Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Bożena Szponar - Jarocka

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 września 2016 r. w B.

sprawy z odwołania M. S. oraz E. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

na skutek apelacji M. S. oraz E. S. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 grudnia 2015 r. sygn. akt III U 415/15

uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję z dnia 30 kwietnia 2015 roku i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B..

Sygn. akt III AUa 279/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30.04.2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., powołując się na przepisy art. 83 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 18 ust.8-10, art. 20 ust.1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015r. poz. 121 ze zm.) oraz art. 58 § 1 i 2 k.c. stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w kwocie 9.200 zł E. S. (1) z tytułu współpracy z mężem M. S. przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 01.10.2014r. jest nieważna z mocy prawa, zgodnie z art. 58 k.c. i ma na celu obejście przepisów ustawy z dnia 25.06.1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (pkt I), ustalił, iż podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe E. S. (1) z tytułu współpracy z mężem M. S. wynosi od 01.10.2014r. - 2247,60 zł miesięcznie i od 01.01.2015r. - 2375,40 zł. Za miesiące, w których E. S. (1) będzie posiadać uprawnienia do świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podstawa wymiaru składek powinna być ustalona zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisu art. 18 ust. 9-10 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (pkt II decyzji). Organ rentowy za prawidłowe uznał zgłoszenie E. S. (1) do ubezpieczeń społecznych od 01.10.2014r. Natomiast zadeklarowaną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w kwocie 9200 zł miesięcznie organ rentowy uznał za działanie ukierunkowane na uzyskanie prawa do wysokich świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, tj. zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego. Zadeklarowana podstawa wymiaru składek w ocenie organu jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, ponieważ zmierza do sfinansowania zasiłku w zawyżonej wysokości przez ogół społeczeństwa.

Odwołania od tej decyzji złożyli E. i M. małżonkowie S., domagając się jej zmiany i stwierdzenia, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe E. S. (1) z tytułu współpracy z mężem M. S. przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 01.10.2014 r. wynosi 9.200zł. W uzasadnieniu swojego stanowiska odwołujący wskazali, iż czynność zgłoszenia do ubezpieczenia nie ma charakteru czynności prawnej, a tym samym zadeklarowanie wysokości podstawy wymiaru składek nie jest czynnością prawną, a czynnością materialno-techniczną. Odwołujący wskazali, iż kobieta w ciąży w zakresie przepisów o ubezpieczeniach społecznych (i nie tylko) podlega szczególnej ochronie. Stanowisko sądów w tym zakresie jednoznacznie wskazuje, że chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia (zgłoszenia do ubezpieczenia w charakterze osoby współpracującej), nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, a dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania przez zgłoszenia do ubezpieczenia ochrony gwarantowanej ubezpieczeniem społecznym nie może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu jego obejście, jeżeli umowa ta (zgłoszenie) prowadzi do faktycznej realizacji zatrudnienia (współpracy).

Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach oddalił oba odwołania (pkt 1) i zasądził od E. S. (1) i M. S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwoty po 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Powyższy wyrok został wydany w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

M. S. (ur. (...)) z wykształcenia jest ekonomistą, od dnia 13.05.2001r. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług turystycznych pod nazwą Przedsiębiorstwo (...) z siedzibą przy ul. (...) w R.. Działalność ma charakter sezonowy i polega na świadczeniu kompleksowych usług związanych organizowaniem spływów kajakowych. W ramach tej działalności odwołujący wynajmuje od świadka F. S. pokoje wraz z korytarzem i schodami wejściowymi na kondygnacje, znajdujące się na poddaszu budynku należącego do świadka, położnego w S.. Budynek ten znajduje się na terenie siedliska należącego do świadka. Na terenie tego siedliska mieści się również baza tj. miejsce składowania kajaków i pomieszczenie biurowe. Umowa najmu została zawarta na okres od 30.09.2009r. do 30.09.2019r. z ustaloną stałą roczną opłatą w wysokości 2.000 zł z tytułu czynszu.

