Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 05 września 2014 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa A. M., J. W. (1), A. W., J. S.

przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w W., Gminie Ż. i Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministra Skarbu Państwa, Starostę Powiatu G. i Nadleśnictwo G.,

o zapłatę

1.  zasądza od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na rzecz J. S. kwotę 4 846 294,70 (cztery miliony osiemset czterdzieści sześć tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt cztery 70/100) złote wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 października 2014 roku do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo J. S. w stosunku do Skarbu Państwa w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na rzecz A. M. kwotę 2 423 147,35 (dwa miliony czterysta dwadzieścia trzy tysiące sto czterdzieści siedem 35/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 października 2014 roku do dnia zapłaty;

4.  oddala powództwo A. M. w stosunku do Skarbu Państwa w pozostałym zakresie;

5.  zasądza od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na rzecz J. W. (1) kwotę 1 211 573,67 (jeden milion dwieście jedenaście tysięcy pięćset siedemdziesiąt trzy 67/100) złote wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 października 2014 roku do dnia zapłaty;

6.  oddala powództwo J. W. (1) w stosunku do Skarbu Państwa w pozostałym zakresie;

7.  zasądza od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na rzecz A. W. kwotę 1 211 573,67 (jeden milion dwieście jedenaście tysięcy pięćset siedemdziesiąt trzy 67/100) złote wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 października 2014 roku do dnia zapłaty;

8.  oddala powództwo A. W. w stosunku do Skarbu Państwa w pozostałym zakresie;

9.  oddala powództwo J. S., A. M., J. W. (1), A. W. w stosunku do pozwanych Agencji Nieruchomości Rolnych w W. i Gminy Ż. w całości;

10.  dokonuje stosunkowego rozdzielenia kosztów pomiędzy powodami J. S., A. M., J. W. (1), A. W. a pozwanym Skarbem Państwa reprezentowanym przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ten sposób, że powodowie ponoszą koszty w wysokości po 73,64 %, a pozwany ponosi koszty w wysokości 26,36 %, pozostawiając szczegółowe wyliczenie kosztów referendarzowi sądowemu;

11.  zasądza od J. S. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwotę 3 600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

12.  zasądza od A. M. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwotę 1 800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

13.  zasądza od J. W. (1) na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

14.  zasądza od A. W. na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

15.  zasądza od J. S. na rzecz Gminy Ż. kwotę 3 608,50 (trzy tysiące sześćset osiem 50/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

16.  zasądza od A. M. na rzecz Gminy Ż. kwotę 1 804,25 (jeden tysiąc osiemset cztery 25/100) złote tytułem zwrotu kosztów procesu;

17.  zasądza od J. W. (1) na rzecz Gminy Ż. kwotę 902,12 (dziewięćset dwa 12/100) złote tytułem zwrotu kosztów procesu;

18.  zasądza od A. W. na rzecz Gminy Ż. kwotę 902,12 (dziewięćset dwa 12/100) złote tytułem zwrotu kosztów procesu

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym dnia 12 marca 2008 r. za pośrednictwem pełnomocników powodowie W. M., A. M., J. W. (1) i A. W. wnieśli o zasądzenie odszkodowania od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Skarbu Państwa, Starostę Powiatu G. w G. oraz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, oraz solidarnie od Agencji Nieruchomości Rolnych w W. i Gminy Ż.. W. M. wnosiła o zasądzenie kwoty 18 382 650 zł, A. M. kwoty 9 191 325 zł, J. W. (1) kwoty 4 595 662 zł oraz A. W. kwoty 4 595 662 zł wszyscy z ustawowymi odsetkami od dnia 1 października 1999 r. do dnia zapłaty. Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenia na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazali, że wyrokiem z dnia 31 października 2006 r. pod sygn. akt I C 1221/06 Sąd Okręgowy w Płocku ustalił, iż nieruchomość o powierzchni 28,2810 ha, położona w gminie Ż. w miejscowości S., powiatu (...), dla której była prowadzona księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A - K" nie przeszła z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa w trybie przepisów dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Na mocy aktu notarialnego z dnia 25 czerwca 1942 r., powyższa nieruchomość należała do poprzedników prawnych powodów J. i E. małżonków W., którym to została ona faktycznie odebrana przez Skarb Państwa wbrew prawu, co zdaniem powodów uzasadnia ich roszczenie o odszkodowanie we wskazanych wysokościach (pozew – k. 2-4).

Pozwana Gmina Ż. w odpowiedzi na pozew z dnia 11 czerwca 2008 r. wniosła o oddalenie powództwa o odszkodowanie w stosunku do Gminy Ż. oraz zasądzenia na rzecz pozwanej Gminy kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zdaniem pozwanego nie może on odpowiadać za błędy wyrządzone decyzjami wydanymi przed dniem 27 maja 1990 r. i nie mogą one obciążać budżetu Gminy (odpowiedz na pozew k. 51-52).

