłych rodzicach S. M. (1) i K. M..

Zgodnie z art. 991 § 1 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek). Zgodnie zaś z art. 991 § 2 kc, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku.

Powódka oraz jej zmarła siostra I. K. – matka pozwanego G. K. były dziećmi S. M. (1) zmarłego dnia (...) r. oraz K. M. zmarłej dnia (...) r.

Zatem według porządku ustawowego przewidzianego w art. 931 § 1 kc spadek po S. M. (1) przypadał żonie K. i obu córkom G. i I. po jednej trzeciej, natomiast spadek po K. M. obu córkom po jednej drugiej.

Powódka wskazała, że spadkodawcy za życia rozporządzili istotnymi składnikami swojego majątku wyczerpującymi cały spadek. Mianowicie sprzedali jedną z nieruchomości i przekazali I. K. jako darowiznę środki pieniężne uzyskane tytułem ceny sprzedaży, a także przekazali jej na mocy umowy darowizny drugą nieruchomość. Zgodnie z art. 993 kc dokonane przez spadkodawcę darowizny uwzględnia się przy ustalaniu zachowku. Zgodnie zaś z art. 1000 § 1 kc, jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Ponieważ spadkodawcy uposażyli darowiznami jedną z córek, druga z nich, tj. powódka, może domagać się zachowku wyliczonego z uwzględnieniem darowizn, tak jakby nie zostały one dokonane i powódka uczestnicząc w spadku otrzymałaby albo nieruchomość albo stosowną sumę pieniężną w ramach działu spadku. Powódce przysługiwało takie roszczenie wobec siostry I. K. jako obdarowanej obowiązanej do uzupełnienia zachowku. Ponieważ I. K. zmarła dnia (...) r., jej zobowiązanie wobec powódki przeszło na pozwanego jako wyłącznego następcę prawnego (spadkobiercę ustawowego) na mocy art. 922 § 1 i 3 kc (§ 3 wyraźnie zalicza obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek do długów spadkowych).

Powództwo wytoczone przez G. T. znajduje zatem co do zasady należytą podstawę ustawową.

Sąd uznał za udowodnione dokonanie darowizn na rzecz zmarłej matki pozwanego. Przeniesienie na jej rzecz nieruchomości w postaci lokalu mieszkalnego przy ul. (...) nastąpiło poprzez zawarcie umowy darowizny z dnia 11.12.2007 r. Spadkodawcy przekazali jej również środki pieniężne otrzymane od nabywczyni nieruchomości przy ul. (...) S. G.. Wprawdzie w przypadku tych środków nie została zawarta odrębna umowa darowizny, ale na podstawie zeznań świadków E. M., S. G., a także dokumentów w postaci historii rachunków bankowych sąd uznał za udowodnione, że niezwłocznie po sprzedaży nieruchomości nastąpiło faktyczne przekazanie środków pieniężnych. S. G. przekazała sprzedającym gotówką 50 000 zł, natomiast pozostała kwota została zapłacona na rachunek bankowy wskazany przez S. M. (1). S. G. zeznała, iż sprawę sprzedaży prowadziła I. K. i to na jej konto nastąpiło przekazanie ceny sprzedaży. Także E. M. zeznała, iż na prośbę S. M. (1) pomagała założyć rachunek bankowy na nazwisko I. K.. Według nadesłanej przez (...) S.A. historii rachunku bankowego nr (...), kiedy rachunek ten został otwarty dnia 02.03.2010 r., zasilony został kwotą 321 319, 53 zł przeznaczoną na zakup mieszkania dla I. K., czyli na cel, jaki przyświecał spadkodawcom przy dokonywaniu na jej rzecz darowizn. Tym samym sąd uznał za udowodnioną okoliczność otrzymania przez matkę pozwanego od spadkodawców darowizn o wartości wyczerpującej praktycznie całość spadku.

Sąd ustalił wartość przekazanego matce pozwanego lokalu mieszkalnego na 121 000 zł na podstawie opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości D. M.. Sąd uznał tę opinię za sporządzoną w pełni prawidłowo, a przez to rzetelną i wiarygodną. Po sporządzeniu aktualizacji operatu strony nie zgłosiły zastrzeżeń do treści opinii. Biegły odniósł się także do zastrzeżeń zgłoszonych przez powódkę w piśmie z dnia 18.09.2014 r. w stosunku do opinii pierwotnej, które zresztą należało uznać za dotyczące kwestii nieistotnych. Całkowicie chybiony był zarzut dotyczący określenia wartości w umowie darowizny. Powódka przywołała wartość 350 000 zł, jednakże nie dotyczyła ona – szacowanego przez biegłego – lokalu mieszkalnego przeniesionego na I. K. umową z dnia 11.12.2007 r., w której wartość przedmiotu transakcji została określona na 100 000 zł.