Przedsiębiorstwo świadczyło usługi w okresach: od 13.05.2001r. do 31.08.2001r., od 17.06.2002r. do 31.08.2002r., od 01.06.2003r. do 30.09.2003r., od 02.05.2004r. do 30.09.2004r., od 01.05.2007r. do 31.08.2007r., od 01.04.2008r. do 31.08.2008r., od 01.03.2009r. do 25.11.2012r., od 23.04.2013r. do 29.01.2014r. i od 27.03.2014r. W pozostałych okresach prowadzenie działalności było zawieszane. Odwołujący od momentu rozpoczęcia działalności gospodarczej był zgłoszony do ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Natomiast ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlegał w okresie od 23.04.2013r. do 29.01.2014r. W tym okresie deklarował najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne t.j. w okresie od kwietnia do listopada 2013r. - 2.227,80 zł miesięcznie, zaś za grudzień 2013r. i styczeń 2014r. podstawy wymiaru zostały pomniejszone o okresy korzystania ze zwolnienia lekarskiego.

Odwołujący z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej wykazał w poszczególnych latach: w 2004r. stratę w wysokości 526,10 zł, w 2005r. dochód w wysokości 1.017,59 zł, w 2006r. dochód w wysokości 496,06 zł, w 2007r. stratę w wysokości 14.606,63 zł, w 2008r. dochód w wysokości 8.637,56 zł, w 2009r. stratę w wysokości 3.896,91 zł, w 2010r. dochód w wysokości 3.080,11 zł, w 2011r. stratę w wysokości 12.286,95 zł, w 2012r. stratę w wysokości 2.153,41 zł, w 2013r. dochód w wysokości 2.232,04 zł, w 2014r. strata w wysokości 1.179,20 zł. Natomiast w okresie od października 2014r. do stycznia 2015r. uzyskał przychód w wysokości: w październiku 2014r. – 1.661,11 zł, listopadzie 2014r. – 1.206,11 zł, grudniu 2014r. -46,30 zł i styczniu 2015r. - 0 zł.

Do prowadzenia działalności odwołujący korzystał z pomocy średnio 3 osób. W tym zakresie zawierał m.in. ze świadkiem T. K. umowy zlecenia na obsługę spływów kajakowych oraz kierowanie pojazdami w ramach licencji na przewóz osób i rzeczy. Odwołujący i T. K. zawarli umowy zlecenia w okresach: od 01.06-28.10.2010r. – za wynagrodzeniem na kwotę 1.012 zł, od 01.07. do 31.12.2011r. – wynagrodzenie w wysokości 1.687zł, od 05.06.2012r. do 30.06.2013r. -wynagrodzenie w wysokości 1.687zł, od 01.07 do 31.08.2013r. – wynagrodzenie w wysokości 1.400zł, od 12.06. do 30.08.2014r. - wynagrodzenie w wysokości 1.600zł i od 25.05. do 25.09.2015r. - wynagrodzenie w wysokości 1.700zł. Odwołujący zawarł również umowę zlecenia ze świadkiem J. R. na obsługę spływów kajakowych, pełnienie funkcji ratownika (...) na wybranych imprezach turystycznych i kierowanie pojazdami w ramach licencji na krajowy przewóz osób, za wynagrodzeniem 1.500zł.

E. S. (1) (ur. (...)) z wykształcenia jest architektem krajobrazu. Od 31.12.2004r. pozostaje w związku małżeńskim z odwołującym. Przez wiele lat małżonkowie starali się o dziecko. Z powodów zdrowotnych, zwłaszcza schorzeń, na które cierpi odwołująca, lekarze nie dawali im szans na potomstwo.

Odwołująca poszukiwała pracy w wyuczonym zawodzie. Z zeznań PIT za lata 2005-2014 wynikało, że: w 2005r. uzyskała dochód z działalności wykonywanej osobiście - 623,38 zł, dochód z innych źródeł – 3.017,70 zł; w 2006r. uzyskała dochód ze stosunku pracy – 4.079,26 zł, dochód z działalności wykonywanej osobiście - 330,40 zł; w 2007r. i 2008r. - nie uzyskała dochodu i tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym, w 2009r. – nie uzyskała dochodu (współpraca z mężem przez 4 miesiące); w 2010r. nie uzyskała dochodu (współpraca z mężem przez 5 miesięcy); w 2011r. brak dochodu (współpraca z mężem przez 8 miesięcy); w 2012r. nie uzyskała dochodu (współpraca z mężem przez 11 miesięcy); w 2013r. uzyskała dochód z działalności wykonywanej osobiście 329,01 zł oraz dochód z innych źródeł - 3.417,40 zł; w 2014r. uzyskała dochód z działalności wykonywanej osobiście - 1.489,36 zł.

