Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 września 2016 r. w Gdańsku

sprawy E. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji E. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 lutego 2016 r., sygn. akt VIII U 1675/15

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Maria Sałańska - Szumakowicz SSA Alicja Podlewska SSA Małgorzata Gerszewska

Sygn. akt III AUa 733/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony E. C. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 13 listopada 2015 r., którą to decyzją pozwany odmówił mu przyznania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2016r. poz. 887 – dalej: ustawa”) z uwagi na to, iż ubezpieczony udowodnił jedynie 24 lata, 11 miesięcy, 17 dni okresów składkowych i nieskładkowych na dzień 31 grudnia 1998r., zamiast wymaganych 25 lat.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na odwołanie domagał się oddalenia Wyjaśnił, iż nie uwzględnił do stażu ubezpieczeniowego skarżącego spornego okresu od 1 września 1970 r. do dnia 31 grudnia 1972 r., w którym wg ubezpieczonego był on zatrudniony w Państwowym Ośrodku (...) w P., ponieważ nie przedłożył on żadnych dowodów na okoliczność pracy w tym okresie tj. świadectwa pracy, wpisu
w legitymacji ubezpieczeniowej, umowy o naukę zawodu. Złożył jedynie oświadczenie oraz pisemne zeznania świadków.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 15 lutego 2016 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego (sygn. akt VIII U 1675/15).

W wygłoszonym uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy podał, iż „oddalił dowód z zeznań świadków, ponieważ ubezpieczony wyjaśnił, iż od września 1970 r. do grudnia 1972 r. był uczniem przyzakładowej szkoły Państwowego Ośrodka (...) w P. i odbywał jedynie praktyki szkolne w Państwowym Ośrodku (...)”. Zdaniem Sądu I instancji „nie można potraktować tego okresu nauki jako okresu pracy, ponieważ ubezpieczony był uczniem szkoły przyzakładowej”. Zdaniem Sądu wniosek ten jest tym bardziej uzasadniony,
iż wnioskodawca podał w życiorysie, iż ukończył szkołę podstawową w 1970 r.,
a gdy ukończył osiemnasty rok życia - ukończył kurs kierowców ciągnikowych. W kwestionariuszu osobowym ubezpieczony podał również, że od 1974 r. do 1979 r. wykonywał pierwszą pracę w Ż., jako kierowca ciągnika. W kwestionariuszu nie wymienił natomiast zatrudnienia wykonywanego w Państwowym Ośrodku (...). Sąd Okręgowy podsumował, że E. C. uczył się zawodu w okresie od 1 września 1970 r. do 31 grudnia 1972 r. i nie był to okres zatrudnienia.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, zarzucając naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na treść wyroku, a to naruszenie art. 468 § 1 i 2 k.p.c. w związku z art. 217 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. i art. 240 § 1 k.p.c. poprzez odstąpienie od przesłuchania zaprezentowanych przez ubezpieczonego świadków i bezpodstawne przyjęcie jakoby ubezpieczony miał przyznać, że od września 1970 r. do grudnia 1972 r. był on tylko uczniem szkoły zawodowej, podczas gdy w okresie tym był on nie tylko uczniem szkoły zawodowej, lecz młodocianym pracownikiem uczęszczającym do szkoły dwa lub trzy dni w tygodniu, a w pozostałe dni pracującym w zakładzie pracy
na podstawie umowy o pracę - przyuczenia do zawodu i to w sytuacji gdy Sąd I instancji obowiązany był do podjęcia z urzędu wszelkich czynności mających na celu pełne wyjaśnienie tego, czy w spornym okresie ubezpieczony był młodocianym pracownikiem czy tylko uczniem szkoły zawodowej.

Podnosząc powyższy zarzut ubezpieczony wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego jako części kosztów procesu, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 13 listopada 2015 r. i przyznanie ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury oraz zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych. Nadto ubezpieczony wniósł o przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodu z zeznań świadków, pominiętego przez Sąd Okręgowy oraz dowodu z przesłuchania ubezpieczonego w charakterze strony na okoliczność, że w okresie od września 1970 r. do grudnia 1972 r. był on młodocianym pracownikiem uczęszczającym do szkoły, a w pozostałe dni - pracującym w zakładzie pracy i otrzymującym wynagrodzenia za pracę.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono nadto, iż uzasadnienie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego jest na tyle lakoniczne, że trudno jest postawić mu dalej idące zarzuty i utrudniać będzie to kontrolę instancyjną Sądowi II instancji. Z uzasadnienia apelacji wynika także zarzut naruszenia art. 217 § 3 k.p.c. Ubezpieczony podniósł, iż Sąd I instancji błędnie uznał sprawę za dostatecznie wyjaśnioną, co skutkowało nieuprawnionym oddaleniem wniosków dowodowych strony.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

Tzw. uzasadnienie wygłoszone wprowadzono do postępowania cywilnego ustawą z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2014 r., poz. 1296). Zgodnie z art. 328 § 1 ¹ k.p.c., jeżeli przebieg posiedzenia jest utrwalany za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, uzasadnienie może być wygłoszone po ogłoszeniu sentencji wyroku i utrwalone za pomocą tego urządzenia, o czym przewodniczący uprzedza przed wygłoszeniem uzasadnienia; w razie wygłoszenia uzasadnienia na posiedzeniu nie podaje się odrębnie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia.

