Pełny tekst orzeczenia

Sygn.akt III AUa 672/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bohdan Bieniek (spr.)

Sędziowie: SA Piotr Prusinowski

SA Marek Szymanowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 października 2013 r. w B.

sprawy ze skargi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

przeciwko E. S.

o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 27 listopada 2012 r. sygn. akt III U 664/12

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 marca 2013 r. sygn. akt III U 85/13

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz E. S. kwotę 295,52 zł (dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych 52/100) tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

Sygn. akt III AUa 672/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. w dniu 29 stycznia 2013 roku wniósł o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 27 listopada 2012 roku w sprawie III U 664/12, zmianę wyroku i oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego z dnia 10 września 2012 roku. W uzasadnieniu skargi organ rentowy powoływał się na art. 403 § 2 i art. 414 kpc w związku z art. 114 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) i wykrycie po uprawomocnieniu się wyroku Sądu Okręgowego takich okoliczności, które uzasadniały odmowę przyznania E. S. prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu powyższej skargi, wyrokiem z dnia 19 marca 2013 roku oddalił skargę o wznowienie postępowania i zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz E. S. kwotę 60 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd Okręgowy ustalił, że organ rentowy decyzją z dnia 10 września 2012 roku wydaną na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w spawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił E. S. przyznania prawa do emerytury. Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni od powyższej decyzji, Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem dnia 27 listopada 2012 roku w sprawie III U 664/12 zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał E. S. prawo do emerytury od dnia 26 czerwca 2012 roku, zaliczając do stażu pracy w warunkach szczególnych okres od dnia 1 października 1981 roku do dnia 30 kwietnia 1982 roku w Zespole (...) w O.. Wyrok ten nie został zaskarżony przez żadną ze stron i stał się prawomocny z dniem 19 grudnia 2012 roku. Wykonując powyższy wyrok, organ rentowy stwierdził, że wnioskodawczyni nie legitymuje się wymaganym co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, pomimo zaliczenia jej do stażu pracy okresu zatrudnienia w Zespole (...) w O.. Zdaniem organu rentowego wnioskodawczyni korzystała z szeregu zwolnień lekarskich, a w okresach od dnia 1 lutego 1992 roku do dnia 5 czerwca 1992 roku i od dnia 9 kwietnia 1996 roku do dnia 12 sierpnia 1996 roku przebywała na urlopie macierzyńskim. Okresy zwolnień lekarskich zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie mogą być zaliczane do okresów pracy uprawniającej do emerytury we wcześniejszym wieku. Łącznie, w ocenie organu rentowego wnioskodawczyni legitymuje się stażem pracy w warunkach szczególnych w wysokości 14 lat, 10 miesięcy i 15 dni, zamiast wymaganych 15 lat. Organ rentowy, powołując się na art. 403 § 2 kpc oraz art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazywał, że okoliczność korzystania przez E. S. z urlopów macierzyńskich wczesnej nie była mu znana i została ujawniona w trakcie wykonywania prawomocnego wyroku. Wnioskodawczyni, składając wniosek o przyznanie jej prawa do świadczenia, nie wykazała tych okresów w kwestionariuszu osobowym. Zdaniem Sądu Okręgowego przedstawiona przez organ rentowy argumentacja nie mogła skutkować wznowieniem postępowania w sprawie III U 644/11. Po uprawomocnienie się wyroku z dnia 27 listopada 2012 roku nie zostały przedstawione nowe dowody i nie ujawniono nowych okoliczności istniejących przed wydaniem prawomocnego wyroku. Organ rentowy odmówił wnioskodawczyni przyznania prawa do emerytury z uwagi na legitymowanie się stażem pracy w warunkach szczególnych w wysokości 14 lat, 11meisięcy i 13 dni, zamiast wymaganych 15 lat. Natomiast Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 27 listopada 2012 roku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia 26 czerwca 2012 roku, zaliczając do stażu pracy w warunkach szczególnych uznanego przez organ rentowy dodatkowo okres zatrudnienia od dnia 1 października 1981 roku do dnia 30 kwietnia 1982 roku w Zespole (...) w O.. Podniesiony w skardze o wznowienie postępowania okres od dnia 1 lutego 1992 roku od dnia 5 czerwca 1992 roku oraz od dnia 9 kwietnia 1996 roku do dnia 12 sierpnia 1996 roku nie był w ogóle brany pod uwagę przy ustaleniu legitymowania się wnioskodawczyni stażem ubezpieczeniowym. Zdaniem Sądu Okręgowego wobec powyższego, wzięcie pod uwagę powyższych okresów kwestionowanych przez organ rentowy stanowiłoby dokonanie ponownej, odmiennej oceny dowodów. W tym zakresie Sąd Okręgowy powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone między innymi w wyrokach z dnia 15 marca 2012 roku (II UK 160/11) oraz z dnia 5 czerwca 2003 roku (II UZP 5/03) i uznał, że uwzględnienie żądania organu rentowego stanowiłoby odmienną ocenę dowodów zgromadzonych dotychczas w aktach rentowych, skoro wcześniej na podstawie dowodów tych ustalono, że E. S. posiada okres pracy w szczególnych warunkach w wysokości 14 lat, 11 miesięcy i 13 dni, który to okres wraz z ustalonym przez Sąd Okręgowy okresem, łącznie powodował legitymowanie się wnioskodawczyni stażem pracy w warunkach szczególnych w wysokości 15 lat, 6 miesięcy i 13 dni. Sąd Okręgowy wskazał, że nie można generalnie uznać, aby wszelkie błędy, czy uchybienia organu rentowego mogły być naprawiane w dochodzonym trybie wznowienia postępowania, a w szczególności uwagę tę odnieść należy do postępowań zakończonych prawomocnymi wyrokami sądowymi, gdzie dokonywana jest pełna kontrola prawidłowości działań organu rentowego, co w przypadku wyroków uwzględniających odwołania tylko utwierdza ubezpieczonych w przekonaniu o słusznym nabyciu prawa do określonego świadczenia, rodząc określone konsekwencje. Z legitymacji ubezpieczeniowej, której odpis znajduje się w aktach rentowych dotyczących kapitału początkowego (k. 9-10) wynikały okresy niezdolności wnioskodawczyni do pracy i okresy jej przebywania na urlopie macierzyńskim. W sprawie zatem nie zachodziły przesłanki warunkujące wznowienie postępowania na podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 403 § 2 kpc. Mając zatem na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 412 § 2 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

