Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 08 września 2016 roku

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze VI Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Marek Witczak ( spr .)

Sędziowie: SSO Joanna Klimek-Zielińska, del. SSR Michał Wołowicz

Protokolant: Magdalena Jaworska- Gontowiuk

po rozpoznaniu w dniu 08 września 2016 roku w Zielonej Górze

na rozprawie

sprawy z powództwa D. W.

przeciwko Skarbowi Państwa-Aresztowi Śledczemu w N.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Nowej Soli

z dnia 12 maja 2016r; w sprawie sygn. akt I C 291/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 3 w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 116,40 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  w pozostałej części apelację pozwanego oddala;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 36,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej.

SSO J. Z. SSO M. W. SSR (del.) M. W.

Sygn. akt VI Ca 465/16

UZASADNIENIE

Powód D. W. wniósł przeciwko Skarbowi Państwa - Aresztowi

Śledczemu w N. pozew o zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie 20.000 zł oraz

kosztów postępowania. W uzasadnieniu podał, iż w 2013 r. został przewieziony do Aresztu

Śledczego w N. z W. i osadzony w celi nr 111, która była w krytycznym

stanie. Na ścianie były duże skupiska pleśni, ze ściany obok umywalki odpadał tynk, a na

suficie była pleśń, jedno okno było zabite śrubami na stałe, a w spodzie okien były takie

dziury, że dłoń przechodziła na zewnątrz. Dodatkowo powód został pogryziony przez

pluskwy, w tym także na celi 105. W styczniu 2015 r. powód znowu został przewieziony do

Aresztu Śledczego w N. i osadzony w celi 103, gdzie także panował brud, gdyż w

celi mieszkalnej w kąciku sanitarnym nie było w ogóle wentylacji. Po interwencji Sanepidu z

N. cela została poddana remontowi i zamknięta dla skazanych. Powód został

przeniesiony do celi 104, gdzie panował jeszcze większy brud a wentylacja była zatkana. To

w konsekwencji czyni jego żądanie zasadnym.

W odpowiedzi na pozew pozwany Skarb Państwa - Areszt Śledczy w N.

wniósł o oddalenie powództwa w całości i obciążenie powoda kosztami procesu, w tym

kosztami zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu pozwany podał, iż w zakresie warunków

bytowych powód miał zapewnione wszystko, co jest przewidziane obowiązującymi

przepisami. Cele mieszkalne w pozwanym Areszcie są w dobrym stanie technicznym, ściany i

podłogi są niszczone przez osadzonych, dlatego w miarę możliwości każdego roku cele są

remontowane, a zgłaszane przez osadzonych usterki są usuwane na bieżąco. W roku 2012 we

wszystkich celach mieszkalnych wymieniono instalację wodno-kanalizacyjną wraz z

wyposażeniem. W roku 2014 wymieniono na nowe okna we wszystkich celach mieszkalnych.

Areszt Śledczy w N. w ciągu każdego roku jest kilkakrotnie kontrolowany przez

Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego. Nie wykazano zagrzybienia cel

mieszkalnych. Na podstawie przeprowadzonych kontroli w dniach 12 i 30 maja 2014 r.

wydano decyzję nakazującą m.in. doprowadzenie do właściwego stanu technicznosanitarnego

brudnych, zakurzonych, z ciemnym nalotem ścian i sufitów w celach. 27 stycznia

i 27 października 2015 r. dokonano kontroli sprawdzającej realizację nałożonych na

pozwanego, decyzją z dnia 23 czerwca 2014 r., obowiązków. Obowiązki te zostały wykonane

w całości. Pozwany przyznał, że w niektórych celach wentylacja kącika sanitarnego nie była

podłączona bezpośrednio do instalacji kanałów wentylacyjnych wentylacji grawitacyjnej. Na

polecenie Sanepidu kratki wentylacyjne z kącików sanitarnych w celach 103, 105 i 106

zostały podłączone na stałe do kanałów wentylacji grawitacyjnej. Dalej pozwany podniósł, że

każde pojawienie się w celach lub innym miejscu na terenie Aresztu Śledczego w N.

zagrożenia higieniczno - sanitarnego w postaci pluskiew lub innych insektów, zgłoszone

przez osadzonych, służbę zdrowia czy też funkcjonariuszy z innych działów służby, jest

natychmiast eliminowane przez wykonanie zabiegów dezynsekcyjnych lub dezynfekcyjnych.

To skutkuje niezasadnością żądania powoda.