Podkreślić należy, iż także uzasadnienie wygłoszone przez sąd na podstawie art. 326 § 3 1 k.p.c. powinno zawierać wszystkie elementy wskazane w art. 328 § 2 k.p.c. (zob. też uzasadnienie projektu ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r., Sejm VII kadencji, druk nr (...)).

Stosownie do art. 328 § 2 kpc, uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia wymogów z art. 328 § 2 kpc. Ustalenia faktyczne sprowadzają się do konstatacji Sądu Okręgowego, iż ubezpieczony był uczniem szkoły przyzakładowej i w Państwowym Ośrodku (...) odbywał jedynie praktyki szkolne. Sąd nie wyjaśnił podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a podkreślić należy, iż to prawo materialne wyznacza okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia i dowodzenia. Uzasadnienie nie zawiera oceny materiału dowodowego. Reasumując, naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez Sąd I instancji jest na tyle wadliwie, że uniemożliwia przeprowadzenie instancyjnej kontroli prawidłowości zaskarżonego wyroku.

Przypomnieć też należy stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 24 maja 2012 r., III CZP 77/11 (OSNC 2012, nr 11, poz. 123), które Sąd Apelacyjny w pełni podziela. Sąd Najwyższy wyjaśnił wówczas, usuwając występujące w tym zakresie wątpliwości, że uzasadnienie wyroku - określane wówczas w treści normatywnej art. 324 § 1 k.p.c. jako zasadnicze powody rozstrzygnięcia - powstaje już w czasie narady; ustne podanie motywów (art. 326 § 3 k.p.c.), sporządzenie uzasadnienia na piśmie (art. 328 § 1 k.p.c.) oraz jego podpisanie (art. 330 § 1 k.p.c.) są czynnościami podejmowanymi ex post, stanowiącymi tylko powtórzenie (utrwalenie) uzasadnienia uzgodnionego i przyjętego wcześniej, przed wydaniem i ogłoszeniem wyroku. Inaczej mówiąc, uzasadnienie orzeczenia, jako intelektualne i prawne podłoże decyzji sądowej, istnieje już w chwili jej podejmowania, a następnie - przez wygłoszenie i spisanie - podlega ujawnieniu i formalnoprawnej materializacji, stając się w ten sposób samoistnym aktem jurysdykcyjnym. W związku z tym, skoro przekonująco wyjaśniono, że uzasadnienie istnieje już w chwili wydawania orzeczenia i przez to stwarza możliwość wpływu jego wad na treść rozstrzygnięcia, w judykaturze jednomyślnie już przyjęto, iż zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być podłożem zarówno apelacji, jak i skargi kasacyjnej (por. także np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CSK 293/12, OSNC 2013, nr 12, poz. 148). W uzasadnieniu postanowienia z dnia 18 listopada 2015r., III CSK 237/15, Sad Najwyższy wyjaśnił, iż przedstawiona argumentacja zachowuje aktualność także w odniesieniu do tzw. uzasadnienia wygłoszonego. „Należy zatem przyjąć, że także w razie uzasadnienia wygłaszanego istnieje ono już w chwili wydawania orzeczenia i przez to stwarza możliwość wpływu jego wad na treść rozstrzygnięcia”.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca E. C. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 32 tej ustawy, w szczególności – czy legitymuje się 25-letnim stażem zatrudnienia.

Ubezpieczony twierdzi, iż w okresie od września 1970 r. do grudnia 1972r. był pracownikiem młodocianym i okres tego zatrudnienia winien być mu doliczony do ogólnego stażu ubezpieczeniowego wymaganego do nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy.

Przepisy ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. z 1958 r. Nr 45, poz. 226 ze zm.), zobowiązywały młodocianych, zatrudnionych przez zakłady pracy, do dokształcania się do ukończenia 18 roku życia, w trybie przewidzianym rozporządzeniem Ministra Oświaty z dnia 14 lutego 1959 r. w sprawie dokształcania oraz kontroli nauki zawodu młodocianych zatrudnionych w zakładach pracy (Dz. U. z 1959 r. Nr 17, poz. 99). Obowiązek dokształcania się do czasu ukończenia 18 roku życia przez młodocianych zatrudnionych w zakładach pracy – jak stanowi § 3 rozporządzenia wykonawczego – powinien być wykonywany przez uczęszczanie do zasadniczych szkół zawodowych dla pracujących i innych szkół zawodowych, ośrodków dokształcania zawodowego i szkół ogólnokształcących oraz na kursy. Co istotne, zgodnie z art. 10 ww. ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. okresy nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy oraz wstępnego stażu pracy są okresami zatrudnienia.