W odpowiedzi na pozew datowanej na dzień 10 czerwca 2008 r. Agencja Nieruchomości Rolnych w W. wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego wskazując, iż jest państwową osobą prawna występująca w obrocie prawnym samodzielnie, jako odrębny od Skarbu Państwa podmiot. W związku, czym zdaniem pozwanego, Agencja nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa. W ocenie pozwanej agencji nie może ona ponosić odpowiedzialności za niezgodne z prawem działanie organów państwa w latach 40 XIX wieku (odpowiedz na pozew k. 62-64).

Pozwany Skarb Państwa wniósł o odrzucenie pozwu względnie o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu. Pozwany wskazał, iż w jego ocenie powództwo jest przedwczesne co uzasadnia wniosek o odrzucenie pozwu. Ponadto zakwestionował powództwo co do zasady i wysokości odszkodowań podnosząc, iż powodowie nie wykazali faktów z których wywodzą roszczenie. Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia. Wskazał również, że część przedmiotowych działek na mocy decyzji Naczelnika Gminy Ż. z dnia 5 kwietnia 1990 r. przeszła na własność Skarbu Państwa co z kolei zdaniem pozwanego uzasadnia twierdzenie, że powództwo winno zostać oddalone jako przedwczesne (odpowiedź na pozew k. 79-84).

W dniu 13 kwietnia 2008 r. powódka W. M. zmarła, a na jej miejsce wstąpiła J. S., która objęła spadek po zmarłej w całości (pisma powoda wraz z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku k. 89-90).

Na rozprawie w dniu 24 sierpnia 2012 r. powodowie ograniczyli powództwo do kwoty wynikającej z opinii biegłego Z. S. bez zrzeczenia się roszczenia. Pełnomocnik pozwanego Skarbu Państwa nie wyraził zgody na ograniczenie żądania (protokół k. 477).

Na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2014 r. pełnomocnik Skarbu Państwa oświadczył, iż nie podtrzymuje wniosku o odrzucenie pozwu (protokół k. 1063).

Pismem wniesionym dnia 2 maja 2014 r. powodowie wskazali, iż podstawą ich powództwa jest art. 417 § 1 k.c. oraz treść art. 64 i 77 w zw. z art. 8 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast solidarność pozwanych wynika z treści art. 422 k.c. ponieważ świadomie skorzystali z wyrządzonej powodom szkody. Zdaniem powodów najwcześniejszym możliwym terminem, w którym powodowie mogli dochodzić swoich roszczeń była data 29 grudnia 1989 r. to jest data uchwalenia noweli konstytucji z dnia 22 lipca 1952 r. w związku, z czym nie ziściła się warunek upływu 10-cio letniego okresu przedawnienia (pismo k. 1074-1076).

Pismem z dnia 12 maja 2014 r. pozwany Gmina Ż. podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powodów względem pozwanej Gminy. Ponadto w jego ocenie nie można zgodzić się z tezą, że pozwany świadomie odniósł korzyść z wyrządzonej pozwanym szkody przez Skarb Państwa (pismo k. 1081-1083).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Dnia 31 stycznia 1922 r. Okręgowy Urząd Ziemski w W. wydał zezwolenie B. P. (1), ówczesnemu właścicielowi (...) S. litery A-K na sprzedaż poparcelacyjną części nieruchomości. Podział nieruchomości dokonał w 1922 r. W. B.. Zezwolenie to zostało uzupełnione zezwoleniem z dnia 2 grudnia 1922 r.. Dokonana parcelacja znalazła odzwierciedlenie w księdze wieczystej. W maju 1923 r. Okręgowy Urząd Ziemski w W. wyraził zgodę na rozparcelowanie z (...) przestrzeni 123 ha 1244 m ^{( 2)} trybem parcelacji w celu stworzenia kolonii urzędniczych, rzemieślniczych itp.. 19 maja 1924 r. Okręgowy Urząd Ziemski w W. przedłużył ważność zezwolenia z dnia 3 listopada 1923 r. na parcelacyjną sprzedaż około 123 ha 1244 m2 na sześć miesięcy licząc od 19 maja 1924 r. pod warunkiem, że każdorazowo do aktu kupna sprzedaży przestawione będzie pokwitowanie z uiszczonej opłaty za nadzór nad działalnością parcelacyjną. 27 sierpnia 1924 r. Wydział Hipoteczny Ziemski Sądu Okręgowego w Warszawie zatwierdził wniosek B. P. (2) o wydzielenia z księgi wieczystej D. S. litery A-K części nieruchomości o powierzchni 379 945 m ^{( 2)} i założenia dla niej odrębnej księgi wieczystej. 24 listopada 1924 r. Okręgowy Urząd Ziemski w W. zezwolił B. P. (1) na sprzedaż nieruchomości ziemskiej o powierzchni 123 ha 1244 m ^{( 2)} pod warunkiem okazanie przy sprzedaży pokwitowania za nadzór nad działalnością parcelacyjną. 12 września 1927 r. Okręgowy Urząd Ziemski w W. zezwolił B. P. (1) na sprzedaż 123 ha 1244 m ^{( 2)} z majątku S. trybem parcelacji letniskowej. 27 września 1927 r. B. P. (2) sprzedał F. W. z D. S. R. litery A-K pięć działek o powierzchni 3 ha 8983 m ^{( 2)}, które zostały wyłączone do księgi wieczystej (...). Po parcelacji nastąpiła sprzedaż części nieruchomości wchodzących w skład (...) litery A-K, na co B. P. (2) uzyskiwał zgodę Okręgowego Urzędu Ziemskiego w W. np. w 1928, Okręgowy Urząd Ziemski w W. wydał zezwolenie B. P. (3) na sprzedaż działek nr (...) z majątku (...) (dowód: uzasadnienie W.. Sądu Okręgowego w Płocku k. 562-568, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie wraz z uzasadnieniem k. 584-593 w załączonych aktach Sadu Okręgowego w Płocku I C 1221/06; niekwestionowane).