Wyrokiem z dnia 12 maja 2016 r., wydanym w sprawie sygn. akt I C 291/15, Sąd

Rejonowy w N. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Aresztu Śledczego w

N. na rzecz powoda D. W. kwotę 600 zł (pkt l), w pozostałej części

powództwo oddalił (pkt 2) oraz nie obciążył powoda kosztami (pkt 3). (k.-115)

W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd I instancji ustalił, iż powód D. W.

przebywał w Areszcie Śledczym w N. w dniach od 20.11.2013 r. do 02.04.2014 r.

oraz w dniach od 29.01.2015 r. do 05.08.2015 r. Przed osadzeniem powoda w Areszcie

Śledczym w N. została wystawiona mu (...),

w której wskazano, iż jest zdrowy oraz jest zdolny do transportu. Powód D. W. w

Areszcie Śledczym w N. przebywał w następujących celach:

- cela nr 111 od dnia 20.11.2013 r. do dnia 09.01.2014 r.;

- cela nr 113 od dnia 09.01.2014 r. do dnia 13.01.2014 r.;

- cela nr 105 od dnia 13.01.2014 r. do dnia 02.03.2014 r.;

- cela nr 103 od dnia 29.01.2015 r. do dnia 26.02.2015 r.;

- cela nr 104 od dnia 26.02.2015 r. do dnia 20.04.2015 r.;

- cela nr 32 od dnia 20.04.2015 r. do dnia 11.05.2015 r.;

- cela nr 104 od dnia 11.05.2015 r. do dnia 14.07.2015 r.;

- cela nr 108 od dnia 14.07.2015 r. do dnia 24.07.2015 r.;

- cela nr 106 od dnia 24.07.2015 r. do dnia 05.08.2015 r.

Powód D. W. został ukąszony przez pluskwy podczas osadzenia w celi nr

111 tj., w której przebywał od dnia 20.11.2013 r. do dnia 09.01.2014 r. wraz z innymi

osadzonymi. Z tych przyczyn powód zapisał się do lekarza pracującego w Areszcie Śledczym

w N., co zostało odnotowane w jego książce zdrowia w dniu 27 grudnia 2013 r.,

gdzie umieszczono zapis rozpoznanie: .Pogryziony przez pluskwy". W dniu 30 grudnia 2013

r. zapisano zalecenie: "Dezynsekcja celi".

W okresie przebywania powoda w Areszcie Śledczym w N. pozwany miał

zawartą umowę z dnia 5 maja 2014 r. z M. S. prowadzącym działalność

gospodarczą pod firmą (...) M. S. z siedzibą w Ż., który zobowiązał się

m.in. do przeprowadzania zabiegów deratyzacji, dezynsekcji i dezynfekcji przy użyciu

odpowiednich i dopuszczonych do stosowania przez Ministerstwo Zdrowia środków

własnych, sprawowania na całym terenie obiektu stałego dozoru sanitarnego pod względem

ochrony przed gryzoniami i insektami, przeprowadzania jeden raz w miesiącu dezynfekcji

wskazanych przez Zamawiającego poduszek, materacy i obuwia. Z przeprowadzonych

zabiegów sporządzany był protokół.

W dniu 03.01.2014 r. przeprowadzono dezynsekcję cel 105, 111 i 113.

Wszystkie cele w Areszcie Śledczym w N. posiadają wydzielony trwałymi

ścianami, zamykany na drzwi kącik sanitarny, w którym znajduje się toaleta. W każdej celi

zapewniona jest wentylacja grawitacyjna. W celach wieloosobowych nr 103, 105 i 106 w

wydzielonych kącikach sanitarnych w okresie objętym pozwem nie było otworu

wentylacyjnego. Kwestia wentylacji kącika sanitarnego i cel rozwiązana była w ten sposób,

że kratka wentylacyjna znajdowała się przy ścianie z kącikiem sanitarnym przy suficie, a w

ścianie kącika znajdował się otwór umożliwiający odpływ powietrza z kącika do kratki

wentylacyjnej. W połowie 2015 r. na skutek zaleceń Sanepidu zostały we wskazanych celach

2

wykonane bezpośrednie połączenia kratki wentylacyjnej z kącikiem sanitarnym, zamurowano

otwór w ścianie, a kącik z kratką został połączony kanałem wentylacyjnym.

Na zlecenie pozwanego Zakład Usług (...), prowadzony przez Mistrza

Kominiarskiego A. D., przeprowadza okresowe kontrole przewodów

kominowych, spalinowych i wentylacyjnych w Areszcie. Przeprowadzone w dniach

24.09.2013 r., 03.10.2014 r., 02.10.2015 r. kontrole wykazały ich drożność.

O czystość cel i toalet dbają osadzeni, którzy okresowo otrzymują stosowne środki

czystości.

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w N. decyzją z dnia 23.06.2014 r.

nakazał doprowadzić do właściwego stanu techniczno-sanitarnego brudne, zakurzone z

ciemnym nalotem i ubytkami farby ściany i sufity w pomieszczeniu mieszkalnym wraz z

kącikiem sanitarnym w celi nr 104.

