Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 lipca 2016 r. w Gdańsku

sprawy A. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 grudnia 2015 r., sygn. akt IV U 720/15

oddala apelację.

SSA Barbara Mazur SSA Jerzy Andrzejewski SSA Michał Bober

Sygn. akt III AUa 447/16

UZASADNIENIE

W dniu 30 września 2015 r. ubezpieczony A. R. złożył odwołanie
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 18 września 2015 r., odmawiającej ubezpieczonemu prawa do emerytury.

W uzasadnieniu odwołania wywodził, że uzasadniając w/w decyzję, organ rentowy nie uwzględnił mu zatrudnienia w (...) B. Baza w R. w okresie od dnia
1 sierpnia 1971 r. do dnia 31 marca 1992 r. jako pracy w warunkach szczególnych, udokumentowanej zaświadczeniem wystawionym przez archiwum w B.. Ubezpieczony nie dysponuje i nie może przedłożyć świadectwa pracy w warunkach szczególnych, ponieważ zakład uległ likwidacji. Zdaniem ubezpieczonego, zaskarżona decyzja jest o tyle niewłaściwa, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy w okresie od dnia 1 sierpnia 1971 r. do dnia 31 marca
1992 r. na stanowisku: maszynista ciężkich maszyn budowlanych. Z tych względów ubezpieczony wniósł o zmianę powyższej decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał całkowicie zaskarżoną decyzję i wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy we Włocławku IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 18 grudnia 2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał A. R. prawo do emerytury od dnia 10 września 2015 r. (pkt 1) oraz ustalił, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2), sygn. akt (IV U 720/15).

Sąd Okręgowy orzekał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Ubezpieczony urodził się dnia (...) Posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe. Jego zawód wyuczony to mechanik-kierowca.

Ubezpieczony pracował w okresie od dnia 1 sierpnia 1971 r. do dnia 31 marca 1992 r. w (...) w B.. W okresie od dnia 1 sierpnia 1971 r. do dnia 21 kwietnia 1975 r. pracował jako pomocnik operatora. W okresie od dnia 22 kwietnia 1975 r. do dnia 8 kwietnia 1977 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. W okresie od dnia 16 kwietnia 1977 r. do dnia 31 marca 1992 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako operator sprzętu ciężkiego: kierowca- operator żurawia samojezdnego kołowego. Na początku ubezpieczony był kierowcą- operatorem dźwigu 6-tonowego marki (...), następnie 10-tonowego marki H.. Żurawie były wykorzystywane w zakładzie do rozładunku materiałów budowlanych z samochodów, a na budowie do podawania sprzętu i materiałów bezpośrednio na obiekty budowlane. W okresie od dnia 13 października 1987 r. do dnia 12 kwietnia 1988 r. ubezpieczony pracował na budowie eksportowej w ZSRR. W okresie od dnia 1 sierpnia
1990 r. do dnia 31 grudnia 1990 r. ubezpieczony wykonywał dodatkowe prace jako dyspozytor, niewchodzące w zakres wykonywania normalnych obowiązków służbowych.
W okresie od dnia 9 kwietnia 1992 r. do dnia 10 grudnia 1992 r. ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładzie Produkcji (...) (dalej: (...)) R. jako kierowca- operator dźwigu o udźwigu 4 t. Jak nie było pracy na dźwigu, to ubezpieczony kierował cementowozem o ciężarze całkowitym powyżej 20 t. Ubezpieczony zajmował się załadunkiem i rozładunkiem towarów.

Na podstawie ukończonego w okresie od dnia 3 maja do dnia 8 maja 1976 r. kursu instruktorsko-metodycznego w (...) ubezpieczony uzyskał uprawnienie
do prowadzenia zajęć na kursach kierowców-specjalistów organizowanych w jednostkach Wojska Polskiego w charakterze instruktora samochodowego nauki jazdy. Ubezpieczony posiada uprawnienia kat. C od dnia 21 sierpnia 1977 r.

W dniu 7 sierpnia 2015 r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę. W dniu
18 września 2015 r. ZUS zaskarżoną decyzją odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury. Wskazano, że ubezpieczony nie legitymuje się stażem pracy w wysokości 15 lat
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd Okręgowy przypomniał,
że Ubezpieczony domagał się przyznania mu emerytury w niższym wieku emerytalnym. Zasady przyznawania tego świadczenia reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.; dalej: ustawa emerytalna).

