Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa L. M.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 22 stycznia 2016 r., sygn. akt II C 358/15,

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie V. o tyle, że zasądzoną w punkcie I. kwotę 40 000 zł podwyższa do 70 000 (siedemdziesięciu tysięcy) złotych,

b)  w punkcie VIII. o tyle, że orzeczoną nim kwotę 3 198 zł podwyższa do 4 698 (czterech tysięcy sześciuset dziewięćdziesięciu ośmiu) złotych;

2)  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3)  zasądza od powódki na rzecz pozwanego 500 (pięćset) złotych z tytułu części kosztów postępowania apelacyjnego;

4)  nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach 1 500 (tysiąc pięćset) złotych z tytułu części nieuiszczonej opłaty od apelacji, od której powódka była zwolniona i odstępuje od obciążenia powódki pozostałą częścią kosztów sądowych.

Sygn. akt I ACa 353/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki L. M. z tytułu zadośćuczynienia 40.000 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 stycznia 2015r., z tytułu skapitalizowanej renty za okres od kwietnia 2012r. do lutego 2015r. 17.500 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 marca 2015r. oraz rentę w wysokości po 500 złotych od marca 2015r., płatną do 10. dnia każdego miesiąca z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, a w pozostałej części oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Sąd ten ustalił, że małoletnia L. M. jest córką A. M. i J. K., który zginął w wypadku komunikacyjnym w dniu (...) Małoletnia urodziła się (...), jej wychowaniem zajmuje się wyłącznie matka, którą wspiera rodzina, obecnie uczy się w szkole podstawowej, jest dobrze rozwinięta, nie choruje przewlekle, jest inteligentna, szybko się uczy, ma dobre kontakty z rówieśnikami. Matka powódki pielęgnuje pamięć o ojcu, razem odwiedzają jego grób, w domu znajduje się kilka jego zdjęć. Powódka odczuwa brak ojca, zwłaszcza w okresie świąt, np. takich jak Dzień Ojca, jest wówczas smutna i zamknięta w sobie.

J. K. ukończył szkołę zawodową, do chwili śmierci przepracował 18 miesięcy, z czego część w Zakładzie Karnym w W.. Po wyjściu na wolność podjął zatrudnienie na stacji benzynowej, gdzie pracował od stycznia do śmierci, tj. do (...) Powódka nie nabyła prawa do renty rodzinnej po ojcu z uwagi na brak wymaganego okresu zatrudnienia.

W dniu 27 listopada 2014r. matka powódki zgłosiła pozwanemu szkodę w związku ze śmiercią J. K. i domagała się przyznania L. M. 250.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia i 30.000 złotych z tytułu odszkodowania. Decyzją z 26 stycznia 2015r. pozwany przyznał powódce 10.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia, w oparciu o przepis art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c., oraz 10.000 złotych z tytułu odszkodowania za znaczne pogorszenie się jej sytuacji życiowej. Nadto pismem z 28 stycznia 2015r. powódka wniosła o przyznanie jej renty w wysokości po 500 złotych miesięcznie od lutego 2012r. lecz pozwany odmówił przyznania tego świadczenia.

Ponieważ zasada odpowiedzialności pozwanego nie była kwestionowana, Sąd Okręgowy stwierdził, że podstawę dochodzonego roszczenia z tytułu zadośćuczynienia stanowi przepis art. 448 k.c. w związku z art. 23 i 24 k.c. Podniósł, że powódka na skutek śmierci J. K. pozbawiona została możliwości wychowywania się w pełnej rodzinie, albowiem mimo że w dacie jej poczęcia rodzice nie pozostawali w związku małżeńskim i nie zamieszkiwali wspólnie, mieli jednak plany na wspólną przyszłość. Nadto śmierć J. K. pozbawiła powódkę możliwości poznania ojca, nie może z nim spędzać czasu jak inne dzieci, cieszyć się wspólnie z nim ze świąt, zapraszać do szkoły na Dzień Ojca, Święto Rodziny, co powoduje poczucie smutku. Gdyby nie tragiczna, przedwczesna śmierć ojca, byłby on dla powódki wsparciem.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, odpowiednią kwotą z tytułu zadośćuczynienia we wskazanych okolicznościach jest 50.000 złotych. Dalej idące żądanie uznał Sąd za wygórowane z uwagi na to, że utrata ojca nastąpiła jeszcze przed narodzinami powódki wobec czego jej ból i cierpienia należy oceniać inaczej niż osoby, która znała ojca i miała z nim codzienny kontakt. Przyznane zadośćuczynienie, dosądzenie kwoty 40.000 złotych, oznacza że nie jest ono wygórowane, spełnia swoją funkcję kompensacyjną i odpowiada doznanej krzywdzie. Odsetki ustawowe Sąd zasądził od 1 stycznia 2015r. na podstawie art. 455 k.c. i 481 § 2 ² k.c.