Niezasadne było odwołanie się pełnomocnika powódki na rozprawie dnia 04.03.2016 r. do art. 363 § 2 kc dla uzasadnienia utrzymania się powódki przy żądaniu 175 000 zł. Przywołany przepis dotyczy ustalenia odszkodowania według cen z daty orzekania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. Roszczenie o zachowek nie ma charakteru odszkodowawczego. W przypadku ustalania wartości spadku na potrzeby orzekania o zachowku również bierze się pod uwagę ceny z chwili orzekania i tak też zostało przeprowadzone oszacowanie przez biegłego. Wartość lokalu mieszkalnego przy ul. (...) jest wartości aktualną, która jest wyższa od wartości z dnia zawarcia umowy darowizny wynoszącej 100 000 zł. Nie ma uzasadnienia dla przyjęcia wartości z jakiejkolwiek innej daty.

Jeżeli chodzi o sumę pieniężną darowaną I. K. po sprzedaży nieruchomości przy ul. (...) sąd przyjął dla wyliczenia zachowku kwotę 321 319, 53 zł, czyli kwotę wpłaconą na rachunek zmarłej w (...) S.A. Jak wynika z zeznań świadków S. G., E. M., A. F. i zeznań powódki I. K. prowadziła wspólne gospodarstwo domowe z rodzicami, zamieszkiwała z obojgiem jeszcze nieco ponad rok do śmierci S. M. (1), oraz z matką K. M. prawie trzy lata. Środki pochodzące z ceny sprzedaży mogły zostać częściowo przeznaczone na bieżące potrzeby także samych spadkodawców. Można dodać, że sąd zwrócił się o historie rachunków bankowych i maklerskich zgodnie z wnioskiem powódki. Po nadesłaniu informacji z Banku (...) i Banku (...) powódka nie wniosła o dalsze uzyskanie takich informacji, w szczególności o nadesłanie historii rachunku, z którego został dokonany przelew kwoty 321 319, 53 zł. Powódka nie udowodniła także twierdzenia o posiadaniu przez I. K. 25 000 zł i złożeniu do depozytu sądowego 29 000 zł. Nie przedłożyła żadnego potwierdzającego to pokwitowania czy orzeczenia sądu. Nic nie wskazuje, aby kwoty te podlegały doliczeniu do kwoty wskazanej powyżej.

Sąd oddalił wniosek pozwanego o przesłuchanie jego ojca R. K.. Został on zgłoszony najpierw jako świadek (rozprawa z dnia 22.04.2014 r. – k. 287), ale na okoliczność sytuacji prawnej związanej z tym postępowaniem, co nie stanowi żadnego konkretnego faktu mogącego mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 kpc, następnie zaś jako strona (pismo z dnia 17.03.2016 r. – k. 440), podczas gdy kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo nie jest przedstawicielem ustawowym podlegającym przesłuchaniu w charakterze strony procesu.

Na podstawie zebranego w sprawie materiału sąd przyjął zatem jako wartość majątku obojga spadkodawców S. i K. M. sumę kwot 121 000 zł i 321 319, 53 zł, tj. sumę 442 319, 53 zł. Wartość udziału każdego ze spadkodawców wynosi 221 159, 77 zł.

Jako pierwszy zmarł S. M. (1). Wartość udziału w spadku każdej ze spadkobierczyń

po nim, czyli żony K. oraz córek G. i I. wynosiłaby 73 719, 92 zł.

Zachowek powódki po ojcu wynosiłby połowę tej kwoty, czyli 36 859, 96 zł. Zachowek K. M. – liczącej w chwili śmierci męża lat 78, czyli będącej osobą, którą można tylko z tego względu uznać za trwale niezdolną do pracy – dwie trzecie, tj. 49 146, 61 zł.

Normalnie spadek po K. M. miałby wartość 221 159, 76 zł + 73 719, 92 zł = 294 879, 68 zł. Córki nabyłyby z tego po 1/2, czyli 147 439, 84 zł.

Zachowek przysługujący powódce po matce to 1/2 x 147 439, 84 zł = 73 719, 92 zł.

