Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2013r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2013r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa Ż. W.

przeciwko D. S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 7 listopada 2012r. sygn. akt X GC 450/11

oddala apelację.

Sygn. akt I ACa 354/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 7 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Łodzi zasądził od D. S. na rzecz Ż. W. kwotę 492394, 85 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 475500 zł od 1 maja 2009 r. do dnia zapłaty, oddalił wniosek powódki o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu oraz nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi kwotę 24620 zł z tytułu zwrotu opłaty od pozwu, od której uiszczenia była zwolniona powódka.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 6 listopada 2008 r. Ż. W. zawarła z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P., reprezentowaną przez pozwanego jako członka zarządu, umowę cesji, na mocy której przeniosła na tę spółkę przysługującą jej wierzytelność, zaś spółka (...) zobowiązała się zapłacić powódce w terminie do 31 grudnia 2008 r. tytułem ceny kwotę 1.213.245 zł.

Pozwany od lutego 2008 r. był jedynym członkiem zarządu spółki (...) . W dacie zawarcia umowy cesji w kasie spółki nie było pieniędzy, które wystarczyłyby na spłatę zobowiązania wobec powódki do 31 grudnia 2008 r. Pozwany zamierzał sfinansować transakcję bądź ze środków uzyskanych od dłużników powódki, albo z pożyczki, którą miał uzyskać jako osoba prywatna.

W dniu 10 listopada 2008 r. odbyło się nadzwyczajne zgromadzenie wspólników spółki (...), na którym odwołano z dniem 10 listopada 2008 r. pozwanego z funkcji prezesa zarządu i na to miejsce powołano J. P.. Nowy zarząd spółki upoważnił pozwanego do czynności związanych z windykacją wierzytelności przypadającej spółce, a nabytej od powódki na podstawie umowy cesji z 6 listopada 2008 r. W dniu 21 listopada 2008 r. pozwany sprzedał swoje udziały w spółce (...) na rzecz J. P. .

W dniu 31 grudnia 2008 r. powódka podpisała ze spółką (...) aneks do umowy przelewu wierzytelności, na mocy którego uzgodniono, że ostatecznym i bezwarunkowym terminem zapłaty ceny z umowy cesji jest 30 kwietnia 2009 r.

Prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 21 września 2009 r., wydanym w sprawie o sygn. akt IX GNc 578/09, Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od (...) spółki z o.o. z siedzibą w P. na rzecz Ż. W. kwotę 475.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 1 maja 2009 r. oraz kwotę 13.161 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Powyższe roszczenie główne zostało zasądzone tytułem części ceny z przedmiotowej umowy cesji.

Egzekucja wszczęta przeciwko spółce (...) okazała się bezskuteczna (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.). Powódka poniosła koszty wydatków w egzekucji w kwocie 133,85 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu egzekucyjnym w kwocie 3600 zł.

Poczyniwszy powyższe ustalenia faktyczne Sąd I instancji uznał powództwo za usprawiedliwione co do zasady jak i co do wysokości. Podstawę prawną żądania stanowi przepis art. 299 § 1 k.s.h., zgodnie z którym, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Przedmiotowe zobowiązanie powstało w czasie, w którym pozwany był członkiem zarządu spółki. Zarzut zwolnienia się z powyższej odpowiedzialności z uwagi na odwołanie z funkcji członka zarządu dłużnej spółki jest chybiony, mimo że pozwany został odwołany z tej funkcji już w dniu 10 listopada 2008 r. Oznacza to, że przypadająca powódce wierzytelność o zapłatę ceny stała się wymagalna już po odwołaniu pozwanego z tej funkcji. Odwołując się do dominującego obecnie stanowiska judykatury Sąd Okręgowy wskazał, że dla odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki z art. 299 k.s.h. miarodajne jest istnienie zobowiązań, a nie ich wymagalność. Okoliczność, że zobowiązanie spółki winno być zapłacone w określonym terminie, nie zmienia faktu, iż podstawą jego zapłaty jest określona umowa. Jeśli zatem umowa ta została zawarta w czasie sprawowania przez pozwanego mandatu członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to podstawa zobowiązania do zapłaty powstaje w tym czasie. Przesłanka istnienia zobowiązania spółki (...) w czasie, w którym pozwany był członkiem jej zarządu została spełniona, skoro przy zawieraniu umowy cesji z powódką spółkę reprezentował pozwany.