Zgodnie z art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz. U. Nr 8, poz. 43; dalej: rozporządzenia emerytalnego), ubezpieczonym mężczyznom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w wysokości
co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia emerytalnego oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy
w wysokości co najmniej 25 lat. Zgodnie z art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej, emerytura,
o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku
w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia emerytalnego, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W niniejszej sprawie bezspornym było, że ubezpieczony osiągnął wiek 60 lat, okres składkowy i nieskładkowy w wysokości 25 lat na dzień (...) oraz, że nie przystąpił
do OFE. Sporną okolicznością pozostawało, czy ubezpieczony na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej tj. na dzień 1.01.1999 r. posiadał staż pracy w wysokości co najmniej
15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy. Zdaniem Sądu I instancji, ubezpieczony ową okoliczność udowodnił.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów ujawnionych na rozprawie, czyli: dokumentów dołączonych do akt sprawy oraz okazanych przez ubezpieczonego na rozprawie w dniu 24 listopada 2015 r.; zeznań świadków
i ubezpieczonego; dokumentacji zgromadzonej w aktach osobowych ubezpieczonego
dot. pracy w (...) w B.; dokumentacji zgromadzonej przez organ rentowy. Autentyczność powyższych dowodów nie była kwestionowana przez strony, które wyprowadzały z nich jedynie odmienne konkluzje o charakterze merytorycznym
i jurydycznym. Również Sąd nie widział podstaw do ich kwestionowania. Dokumentacja była bowiem prowadzona przez organ rentowy i zakład pracy (...) w B. w sposób sumienny i rzetelny; poszczególne karty zostały ułożone w porządku chronologicznym. Również dokumentacja złożona przez ubezpieczonego w toku postępowania jurysdykcyjnego do akt sprawy oraz okazana na rozprawie w dniu 24 listopada 2015 r. nosi znamiona autentyczności, została bowiem wystawiona przez właściwe organy, jak również jest pozbawiona przeróbek czy przekreśleń. Sąd Okręgowy uznał zatem, że powyższe dowody są wystarczające do odtworzenia stanu faktycznego w niniejszej sprawie. Na marginesie Sąd wskazał, iż nie uznał za miarodajne oświadczeń świadków na piśmie. Jako dowód
na okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu k.p.c. mogą być traktowane tylko zeznania złożone bezpośrednio przed Sądem w toku rozprawy
(tak art. 258-277 k.p.c. i art. 299-304 k.p.c.). Dokumenty złożone przez ubezpieczonego, które miały mieć w jego intencji charakter zeznań, traktowane być mogą jedynie jako dokumenty prywatne, które są dowodem tego, że osoba, która pod nimi się podpisała, złożyła oświadczenie określonej treści (art. 245 k.p.c.). Dlatego też Sąd, działając w trybie art. 232 zd. 2 k.p.c., dopuścił dowód z zeznań świadków, którzy złożyli oświadczenia w dokumentach przedstawionych przez ubezpieczonego. Sąd wziął przy tym pod uwagę charakter sprawy (sprawa z zakresu ubezpieczeń społecznych) oraz fakt, że ubezpieczony nie działał
przez pełnomocnika.

Przechodząc do analizy dowodu z zeznań ubezpieczonego i świadków, Sąd Okręgowy wskazał, że dał im wiarę w zakresie, w jakim pokrywają się z danymi wynikającymi
z akt osobowych ubezpieczonego, jak również dokumentów, przedstawionych przez ubezpieczonego w toku rozprawy (książeczka wojskowa, prawo jazdy kat. C, indeks instruktora, karty wynagrodzeń), a także co do okoliczności charakteru pracy ubezpieczonego w (...) w B. oraz (...) R.. Zeznania świadków i ubezpieczonego
Są ocenił jako logiczne i spójne oraz, pry czym zachowały ten charakter mimo upływu czasu. Z zeznań świadków A. G. – kierowcy - operatora żurawia w (...)
w B. od końca lat 70. XX wieku do 1992 r. - oraz J. K. – kierownika bazy transportowej (...) w B. baza w R. w okresie od 1978 r. do 1992 r., jak również ubezpieczonego zgodnie wynika, że po odbyciu służby wojskowej
(tj. od dnia 16 kwietnia 1977 r. do dnia 31 marca 1992 r.) ubezpieczony pracował stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) w B. jako kierowca - operator dźwigu samojezdnego kołowego marki (...) o tonażu 6 ton, a następnie marki H. o tonażu
10 ton. Żurawie były wykorzystywane w zakładzie do rozładunku materiałów budowlanych
z samochodów, a na budowie do podawania sprzętu i materiałów bezpośrednio na obiekty budowlane. Z kolei ze zgodnych zeznań świadków T. P. – współwłaściciela (...) R. - oraz S. S. - pracownika transportu w (...) R.
w okresie od 1978 r. do ok. 2003 r. i zeznań ubezpieczonego wynika, że ubezpieczony
w okresie od dnia 9 kwietnia 1992 r. do dnia 10 grudnia 1992 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) R. jako operator dźwigu samojezdnego kołowego marki S., 4-tonowego. Gdy nie było pracy na dźwigu, to jeździł jako kierowca cementowozu – beczkowozu o dopuszczalnym ciężarze całkowitym ok. 18-20 t. Był to samochód ciężarowy
o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t. Ubezpieczony zajmował się w (...) R. załadunkiem i rozładunkiem towarów.

Powyższe dowody, w ocenie Sądu I instancji, pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie, że ubezpieczony przepracował co najmniej 15 lat stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach jako kierowca operator żurawi samojezdnych kołowych i gąsiennicowych, który to rodzaj pracy należy zakwalifikować jako prace wymienione w dziale V, poz. 3 – prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych
lub drogowych wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów
z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, odpowiednio wymienione w dziale V, poz. 3,
pkt 4 – maszynista żurawi samojezdnych kołowych i gąsiennicowych wykazu A stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych,
na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające
do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty ewentualnie odpowiednio w dziale VIII, poz.1, pkt 4 wykazu A stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Komunikacji z 29.06.1983 r. w sprawie prac w szczególnych warunkach
w zakładach pracy resortu komunikacji, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty.