Faktycznie powódka nabyła po matce wyłącznie udział w jej zachowku, czyli 1/2 x 49 146, 61 zł = 24 573, 30 zł.

Powódka mogłaby zatem dochodzić od I. K., a obecnie od pozwanego:

- 73 719, 92 zł minus 24 573, 30 zł = 49 162, 62 zł tytułem zachowku po matce,

- 36 859, 06 zł tytułem zachowku po ojcu,

- 24 573, 30 zł tytułem udziału w zachowku matki po ojcu,

tj. łącznie 110 578, 98 zł.

W tym miejscu należy odnieść się do zgłoszonego przez pozwanego zarzutu sprzeczności powództwa z zasadami współżycia społecznego. Pozwany podnosząc tenże zarzut wniósł o oddalenie powództwa w całości. Sąd uznał jednakże stanowisko pozwanego za usprawiedliwione jedynie częściowo. Zgłoszony zarzut nie może stanowić podstawy pozbawienia powódki zachowku w ogóle.

Polskie prawo chroni dziedziczenie i wyrazem tej ochrony jest między innymi także unormowanie instytucji zachowku. Spadkobiercy ustawowi – osoby najbliższe zmarłemu – mają prawo oczekiwać, że choćby część jego praw majątkowych przypadnie im z samego tylko tytułu pokrewieństwa bądź małżeństwa. Zachowek jest minimalnym zaopatrzeniem bliskich zmarłego stanowiącym pewne zabezpieczenie ich interesu majątkowego. Konieczne jest zatem dokonywanie oceny okoliczności faktycznych sprawy w sposób zapewniający możliwie szeroką ochronę praw osoby uprawnionej do otrzymania zachowku.

Pozbawienie prawa do żądania zapłaty zachowku może nastąpić jedynie w szczególnych, wyjątkowych, usprawiedliwionych okolicznościami sytuacjach. Zgodnie z art. 5 kc nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego; takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Ocena roszczenia uprawnionego o zapłatę zachowku jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 kc jest wprawdzie możliwa, ale może to nastąpić jedynie wyjątkowo i musi być ograniczone do szczególnie uzasadnionych wypadków (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25.05.2005 r., I CK 765/04; z dnia 25.01.2001 r., IV CKN 250/00, oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19.05.1981 r., III CZP 18/81, OSNC 1981/12/228). Prawa spadkowe służą bowiem urzeczywistnianiu obowiązków moralnych spadkodawcy wobec osób najbliższych, a rozporządzenie majątkiem nie może być nieograniczone z pominięciem tych osób (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07.04.2004 r., IV CK 215/03; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 31.01.2012 r., I ACa 1349/11).

Sytuacje mogące uzasadniać brak usprawiedliwienia dla żądania zachowku będą odpowiadać przede wszystkim okolicznościom dających podstawę do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia – art. 928 kc lub jego wydziedziczenia – art. 1008 kc. Takich okoliczności po stronie powódki nie sposób się dopatrzyć. Pozwany zarzucał wprawdzie powódce brak zainteresowania sprawami zmarłych rodziców, brak opieki i kontaktu w ostatnich latach ich życia, ale swoich twierdzeń w tym zakresie nie udowodnił. Nic nie wskazuje, aby powódka – zamieszkująca od co najmniej 10 lat za granicą – zerwała kontakty z rodzicami i w ten sposób zaniechała utrzymywania prawidłowych więzi rodzinnych. Powódka podała, że przyjeżdżała do rodziców, a także iż jej matka K. M. odwiedzała ją w Niemczech. Skoro powódka wyjechała za granicę z przyczyn ekonomicznych w celu zaspokajania potrzeb swoich i swojej rodziny, nie można jej czynić zarzutu z naturalnego ograniczenia kontaktu z rodzicami. Z materiału dowodowego nie wynika, aby rodzice powódki wymagali szczególnej troski i opieki, w tym zaangażowania powódki, a powódka miałaby nie wykonywać obowiązku opieki nad rodzicami czy wręcz jej odmówić. Postępowanie powódki nie było negatywne nacechowane, nie uchybiła ona obowiązkom rodzinnym w taki sposób, aby prowadziło to do pozbawienia jej minimalnego zaopatrzenia w postaci zachowku.