Kwestia wymagalności roszczenia ma znaczenie w aspekcie uzależnienia odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. od sposobu prowadzenia przez członka zarządu spraw spółki i wykonania obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub o wszczęcie postępowania układowego w trybie określonym w ustawie Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej p.u.n.) w razie stwierdzenia niewypłacalności spółki. Niewypłacalność definiowana jest przy tym zarówno w aspekcie istnienia zobowiązań, jak i ich wymagalności. Zgodnie z art. 11 ust. 1 w zw. z art. 10 p.u.n. spółka z o.o. jest niewypłacalna, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych (bieżących) zobowiązań pieniężnych, jak również wtedy, gdy jej zobowiązania przekroczą wartość jej majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco zobowiązania wykonuje (art. 11 ust. 2 w zw. z art. 10 p.u.n.).

Przepis art. 299 § 2 k.s.h. przewiduje domniemanie winy członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku o upadłość we właściwym czasie oraz okoliczności ekskulpacyjne, których udowodnienie spoczywa na pozwanym. W rozpoznawanej sprawie pozwany nie podnosił, aby zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczął postępowanie układowe. W efekcie nie tylko nie obalił domniemania wynikającego z art. 299 § 2 k.s.h., lecz przyznał w złożonych zeznaniach, że w spółce nie było pieniędzy na spłatę całości zobowiązania względem powódki. W tych warunkach Sąd Okręgowy przyjął, że spółka (...) w okresie, kiedy pozwany był członkiem jej zarządu i zaciągnął w jej imieniu zobowiązanie wobec powódki, była niewypłacalna, albowiem jej zobowiązania przekroczyły wartość jej majątku (art. 11 ust. 2 p.u.n.). W tych warunkach nie miało znaczenia, iż wierzytelność powódki w chwili odwoływania pozwanego z funkcji członka zarządu dłużnej spółki nie była wymagalna, albowiem kwestia ta dotyczy innej przesłanki upadłości osoby prawnej (art. 11 ust. 1 p.u.n.), która nie ma zastosowania w sprawie.

Sąd Okręgowy podkreślił, że pozwany nie podnosił jakiegokolwiek zarzutu podważającego poniesienie przez powódkę szkody. Wierzyciel dochodzący na podstawie art. 299 k.s.h. od członków zarządu swych niewyegzekwowanych roszczeń względem spółki korzysta także z ustawowego domniemania szkody w wysokości niewyegzekwowanego wobec spółki zobowiązania. Tym samym Sąd pierwszej instancji przyjął, że D. S. nie udowodnił żadnej z okoliczności ekskulpacyjnych z art. 299 § 2 k.s.h. i uznał powództwo za usprawiedliwione co do zasady jak i co do wysokości.

Zgłoszone przez powódkę roszczenie w kwocie 475.500 zł odpowiada wysokości należności zasądzonej na jej rzecz od spółki (...) prawomocnym nakazem zapłaty, zatem brak jest podstaw do jego kwestionowania. Ponadto powódka żądała także zasądzenia od pozwanego odsetek od powyższej kwoty od 1 maja 2009 r. oraz obciążających dłużną spółkę kosztów: procesu w wysokości 13.161 zł i postępowania egzekucyjnego w wysokości 3.733,85 zł. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem odpowiedzialność z art. 299 § 1 k.s.h. obejmuje również roszczenie o odsetki oraz koszty należne od spółki (vide: uchwała SN z 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/06; wyrok SN z 7 grudnia 2006 r., III CSK 219/06; wyrok SN z 8 marca 2007 r., III CSK 352/06; wyrok SN z 16 marca 2007 r., III CSK 404/06), a więc również roszczenie w tej części musi być uznane za usprawiedliwione co do zasady. Wysokość i data początkowa odsetek od kwoty 475.500 zł wynika z prawomocnego nakazu zapłaty załączonego do pozwu (odsetki ustawowe od 1 maja 2009 r.). Z tego orzeczenia wynika również wysokość należnych powódce kosztów procesu (13.161 zł). Z kolei wysokość należnych wierzycielce kosztów postępowania egzekucyjnego została stwierdzona przez komornika na tytule wykonawczym i wynosi ogółem 3.733, 85 zł.

Z tych względów Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w całości i zasądził od pozwanego na rzecz powódki całą dochodzoną kwotę w wysokości 492.394,85 zł (475.500 + 13.161 + 3.733,85) oraz odsetki ustawowe od kwoty 475.500 zł od dnia 1 maja 2009 r.