Wnioskodawczyni współpracowała z mężem przy prowadzeniu działalności gospodarczej w okresach od 01.06.2009r. do 30.09.2009r., od 11.06.2010r. do 31.10.2010r. i od 01.05.2011r. do 21.11.2012r. i deklarowała minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Ponadto odwołująca w okresie od 12.11.2013r. do 12.12.2013r. oraz od 10.06.2014r. do 30.09.2014r. była zgłaszana do ubezpieczenia społecznego z tytułu umowy zlecenia zawartych z odwołującym. W tym okresie uzyskała przychód w grudniu 2013r. - 400 zł brutto i we wrześniu 2014r. – 1.800 zł brutto. Umowa zlecenia zawarta na okres od 10.06.2014r. do 30.09.2014r. dotyczyła wykonywania czynności związanych z obsługą spływów kajakowych i imprez turystycznych.

Małżonkowie S. podjęli decyzję o rozszerzeniu działalności gospodarczej, chcieli zwiększyć marketing i reklamę świadczonych usług. Zwiększeniem zakresu działania przedsiębiorstwa wnioskodawcy miała zająć się wnioskodawczyni. Strony wiązały to również z niepewną sytuacją odwołującego dot. jego zatrudnienia.

Odwołująca od 01.10.2014r. została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej z mężem M. S. z maksymalną podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Wnioskodawczyni miała zajmować się pozyskiwaniem klientów, przygotowaniem oferty na kolejny sezon tj. 2015r., przygotowaniem ulotek i zaktualizowanej istniejącej strony internetowej.

Maksymalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne była deklarowana w miesiącach październik, listopad i grudzień 2014r., zaś w styczniu 2015r. zadeklarowano podstawę wymiaru składek w wysokości 2.077,42 zł z uwagi na pomniejszenia związane z korzystaniem ze zwolnienia lekarskiego.

W trakcie badania lekarskiego w dniu 30.10.2014r. odwołująca uzyskała potwierdzenie, że jest w 11 tygodniu ciąży.

Za okres od 08.01.2015r. do 22.04.2015r. odwołująca wystąpiła z wnioskiem o wypłatę zasiłku chorobowego, przedkładając zwolnienie lekarskie. W dniu 23.05.2015r. wnioskodawczyni urodziła syna D. S..

W tak ustalonych okolicznościach sprawy Sąd wskazał, że zgłoszenie wnioskodawczyni do ubezpieczeń może być oceniane przez pryzmat kryteriów ważności czynności prawnej wskazanych w art. 58 k.c. Przy współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, w przeciwieństwie do prowadzenia samej działalności gospodarczej, mamy co do zasady do czynienia z porozumieniem, niesformalizowaną umową o współpracy między osobą prowadzącą działalność gospodarczą i osobą współpracującą. Sąd wywiódł, że to porozumienie obejmujące zasady współpracy, jej zakres, a także ustalenia co do wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne może być oceniane pod kątem sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, a więc potencjalnej jego nieważności, a także pod kątem ewentualnego obejścia prawa. Wysokość zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie może się całkowicie uchylać spod kontroli z uwagi na obowiązującą w systemie ubezpieczeń społecznych zasadę solidaryzmu społecznego oraz ochronę interesów pozostałych uczestników partycypujących w systemie ubezpieczeń społecznych, zwłaszcza gdy wysokość zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne rażąco odbiega od rzeczywiście wniesionego przez ubezpieczonego wkładu do systemu ubezpieczeń społecznych. Takie działanie nie zasługuje bowiem na ochronę prawną. Także stwierdzenie rażącej dysproporcji między wysokością podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osoby współpracującej i osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powinno skutkować, w ocenie Sądu pierwszej instancji, uznaniem tak zadeklarowanej podstawy za nieważną. O ile podjęcie współpracy w działalności gospodarczej jest autonomiczną decyzją obydwojga małżonków (prowadzącego działalności i małżonka współpracującego), ale rodzącą podleganie ubezpieczeniom obowiązkowym, to zakres tego ubezpieczenia, poprzez ocenę podstawy wymiaru składek, oraz zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego podlega ocenie w myśl kryteriów opisanych w art. 58 k.c.