Powództwo w części obejmującej zapłatę 20.000 złotych z tytułu odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej powódki, jako nieuzasadnione, uległo oddaleniu. W ocenie Sądu, powódka domagając się na podstawie art. 446 § 3 k.c. odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej oraz renty alimentacyjnej uzasadniała to tymi samymi okolicznościami, tj. że ojciec byłby zobowiązany do jej utrzymywania, zaspokajania potrzeb. Powódka nie wykazała wszakże by szkoda polegająca na utracie ojca miała charakter majątkowy i była związana ze znacznym pogorszeniem się jej sytuacji, która nie została zrekompensowana przyznanym zadośćuczynieniem i rentą alimentacyjną.

Sąd pierwszej instancji uznał natomiast, że zaistniały podstawy do przyznania powódce renty alimentacyjnej wynikającej z treści art. 446 § 2 k.c. albowiem zmarły ojciec w dacie śmierci pozostawał w zatrudnieniu. Żądana kwota 500 złotych z tytułu renty odpowiada udziałowi kosztów związanych z jej utrzymaniem, które ponosiłby ojciec. Z tych przyczyn Sąd w punkcie II zaskarżonego wyroku zasądził rentę skapitalizowaną za okres od kwietnia 2012r. do lutego 2015r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 marca 2015r., a w punkcie III za dalszy okres po dokonaniu zgłoszenia tego żądania, płatną począwszy od marca 2015r. do stycznia 2016r., zaś w punkcie IV orzekł o rencie bieżącej, ustalając termin płatności do 10. dnia każdego miesiąca. O odsetkach za opóźnienie rozstrzygnął na podstawie art. 455 k.c., 817 k.c. i 481 k.c.

Sąd, mając na uwadze wynik procesu, orzekł o kosztach postępowania zgodnie z art. 100 zdanie pierwsze k.p.c. oraz art. 113 ust. 1 i 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka L. M..

Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c. i 23 k.c. przez dokonanie ich błędnej wykładni polegającej na przyznaniu powódce nieodpowiedniej sumy, z tytułu zadośćuczynienia oraz art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolne przyjęcie, że powódka nie udowodniła, iż utrata ojca w jej przypadku mogłaby mieć charakter materialny, co spowodowało naruszenie art. 446 § 3 k.c. i uznanie, że śmierć J. K. nie doprowadziła do znacznego pogorszenia się jej sytuacji życiowej, a w konsekwencji oddalenia powództwa o odszkodowanie.