Po przeprowadzonych kontrolach, protokołami z dni 27.01.2015 r., 27.10.2015 r.

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w N. potwierdził wykonanie przez

Areszt Śledczy w N. zaleceń wydanych w decyzji z dnia 23.06.2014 r.

W miarę możliwości finansowych, technicznych i organizacyjnych cele, w tym m.in.

cele, w których przebywał powód nr 103, 104, 105, 106, 111, były odnawiane sukcesywnie,

były malowane ściany, na podłogach kładziono płytki podłogowe ceramiczne. W 2014 r.

wszystkie okna w celach wymieniono na plastikowe.

Sąd na podstawie powyższych ustaleń faktycznych zważył, iż powództwo zasługuje

na uwzględnienie w części.

W związku z tym, że powód domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa

zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych spowodowanego bezprawnym zachowaniem

strony pozwanej, sąd I instancji wskazał, iż materialnoprawna podstawa rozstrzygnięcia

przedmiotowego sporu tkwi w przepisach konstytucyjnych i art. 417 k.c. oraz art. 23 i art. 24

w zw. z art. 448 k.c.

Sąd przywołał art. 30 Konstytucji RP oraz art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę

Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U.

1977 r., Nr 38, poz. 167 i 169), a także art. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw

Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 grudnia 1950 r., ratyfikowany przez Polskę w

1993r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 z późno zm.)

Sąd I instancji wskazał, iż za utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznać

trzeba stanowisko, zgodnie z którym dochodzący roszczenia o zadośćuczynienie na

podstawie art. 448 k.c. w związku z naruszeniem dóbr osobistych, a w szczególności godności

odbywającego karę pozbawienia wolności w warunkach niehumanitarnych, nie jest obciążony

wykazaniem bezprawności naruszenia.

Sąd stwierdził, że w przedmiotowej sprawie powód podczas pobytu w Areszcie

Śledczym w N. w grudniu 2013 r. przebywając w celi nr 111 został ukąszony przez

pluskwy. Sąd Rejonowy wskazał, iż fakt ten został dostatecznie udowodniony. Sąd

szczegółowo omówił wskazujące na taki stan rzeczy dowody przeprowadzone w sprawie:

zeznania świadka J. O. - kierownika oddziału kwatermistrzowskiego w

Areszcie Śledczym w N., zeznania świadka M. M. (1) oraz wpisy w książeczce

3

zdrowia powoda, w której odnotowano, iż w dniu 27 grudnia 2013 r. powód był pogryziony

przez pluskwy. W dniu 30 grudnia 2013 r. zapisano zalecenie: "Dezynsekcja celi".

Pozwany, pomimo zawartej umowy z M. S. prowadzącym

działalność gospodarczą pod firmą (...) M. S. z siedzibą w Ż., nie

zapobiegł skutecznie występowaniu insektów w Areszcie Śledczym w N., mogących

stanowić zagrożenie dla zdrowia i samopoczucia powoda i innych osadzonych. Czynności

przeprowadzane przez Firmę Usługową (...) M. S. były albo nieskuteczne,

albo za rzadko wykonywane. Sąd wskazał, iż sam fakt zawarcia umowy z firmą specjalizującą

się w deratyzacji, dezynfekcji i dezynsekcji nie zwalnia pozwanego z obowiązku

monitowania skuteczności przeprowadzonych czynności na terenie Aresztu oraz skutecznego

zapobiegania występowania insektów. To na pozwanym bowiem ciąży obowiązek

zapewnienia takich warunków, by osadzeni mogli odbywać kary pozbawienia wolności w

sposób humanitarny, zgodny z przepisami prawa. Sąd ustalił, iż w niniejszym stanie

faktycznym doszło do naruszenia dobra osobistego powoda w postaci godności, prawa do

godnego odbywania kary pozbawienia wolności.

W ocenie sądu I instancji nie ulega wątpliwości istnienie związku przyczynowego

pomiędzy zaniechaniem funkcjonariuszy Aresztu Śledczego w N. a krzywdą, która

wystąpiła u powoda. Gdyby bowiem pozwany w pełni zadbał o warunki odbywania kary dla

powoda i innych osadzonych, poprzez bieżące monitowanie skuteczności przeprowadzonych

czynności przez firmę specjalizującą w deratyzacji, dezynfekcji oraz dezynsekcji, a nie

zdawał się wyłącznie na zgłoszenia osadzonych, to powód i inni osadzeni nie zostaliby

pogryzieni przez insekty. Co więcej sąd ustalił również, iż pozwany wiedział, iż w Areszcie

Śledczym w N. problem insektów występuje, a czynności deratyzacji, dezynfekcji i

dezynsekcji, przeprowadzane przez zobowiązaną na podstawie umowy firmę nie przynoszą

oczekiwanych efektów (vide: zeznania świadka J. O. i dokumentacja medyczną

powoda). Mimo, że rozpoznanie to dokonane zostało w dniu 27 grudnia 2013 r., dopiero po 3

dniach, tj. 30 grudnia 2013 r. zalecono dezynsekcję celi, a sama dezynsekcja przeprowadzona

została po kolejnych 4 dniach, w dniu 03.01.2014 r. (protokół z dnia 03.01.2014 r., k. 57).