a)  art. 114 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez zaniechanie jego zastosowania, a także pominięcie, że niniejsza sprawa jest sprawą o przyznanie emerytury i podstawa do podważenia decyzji organu rentowego mogą być te przepisy, nie zaś tryb wznowienia postępowania unormowany w art. 403 § 2 kpc, a w konsekwencji oddalenie skargi o wznowienie postępowania w sprawie przyznania emerytury E. S., gdy stwierdzono brak podstaw do świadczenia tj. nielegitymowanie się przez ubezpieczoną 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych,

b)  art. 32 pkt 1a w związku z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez zaniechanie uwzględnienia i zastosowania poprzez niestwierdzenie, iż ubezpieczona nie ma prawa do emerytury albowiem pobierała po 14 listopada 1991 roku świadczenia z ubezpieczenia społecznego z tytułu choroby i macierzyństwa,

c)  art. 134 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez zaniechanie uwzględnienia i zastosowania, polegające na nieuwzględnieniu woli ustawodawcy, że wstrzymuje się wypłatę świadczenia, gdy prawo do świadczenia nie istnieje,

2.  naruszenie art. 410 § 1 i art. 403 § 2 kpc w związku z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w sprawie o prawo do emerytury przesłanki wznowienia postępowania określone są ww. przepisem tj. art. 403 § 2 kpc, a nie w art. 114 ust. 1 wyżej powołanej ustawy emerytalne, a tym samym, że wymogiem wznowienia postępowania jest późniejsze wykrycie okoliczności faktycznych., z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu, podczas gdy art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych takiego wymogu nie zawiera, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia przez Sąd I instancji skargi z dnia 28 stycznia 2013 roku, gdy organ uprawdopodobnił przesłanki dopuszczalności wznowienia postępowania, a także wykazał, iż ubezpieczona nie spełnia przesłanek do nabycia świadczenia emerytalnego w wieku niższym niż ustawowy z uwagi na pracę w szczególnych warunkach,

Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i wznowienie postępowania w sprawie III U 664/12 ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcie o kosztach według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje;

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i na ich podstawie wywiódł trafne wnioski. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy przyjmuje za swoje.