Na podstawie art. 113 ust. 1 uksc w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. Sąd obciążył pozwanego obowiązkiem zwrotu na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łodzi kwotę 24.620 zł tytułem opłaty od pozwu, od której uiszczenia powódka była zwolniona.

Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżył apelacją w całości pozwany i wniósł o jego zmianę i oddalenie powództwa w całości.

Skarżący zarzucił, że Sąd pierwszej instancji nie wziął pod uwagę wykazanej dokumentami okoliczności, iż w dniu 10 listopada 2008 r. został on odwołany z funkcji prezesa zarządu (...) Sp. z o.o., zaś w dniu 21 listopada 2008 r. sprzedał wszystkie stanowiące jego własność udziały w spółce (...), który od tego momentu stał się jedynym wspólnikiem i prezesem zarządu spółki. Wbrew ciążącym na nim obowiązkom nie dokonał niezwłocznych zawiadomień o zmianach w organie spółki i kręgu wspólników KRS, co opóźniło ujawnienie zmian w rejestrze sądowym. Powódka miała jednak świadomość tych zmian. Co więcej właśnie z nowym prezesem zarządu zawarła aneks do umowy przelewu wierzytelności. Podniósł, że modyfikując pierwotną umowę powódka utraciła ewentualne roszczenia przeciwko skarżącemu, który nie może odpowiadać za działania kolejnego zarządu spółki (...). Od tej chwili roszczenie z art. 299 § 1 k.s.h. może być kierowane wyłącznie przeciwko J. P., który mimo zgłoszonego przez pozwanego wniosku nie został przesłuchany, z uwagi na niestawienie się w wyznaczonych przez Sąd terminach.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji leżące u podstaw rozstrzygnięcia, które w istocie są bezsporne miedzy stronami. Nie budzi bowiem wątpliwości okoliczność, że w dacie powstania przypadającej powódce wierzytelności pozwany był członkiem zarządu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P., zaś statusu tego nie miał w dacie wymagalności wspomnianego zobowiązania.

Jednocześnie Sąd pierwszej instancji przyjął, zgodnie ze stanowiskiem skarżącego, że odwołanie oraz wybór członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością następuje na mocy samej uchwały zgromadzenia wspólników, której skuteczność nie zależy od dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze przedsiębiorców (art. 202 § 4 k.s.h.). W efekcie niedokonanie niezwłocznie stosownego wpisu w rejestrze przedsiębiorców spółki (...) nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia. Jednakże ustalenie, że mandat członka zarządu po stronie pozwanego wygasł wskutek odwołania już 10 listopada 2008 r., z przyczyn wskazanych przez Sąd Okręgowy nie zwalnia go z odpowiedzialności w trybie art. 299 § 1 k.s.h. w stosunku do powódki. Utraty prawa do dochodzenia od pozwanego roszczenia w powyższym trybie nie spowodował również fakt zawarcia aneksu do umowy z dnia 6 listopada 2008 r., ponieważ nie modyfikował on należnego powódce przedmiotu świadczenia, lecz ograniczył się do wydłużenia terminu jego płatności.

Istota zarzutów podnoszonych konsekwentnie przez skarżącego toku całego procesu sprowadza się do twierdzenia, że nie powinien ponosić odpowiedzialności za zobowiązania spółki (...), które nie były jeszcze wymagalne w momencie odwołania go z funkcji członka zarządu. W tym miejscu należy podzielić zapatrywanie Sądu Okręgowego, że powyższa kwestia nie stanowi przedmiotu ustaleń faktycznych, lecz stanowi przedmiot oceny prawnej. Sama zaś okoliczność, że w chwili nadejścia wymagalności zobowiązania spółki (...) wobec powódki skarżący nie pełnił już funkcji członka zarządu spółki jest bezsporna. Nie istniała więc potrzeba udowodnienia tej kwestii osobowym środkiem dowodowym.

Przesłankami odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. (dawniej art. 298 § 1 k.h.) są: istnienie określonego zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie, kiedy dana osoba była członkiem zarządu spółki, oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce czy to w czasie pozostawania przez tę osobę członkiem zarządu, czy to już po jej odwołaniu z zarządu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1999 r., II CKN 608/98, z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 933/00 oraz z dnia 17 czerwca 2011 r., II CSK 571/10). Istnienie objętego pozwem zobowiązania spółki (...) z tytułu umowy przelewu wierzytelności w czasie, kiedy pozwany był członkiem zarządu tej spółki, jest bezsporne. Oczywisty jest także wniosek o bezskuteczności jej egzekucji przeciwko dłużnej spółce.