Uznanie zgłoszenia roszczenia o zachowek za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego mogłoby także nastąpić w przypadku wyraźnej rozbieżności sytuacji osobistej, rodzinnej, zdrowotnej czy materialnej na korzyść uprawnionego., w szczególności istnienia znaczącej dysproporcji zasobów majątkowych oraz osiąganych dochodów. Taka sytuacja również po stronie powódki nie zachodzi. Powódka wprawdzie zamieszkuje w Niemczech, ale jest osobą bezrobotną, osiąga dochody ze świadczeń pomocy społecznej, wyrażonych w EUR, czyli w wartościach bezwzględnych znacznie wyższych od dochodu pozwanego, tyle że służących zaspokojeniu podstawowych potrzeb bytowych oznaczających wydatki również w EUR.

Powódka nie znajduje się w wyraźnie korzystniejszej sytuacji majątkowej niż pozwany. Nie można zatem mówić o rażącej różnicy materialnej stron mogącej skutkować pozbawieniem powódki prawa do zachowku w całości.

Można też zwrócić uwagę, że nawet, jeżeli spadkodawcy kierowali się chęcią i potrzebą zapewnienia odpowiednich zasobów materialnych córce I. (samej niepełnosprawnej) i jej synowi, to ostatecznie przekazali jej praktycznie cały majątek. Spadkodawcy przekazali matce pozwanego lokal mieszkalny oraz kwotę ok. 320 000 zł. Takie zasoby – o wartości ok. 420 000 zł – umożliwiały nabycie nawet dwóch atrakcyjnych lokali mieszkalnych. Tym samym można uznać zaopatrzenie matki pozwanego za nieuzasadnione, nadmierne i przede wszystkim pomijające minimalne gwarancje zaopatrzenia powódki. Spadkodawcy dwukrotnie uczestniczyli w czynnościach notarialnych, mogli uzyskać przy tej okazji wszelkie niezbędne informacje dotyczące ewentualnych dalszych rozliczeń, także mogli sporządzić testamenty zawierające w szczególności wydziedziczenie powódki. Nie uczynili tego, czyli sami nie postrzegali negatywnie zachowania powódki, ale jednocześnie nie zadbali o zabezpieczenie jej praw zachowkowych.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19.05.1981 r., III CZP 18/81, wysokość zachowku może być odpowiednio obniżona na podstawie art. 5 kc ze względu na sytuację osobistą, rodzinną lub majątkową osoby obowiązanej do wypłaty zachowku, gdyby wysokość ta była nadmierna.

Z kolei Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w uzasadnieniu wyroku z dnia 03.12.2013 r., I ACa

(...), wskazał, że instytucja zachowku służy pogodzeniu sprzecznych interesów stron, stosowanie przepisów o zachowku nie może prowadzić do nieuzasadnionego uprzywilejowania jednej ze stron, lecz winno stanowić przejaw rozsądnego wyważenia interesów uprawnionego i zobowiązanego z tytułu zachowku, przy czym realizacja praw do zachowku nie może skutkować pozbawieniem obowiązanego jakiejkolwiek korzyści z tytułu nabycia majątku.

Mając na uwadze aktualną sytuację osobistą i materialną pozwanego, jego stan zdrowia, nieporadność życiową, skutkujące istnieniem dalece ograniczonych możliwości zarobkowych, a także fakt wykorzystania jego trudnej sytuacji i nadużycia zaufania przez działającego w charakterze jego pełnomocnika Z. G. skutkujący zagarnięciem środków pieniężnych znacznej wartości, sąd doszedł do przekonania, iż zasądzenie świadczenia na rzecz pozwanej w obliczonej wyżej kwocie 110 578, 98 zł stanowiłoby znaczne, nadmiernie obciążenie. Zaspokojenie tego roszczenia wymagałoby sprzedaży mieszkania przy ul. (...) stanowiącego aktualnie jedyne zabezpieczenie przyszłości pozwanego. Realizacja roszczenia o odszkodowanie przeciwko skazanemu może być utrudniona i czasowo wydłużona.

Sąd uznał wobec powyższego, że wskazana kwota zachowku winna podlegać obniżeniu o jedną trzecią, tj. do kwoty 73 719, 32 zł.

Jednakże nawet taka kwota jednorazowo może stanowić dla pozwanego poważne obciążenie, wobec czego sąd uznał za usprawiedliwiony wniosek o rozłożenie zasądzonego zachowku na raty na podstawie art. 320 kpc. Rozłożenie na raty nie może jednakże polegać na wydłużeniu okresu spłaty do lat 10. Zaspokojenie roszczenia powódki musi być realne i zachować istotę tego zobowiązania. Pozwany, a wcześniej jego matka, mogli i powinni byli rozliczyć się z powódką już od okresu 2009-2010 r., choćby w części.