Sąd Okręgowy uznał natomiast, że brak jest podstaw, aby zaliczyć ubezpieczonemu okres pracy w (...) w B. od dnia 1 sierpnia 1971 r. do dnia 22 kwietnia 1975 r. (data powołania do czynnej służby wojskowej) jako pracę w warunkach szczególnych. Z jego akt osobowych wynika bowiem, że w okresie tym pracował jako pomocnik operatora, która to praca nie jest traktowana przez rozporządzenie emerytalne jako praca w warunkach szczególnych. Również same zeznania świadka A. G. (który twierdził,
że w owym czasie ubezpieczony pracował jako operator dźwigu samojezdnego kołowego (...) o udźwigu 8 t) nie pozwalają traktować powyższej okoliczności jako udowodnionej. Sąd miał przy tym na uwadze, że uprawnienia kat. C ubezpieczony zdobył dopiero w 1977 r.

Sąd I instancji uznał okres pracy ubezpieczonego w (...) w B. w okresie od dnia 16 kwietnia 1977 r. do dnia 31 marca 1992 r. jako pracę w warunkach szczególnych, bowiem z akt osobowych, jak i zeznań świadków i ubezpieczonego wynika, że ubezpieczony był kierowcą - operatorem dźwigu samojezdnego kołowego (pojazdu o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ustaleń Sądu nie burzy fakt, że w okresie od dnia 1 sierpnia 1990 r. do dnia 31 grudnia 1990 r. ubezpieczony wykonywał w (...) w B. funkcję dyspozytora, albowiem już z samego tytułu umowy wynika, że były to dodatkowe prace, niewchodzące „w zakres wykonywania normalnych obowiązków służbowych”. Również z zeznań świadków i ubezpieczonego
nie wynika odmienne zapatrywanie.

Sąd Okręgowy nie zaliczył ubezpieczonemu do okresu pracy w warunkach szczególnych również wyjazdu na budowę eksportową do ZSRR w okresie od dnia
13 października 1987 r. do dnia 12 kwietnia 1988 r., bowiem brak zeznań świadków oraz dowodów z dokumentów w aktach osobowych, mogących pomóc odtworzyć zakres czynności i obowiązków ubezpieczonego na budowie.

Sąd I instancji zdecydował również o doliczeniu ubezpieczonemu okresu służby wojskowej jako pracy w warunkach szczególnych (od dnia 22 kwietnia 1975 r. do dnia
8 kwietnia 1977 r.). Zgodnie bowiem z § 5 ust. 1 nieobowiązującego już rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy
i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318 ze zm.), żołnierzowi, który podjął zatrudnienie stosownie do zasad określonych w § 2-4, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub
w określonym zawodzie. Skoro ubezpieczony powrócił do zakładu pracy w ciągu 30 dni
od zwolnienia ze służby wojskowej (§ 2 ust. 1 powyższego rozporządzenia), a Sąd ustalił,
że ubezpieczony pracował w (...) w B. w warunkach szczególnych stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy, okres odbywania przez niego służby wojskowej również do pracy w warunkach szczególnych został mu zaliczony.

Reasumując, ubezpieczony zdaniem Sądu Okręgowy legitymuje się łącznie stażem powyżej 15 lat pracy w warunkach szczególnych, nawet bez uwzględnienia okresu wykonywanej przez niego pracy w (...) R., którą również, ze względu na zgodne zeznania świadków i ubezpieczonego, Sąd zaliczył do pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych wymienionej w Dziale V poz. 3 – prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, odpowiednio wymienione w Dziale V poz. 3 pkt 4 – maszynista żurawi samojezdnych kołowych i gąsiennicowych wykazu A stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty oraz w Dziale VIII poz. 2 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM
z 7.02.1983 r. i odpowiednio w Dziale VIII poz. 2 pkt 2 wykazu A stanowiącego załącznik
do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace
w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz
do wzrostu emerytury lub renty. Sąd miał na uwadze okres odbywania przez ubezpieczonego służby wojskowej oraz jego pracy w (...) w B. po wyjściu z wojska,
lecz bez okresu pracy na budowie eksportowej, łącznie w okresach od dnia 22 kwietnia
1975 r. do dnia 12 października 1987 r. i od dnia 13 kwietnia 1988 r. do dnia 31 marca 1992 r.

Dlatego też Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 10 września 2015 r.,
tj. od dnia, w którym ubezpieczony ukończył wiek emerytalny (pkt 1 wyroku). Sąd orzekł,
jak w pkt 2 wyroku na podstawie art. 118 ust. 1a zd. 2 ustawy emerytalnej. Ostatnia okoliczność niezbędna do wydania decyzji mogła być bowiem ustalona dopiero na drodze postępowania jurysdykcyjnego, tj. poprzez dowód z zeznań świadków.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748) poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury od 10 września 2015 r. ( vide: pismo procesowe – sprostowanie z dnia 18.02.2016 r.).

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że uzasadnienie sądu jest na tyle chaotyczne,
że właściwie nie wiadomo, jakie konkretnie okresy zatrudnienia wnioskodawcy w (...)
w B. i w (...) w R. Sąd zaliczył wnioskodawcy jako pracę w warunkach szczególnych.