W oparciu o tę podstawę powódka domagała się zmiany zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości, a to: zasądzenia na jej rzecz dalszej kwoty 80.000 złotych z tytułu zadośćuczynienia i 20.000 złotych z tytułu odszkodowania wraz z odsetkami ustawowymi od 1 stycznia 2015r. oraz zasądzenia kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki jest częściowo uzasadniona w zakresie żądania obejmującego zadośćuczynienie natomiast odnośnie do odszkodowania skutku odnieść nie może.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu pierwszej instancji dotyczące śmierci ojca małoletniej powódki J. K. w dniu (...), braku podstaw do przyznania jej renty rodzinnej oraz zasady odpowiedzialności pozwanego za skutki tego wypadku komunikacyjnego.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego Sąd Apelacyjny zauważa, że zgodnie z art. 448 k.c., podobnie jak w przypadku art. 445 § 1 k.c., zakres krzywdy poszkodowanego pozostawiony jest do oceny tzw. prawu sędziowskiemu. Oznacza to, że określenie wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę stanowi istotne uprawnienie sądu merytorycznie rozstrzygającego sprawę w pierwszej instancji. Oczywiście swobody tej nie można utożsamiać z dowolnością. Pomimo braku w ustawie szczegółowych kryteriów w oparciu o które należy dokonywać oceny zasadności przyznania zadośćuczynienia i jego wysokości – poza stwierdzeniem, że suma zadośćuczynienia ma być odpowiednia – judykatura wykształciła powszechnie akceptowane zasady orzekania w tym przedmiocie. Jednym, z podstawowych kryteriów jest odniesienie okoliczności wpływających na wysokość zadośćuczynienia, jak i ich oceny do każdego indywidualnego przypadku i konkretnej osoby poszkodowanej.

W myśl powszechnie akceptowanego w judykaturze poglądu, wyrażonego m.in. przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 listopada 2009r., sygn. akt ICK 219/04, korygowanie przez sąd drugiej instancji zasądzonego zadośćuczynienia może być aktualne tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie. W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji dokonał rozważenia wszystkich okoliczności, które miały wpływ na rozmiar krzywdy powódki w zakresie w jakim wynikało to z materiału procesowego sprawy. Wyciągnął jednak nie w pełni prawidłowe wnioski co do zakresu krzywdy w rozumieniu art. 448 k.c. w związku z art. 23 k.c. i 24 k.c.

Poczucie straty, żalu, osamotnienia i wywołane nimi cierpienia psychiczne są elementami składającymi się na ogólny zakres krzywdy związanej ze śmiercią osoby bliskiej. Poczucie żalu jest tym elementem zakresu krzywdy, który ze swej istoty jest niezmierzalny. Pozostając jednak w związku z pozostałymi elementami krzywdy pozwala na ocenę zakresu cierpień i ich skutków na podstawie obiektywnych okoliczności. Można do nich zaliczyć zdolność do samodzielnego poradzenia sobie z procesem przeżywania żałoby czy też stopień zakłóceń w zakresie do możliwości normalnego funkcjonowania.

Powódka nie znała swojego ojca, gdyż urodziła się siedem miesięcy po jego śmierci. Dorasta w rodzinie matki, która sprawuje nad nią opiekę i dba o pamięć swojego zmarłego partnera, ojca powódki. Nie utrzymuje kontaktów z rodziną ojca pomimo bliskiego zamieszkiwania na tym samym osiedlu. Trafnie stwierdził Sąd Okręgowy, że śmierć członka najbliższej rodziny jest niepowetowaną stratą. Powódka nie odczuła tego bezpośrednio, gdyż nie znała swojego ojca, lecz brak ten towarzyszy jej w życiu codziennym i występować będzie w przyszłości, gdy nie będzie mogła liczyć na jego wsparcie psychiczne przy podejmowaniu ważnych wyborów życiowych, zawodowych czy też oczekiwać akceptacji z dokonanych osiągnięć. Poczucie straty i żalu po utracie ojca wywoływać będzie ujemne przeżycia i nawracające poczucie krzywdy.

W konsekwencji tych rozważań Sąd Apelacyjny ocenił, że zasądzona przez Sąd pierwszej instancji kwota zadośćuczynienia nie jest adekwatna do zakresu krzywdy jakiej doznała małoletnia powódka w wyniku śmierci ojca i przy uwzględnieniu wypłaconej już z tego tytułu kwoty 10.000 złotych, powinna być podwyższona do 70.000 złotych. Odpowiednim zadośćuczynieniem w rozumieniu art. 448 k.c. jest bowiem suma 80.000 złotych.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, z mocy art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w punkcie V.

Dalej idące żądanie apelacji nie zasługuje na uwzględnienie.