Pomimo posiadanej wiedzy co do występowania pluskiew, pozwany poza standardowymi

procedurami nie podejmował żadnych innych środków celem zapewnienia godnych,

humanitarnych warunków pobytu osadzonych w ich placówce. Ww. środki pozwany

podejmował dopiero po zgłoszeniu przez osadzonego ukąszenia przez insekty. W tym stanie

rzeczy należało uznać, że pozwany poprzez zlecenie specjalistycznej firmie (...)

S. nie zapobiegł skutecznie występowaniu insektów w Areszcie Śledczym w

N. w celi nr 111, których to występowanie doprowadziło do zmian skórnych

powoda. Jednocześnie Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w części, w której zeznawał o

ukąszeniu przez pluskwy podczas przebywania w celi nr 105, bowiem w książeczce zdrowia

powoda brak jest wzmianki o ukąszeniach z okresu, w którym powód przebywał we

wskazanej celi, tj. od dnia 13.01.2014 r. do dnia 02.03.2014 r. Powyższe nie neguje jednak

faktu samego występowania pluskiew w celi nr 105. Jak wynika bowiem z protokołu odbioru

z dnia 03.01.2014 r., dezynsekcja przeprowadzona została nie tylko w celi nr 111, ale także w

celi 105 oraz 113.

Sąd podkreślił, że osoba pozbawiona wolności przez sam fakt uwięzienia nie traci

podstawowych praw gwarantowanych przez Konstytucję i akty prawa międzynarodowego.

4

Poszanowanie i ochrona jej godności jest obowiązkiem władzy publicznej, wypełniającej

zadania represyjne państwa. Realizacja pozbawienia wolności wiąże się z ustaleniem

poziomu, na którym warunki uwięzienia są "odpowiednie" i nie naruszają przyrodzonej i

niezbywalnej godności człowieka.

Sąd nie uwzględnił w całości żądania powoda co do wysokości zadośćuczynienia za

doznaną krzywdę i uznał, iż zasądzona kwota 600 zł, jest sumą właściwą i odpowiednią.

Skutki ukąszenia powoda przez pluskwy były powierzchowne i miały charakter przejściowy.

Powód zdołał wykazać, że został ukąszony w grudniu 2013 r., a skutkiem ukąszeń tych

insektów był świąd i złe samopoczucie.

Sąd uznał także, że powodowi nie przysługuje zadośćuczynienie za warunki bytowe

panujące w celach, w których był osadzony. Wymogi dotyczące warunków bytowych w

celach mieszkalnych zakładów karnych i aresztów śledczych uregulowane zostały wart. 110

§ 2 k.k.w., w sposób odpowiadający też normom prawa międzynarodowego. Zgodnie ze

wskazanym przepisem cela winna między innymi zapewniać dostateczny dopływ powietrza.

Powód nie wykazał aby przez działanie lub zaniechanie pozwanego jego dobra osobiste

doznały istotnego uszczerbku wywołującego krzywdę, w szczególności aby w celach, w

których przebywał, nie zapewniono dostatecznego dopływu powietrza. Sąd szczegółowo

omówił stan wentylacji w celach oraz toaletach i wskazał, iż postępowanie dowodowe

pozwoliło na ustalenie, że dotychczasowe istniejące w chwili pobytu powoda w Areszcie w

2013 r. - 2015 r. wymagały korekty, ale nie był to stan utrudniający wymianę i dopływ

świeżego powietrza.

Sąd, ustosunkowując się do pozostałych zarzutów, związanych z warunkami

bytowymi panującymi w pozwanym Areszcie stwierdził, iż powód w toku procesu nie

udowodnił, jakoby miały miejsce rażące zaniedbania - godzące w jego godność. W ocenie

sądu nie można uznać, że efekt taki wywoływał stan wykładzin, kafelek, ścian i okien w

celach nr 103, 105, 111. Miało to jedynie wpływ na estetykę pomieszczeń i stanowiło

nieznaczne utrudnienia przy utrzymaniu czystości. Sąd uznał, iż warunki osadzenia

pozbawionych wolności w Areszcie Śledczym w N. odpowiadały prawu i nie

naruszały zakazu nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Brak jest również podstaw do

stwierdzenia bezprawności działania lub zaniechania funkcjonariuszy Skarbu Państwa w

zakresie opisanych przez powoda okoliczności. Sąd podkreślił, że samo naruszenie norm

określonych w Kodeksie karnym wykonawczym i przepisów rozporządzenia Ministra

Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno -

porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, rozporządzenia Ministra

Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób

osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz rozporządzenia Ministra

Sprawiedliwości z dnia 19 kwietnia 2006 r., obowiązującego w okresie pobytu powoda w

Areszcie Śledczym w N., nie może prowadzić do przyjęcia, że doszło do naruszenia

konkretnego dobra osobistego, bowiem dobro osobiste, samo w sobie, nie jest wprost

powiązane z normą prawną gwarantującą minimalne standardy dla osób odbywających karę

pozbawienia wolności.

Sąd I instancji ocenił, iż odbywanie kary pozbawienia wolności wiąże się z

dolegliwościami dla osób osadzonych, które mają stanowić dla nich karę za czyn, którego się

dopuścili. Osadzeni w żadnym razie nie mogą oczekiwać od Państwa, że w zakładach karnych

5

stworzone zostaną im warunki odpowiadające warunkom, jakie mieliby poza zakładem

karnym, lepsze niż w szpitalach, sanatoriach, zakładach opieki. Sąd omówił warunki

istniejące w Areszcie Śledczym w N. i uznał je za dolegliwe, jednak wskazał że jest

to przede wszystkim efekt działania samych osadzonych (niszczenie wyremontowanych cel)

oraz efekt konieczności przebywania w niewielkim pomieszczeniu z kilkoma osobami, z

pozbawieniem możliwości swobody i ograniczeniu intymności wiązanych z potrzebami

fizjologicznymi. Dolegliwości opisywane przez powoda nie są jednak nieludzkie i

niehumanitarne.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie nie daje podstaw do stwierdzenia

bezprawności działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej przez Areszt

Śledczy w N. w zakresie utrzymywania prawidłowego stanu podłóg, ścian oraz

wentylacji w celach, to z kolei wyłącza odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa.

Roszczenia o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych, w oparciu o treść art. 448 k.c.,

uzależnione jest od zawinionej bezprawności naruszenia. Sąd oparł się na zgromadzonych

dowodach z dokumentów oraz zeznań świadków. Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd

stanowią wynik analizy zeznań funkcjonariuszy pozwanej jednostki i zeznań świadka M.

M. osadzonego z powodem w celi 104 i 108 i przesłuchania powoda. Sąd uznał zeznania

powoda za wiarygodne w części dotyczącej warunków bytowych znajdujących

potwierdzenie w protokołach kontroli Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.

Natomiast za wyolbrzymione sąd uznał skutki tego stanu. To skutkowało orzeczeniem jak w

sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. wyrażającym zasadę

słuszności. Uznanie, czy w sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu

tego przepisu, jest przejawem dyskrecjonalnej władzy sądu, przy czym ocena wystąpienia

takiego przypadku winna być należycie umotywowana. Mając powyższe na uwadze wskazać

należy, że powództwo było uzasadnione co do zasady, natomiast wygórowane co do

wysokości. Rozliczenie kosztów stosunkowo praktycznie pozbawiłoby powoda uzyskania

zadośćuczynienia. Ponadto Sąd miał na uwadze, że powód został zwolniony od kosztów

sądowych w całości, obecnie przebywa w zakładzie karnym, a także, że ze złożonego

oświadczenia wynika, iż nie posiada żadnego majątku ani żadnych dochodów. Z uwagi zatem

na powyższe w okolicznościach niniejszej sprawy, zdaniem sądu, zasady słuszności

przemawiają za nieobciążaniem strony powodowej kosztami procesu. (k.125-130)

Apelację od tego wyroku złożył pozwany Skarb Państwa - Areszt Śledczy w Nowej

Soli zaskarżając wyrok w części, tj. w punkcie 1 i 3 zarzucając naruszenie prawa

materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 448 k.c. poprzez

przyjęcie, że pogryzienie powoda przez insekty doprowadziło do naruszenia jego dobra

osobistego w postaci godności" prawa do godnego odbywania kary pozbawienia wolności"

oraz art. 5 k.c. Pozwany wskazując na te zarzuty wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej

części poprzez oddalenie powództwa (pkt 1) oraz o zasądzenie od powoda na rzecz

pozwanego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych

(pkt 2), ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do

ponownego rozpoznania.