W niniejszej sprawie bezspornym było, że Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27 listopada 2012 roku w sprawie III U 664/12 przyznał E. S. prawo do emerytury od dnia 26 czerwca 2012 roku, zaliczając jej do stażu pracy w warunkach szczególnych okres od dnia 1 października 1981 roku do dnia 30 kwietnia 1982 roku w Zespole (...) w O.. Wyrok ten nie został zaskarżony i jest prawomocny od dnia 19 grudnia 2012 roku. W sprawie tej kwestią sporną było zaliczenie powyższego okresu zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych, co warunkowało przyznanie wnioskodawczyni prawa do świadczenia. Poza powyższym okresem, organ rentowy stwierdził, że wnioskodawczyni legitymuje się stażem pracy w warunkach szczególnych w wysokości 14 lat, 11 miesięcy i 13 dni. Staż ten został wyliczony po zaliczeniu E. S. okresów zatrudnienia od dnia 1 maja 1982 roku do dnia 23 grudnia 1991 roku, od dnia 25 grudnia 1991 roku do dnia 26 grudnia 1991 roku, od dnia 29 grudnia 1991 roku do dnia 12 lipca 1992 roku oraz od dnia 15 listopada 1992 roku do dnia 31 marca 1998 roku.

Aktualnie, powołując się na art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy wskazywał, iż nieprawidłowo do stażu pracy w warunkach szczególnych zostały zaliczone wnioskodawczyni okresy korzystania ze zwolnień lekarskich oraz okresy przebywania na urlopie macierzyńskim od dnia 1 lutego 1992 roku do dnia 5 czerwca 1992 roku oraz od dnia 9 kwietnia 1996 roku do dnia 12 sierpnia 1996 roku. Stąd też kwestią sporną było, czy w niniejszej sprawie można ponownie ocenić dowody zgromadzone w aktach rentowych i na podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wznowić postępowanie w sprawie III U 664/12.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że samoistną podstawą prawną, uprawniającą do ewentualnego wznowienia postępowania w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, jest art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W tym zakresie nie ma potrzeby odwoływania się do przepisów kpc, dotyczących skargi o wznowienie postępowania, bowiem okoliczności wskazane przez organ rentowy uzasadniały rozważenie istnienia podstawy do wznowienia z art. 114 ustawy emerytalnej. Ponieważ w niniejszej sprawie prawo do świadczenia zostało ustalone orzeczeniem organu odwoławczego – Sądu Okręgowego – organ rentowy wystąpił z wnioskiem o wznowienie postępowania na podstawie powyżej cytowanego art. 114 ust.2 pkt 2 ustawy. Stąd też art. 403 § 2 kpc powoływany przez organ rentowy we wniosku o wznowienie i w apelacji, nie miał w niniejszej sprawie zastosowania. Art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy stanowi samoistną podstawę wznowienia postępowania.

Zgodnie z tym przepisem prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Jeżeli prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1:

1)  wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;

2) występuje do organu odwoławczego z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej wysokości; z wnioskiem tym organ rentowy może wystąpić w każdym czasie;

3) wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli.

Odnosząc się do przesłanek wymienionych w art. 114 ustawy, warunkujących wznowienie postępowania, należy podkreślić, iż niewątpliwie postępowanie należy wznowić, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej wysokości. W niniejszej sprawie taka okoliczność zaistniała, bowiem z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach rentowych wynikało, iż organ rentowy pierwotnie przy obliczaniu stażu pracy w warunkach szczególnych E. S. nieprawidłowo nie uwzględnił okresów korzystania z urlopu macierzyńskiego, czy zwolnień lekarskich. Jednakże nie został spełniony warunek z ust. 1 art. 114 ustawy, wskazany w ust. 2 („na podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1”). Po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie nie przedstawiono nowych dowodów i nie ujawniono nowych okoliczności. Wszelkie dowody niezbędne do prawidłowego wyliczenia stażu pracy w warunkach szczególnych znajdowały się w aktach rentowych i były ujawnione. Postępowanie w sprawie niniejszej, jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie mogło prowadzić do ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w aktach rentowych. Taka ocena godziłaby w zasadę powagi rzeczy osądzonej (art. 365 i 366 kpc) i doprowadziłaby de facto do możliwości wniesienia przez organ rentowy nadzwyczajnego środka zaskarżenia od prawomocnego orzeczenia. Takie stanowisko jest uzasadnione i aprobowane także w orzecznictwie i doktrynie.