Sąd wskazał, że działania podejmowane przez odwołującą, w ramach współpracy z odwołującym, nie miały wpływu na zwiększenie dochodów z działalności gospodarczej. Podjęcie współpracy zostało nawiązane poza sezonem, zatem w okresie „martwym” dla tak specyficznej działalności jaką są usługi związane ze spływami kajakowymi. Analiza dochodów za okres od 01.10.2014r. nie wskazuje na wzrost w tym zakresie. Wnioskodawczyni podnosiła, iż jej działania były ukierunkowane na rozszerzenie oferty i zdobycie nowych klientów. Wskazywała m.in. na tworzenie nowych ulotek, czy aktualizacje strony internetowej. Zdaniem Sądu, były to jednak czynności wtórne, gdyż współpracę z mężem podejmowała wcześniej, czy to w ramach zgłoszenia jako osoba współpracująca, czy też zleceniobiorca. Jej działania wymagały jedynie uaktualnienia oferty, a nie proponowania zupełnie innego zakresu usług. Przez cały okres trwania tej działalności wnioskodawca świadczy jeden i ten sam rodzaj usług. Baza noclegowa jest bezpośrednio związana z organizowanymi spływami. Wprawdzie odwołujący próbowali wykazać, iż odwołująca podejmowała próby nawiązania współpracy z innymi podmiotami, przedkładając rachunki za pobyty w hotelach w B. i S.. Z faktur tych nie wynika jednak, że odwołująca podejmowała działania dotyczące rozwoju przedsiębiorstwa i np. prowadziła pertraktacje z innymi podmiotami. Nadto z zeznań świadków nie wynikało, aby działania odwołującej podejmowane czy to w ramach zlecenia, czy też współpracy przed 01.10.2014r. przy prowadzeniu działalności, różniły się. Za każdym razem podstawa wymiaru składek (współpraca) była ustalana na minimalnym poziomie, a wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia oscylowało na poziomie innych zleceniobiorców.

W tych okolicznościach, zdaniem Sądu Okręgowego, podstawa wymiaru z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej ustalona od 01.10.2014r. na tak drastycznie wysokim poziomie służyła jedynie uzyskaniu wysokiego zasiłku macierzyńskiego. Odwołujący nie wykazali, aby działania odwołującej miały tak istotny wpływ na działalność firmy w 2015r. W związku z powyższym, na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie. O kosztach rozstrzygnął podstawie art. 98 §1 i 3 k.p.c. w zw. z §11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelacje od powyższego wyroku wnieśli odwołujący zaskarżając go w całości i zarzucając:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 58 § 1, § 2, § 3 k.c.

poprzez jego zastosowanie, podczas gdy w niniejszej sprawie nie znajduje on zastosowania z uwagi na to, że skoro przepisy prawa ubezpieczeń społecznych o charakterze ius cogens zezwalają na zadeklarowanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osoby współpracującej na poziomie do 250% przeciętnego wynagrodzenia w oderwaniu od pojęcia rzeczywistego przychodu, to zachowanie podmiotu, realizującego swe uprawnienie w oparciu o taki bezwzględnie obowiązujący przepis prawa, nie może być podważone przez odwołanie się do art. 58 k.c.,

a ponadto z daleko idącej ostrożności procesowej:

2)  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału

dowodowego wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 217 § 1 § 2 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 230 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., co nastąpiło poprzez ocenę dowodów w sposób dowolny i niewszechstronny oraz sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania; w tym w zakresie Sąd:

- ustalił, że działania podejmowane przez odwołującą się w ramach współpracy z odwołującym się nie miały wpływu na zwiększenie dochodów z działalności gospodarczej poprzez analizę dochodów z okresu od października 2014 do stycznia 2015 r., podczas gdy czynności podejmowane przez odwołującą się miały charakter czynności przygotowawczych do sezonu sprzedażowego i zostały przerwane przez konieczność przerwania współpracy ze względów zdrowotnych, a następnie w związku z narodzeniem dziecka co spowodowało brak możliwości zakończenia czynności podejmowanych przez odwołującą się,

- ustalił, że czynności odwołującej się miały na celu jedynie uaktualnienie oferty, podczas gdy z niekwestionowanego przez organ rentowy oraz potwierdzonego w toku procesu oświadczenia odwołującego się z dnia 9 marca 2015 r. (w aktach rentowych) wynika znacząco szerszy zakres czynności podejmowanych przez odwołującą się,