6

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł, iż Sąd Rejonowy na potrzeby toczącego

się procesu stworzył swoistego rodzaju dobro osobiste w postaci prawa do godnego

odbywania kary pozbawienia wolności. Przywołując w tym względzie stanowisko Sądu

Najwyższego wskazał, iż nie ma dobra osobistego pod nazwą "prawo do godnych warunków

odbywania kary pozbawienia wolności w zakładach karnych". Dobrem osobistym jest

godność, a w toku procesu powód nie wykazał, że w związku z odbywaniem kary

pozbawienia wolności (tymczasowego aresztowania) doszło do naruszenia jego godności.

Powód zdołał wykazać jedynie, na podstawie dokumentacji lekarskiej, że "został ukąszony w

grudniu 2013 r., a skutkiem tych ukąszeń insektów był świąd i złe samopoczucie". Nie

udowodnił więc, że doszło do naruszenia jego godności określanej mianem czci

wewnętrznej, co obejmuje wyobrażenie człowieka o własnej wartości oraz oczekiwanie

szacunku ze strony innych ludzi.

Apelujący wskazał, iż odbywanie kary pozbawienia wolności wiąże się z istoty z

dolegliwościami dla osób osadzonych, które mają stanowić dla nich karę za czyn, którego się

dopuścili. Odbywanie kary pozbawienia wolności ma być karą, a dolegliwości z tym

związane należą do istoty kary. Ponadto nawet w przypadku ustalenia, iż dobro osobiste

zostało naruszone, nie musi się łączyć w każdym wypadku, gdy domaga się tego powód, z

zasądzeniem odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia. Do takiego wniosku prowadzi

wykładnia art. 448 k.c. Skutki kilkakrotnych ukąszeń przez insekty były powierzchowne i

miały charakter przejściowy, a zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia, czy

odszkodowania z tego tytułu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i art. 5 k.c.

Pozwany przywołał w tym miejscu stanowisko judykatury. Wszystko to czyni, w ocenie

pozwanego, apelację zasadną. (k.135-139)

Powód nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego Skarbu Państwa - Aresztu Śledczego w N. częściowo

tylko zasługuje na uwzględnienie, co skutkowało zmianą zaskarżonego orzeczenia w punkcie

dotyczącym orzeczenia o kosztach procesu.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że w uzasadnieniu wyroku sąd I instancji

zaprezentował ustalony stan faktyczny oraz przeprowadził wywód wskazujący na motywy,

którymi kierował się wydając zaskarżone orzeczenie. Poczynione przez sąd pierwszej

instancji ustalenia faktyczne oraz wywiedzione z nich skutki prawne, sąd odwoławczy

przyjmuje za własne, czyniąc je integralną częścią swojego uzasadnienia z zastrzeżeniem

jednak, iż zastosowanie wobec powoda art. 102 k.p.c. i nieobciążanie go kosztami

postępowania (pkt 3 orzeczenia) - zdaniem sądu drugiej instancji - nie można uznać za

właściwe.

Biorąc nadto pod uwagę, że kontrola instancyjna nie dała podstaw do stwierdzenia

nieważności w sprawie, dalszy zakres kognicji sądu odwoławczego wyznaczała treść

orzeczenia oraz zakres zarzutów podniesionych w apelacji.

Apelujący podnosi, iż sąd I instancji "stworzył" na potrzeby niniejszego procesu dobro

osobiste pod nazwą "prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności", podczas gdy

7

Sąd Najwyższy wskazał, iż dobro takie nie istnieje, a dobrem naruszonym jest w takim

godność człowieka - którego to naruszenia, w ocenie pozwanego, powód w postępowaniu nie

wykazał. Ze stanowiskiem pozwanego trudno się zgodzić. Prawo do godnego odbywania kary

pozbawienia wolności należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie, a

działania naruszające to prawo rodzą odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24

k.c. i 448 k.c. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 486/09, LEX

(...); wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 kwietnia 2014 r., I ACa 1371/13, LEX

(...), wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 11 czerwca 2014 r., I ACa 323/14,

LEX 1496028, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 maja 2015 r., I ACa 243/15,

LEX 1740675). Sąd Apelacyjny w Łodzi wskazał natomiast, iż dopiero takie naruszenia dóbr

osobistych, które przekraczają normy wykonywania kary pozbawienia wolności mogą być, w

konkretnych okolicznościach uznane za dające podstawę do stosowania środków ochrony

prawnej, jakimi są przepisy art. 24 § 1 k.c. i art. 448 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi

z dnia 25 lutego 2014 r, I ACa 1150/13, LEX 1439207). Przywołać należy również wyrok

Sądu Najwyższego, który orzekł, iż osadzenie skazanego odbywającego karę pozbawienia

wolności w przeludnionej celi, w której nie oddzielono urządzeń sanitarnych od reszty

pomieszczenia i nie zapewniono wszystkim skazanym osobnego miejsca do spania, może

stanowić naruszenie dóbr osobistych w postaci godności i prawa do intymności oraz

uzasadniać odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c. (wyrok Sądu

Najwyższego z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, LEX 255593). Wywnioskować więc

należy, iż w pewnych sytuacjach warunki odbywania kary pozbawienia wolności mogą

stanowić naruszenie dóbr osobistych - zatem ocena, czy warunki odbywania kary

pozbawienia wolności stanowią naruszenie dóbr osobistych winna być dokonywana

indywidualnie ad casum.