Z akt emerytalnych wnioskodawcy wynika, że od 1.08.1971 r. do 31.03.1992 r. wnioskodawca był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w B.. Od 9.04.1992 r. do 10.12.1992 r. wnioskodawca pracował w Zakładzie Produkcji (...) w R..

Apelujący nie podzielił stanowiska Sądu co do możliwości zaliczenia do pracy
w warunkach szczególnych okresu służby wojskowej od 22.04.1975 r. do 15.04.1977 r. Taka możliwość istniałaby w ocenie organu tylko wówczas, gdyby wnioskodawca przed służbą wojskową pracował w warunkach szczególnych i po służbie wojskowej wrócił do pracy na to samo stanowisko pracy w warunkach szczególnych (patrz wyrok Sądu Najwyższego
z 16.10.2013 r., II UZP 6/13). Wnioskodawca przed służbą wojskową nie pracował
w warunkach szczególnych. Po służbie wojskowej od razu również nie rozpoczął pracy
w warunkach szczególnych, bowiem jak sam sąd zaznaczył, stosowne uprawnienia
na operatora żurawia samojezdnego uzyskał w sierpniu 1977 r., natomiast z akt osobowych wnioskodawcy wynika, że jako operator pracował dopiero od 1.03.1978 r. (patrz: lista płac). Brak dowodów w aktach osobowych, aby wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych przed 1.03.1978 r.

Pozwany organ rentowy nie zgodził się także ze stanowiskiem Sądu Okręgowego,
aby wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował w warunkach szczególnych w okresie od 1.08.1990 r. do 1.03.1992 r. Wnioskodawca dodatkowo wykonywał wówczas obowiązki dyspozytora (ta okoliczność wynika z akt osobowych oraz
z zeznań świadków i wnioskodawcy). Stanowisko dyspozytora nie stanowi pracy
w warunkach szczególnych, nawet jeśli wnioskodawca jedynie dodatkowo wykonywał te obowiązki, to nielogicznym jest założenie, że praca dyspozytora nie wchodziła w zakres wykonywania normalnych obowiązków służbowych. Skoro wnioskodawca wykonywał obowiązki dyspozytora, to pracę tę świadczył w godzinach pracy. Sam wnioskodawca zeznał, że jako dyspozytor przyjmował zamówienia od usługobiorców, rozdysponowywał zamówienia między pracowników, prowadził księgę dyspozytorską, kontrolował pracę kierowców, itp. Skoro wykonywał te obowiązki, to nie można przyjąć, aby w tym okresie wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował w warunkach szczególnych jako operator żurawia.

Organ rentowy wskazał, że do pracy w warunkach szczególnych Sąd zaliczył wnioskodawcy również okres zatrudnienia Zakładzie Produkcji (...) w R.
od 9.04.1992 r. do 10.12.1992 r. Świadkowie, w tym właściciel zakładu zeznali,
że wnioskodawca pracował w tym czasie jako operator dźwigu i cementowozu stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy. Jednakże ta okoliczność niezostała potwierdzona żadnym dokumentem, bowiem nie zachowały się akta osobowe, zaś właściciel zakładu nie potrafił wyjaśnić, dlaczego wnioskodawcy nie wydano świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Dowody na potwierdzenie, że wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych
od 9.04.1992 r. do 10.12.1002 r. nie są zatem, w ocenie skarżącego, wystarczające.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie zasługuje
na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy wnioskodawca A. R. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury
w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy, w szczególności przesłankę legitymowania się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy co do zasady w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach – poza jednym wyjątkiem, omówionym w dalszej części uzasadnienia - nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa.

Sąd Apelacyjny zaakceptował zatem ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 776). Sąd odwoławczy podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, uznając ją za wyczerpującą, a tym samym nie ma potrzeby powtarzać w całości trafnego wywodu prawnego (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 16 lutego 2006 r., IV CK 380/05, LEX nr 179977; z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 526/04, LEX nr 177281).

Odnosząc się w pierwszej kolejności do kwestionowanego przez pozwany organ rentowy zaliczenia ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu odbywania przez niego zasadniczej służby wojskowej, Sąd Apelacyjny przypomina,
iż podstawę prawną uprawnienia żądanego przez ubezpieczonego stanowi art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej. Przedmiotowe regulacje wymagają w szczególności ustalenia, czy w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej wnioskodawca miał okres zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany do nabycia prawa
do emerytury w wieku niższym niż zwykły (art. 184 ust. 1 pkt 1). Data ta określa również prawo materialne właściwe do kwalifikacji okresu zasadniczej służby wojskowej jako wymaganego okresu zatrudnienia do wcześniejszej emerytury. Oczywiście chodzi
o szczególną regulację prawną, albowiem z samej istoty okres zasadniczej służby wojskowej nie jest okresem zatrudnienia i nawet ustawa o powszechnym obowiązku obrony okresu tego nie zrównuje z zatrudnieniem, tylko nakazuje zaliczyć okres zasadniczej służby wojskowej
do okresu zatrudnienia w zakresie określonych uprawnień. Z drugiej strony okres zasadniczej służby wojskowej nie pozostaje poza regulacją prawa ubezpieczeń społecznych, z tym tylko, że jako okres składkowy (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej). Tylko żołnierzy zawodowych ustawa emerytalna uważa za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze (art. 32 ust. 3 pkt 6). Skoro regulacja obejmuje tylko żołnierzy zawodowych,
to ten krąg podmiotowy jest zamknięty, zwłaszcza, że w sprawie nie chodzi o pracę
w szczególnym charakterze, ale o zatrudnienie w szczególnych warunkach. Nie każda
zaś zasadnicza służba wojskowa ze względu na jej charakter może być porównywalna z pracą w szczególnych warunkach, a jeśli nawet, to rozwiązanie korzystne dla zainteresowanych musiałoby być wyraźne i mające uzasadnienie w indywidualnej specyfice służby (tak: wyrok SN z dnia 6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06, OSNP 2007/7-8/108).