W świetle powyższych regulacji normatywnych fakt, iż E. C. potwierdził, iż był uczniem szkoły przyzakładowej nie wyklucza ustalenia, że został on przyjęty w spornym okresie przez zakład pracy na naukę zawodu, bądź w celu przyuczenia do określonej pracy, co dawałoby podstawę do zakwalifikowanie tego okresu jako okresu zatrudnienia. Innymi słowy, przyznany fakt odbywania w szkole nauki przez ubezpieczonego nie wystarcza do ustalenia – jak to przyjął Sąd I instancji – iż w ww. okresie E. C. nie był uczniem nauki zawodu stosownie do powołanej ustawy z 2 lipca 1958r.

Materiał dowodowy zgromadzony w aktach pozwanego, nie daje żadnych podstaw do poczynienia ustaleń faktycznych co do spornej kwestii. W konsekwencji nieuwzględnienie przez Sąd I instancji wniosków dowodowych ubezpieczonego o przesłuchanie wskazanych świadków na okoliczność jego zatrudnienia w spornym okresie, uniemożliwiło poczynienie ustaleń faktycznych w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia sprawy i rozpoznanie istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd I instancji jest podstawą uchylenia wyroku stosownie do art. 386 § 4 kpc.

Nadto, w sytuacji, gdy wydanie wyroku przez Sąd odwoławczy wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, Sąd ten uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 kpc). Taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie. W aktach sprawy brak bowiem materiału dowodowego, który pozwalałby na stanowcze rozstrzygnięcie, jaki status miał E. C. w spornym okresie (tj. uczeń odbywający praktyki w szkole, czy pracownik dokształcający się w szkole), a tym samym, czy spełnia jedyną sporną przesłankę – 25 letniego stażu ubezpieczeniowego na dzień 31 grudnia 1998r.

Zarzut naruszenia art. 468 § 1 i 2 k.p.c. jest nieskuteczny , skoro Sąd I instancji przeprowadził postępowanie wyjaśniające. Inną rzeczą jest jakość tego przesłuchania.

Nie zasługuje na uwzględnienie także zarzut naruszenia art. 217 § 1 k.p.c., albowiem przepis ten – jako adresowany do stron postępowania – nie może zostać naruszony przez sąd.

Zasadne okazały się natomiast, ze wskazanych powyżej względów, zarzuty naruszenia art. 240 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz wynikający z uzasadnienia apelacji zarzut naruszenia art. 217 § 3 k.p.c. Przedwczesne uznanie przez Sąd Okręgowy sprawy za dostatecznie wyjaśnioną skutkowało bowiem niezasadnym oddaleniem wniosków dowodowych.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą Sądu I Instancji będzie ustalić, na podstawie dowodów zaoferowanych przez ubezpieczonego, czy w spornym okresie E. C. był młodocianym pracownikiem (...) w P., zatrudnionym na zasadach wynikających z przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy.

Sąd Okręgowy winien rozważyć potrzebę zwrócenia się do Fabryki (...) Sp. z o.o. w P. o informację: czy spółka jest następcą prawnym Państwowego Ośrodka (...) w P., czy dysponuje dokumentacją byłych pracowników (...) w P., w tym pracowników młodocianych (z pisma z dnia 09 października 2015r. k. 28 akt ZUS, wynika jedynie, iż spółka (...) nie posiada dokumentacji pracowniczej E. C.), ewentualnie gdzie znajdują się akta osobowe pracowników (...) w P., czy przy (...) w P. funkcjonowała w latach 70-tych XX w. szkoła przyzakładowa i gdzie znajduje się dokumentacja uczniów tej szkoły.

Sąd I instancji winien również rozważyć konieczność zwrócenia się do właściwego miejscowo kuratorium oświaty o informację, czy w latach 70-tych XX w., przy Państwowym Ośrodku (...) w P., funkcjonowała szkoła przyzakładowa, a jeśli tak – czy kuratorium dysponuje listą jej uczniów, dokumentacją dotyczącą ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy dopuści też inne dowody, których potrzeba powołania wyniknie w toku postępowania, a następnie na podstawie wszystkich zebranych w sprawie dowodów dokona pełnej i wszechstronnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego. Dopiero taka analiza pozwoli bowiem Sądowi Okręgowemu na prawidłową ocenę merytorycznej zasadności zaskarżonej decyzji organu rentowego.

Uznając, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, stan faktyczny sprawy nie został w pełni wyjaśniony i konieczne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości, a także uwzględniając wadliwość uzasadnienia, na mocy art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.

SSA Alicja Podlewska SSA Małgorzata Gerszewska SSA Maria Sałańska - Szumakowicz