- ustalił, że z faktur za noclegi w hotelach w B. i S. nie wynika, że odwołująca się podejmowała działania dotyczące rozwoju przedsiębiorstwa co jest niezgodne z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego z uwagi na to, że w żadnym przypadku podmioty świadczące usługi hotelowe nie potwierdzają na fakturach sprzedaży usług hotelowych celu pobytu osób korzystających z noclegu,

- ustalił, że miarodajnym dla oceny wysokości zadeklarowanej kwoty podstawy wymiaru składek odwołującej się za okres od 1 października 2014 r. są wcześniejsze tytuły ubezpieczenia dla odwołującej się, podczas gdy z niekwestionowanego przez organ rentowy zakresu i celu współpracy wykazanego przez odwołujących się wynikało, że zakres współpracy w okresie od 1 października 2014 r. był całkowicie inny od współpracy podejmowanej przez odwołującą się w okresach wcześniejszych,

- niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 217 § 1 i § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wyceny wartości pracy wykonanej przez odwołującą się w ramach współpracy z odwołującym się,

3)  naruszenie art. 6 k.c. poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie cały ciężar dowodu leży

po stronie odwołujących się, podczas gdy to po stronie organu rentowego leżało wykazanie w jakiej wysokości zadeklarowana kwota podstawy wymiaru składek jest adekwatna do pracy wykonanej przez odwołującą się.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku, uwzględnienie odwołań w całości poprzez zmianę zaskarżonej decyzji w całości i stwierdzenie, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe E. S. (1) z tytułu współpracy z mężem M. S. przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 października 2014 r. wynosi 9.200 zł oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołujących się kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od odwołujących się kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 14 września 2016r. organ rentowy zmodyfikował swoje stanowisko procesowe (k.190, 191) domagając się zawieszenia postepowania w niniejszej sprawie ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Uzasadnieniem dla zmiany prezentowanego przez organ rentowy stanowiska było wszczęcie postępowania w sprawie ubezpieczonej E. S. (1) również w zakresie istnienia tytułu do ubezpieczenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok i decyzja podlegały uchyleniu a sprawa przekazaniu do organu rentowego celem ponownego rozpoznania - na podstawie art. 477 ^14a k.p.c .