Pozytywnej regulacji stwierdzającej, że okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie ma
w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ujęcie
w nim tylko żołnierzy zawodowych (§ 10), tak jak w ustawie emerytalnej (art. 32 ust. 3
pkt 6), świadczy o regulacji zamkniętej i wyklucza lukę prawną.

Należy zatem wyraźnie podkreślić, że nie każda zasadnicza służba wojskowa jest traktowana jako okres zatrudnienia uprawniający do wcześniejszej emerytury
na podstawie art. 32 (w związku z art. 184) ustawy emerytalnej. Bez szczególnych regulacji lub uwarunkowań, okres zasadniczej służby wojskowej nie podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury (art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Kwestia zaliczania okresu zasadniczej służby wojskowej do stażu zatrudnienia
w szczególnych warunkach, stanowiącego przesłankę przyznania prawa do emerytury
w obniżonym wieku emerytalnym, była przedmiotem wielu orzeczeń Sądu Najwyższego.

Początkowo Sąd Najwyższy stał na stanowisku, iż przez „przepisy dotychczasowe”
w rozumieniu art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy rozumieć przepisy rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jednak wyłącznie w zakresie określenia wieku emerytalnego, rodzaju prac lub stanowisk oraz warunków,
na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, przy czym zakres odesłania
nie obejmował - zdaniem Sądu Najwyższego - możliwości zaliczania na podstawie kiedykolwiek poprzednio obowiązujących przepisów okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Pogląd taki został zaprezentowany przez Sąd Najwyższy m. in. w wyroku z dnia 11 marca 2009 r. (II UK 247/08, LEX nr 707422) oraz w wyroku z dnia 8 kwietnia 2009 r. (II UK 331/08, LEX
nr 707887), a wynikał między innymi z ustalenia, iż § 5 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia, który określał warunki zaliczania do okresu zatrudnienia w I kategorii okres służby wojskowej, utracił moc, a zatem w stanie prawnym obowiązującym po dniu 31 grudnia 1967 r. brak było przepisu zezwalającego na zaliczenie okresu zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od którego zależy nabycie prawa do emerytury
w niższym wieku emerytalnym.

Powyższe stanowisko nie zostało jednak zaakceptowanie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w kolejnych orzeczeniach prezentował jednolitą wykładnię przepisów, według której okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego
przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych (I kategorii zatrudnienia), który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale także okresem pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych charakterze (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2009 r., II UK 215/09 OSNP 2011 nr 15-16, poz. 219, z dnia 9 marca
2010 r., I UK 333/09, LEX nr 585739, z dnia 24 maja 2012 r., II UK 265/11, LEX
nr 1169836, z dnia 17 maja 2012 r., I UK 399/11, LEX nr 1211140). Zaprezentowany pogląd podzielił również powiększony skład Sądu Najwyższego w uchwale z dnia
16 października 2013 r., II UZP 6/13 (LEX nr 1385939), w której stwierdził, że: „Czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej)”. W uzasadnieniu tego stanowiska, wyrażono m.in. pogląd, że podstawy zaliczenia okresu służby wojskowej do okresu pracy w warunkach szczególnych (szczególnym charakterze), należy poszukiwać nie tylko w przepisach normujących prawo
do świadczeń, a więc obecnie w ustawie emerytalnej i rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.), ale w tym zakresie znajdą zastosowanie również przepisy normujące służbę wojskową, tj. ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP (Dz. U. Nr 44, poz. 220 ze zm.) oraz przepisy wykonawcze do niej, w tym zwłaszcza rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318 ze zm.), które regulowało w sposób szczegółowy uprawnienia żołnierza, który
w terminie 30 dni po zwolnieniu ze służby zgłosił powrót do zakładu pracy i w wyniku tego podjął w nim zatrudnienie. W myśl § 5 ust. 1 tego rozporządzenia żołnierzowi wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy
na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Z przepisów tych wynika,
że - pod warunkiem w nim wskazanym - okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby. Jeśli było to zatrudnienie wymienione w art. 11 ust. 2 pkt 1-6 ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, to również okres służby wojskowej uważany był
za takie samo zatrudnienie, a żołnierz był traktowany jak pracownik wykonujący pracę wymienioną w powołanym przepisie.