Sąd Apelacyjny w pełni aprobuje stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 15 marca 2012 roku (II UK 160/2011, LexPolonica nr 4969041, OSNP 2013/5-6 poz. 64). W wyroku tym Sąd wskazał, że wniosek o wznowienie postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych (art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jednolity: Dz. U. 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) nie może opierać się na okolicznościach istniejących przed wydaniem decyzji i znanych organowi rentowemu przed przyznaniem świadczenia wyrokiem sądu pierwszej instancji, od którego organ rentowy nie wniósł apelacji. Skierowany do sądu ubezpieczeń społecznych wniosek organu rentowego o ponowne ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach nie jest i nie może być nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawomocnego wyroku sądowego przyznającego prawo do emerytury, jeżeli organ rentowy nie skorzystał z przysługujących „zwykłych” odwoławczych środków prawnych. Podniesiono, że dopuszczalne byłoby dokonanie odmiennej oceny dowodów w postępowaniu o ponowne ustalenie prawa do świadczeń, wszczętym przez organ rentowy z urzędu, pod warunkiem jednak, że uzyskano nowe dowody lub ujawniono okoliczności, mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość (zob. wyrok SN III UZP 5/2003; zob. też J. Kuźniar, Ponowne ustalenie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2004/6 str. 26). Nawiązując do uchwały z dnia 5 czerwca 2003 roku (III UZP 5/2003), Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2004 roku ( II UK 228/2003, OSNP 2004/10 poz. 118), podzielił pogląd o niedopuszczalności ponownego ustalenia prawa do świadczeń tylko z tej przyczyny, że organ rentowy w wyniku ponownej oceny dowodu uzna go za niewiarygodny lub też poweźmie wątpliwość, co do jego wiarygodności i przeprowadzi postępowanie dowodowe w celu ponownego sprawdzenia stwierdzonych tym dowodem okoliczności. Na tle wyroku z dnia 28 stycznia 2004 roku, w piśmiennictwie wyrażono pogląd, że art. 114 ust. 1 ustawy statuuje kilka warunków, od których spełnienia zależy dopuszczalność wszczęcia postępowania w sprawie ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości. Należą do nich: 1) przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności, 2) powinny to być zarówno okoliczności, jak i nowe dowody mające wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, 3) okoliczności te powinny istnieć przed wydaniem decyzji, 4) organ rentowy, wydając decyzję, nie powinien ich znać (R. Babińska, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r. II UK 228/2003 OSP 2006/10 str. 552). W niniejszej sprawie nie został spełniony ostatni z powyżej wymienionych warunków, bowiem organ rentowy, wydając decyzję z dnia 10 września 2012 roku, zaskarżoną w sprawie III U 664/12 znał wszystkie okoliczności, a dokonał ich nieprawidłowej oceny.

Należy się także zgodzić z poglądem Trybunału Konstytucyjnego zaprezentowanym w wyroku z dnia 28 lutego 2012 roku w sprawie K 5/2011 (LexPolonica nr 3048453, OTK ZU 2012/2A poz. 16), w którym Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją nieograniczone uprawnienie do weryfikowania także decyzji wydanych na skutek błędów organu rentowego, do których świadczeniobiorcy w żadnej mierze się nie przyczynił. Odmienna ocena dowodów dołączonych do wniosku o emeryturę lub rentę, przeprowadzona przez organ rentowy po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej świadczenie, nie jest okolicznością uzasadniającą wszczęcie z urzędu postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak słusznie podniosła wnioskodawczyni w odpowiedzi na apelację organu rentowego, nie zataiła ona jakichkolwiek dokumentów, czy informacji, a złożyła całą dostępną dokumentację uzyskaną z zakładów pracy, z której wynikały okresy składkowe i nieskładkowe. Natomiast błędem organu rentowego i Sądu Okręgowego w sprawie III U 664/11 była nieprawidłowa ocena materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, która jednak nie może stanowić podstawy do wznowienia prawomocnego orzeczenia.

Stąd też mając na uwadze powyższe, niezasadne okazały się zarzuty apelacyjne dotyczące naruszenia przepisów art. 403 § 2 kpc i art. 401 kpc oraz art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak już wskazano powyżej, przepisy te nie mogły stanowić podstawy do wznowienia postępowania w niniejszej sprawie. W kontekście powyższego niezasadne są także zarzuty dotyczące naruszenia art. 232, 227 kpc i art. 6 kc. Skoro Sąd nie jest w niniejszej sprawie uprawniony do ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, to nie ma możliwości czynienia odmiennych niż w prawomocnym wyroku ustaleń na podstawie wskazanych przepisów. Wbrew zarzutom także art. 134 ust 4, 32 pkt 1a w związku z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie mogły znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie, skoro postępowanie nie mogło zostać wznowione. W odniesieniu do twierdzeń organu rentowego należy się zgodzić, że wymierzanie sprawiedliwości powinno uwzględniać rzeczywisty stan rzeczy i obowiązujące prawo i obejmować ochroną prawną stronę występującą z merytorycznie zasadnym roszczeniem. Jednakże nie sposób pominąć, że prawo do emerytury zostało wnioskodawczyni przyznane na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego wydanego w sprawie III U 664/12. Wzruszenie prawomocności wyroku może nastąpić jedynie w ściśle określonych przypadkach, między innymi z uwagi na zasadę zaufania obywateli do Państwa, wyrażoną w przepisach Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że prawomocność jest sama w sobie wartością konstytucyjną. Ochrona prawomocności ma konstytucyjne zakotwiczenie w art. 7 Konstytucji, mówiącym o działaniu organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa. Zatem prawomocne rozstrzygnięcia (działające ratione imperii) mają za sobą konstytucyjne domniemanie wynikające z tego właśnie przepisu. Może być ono przełamane - gdy samo rozstrzygnięcie odbiega od konstytucyjnego standardu (niekonstytucyjność dotycząca prawa materialnego lub procedury, wykorzystanych in concreto, do wydania prawomocnego orzeczenia). Dlatego podważenie prawomocności musi każdorazowo być przedmiotem skrupulatnego ważenia wartości (zob. SK 7/2006). W niniejszej sprawie z uwagi na niespełnienie przesłanek z art. 114 ustawy nie było możliwości wzruszenia prawomocności wyroku Sądu Okręgowego.