Trafnie także Sąd pierwszej instancji przyjął, że pozwany nie wykazał żadnej okoliczności, która wyłączałaby jego odpowiedzialność stosownie do art. 299 § 2 k.s.h. Sam pozwany zeznał, że w dacie zawarcia umowy z dnia 6 listopada 2008 r. aż do czasu odwołania go z funkcji członka zarządu wartość majątku spółki (...) nie wystarczała na zaspokojenie pozwanej. Co więcej, D. S. przyznał, że spółka w zasadzie nie miała żadnego majątku, choć płaciła swoje bieżące zobowiązania. Szansę na zaspokojenie powódki w terminie, na wypadek nieściągnięcia należności od dłużników nabytej wierzytelności, skarżący upatrywał tylko w finansowaniu zewnętrznym, w postaci zaciągnięcia pożyczki we własnym imieniu. Nie uchyla to, a wręcz potwierdza stan niewypłacalności spółki definiowany zgodnie z art. 11 ust. 2 w zw. art. 10 p.u.n. Stan niewypłacalności uzasadnia zaś zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęcie postępowania układowego.

W tych warunkach, nie można przyjąć nieistnienia związku przyczynowego między pełnieniem przez pozwanego funkcji członka zarządu a dochodzoną przez stronę powodową szkody. W realiach sprawy skarżący nie udowodnił również okoliczności z art. 299 § 2 k.s.h. uwalniających członka zarządu z odpowiedzialności na zasadzie § 1 tego przepisu. Z treści apelacji wynika zresztą, że pozwany upatruje takiej okoliczności wyłącznie w fakcie, iż nie posiadał statusu członka zarządu w chwili, gdy wierzytelność przypadająca powódce stała się wymagalna, co – w jego przekonaniu – automatycznie zwalnia go z odpowiedzialności za zobowiązania spółki, która może obarczać jedynie nowy zarząd. Zagadnienie związane z powstaniem zobowiązania spółki w kontekście czasu sprawowania funkcji członka zarządu znajduje wytłumaczenie w przyjętej w art. 299 § 1 k.s.h. deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej. Odpowiedzialność ta jest bowiem sankcją za kierowanie sprawami spółki w sposób prowadzący do bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. W okolicznościach sprawy samo zawarcie umowy z dnia 6 listopada 2008 r. nie można uznać za prawidłowe prowadzenie spraw spółki w kontekście braku jej majątku i wysokości zaciągniętego zobowiązania.

Jeśli więc nawet skład zarządu dłużnej spółki zmieniał się, to odpowiedzialność na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. ponoszą wszystkie osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania, którego egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2003 r., V CSK 198/02). Oznacza to wprawdzie, że taką odpowiedzialność może również ponosić J. P. powołany na funkcję członka zarządu po odwołaniu pozwanego, jednak ich odpowiedzialność miałaby charakter solidarny, co nie uchyla odpowiedzialności skarżącego. W takim wypadku decyzja co do dochodzenia roszczeń w stosunku do jednej lub wszystkich osób ponoszących solidarną odpowiedzialność należy wyłącznie do strony powodowej.

Z tych też względów nie miało wpływu na wynik sprawy zaniechanie przesłuchania świadka J. P., zwłaszcza biorąc pod uwagę wskazaną przez pozwanego tezę dowodową. Podzielić przy tym należy zapatrywanie Sądu I instancji, że powyższy wniosek dowodowy był sprekludowany z uwagi na treść przepisów art. 479 ¹² § 1, 479 ¹⁴ § 2 i 479 ^14b k.p.c. w brzmieniu redakcyjnym i numeracji obowiązujących do 2 maja 2012 r. Z uwagi na chwilę wszczęcia procesu (przed tą datą) w sprawie nie miały zastosowania przepisy Kodeksu postępowania cywilnego po jego nowelizacji dokonanej mocą ustawy z 16 września 2011 r. (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie 3 maja 2012 r.

Z przywołanych względów dokonane w sprawie ustalenia uzasadniają przyjętą przez Sąd pierwszej instancji odpowiedzialność pozwanego na zasadzie art. 299 § 1 k.s.h. z tytułu pełnienia przez niego funkcji członka zarządu spółki (...) do dnia 10 listopada 2008 r.

Mając powyższe na uwadze oraz na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja podlegała oddaleniu.