Przepis art. 108 ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony został nieznacznie zmieniony z dniem 1 stycznia 1975 r. przez art. X pkt 2 lit. c ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy, Dz. U. Nr 24, poz. 142 ze zm.) i zgodnie
z jego nowym brzmieniem, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wliczał się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. Poważniejsza zmiana nastąpiła w brzmieniu przepisów ujętym w tekście jednolitym (Dz. U. z 1979 r. Nr 18, poz. 111). Zmianie uległa numeracja poszczególnych jednostek redakcyjnych ustawy, a także brzmienie niektórych przepisów. W myśl art. 120 ust. 1, pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wliczał się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy,
w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Jednocześnie pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby wliczał się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych (art. 120 ust. 3). (...). Pomimo kolejnych, licznych zmian redakcyjnych ustawy
o powszechnym obowiązku obrony, w dalszym ciągu obowiązywało zawarte w art. 120 ust. 1 i 3 ustawy "wliczanie" okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych. Zostało ono usunięte dopiero
z dniem 21 października 2005 r. (por. wyrok SN z dnia 6 lutego 2014 r., II UK 349/12, LEX nr 1660824).

Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego zaprezentowanym w wyroku z dnia
5 sierpnia 2014 r. (I UK 442/13, LEX nr 1491097), również żołnierzowi, który przed służbą nie był zatrudniony (w żadnym zakładzie pracy), a po zwolnieniu w ciągu 30 dni przystąpił do wykonywania zatrudnienia, uznanego za zatrudnienie w warunkach szczególnych, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień określonych w § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r.
w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r., nr 44, poz. 318
ze zm.), „czyli wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia
w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie”.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku zaprezentował analogiczny pogląd, zgodnie z którym - jeśli żołnierz przed podjęciem zatrudnienia wykonywał pracę w warunkach szczególnych,
zaś po odbyciu zasadniczej służby wojskowej powrócił do pracy, która takiego charakteru już nie miała, to również brak jest przeszkód, aby okres służby wojskowej został zaliczony
do stażu, od którego zależą jego uprawnienia emerytalne (tak np. wyrok z dnia 23 lutego
2015 r., III AUa 1410/14). Podzielając cytowany powyżej pogląd Sądu Najwyższego
(zob. wyrok z dnia 5 sierpnia 2014 r., I UK 442/13) – zgodnie z którym również żołnierzowi, który przed służbą nie był zatrudniony (w żadnym zakładzie pracy), a po zwolnieniu w ciągu 30 dni przystąpił do wykonywania zatrudnienia, uznanego za zatrudnienie w warunkach szczególnych, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień określonych w § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada
1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r., nr 44, poz. 318 ze zm.), Sąd Apelacyjny w Gdańsku stanął na stanowisku, iż tym bardziej istnieją podstawy do zaliczenia okresu służby wojskowej do stażu, od którego zależą jego uprawnienia emerytalne w sytuacji, gdy przed powołaniem do służby wojskowej ubezpieczony wykonywał zatrudnienie kwalifikowane jako zatrudnienie w warunkach szczególnych, a po powrocie ze służby wykonywał pracę, która takiego charakteru nie miała, gdyż powrót na poprzednio zajmowane stanowisko czy wręcz do poprzedniego zakładu pracy z przyczyn od niego niezależnych (likwidacja stanowiska, zakładu pracy) był niemożliwy. Wykładnia omawianych przepisów nie może bowiem prowadzić do dyskryminacji osób, które przed powołaniem do odbycia zasadniczej służby wojskowej pracowały w warunkach szczególnych i po zwolnieniu ze służby zgłosiły powrót do zakładu pracy, lecz z przyczyn obiektywnych, pomimo zgłoszenia powrotu do pracy, nie mogły podjąć zatrudnienia
na poprzednio zajmowanym bądź równorzędnym stanowisku pracy.

Z treści przepisu art. 106 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy o powszechnym obowiązku obrony, jak i z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r.
w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin – w brzmieniu obowiązującym
w spornym okresie odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej wynikał ciążący na zakładzie pracy, który zatrudniał żołnierza w dniu powołania do służby wojskowej, obowiązek niezwłocznego zatrudnienia go na stanowisku poprzednio zajmowanym lub równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz zaszeregowania osobistego, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby żołnierz zgłosi powrót
do zakładu pracy.

Z kolei art. 108 ust. 1 w/w ustawy stanowił, że czas odbywania zasadniczej
lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia,
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony
przed powołaniem do służby. W myśl § 3 art. 108 ustawy o powszechnym obowiązku obrony, warunkiem wliczenia służby wojskowej do okresu zatrudnienia jest zachowanie terminów,
o których mowa w art. 106 ust. 1 lub w art. 107 ust. 1. Zgodnie z § 5 ust. 1
w/w rozporządzenia Rady Ministrów z 22 listopada 1968 r. żołnierzowi, który podjął zatrudnienie stosownie do zasad określonych § 2-4, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie,
w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz
w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Nadto ust. 2 omawianego § 5 rozporządzenia stanowił, iż jeżeli żołnierz po odbyciu służby wojskowej podjął zatrudnienie zgodnie z § 3 ust. 3 w innym zakładzie pracy, do okresu zatrudnienia w zakresie określonym w ust. 1 wlicza się także czas zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym był pracownikiem w dniu powołania do służby wojskowej.