Na marginesie, odnosząc się do twierdzeń organu rentowego, należy wskazać na utrwalone stanowisko Sądu Najwyższego, odnoszące się do określenia wzajemnego stosunku przepisów art. 184 i art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i dotyczące funkcjonowania zasady lex posterior derogat priori w obliczu ochrony praw nabytych. Problem ten zarysował się w związku ze zmianami wprowadzonymi do art. 32 ustawy emerytalnej, określającego warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, na skutek dodania przepisu ust. 1a, co uczyniono ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2004 roku. W przepisie tym postanowiono, że przy ustalaniu takich okresów zatrudnienia nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po dniu 14 listopada 1991 roku otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa (pkt 1) oraz okresów, w których na mocy szczególnych przepisów został zwolniony od świadczenia pracy, z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego (pkt 2). Przepis art. 32 ust. 1a pkt 2 został uchylony ustawą z dnia 1 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2005 roku, Nr 169, poz. 1412), zatem wyłączeniu ulegają tyko okresy niezdolności do pracy z powodu choroby i macierzyństwa. Ustawodawca, wprowadzając zmiany pojęcia „zatrudnienia w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze”, nie uchwalił przepisów międzyczasowych, w związku z czym zakres stosowania art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych był przedmiotem skargi konstytucyjnej opartej na zarzucie jego niezgodności z art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 10 lipca 2008 roku (K. 33/2006, OTK ZU 2008/6A poz. 106), uznawszy za właściwą dla oceny konstytucyjności omawianego przepisu chwilę powstania prawa podmiotowego, w tym wypadku prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, oddalił zarzut, że zmiana warunków emerytalnych prowadzi do naruszenia praw nabytych. Stwierdził, że oceniana zmiana może mieć zastosowanie wyłącznie na przyszłość. W konsekwencji w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że ochrona ekspektatywy może wynikać z jej istoty, lecz także zyskiwać wzmocnienie w prawie, a funkcję takiego wzmocnienia spełnił art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wobec pozostających w toku stosunków nabywania prawa do emerytury z tytułu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W przepisie tym ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym; przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stąd ocena, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 roku określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 roku (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 roku, I UK 12/2011, LexPolonica nr 2792328, z dnia 23 kwietnia 2010 roku, II UK 313/2009, LexPolonica nr 2603797, OSNP 2011/19-20 poz. 260, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 roku, I UK 154/2005, LexPolonica nr 402889).

W tym stanie rzeczy, uznając apelację za niezasadną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach procesu za II instancję orzeczono jak w punkcie II sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1349 ze zm.), uwzględniając 120 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstw procesowego przed Sądem Apelacyjnym oraz kwotę 175,52 złotych tytułem zwrotu kosztów dojazdu pełnomocnika na rozprawę apelacyjną. Zgodnie z art. 98 § 1 i 3 kpc, strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez radcę prawnego zalicza się, oprócz wynagrodzenia za zastępstwo procesowe i kosztów sądowych, także wydatki poniesione przez tego pełnomocnika. W ocenie Sądu Apelacyjnego koszt stawiennictwa pełnomocnika wnioskodawcy na rozprawie apelacyjnej w wysokości 175,52 złotych jest niezbędnym i celowym kosztem dochodzenia przez E. S. swoich praw. Jednocześnie charakter niniejszej sprawy i nakład pracy pełnomocnika wnioskodawczyni nie uzasadniał zasądzenia wielokrotności stawki minimalnej zastępstwa procesowego, przewidzianej w powyżej wskazanych przepisach rozporządzenia.