Wymóg zapewnienia przez Państwo godziwych warunków odbywania kary

pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymogów nowożytnego państwa prawa,

znajdującym wyraz w normach prawa międzynarodowego. Stanowi o tym wprost art. 10 ust.

l Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19.12. 1966 r., głoszący,

że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z

poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Także art. 3 Europejskiej Konwencji Praw

Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 04.12.1950 r. stanowiący, że nikt nie może być

poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu, wprowadza

obowiązek władzy publicznej zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych

godziwych i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności,

nienaruszających godności ludzkiej. Łączy się z tym wynikający z art. 8 ust.l Konwencji

nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu

do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków

bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają

istotnego uszczerbku. Odpowiednikami przywołanych norm prawa międzynarodowego są art.

40, 41 ust. 4 i 47 Konstytucji RP wprowadzające wyżej wskazane zasady na grunt prawa

polskiego.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, mając na uwadze

zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, sąd odwoławczy podtrzymuje zważenia sądu I

instancji. Rzeczywiście rację ma apelujący, iż odbywanie kary pozbawienia wolności wiąże

8

się z pewnymi dolegliwościami i nie można Państwa obciążać zadaniem zapewnienia

osadzonemu warunków zbliżonych poziomem do warunków wolnościowych. Jednak te

zastrzeżenia nie mogą dotyczyć sytuacji, gdy osadzony narażony jest na ugryzienia insektów.

Pozwany nie neguje faktu, iż takie zdarzenie miało miejsce. Zostało ono zresztą w

postępowaniu dowodowym przed sądem I instancji udowodnione. Przemawiały za takim

ustaleniem zarówno dowody z dokumentu - Książeczki zdrowia osadzonego, jak i dowody

osobowe - przesłuchanie świadków J. O., M. M. (1) oraz częściowo

zeznania powoda. Nie można uznać, iż ugryzienia przez pluskwy są normalną konsekwencją

spowodowaną przez fakt przebywania powoda w Areszcie Śledczym. Takimi czynnikami są

natomiast standard wyposażenia w celach, czy uciążliwości związane z warunkami

związanymi z przebywaniem w celach wieloosobowych, które to ustalenie było przyczyną

oddalenia powództwa w pozostałej części. Nie dotyczy to jednakże pluskiew i podobnych

insektów. Ich występowanie związane jest z nienależytym utrzymaniem obiektu,

nieszczelnościami, zawilgoceniem ścian, czy też nieodpowiednią temperaturą. Nie można w

XXI wieku uznawać sytuacji, iż jest to rzecz normalna, a dolegliwości tego rodzaju "należą

do istoty kary" - jak to twierdził w apelacji pozwany.

Następnie pozwany wskazywał, iż zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia czy

odszkodowania jedynie za kilkakrotne ukąszenie przez insekty, których skutki były

powierzchowne i miały charakter przejściowy, byłoby sprzeczne z zasadami współżycia

społecznego. Argument ten, biorąc pod uwagę ww. zważenia, nie może się ostać. Sąd

Rejonowy wziął pod uwagę przejściowy charakter i powierzchowność ran powoda -

zasądzając najego rzecz jedynie kwotę 600 zł, a nie żądane przez powoda 20.000 zł. Kwota ta

została przez sąd I instancji uznana za adekwatną do doznanych przez powoda skutków i sąd

odwoławczy to stanowisko podtrzymuje. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż na mocy art. 417

k.c. pozwany jest odpowiedzialny za zaistniałe zdarzenie. Postępowanie dowodowe

wykazało, iż pozwany nie dołożył należytej staranności, aby sytuacjom takim zapobiegać.

Podejmował odpowiednie działania (typu dezynsekcja) dopiero po zgłoszeniu problemu przez

osadzonego, a nadto nie można uznać, iż podejmował je natychmiast (co w ocenie sądu

odwoławczego byłoby właściwe, biorąc pod uwagę, iż chodzi o ugryzienia ludzi przez

pluskwy), lecz dopiero po siedmiu dniach. Pozwany w apelacji nie odniósł się do tej części

zważeń sądu I instancji, nie neguje zatem tychże faktów.