Jak już wcześniej wskazano, powódka nie przeżyła bezpośrednio żałoby po ojcu, a jego brak zastąpiła jej matka i jej rodzina. Powódka rozwija się prawidłowo, nie wymaga pomocy pedagoga ani psychologa, nie pyta często o ojca, chodząc na cmentarz odwiedza zarówno grób ojca jak i babci oraz dziadka (zeznania świadka M. M., nośnik zawierający nagranie z rozprawy w dniu 8 stycznia 2016r., k. 141).

Z zeznań matki powódki A. M. wynika, że na razie powódce nie brakuje ojca, zwłaszcza że w środowisku w którym przebywa jest dużo rodzin bez ojca, a zarówno ona jak i J. K. także wychowywali się bez ojca (nośnik, k. 141).

W tych warunkach nie można podzielić zawartych w apelacji twierdzeń jakoby małoletnia powódka odczuwała brak ojca czy też sygnalizowała najbliższym, że czuje się gorsza z powodu jego braku. Jej wizyty na cmentarzu w towarzystwie matki poprzedzane są wcześniejszym pobytem w kościele i odwiedzeniem grobów pozostałych członków rodziny (zeznania A. M., k. – 141).

Brak jest także podstaw do uwzględnienia apelacji obejmującej żądanie zasądzenia stosownego odszkodowania w oparciu o przepis art. 446 § 3 k.c. Podnieść należy, iż dla przyznania takiego odszkodowania konieczne jest znaczne pogorszenie sytuacji życiowej członka rodziny zmarłego, na co wszakże nie wskazuje przedstawiony przez stronę powodową materiał procesowy sprawy. Powódka wychowuje się w rodzinie matki, może liczyć na pomoc babci, G. M. i cioci M. M.. Babcia wspiera także powódkę i jej matkę finansowo (zeznania świadka G. M., nośnik, k. 141). Wbrew odmiennym wywodom apelacji śmierć ojca nie wywołała u powódki uczucia osamotnienia, trudności życia codziennego, ani nie spowodowała braku wsparcia ze strony bliskich jej osób. Jak wynika z przywołanych wyżej zeznań jej matki A. M., powódka przebywa w środowisku, w którym jest dużo rodzin bez ojca, co nie wywołuje u niej dodatkowego poczucia krzywdy, jej sytuacja życiowa nie kształtowała się też w zależności od zmarłego ojca.

Brak jest zatem podstaw do podzielenia prezentowanego w apelacji stanowiska jakoby śmierć J. K. diametralnie zmieniła sytuację życiową małoletniej powódki, a w szczególności spowodowała osłabienie jej energii życiowej czy też trudności w życiu codziennym.

Wobec tego apelacja nie powołuje okoliczności, które uzasadniałyby podwyższenie należnego powódce zadośćuczynienia ponad łączną kwotę 80.000 złotych, ani też zasądzenia na jej rzecz odszkodowania.

Z powyższych względów apelacja w pozostałym zakresie ulec musiała oddaleniu, o czym orzekł Sąd Apelacyjny z mocy art. 385 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za pierwszą instancję, mimo podwyższenia zadośćuczynienia o kwotę 30.000 złotych, uzasadnia przepis art. 100 zdanie pierwsze k.p.c. bowiem powódka utrzymywała się ze swoim roszczeniem w 57,3 %.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono natomiast po myśli art. 102 k.p.c. zasądzając od powódki na rzecz pozwanego tylko ich część, a to z uwagi na rodzaj i charakter sprawy oraz sytuację majątkowo-rodzinną powódki. Apelacja powódki była skuteczna tylko w 30% lecz zasądzenie kosztów postępowania w pełnej wysokości spowodowałoby uszczerbek w zasadzonym na jej rzecz zadośćuczynieniu i rencie która przeznaczona jest na zaspokojenie bieżących potrzeb życiowych.

Orzeczenie o kosztach na rzecz Skarbu Państwa wynika z treści art. 113 ust. 1 i 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Tak też orzekł Sąd Apelacyjny w sentencji.