Sąd rozłożył zasądzoną należność główną na 5 rat, pierwsza w kwocie 14 919, 32 zł, następne cztery po 14 700 zł. Terminy płatności tych rat sąd określił na 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku i kolejno co 3 miesiące. Takie terminy powinny umożliwić pozwanemu przygotowanie ewentualnych płatności, także poprzez przygotowanie się do sprzedaży mieszkania przy ul. (...).

Odsetki za opóźnienie w płatności mogą być naliczane od poszczególnych rat. Niezasadne było żądanie powódki zasądzenia odsetek od dnia wniesienia pozwu.

W sprawie o zachowek możliwe są dwa ujęcia opóźnienia w jego zapłacie. Pierwsze z nich zakłada, że sąd ustala wartość majątku spadkowego według cen z daty orzekania o zachowku, tym samym dopiero w dacie wydania wyroku można mówić o wymagalności roszczenia o zachowek, wobec czego ewentualne odsetki mogą przypadać uprawnionemu do zachowku dopiero od tego dnia (zob. wyroki Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu: z dnia 02.03.2012 r., I ACa 110/12, oraz z dnia 06.11.2012 r., I ACa 1105/12). Druga możliwość istnieje wtedy, gdy przed wystąpieniem z pozwem uprawniony skieruje do obowiązanego wezwanie do zapłaty, które będzie w sposób pełny, szczegółowy i precyzyjny wskazywać sposób wyliczenia żądanego zachowku ze wskazaniem przyjętych do wyliczenia składu i wartości spadku. W takiej sytuacji obowiązanego do zapłaty zachowku można będzie uznać za pozostającego w opóźnieniu na zasadach ogólnych, tj. po upływie wyznaczonego terminu, który stosownie do art. 455 kc najczęściej wyniesie 14 dni. Powódka nie skierowała do pozwanego takiego wezwania ani też w samym pozwie nie przedstawiła szczegółowego sposobu ustalenia wartości spadku i wysokości żądanego świadczenia. Nie można zatem mówić o opóźnieniu po stronie pozwanego przed wyrokowaniem. Nie można zatem zasądzić na rzecz powódki odsetek za okres poprzedzający dzień wydania wyroku. Z kolei w razie rozłożenia zasądzonej należności na raty wierzycielowi nie przysługują odsetki od dnia wyrokowania do dnia płatności poszczególnych rat.

Wobec częściowego uwzględnienia żądania pozwu o kosztach procesu należało orzec zgodnie z wyrażoną w art. 100 kpc zasadą ich stosunkowego rozdzielenia.

Powódka wygrała sprawę w 42, 13 %, pozwany zaś w 57, 87 %. Koszty procesu po stronie powódki to: uiszczona część opłaty od pozwu – 1 500 zł, wynagrodzenie pełnomocnika ustalone zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia MS z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – 3 600 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł, wynagrodzenie w postępowaniu zażaleniowym wywołanym zażaleniem na postanowienie o częściowym zwolnieniu od kosztów sądowych ustalone zgodnie z § 13 ust. 1 pkt 2 przywołanego rozporządzenia – 90 zł, tj. łącznie 5 207 zł, z czego 42, 13 % wynosi 2 193, 71 zł, którą to kwotę sąd zasądził od pozwanego w punkcie III wyroku.

Ustanowionemu dla powoda pełnomocnikowi z urzędu przysługuje od Skarbu Państwa wynagrodzenie w kwocie 4 428 zł (3 600 zł + VAT).

Nieopłacone koszty sądowe obejmujące: pozostałą część opłaty od pozwu – 7 250 zł oraz wynagrodzenie i wydatki biegłego D. M. – 1 862, 94 zł + 45 zł + 1 072, 31 zł, tj. łącznie 10 230, 25 zł, podlegają – na podstawie art. 113 uksc – rozłożeniu pomiędzy stronami w tym samym stosunku. Pozwanego powinno obciążać z tego 42, 13 %, czyli 4 310, 00 zł, co sąd uznał jednakże za niecelowe, dodatkowe obciążenie pozwanego, wobec czego odstąpił od takiego obciążenia. Pozostała część kosztów w kwocie 5 920, 25 zł podlega ściągnięciu z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki. Nieopłacone koszty sądowe obciążające Skarb Państwa obejmują także wynagrodzenie biegłej J. B., która opiniowała na podstawie postanowienia wydanego przez sąd z urzędu.

Mając powyższe okoliczności na uwadze sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.