Nie mogą zmienić stanowiska sądu odwoławczego przywoływane przez apelującego

orzeczenia sądów dotyczące stosowania art. 5 k.c. Podkreśla się w nich m.in., iż należy brać

pod uwagę realia społeczno-gospodarcze w kraju oraz fakt, iż sam powód wystąpił przeciwko

zasadom współżycia społecznego popełniając przestępstwo. Jednak powtórzyć w tym miejscu

należy, iż odróżnić trzeba realia zakładów karnych, czy aresztów śledczych i normalne

związane z pobytem w takich placówkach dolegliwości od zapewnienia osadzonym takich

warunków godnego odbywania kary pozbawienia wolności aby nie byli narażeni na ukąszenia

przez pluskwy, gdyż niewątpliwie przekracza to normy wykonywania kary pozbawienia

wolności

R. - w ocenie sądu odwoławczego - orzeczenie sądu I instancji w zakresie

zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 600 zł jest prawidłowe, a podnoszone w

apelacji zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego są niezasadne i nie mogą

prowadzić do wzruszenia zaskarżonego orzeczenia.

9

Za zasadny natomiast uznać należało zarzut strony pozwanej dotyczący naruszenia

przez sąd I instancji przez odstąpienie od ogólnej reguły odpowiedzialności za wynik procesu

i zastosowanie w stosunku do powoda nie obciążenia go kosztami zgodnie z zasadą słuszności

na mocy art. 102 k.p.c. Fakt odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności nie może

bowiem sam w sobie uzasadniać zastosowania tego przepisu, a powód występując z

niniejszym powództwem przeciwko Skarbowi Państwa winien liczyć się obowiązkiem

poniesienia z tego tytułu określonych kosztów, tym bardziej, że ich wysokość (... ) nie może

być uznana za wysoką (tak: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 kwietnia

2016 r., I ACz 502/16, LEX 2016304). Powód wszczął postępowanie w sprawie i żądał kwoty

20.000 zł. W momencie wszczęcia sprawy przebywał Areszcie Śledczym w N..

Obecnie również jest pozbawiony wolności, jego sytuacja zatem nie zmieniła się. Nie

wykazał żadnego dowodu, iż należy mu się tak wysoka kwota zadośćuczynienia. W ocenie

sądu odwoławczego należy w sprawie zastosować ogólne zasady odpowiedzialności za wynik

procesu. Sąd wziął pod uwagę, iż judykatura jednoznacznie wypowiada się o wąskiej i

wyjątkowej możliwości korygowania rozstrzygnięcia o zastosowaniu, bądź braku

zastosowania, art. 102 k.p.c. w ramach kontroli instancyjnej. Podkreśla się, że tego typu

rozstrzygnięcie może być podważone przez sąd odwoławczy tylko wówczas, gdy jest rażąco

niesprawiedliwe, a reguły sprawiedliwościowe oczywiście naruszone (postanowienie Sądu

Najwyższego z dnia 10 października 2012 r., I CZ 66/12, LEX 1232749; postanowienie Sądu

Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CZ 26/12, LEX 1231638). W ocenie Sądu

Okręgowego, taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie. Jak wskazano powyżej, powód

przez sam tylko fakt pozbawienia wolności nie może unikać odpowiedzialności za swoje

czyny i winien ponosić ich konsekwencje - także, jak w tym wypadku, finansowe.

W myśl § 10 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28

września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb

Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu

(j.t. OZ.U z 2013 r. poz. 490) stawka minimalna za sprawę o odszkodowanie lub o

zadośćuczynienie związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności lub

tymczasowego aresztowania wynosi 120 zł. Rozdzielając koszty zgodnie z art. 100 k.p.c. oraz

biorąc pod uwagę stopień, w jakim powód utrzymał się ze swoim roszczeniem (3%) oraz

stopień, w jakim wygrał sprawę pozwany, należało zmienić wyrok w zakresie kosztów i

zasądzić od powoda na rzecz pozwanego kwotę 116,40 zł (pkt I sentencji wyroku).

W pozostałej części apelacja na podstawie art. 385 k.p.c. została oddalona (pkt II

sentencji).

Koszty w postępowaniu apelacyjnym zostały zasądzone na podstawie art. 100 k.p.c.

(pkt III). Biorąc pod uwagę stopień, w jakim żądanie apelującego zostało uwzględnione (a

więc tylko w odniesieniu do kosztów procesu), winien otrzymać on od powoda tytułem

zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej kwotę 36 zł. Koszty pozwanego wyniosły

na tym etapie 120 zł - poniósł on jedynie koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu

odwoławczym (§ 8 ust. 1 pkt 26 w zw. z § 10 ust. 2 pkt l rozporządzenia Ministra

Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radcy

prawnego, j.t. Oz.U.2015. (...)), których w całości nie wygrał. 1\

A

\l