Nie ulega wątpliwości, iż w sprawie Sąd Okręgowy rozpoznawał odwołanie od decyzji, której przedmiotem była podstawa (jej wysokość) wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonej E. S. (1) z tytułu współpracy przy działalności gospodarczej męża M. S., a badając sprawę i ostatecznie oddalając odwołanie Sąd Okręgowy , doszedł do wniosku, iż istnieją realne wątpliwości co do istnienia samego tytułu tj. co do tego czy w okolicznościach niniejszej sprawy można w ogóle mówić o istnieniu tej współpracy. Wątpliwości w tym zakresie nabrał również organ rentowy, który w toku postępowania przed sądem I instancji sam zaczął pośrednio podważać wydaną przez siebie decyzję, bowiem w piśmie procesowym z dnia 2 września 2015 r. (k. 13) podnosił okoliczności nie tyle wskazujące na wysokość podstawy, co na brak współpracy ubezpieczonej przy prowadzeniu działalności gospodarczej męża. Trzeba jednak pamiętać, iż w sprawach zakresu ubezpieczeń społecznych zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) wyznaczony jest przede wszystkim przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w pewnym zakresie również też zakresem wniesionego odwołania od tejże decyzji ( wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000 r., II UKN 685/99, OSNP 2002 Nr 5, poz. 121 i z dnia b1 września 2010 r., III UK 15/10, LEX nr 667499 oraz postanowienia z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNP 2000 Nr 15, poz. 601 i z dnia 13 października 2009 r., II UK 234/08, LEX nr 553692). Oznacza to w pewnym uproszczeniu, iż sąd orzekając o zasadności decyzji nie może w zasadzie wychodzić poza tak określony przedmiot. Koncepcja ta zakłada jednak, iż organ wydając decyzję wydaje ją w kwestii, w której powstała potrzeba rozstrzygnięcia o istnienia lub nieistnieniu prawa (obowiązku) a wydana decyzje rozstrzyga wszystkie przesłanki tego prawa lub obowiązku. Prawidłowe postępowanie organu rentowego w niniejszej sprawie winno zatem polegać przede wszystkim na przesądzeniu w decyzji istnienia współpracy - jako tytułu do ubezpieczenia, a dopiero pozytywne przesądzenie w tym zakresie dawałaby organowi rentowemu ewentualnie podstawę do rozważania wysokości podstawy wymiaru składek, i to tylko w granicach w jakich wyznaczył ustawodawca. Tymczasem w niniejszej sprawie przy wydaniu zaskarżonej decyzji organ nie zakwestionował samego tytułu do ubezpieczenia, a jedynie obniżył do najniższej - wysokość podstawy wymiaru składek, co pośrednio oznacza akceptacja istnienia tytułu współpracy. Ta okoliczność generowała problemy Sądu Okręgowego przy rozpoznawaniu wniesionego odwołania, bowiem Sąd Okręgowy oceniając materiał dowodowy kontestował istnienie tytułu do ubezpieczenia w sytuacji, gdy przedmiotem decyzji była sama wysokość podstawy, co jak wspomniano zakłada przesądzenie istnienia danego tytułu do ubezpieczenia. Sąd Apelacyjny musi zgodzić z apelacją, iż zaskarżona decyzja i tym samym wyrok oddalający od niej odwołanie są niewątpliwe błędne w zakresie, w jakim uznają za dopuszczalne weryfikację podstawy wymiaru składek osób prowadzących działalność gospodarczą. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy (art. 18 ust. 8 w/w ustawy). Natomiast podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, z tym że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (art. 20 ust. 1 i 3 w/w ustawy). Wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących mieści się zatem w przedziale od 60% do 250% przeciętnego wynagrodzenia i zależy wyłącznie od deklaracji płatnika składek. Ustawodawca pozostawił zatem osobom prowadzącym działalność gospodarczą określenie wysokości podstawy wymiaru składek, z zastrzeżeniem dolnej granicy na poziomie 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego - art. 18 ust. 8 ustawy systemowej. Prowadzi to do wniosku, że w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osób z nimi współpracujących wysokość składek nie jest związana z faktycznie osiągniętym przychodem i jego wysokością, lecz jedynie z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną kwotą. W uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 r. II UZP 1/10 (OSNP 2010/21-22/267) Sąd Najwyższy wskazał, że po stronie płatnika-przedsiębiorcy istnieje uprawnienie do zadeklarowania dowolnej kwoty, w ustawowych granicach, jako podstawy wymiaru składek, jest to jego wyłączna decyzja i jakakolwiek ingerencja w tę sferę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest niedopuszczalna, niemożliwe jest także kwestionowanie zadeklarowanej podstawy z powołaniem się na art. 58 k.c., czy art. 5 k.c., gdyż deklaracja podstawy wymiaru składek nie