Z powyższych uregulowań nie wynika, w ocenie Sądu Apelacyjnego,
aby warunkiem zachowania uprawnień w nich przewidzianych było podjęcie pracy
na tym samym stanowisku czy też w tym samym zakładzie pracy, co przed powołaniem
do służby wojskowej. Obowiązek zatrudnienia żołnierza na stanowisku poprzednio zajmowanym, równorzędnym lub zgodnym z nowo uzyskanymi kwalifikacjami dotyczył zakładu pracy, nie zaś żołnierza zgłaszającego powrót do pracy po odbyciu służby wojskowej. Przepisy § 3 ust. 4 i § 5 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 listopada 1968 r. wyraźnie zaś stanowią o możliwości podjęcia przez żołnierza – we wskazanych w nich warunkach – zatrudnienia w innym zakładzie pracy z wliczeniem okresu zatrudnienia w poprzednim zakładzie pracy do okresu zatrudnienia w zakresie m. in. wszelkich uprawnień uzależnionych
od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Pogląd taki Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyraził w wyroku z dnia 9 lipca 2015 r. w sprawie III AUa 225/15, a Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejsze sprawę w pełni go podziela.

Zaprezentowane powyżej stanowisko znalazło również poparcie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2015 r. (III UZP 4/15, OSNP 2015/12/164), zgodnie z którą okres zasadniczej lub okresowej służby wojskowej odbytej w czasie od 29 listopada 1967 r.
do 31 grudnia 1974 r. zalicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego
do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) także w sytuacji,
gdy ubezpieczony bezpośrednio przed powołaniem do służby wojskowej pracował
w warunkach szczególnych oraz po zwolnieniu z tej służby podjął w innym zakładzie pracy zatrudnienie niestanowiące pracy w szczególnych warunkach, jeżeli zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44,
poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) oraz w § 2-5, 7 i 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318, w brzmieniu obowiązującym
do dnia 31 grudnia 1974 r.). Sąd Najwyższy wskazał, że w stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia 1975 r. (bezwzględnym) warunkiem zachowania wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem przez osobę, która przed dniem powołania do niezawodowej służby wojskowej świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy (w tym w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów emerytalnych), wcale nie było podjęcie przez osobę zwolnioną z tej służby zatrudnienia na tym samym stanowisku (w szczególnych warunkach), co przed powołaniem ani kontynuowanie przez tę osobę zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy. Na warunkach określonych w powołanych przepisach, po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej możliwe było podjęcie pracy u innego pracodawcy (w innym zakładzie pracy), a także pracy niekwalifikowanej jako wykonywana w szczególnych warunkach (u tego samego lub innego pracodawcy), zwłaszcza gdy żołnierz w trakcie odbywania zasadniczej (okresowej) służby wojskowej uzyskał kwalifikacje zawodowe inne lub wyższe niż posiadane przez niego uprzednio.

Sąd odwoławczy nie podziela zarzutu pozwanego, iż ubezpieczony pracował jako operator żurawia samojezdnego dopiero od dnia 1 marca 1978 r. Faktem jest, że na liście płac A. R. (k. 17,33 a.s.) znajduje się zapis: „ 1 III 78 – 1 XI 78 – oper. 13,50 11 – 9,50 + 1,50 pr. poj”, jednakże w ocenie Sądu nie może on stanowić podstawy
do ustalenia okresu pracy ubezpieczonego na stanowisku operatora tego typu sprzętu.
Po pierwsze, z całą pewnością data 1 listopada 1978 r. nie jest datą końcową wykonywania przez wnioskodawcę pracy na tym stanowisku, czego nie kwestionuje również i pozwany,
po drugie zaś - treść zapisu i dokument, na którym go umieszczono nakazują przyjąć,
iż odnosi się on do stawki wynagrodzenia A. R. we wskazanym okresie.
To, że od dnia 1 marca 1978 r. otrzymywał on wynagrodzenie we wskazanej stawce nie jest równoznaczne z przyjęcie, że dopiero od tej daty pracował na stanowisku operatora. Spójne
i wiarygodne zeznania świadków A. G. oraz J. K. potwierdzają zaś twierdzenia ubezpieczonego, iż bezpośrednio po powrocie z odbywania służby wojskowej wnioskodawca zaczął pracować jako kierowca samochodu ciężarowego
o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny wskazuje, że prawidłowe ustalenie przez Sąd I instancji, iż A. R. od 16 kwietnia 1977 r. powrócił do pracy w szczególnych warunkach, co miało miejsce przed upływem 30 dni od zwolnienia
z zasadniczej służby wojskowej, powoduje, iż okres odbywania przez wnioskodawcę zasadniczej służby wojskowej od 22 kwietnia 1975 r. do 8 kwietnia 1977 r. podlega wliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych. Brak jest podstaw do uznania, jakoby ubezpieczony musiał wykazać zatrudnienie w warunkach szczególnych zarówno po,
jak i przed odbywanie zasadniczej służby wojskowej.

Odnosząc się do zakwalifikowania w poczet stażu pracy w warunkach szczególnych także okresu zatrudnienia ubezpieczonego w (...) w B. od dnia 1 sierpnia 1990 r. do 31 grudnia 1990 r., gdy wnioskodawca wykonywał dodatkowo funkcję dyspozytora, wskazać należy, iż ocena Sądu Okręgowego w przedmiotowym zakresie okazała się błędna.