jest czynnością prawa cywilnego. Natomiast w wyroku z dnia 11 grudnia 2014 r., I UK 145/14 (Lex nr 1622302) Sąd Najwyższy w sposób jednoznaczny wskazał, że także w przypadku osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą wysokość składek jest związana jedynie z istnieniem tytułu ubezpieczeń i zadeklarowaną kwotą. Wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe tej grupy ubezpieczonych mieści się w przedziale od 60% do 250% przeciętnego wynagrodzenia i zależy od deklaracji płatnika składek. SN podkreślił, że skoro przepis prawa ubezpieczeń społecznych o charakterze ius cogens zezwala na zadeklarowanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osoby współpracującej na poziomie do 250% przeciętnego wynagrodzenia w oderwaniu od pojęcia rzeczywistego przychodu, to zachowanie płatnika, realizującego swe uprawnienie w oparciu o taki, bezwzględnie obowiązujący przepis prawa, nie może być podważone przez odwołanie się do art. 58 k.c. Z uzasadnienia tego wyroku wynika przy tym, że wnioski wyżej wspomnianej uchwały Sądu Najwyższego znajdują zastosowanie także wobec osób współpracujących. Sąd Najwyższy zauważył, że wysokość świadczeń wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego nie zależy od uznania organu rentowego i w obowiązującym systemie prawnym problem świadczeń „nadmiernie wysokich” w stosunku do krótkiego opłacania składek nie stanowi argumentu przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych uprawnienia do weryfikacji zadeklarowanej przez płatnika podstawy wymiaru składek. Instrumenty, przeciwdziałające wypłacie nieekwiwalentnie wysokich świadczeń wprowadzić mógłby wyłącznie ustawodawca. Dopóki takich rozwiązań nie ma, brak jest możliwości kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez płatnika-przedsiębiorcę zarówno na ubezpieczenie własne, jak i na ubezpieczenie osoby z nim współpracującej, dla której prowadzący działalność gospodarczą jest płatnikiem składek (art. 4 pkt 2 lit. r. ustawy systemowej). Podjęcie przez kobietę w ciąży współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych, nie jest sprzeczne z prawem. W przypadku wyraźnego zezwolenia na zadeklarowanie podstawy wymiaru składek w oderwaniu od klasycznych mierników ekonomicznych (wynagrodzenie, przychód) nie do pogodzenia z zasadą formalizmu ubezpieczeń społecznych byłaby odmowa ochrony prawnej w zagwarantowanej wysokości tej ubezpieczonej, dla której w dopuszczalnych granicach płatnik zadeklarował kwotę korzystną i dla niej dogodną. Stanowisko co do braku uprawnień organu rentowego do kwestionowania kwoty zadeklarowanej, jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe osoby współpracującej przy prowadzeniu działalności gospodarczej było wyrażane także w innych orzeczeniach (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., I UK 350/11, Lex nr 1215610, wyrok Sądu Apelacyjnego z G. z dnia 21 stycznia 2014r., III AUa 794/13, Lex nr 1428029, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19 maja 2015 r., (...), Lex nr 1766022) i należy je uznać za ugruntowaną linię orzeczniczą. Tę ugruntowaną linię orzeczniczą Sąd pierwszej instancji pominął. Za niewystarczające należy przy tym uznać powoływanie się przez ten Sąd na orzecznictwo Sądu Okręgowego w Białymstoku, skoro nie ma możliwości zweryfikowania, jak ostatecznie zostały rozstrzygnięte sprawy będące ich przedmiotem. Na marginesie wypada zasygnalizować, że w dniu 1 stycznia 2016 r. weszły w życie przepisy art. 1 pkt 8–13 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 r., poz. 1066), które w istotny sposób zmieniają zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków przysługujących ubezpieczonym niebędącym pracownikami, którzy przed nabyciem prawa do zasiłku, podlegali ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych. Przepisy tej ustawy w sprawie niniejszej nie mogą jednak mieć zastosowania, gdyż decyduje przede wszystkim stan prawny obowiązujący w spornym okresie od 01.101.2014r. Nadto trzeba zauważyć, iż Sąd Okręgowy popadł w istotną sprzeczność, z jednej bowiem strony pośrednio zakwestionował istnienie tytułu współpracy jako podstawy ubezpieczenia E. S. (1) , z drugiej oddalając odwołanie mimowolnie potwierdził jego istnienie bowiem wyrok ten w istocie oznacza utrzymanie w mocy decyzji określającej podstawę wymiaru w najniższej wysokości, a zatem uznającej istnienie tytułu do ubezpieczenia. Godzi się jednak zauważyć, iż Sąd I instancji w aktualnym stanie prawnym nie miał podstawy prawnej do uchylenia zaskarżonej decyzji, bowiem art. 477 ¹⁴ k.p.c. pozwala mu w zasadzie tylko na zamianę decyzji lub oddalenia odwołania.