Logicznym oraz zgodnym z zasadami doświadczenia życiowego jest, że obowiązki takie jak: przyjmowanie zadań od usługobiorców i ich rozdysponowywane, dopilnowanie rozładowania wagonów, wystawianie i wypełnianie dokumentów, bieżąca kontrola i nadzór pracy kierowców, operatorów i ładowaczy ( vide: umowa z dnia 1 sierpnia 1990 r. – k. 4 – 6 akt osobowych) A. R. wykonywał w godzinach pracy. Stwierdzenie w tytule umowy, że chodzi o prace niewchodzące w zakres wykonywania normalnych obowiązków służbowych ubezpieczonego, nie implikuje, jak uznał Sąd I instancji, że obowiązki te wykonywane były poza normatywnym czasem pracy, ale jedynie, że nie stanowiły one obowiązków normalnie przypisanych do podstawowego zatrudnienia wnioskodawcy. Skoro zaś praca na stanowisku dyspozytora nie została uznana za pracę w warunkach szczególnych, to jej jednoczesne wykonywanie z zatrudnieniem posiadającym taki charakter, stoi
na przeszkodzie wliczeniu omawianego okresu pracy do stażu pracy w warunkach szczególnych. Niemniej jednak wyłączenie tego 5-miesięcznego okresu ze stażu szczególnego, nie wpływa na prawo ubezpieczonego do żądanego świadczenia. Sąd odwoławczy zwraca przy tym uwagę, że pozwany błędnie wskazuje w apelacji,
że wnioskodawca funkcję dyspozytora pełnił od 1 sierpnia 1990 r. do 31 marca 1992 r. Ustalenia takiego nie poczynił Sąd I instancji. W aktach osobowych ubezpieczonego znajduje się zaś umowa nr (...) z dnia 1 sierpnia 1990 r. wyraźnie stanowiąca, że strony uzgodniły termin zakończenia prac na stanowisku dyspozytora do dnia 31.12.1990 r.
(§ 5 ust. 1). Zapis § 5 ust. 2 umowy wskazywał, że umowę zawiera się na czas ściśle określony – nie dłużej jednak niż do końca roku 1990. Po tym terminie może być przedłużona umowa aneksem. Skoro w aktach osobowych brak jest takiego aneksu, nie ma podstaw
do przyjęcia, że ubezpieczony pełnił funkcję dyspozytora po dniu 31 grudnia 1990 r. Zapis
w świadectwie pracy z dnia 31 marca 1992 r., iż ostatnim stanowiskiem wnioskodawcy było stanowisko dyspozytora, należy uznać za niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy. Świadectwo zostało wystawione przez pracodawcę na podstawie akt osobowych ubezpieczonego, a te – jak wyżej wyjaśniono – nie zawierają żadnego dokumentu potwierdzającego, jakoby A. R. na stanowisku dyspozytora pracował
aż do zakończenia zatrudnienia.

Nie zasługuje na uwzględnienie argumentacja organu rentowego co do okresu zatrudnienia A. R. od 9 kwietnia 1992 r. do 10 grudnia 1992 r. w Zakładzie produkcji (...) w R..

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że w postępowaniu przed sądami pracy
i ubezpieczeń społecznych fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury oraz wysokość tego świadczenia, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Jednocześnie jednak nie ulega wątpliwości, iż muszą to być dowody wiarygodne, nie budzące wątpliwości, spójne
i precyzyjne. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie o prawo do emerytury w wieku obniżonym z uwagi na pracę w szczególnych warunkach musi prowadzić do pewnego ustalenia, że ubezpieczony wykonywał w okresie objętym sporem prace w warunkach szczególnych, zgodnie z definicją art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 1-4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Powyższy pogląd znajduje odzwierciedlenie
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 7 maja 1985 roku (sygn. akt
III UZP 5/85) stwierdził, iż dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy
z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia.

Taka sytuacja ma miejsce w odniesieniu do ostatniego spornego między stronami okresu. Ani stronie, ani Sądowi I instancji nie udało się uzyskać dokumentacji osobowej A. R. z okresu zatrudnienia w (...) w R.. Zasadne zatem było poczynienie ustaleń faktycznych na podstawie dowodów osobowych. Zeznania świadków T. P. oraz S. S. były zaś zgodne co do faktu, iż w (...)
w R. ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako operator dźwigu i cementowozu tj. pracował w warunkach szczególnych. Należy zauważyć,
że pozwany organ rentowy nie podważał oceny tych dowodów dokonanej przez Sąd I instancji, podnosząc jedynie fakt braku dokumentacji osobowej ubezpieczonego
za przedmiotowy okres.

W tym stanie rzeczy, uznając że ubezpieczony legitymuje się okresem pracy
w warunkach szczególnych wynoszącym 16 lat, 8 miesięcy i 4 dni, Sąd Apelacyjny uznał,
że spełnia on wszystkie przesłanki warunkujące możliwość przyznania mu prawa
do emerytury. W konsekwencji Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację pozwanego jako niezasadną, jak w sentencji.

SSA Barbara Mazur SSA Jerzy Andrzejewski SSA Michał Bober