Na etapie postępowania apelacyjnego pojawiła się nowa istotna okoliczność, a mianowicie to, iż organ rentowy wszczął postepowanie w sprawie ustalenia podlegania E. S. (1) w spornym okresie ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej z mężem M. S. (k. 169 zawiadomienia o wszczęciu postępowania). Oznacza to, iż organ rentowy wprawdzie późno to jednak wszczął formalne postępowanie zmierzające do zbadania istnienia samego tytułu do ubezpieczenia.

Jak wiadomo podstawą orzeczenia sądu odwoławczego jest szeroko rozumiany materiał dowodowy zebrany w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382 k.p.c.). Przepis ten należy też łączyć z odpowiednim stosowaniem poprzez art. 391 §1 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym art. 316 §1 k.p.c. określającym z jakiej chwili stan rzeczy sąd odwoławczy bierze pod uwagę za podstawę swego orzeczenia. Pamiętać przy tym należy z kolei, iż zakres zastosowania art. 316 §1 k.p.c. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest organiczny, bowiem zasadą w tych sprawach jest to, że oceny prawidłowości i legalności decyzji dokonuje się według stan rzeczy z chwili jej wydania , od czego z kolei dopuszcza się pewne wyjątki ( np.: wyroki: z 10.03.1998 r, II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 181, z 20.05.2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 43, z 17.07.2008 r. II UK 348/07 LEX nr 447252; oraz uzasdn. uchwały 7 sędziów SN z 24.01.2007r. III UZP 4/06, OSNP 2007/15-16/226). Co do zasady oznacza, iż regułą jest ,że spełnienie przesłanek do świadczenia czy powstanie okoliczności kreujących jakiś obowiązek po wydaniu decyzji tylko wyjątkowo może być uwzględniane w toku postępowania sądowego. Od tego jednak należy odróżnić możliwość wykazania spełnienia przesłanek określonego świadczenia na datę decyzji, jeżeli zatem odmowa przyznania określonego prawa nastąpiła wskutek jego niewykazania, nie ma przeszkód do wykazywania spełniania tego prawa na chwilę wydania decyzji w toku dalszego postępowania z odwołania, toczącego się przed sądem. Nie ma zdaniem Sądu Apelacyjnego przeszkód w niniejszej sprawie, aby w ramach stanu rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej uwzględnić fakt wszczęcia postępowania przez organ rentowy w zakresie zbadania tytułu do ubezpieczenia. Nie uzasadnia to jednak zawieszenia postępowania, bowiem niezależnie od rozstrzygnięcia w przedmiocie wszczętego obecnie przez organ postępowania, zaskarżone w niniejszej sprawie decyzja i wyrok w istocie badające wysokość podstawy ( bo o tym tylko mogły orzekać) są błędne i zapadły z naruszeniem przepisów ustawy systemowej, akceptowały bowiem dopuszczalność badania samej wysokości podstawy wymiaru składek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą ( współpracującej z taka osobą ). Wprawdzie organ rentowy nie wskazał podstawy prawnej wnioskowanego zawieszenia postępowania, ale niewątpliwie miał na myśli podstawę wskazaną w art.177§1 pkt 3 k.p.c., która umożliwia fakultatywne zawieszenie postępowania, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej. Jeżeli jednak jak to wspomniano wyżej wydana decyzja i wyrok Sądu Okręgowego są błędne to trudno przyjąć, iż rozstrzygnięcie w ich przedmiocie zależy od wydania decyzji we wszczętym obecnie postepowaniu. Co więcej w sytuacji, gdy organ wszczął obecnie postępowanie w sprawie podlegania E. S. ubezpieczeniom społecznym z tytułu przedmiotowej współpracy przy działalności gospodarczej jej męża, to logicznym i celowym jest uchylenie zaskarżonej decyzji i wyroku w niniejszej sprawie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Tylko bowiem takie przekazanie sprawy umożliwi organowi rentowemu kompleksową i wnikliwą ocenę całości już zebranego materiału dowodowego i ewentualnie poszerzonego w toku dalszego postępowania pod kątem tego - czy w świetle wszystkich okoliczności sprawy można przyjąć, iż E. S. (1) od 01.10.2014 r. wykonywała czynności w ramach działalności męża, które uzasadniają przyjęcie jej współpracy przy wykonywaniu tej działalności. Pozytywna odpowiedź w tym zakresie tj. potwierdzenie istnienia w przypadku E. S. współpracy jak tytułu do ubezpieczenia - winna jednocześnie oznaczać przyjęcie do podstawy wymiaru składek kwot zadeklarowanych przez małżonków S. w granicach, w jakich ustawodawca osobom prowadzącym działalność gospodarczą możliwość swobodnego określenia podstawy wymiaru składek w oderwaniu od przychodu z prowadzonej działalności ( od 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 ustawy do wysokości 250% tego wynagrodzenia w przypadku podstawy wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe). Z kolei negatywne rozstrzygnięcie w przedmiocie istnienia współpracy - jako tytułu do ubezpieczenia uczyni oczywiście zbędnym i niedopuszczalnym ustalanie podstawy wymiaru.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 477 ^14a k.p.c. orzekł jak na wstępie.