E. i J. małżonkowie W. zawarli w dniu 25 czerwca 1942 r. umowę w formie aktu notarialnego, mocą której nabyli od M. F. dwie nieruchomości: o powierzchni 120 ha 1290 m ², stanowiącą nieruchomość pod nazwą (...) oraz o wskazanej w księdze wieczystej powierzchni 28 ha 2810 m ² nieruchomość pod nazwą "(...) S. litery A – K." a łącznej rzeczywistej powierzchni 25 ha 4241 m ². Obydwie nieruchomości były położone w gminie M., powiatu błońskiego. Miały oddzielną księgę wieczystą, stanowiły jednak na gruncie jedną całość pod nazwą majątek S.. Nieruchomość o wskazanej powierzchni 28 ha 2810 m ² składała się z placu na skrzyżowaniu dróg wraz z projektowaną kolejka i szosą, plac ten miał powierzchnię 2 ha i 4360 m ² oraz z nieruchomości o wskazanej powierzchni 25 ha 8450 m ² składającą się z 25 działek. Nabycie tej nieruchomości nastąpiło niepodzielnie w równych między nimi częściach. Na tej podstawie E. i J. małżonkowie W. wystąpili o wpisanie ich do ksiąg wieczystych prowadzonych dla nieruchomości będących przedmiotem transakcji jako właścicieli (dowód: akt notarialny k. 26-34, opinia biegłego R. M. k. 221-225; bezsporne).

Pismem z dnia 17 lutego 1967 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej wystąpiło do Państwowego Biura Notarialnego w G. o wykreślenie małżonków W. jako właścicieli, wykreślenie wszelkich ograniczeń i obciążeń z wyjątkiem służebności gruntowych i o wpisanie Skarbu Państwa jako (...) stwierdzając przy tym, iż nieruchomość ta jest przeznaczona na cele reformy rolnej (bezsporne).

Decyzją Naczelnika Gminy Ż. z dnia 5 kwietnia 1990 r. przeszła nieruchomość rolna we wsi S. oznaczona numerami działek (...). (dowód: decyzja Naczelnika Gminy Ż. z dnia 5 kwietnia 1990 r. k. 85).

W dniu 1 października 1999 r. powód W. W. (2) złożył pozew o ustalenie, że nieruchomość położona w gminie Ż. w miejscowości S., powiatu (...), dla której była prowadzona księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A - K" nie podlegała pod przepisy dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej (dowód: pozew k. 3-4 w załączonych aktach Sadu Okręgowego w Płocku I C 1221/06).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 31 października 2006 r. pod sygn. akt I C 1221/06 Sąd Okręgowy w Płocku ustalił, iż nieruchomość o powierzchni 28,2810 ha, położona w gminie Ż. w miejscowości S., powiatu (...), dla której była prowadzona księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A - K" nie przeszłą z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa w trybie przepisów dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (dowód: wyrok k.39-40).

Decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 lutego 2012 roku została stwierdzona nieważność decyzji Naczelnika Gminy Ż. z dnia 5 kwietnia 1990 roku znak (...) (dowód: decyzja k. 1109).

Ogólna rzeczywista powierzchnia gruntów położonych w gminie Ż. w miejscowości S., powiatu (...), dla której była prowadzona księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A - K" nabyta aktem notarialnym nr rep. 550 wynosi 25 ha 4241 m ². Wartość całej nieruchomości wynosi 28 225 876 złotych (dowód: opinia biegłego R. M. k. 221-225, opinia biegłej M. R. wraz z opiniami uzupełniającymi k. 587-636, 755-765).

Obecnie część nieruchomości dla której prowadzona była księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A - K" pozostaje we władaniu Skarbu Państwa i dotyczy to działek o obecnych numerach ewidencyjnych (...). W księdze wieczystej obejmującej działki o numerach ewidencyjnych (...) jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa, natomiast działki pozostają w trwałym zarządzie Nadleśnictwa G. Lasów Państwowych. W księdze wieczystej obejmującej działki o numerach ewidencyjnych (...) jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa, a dysponentem tych działek jest Agencja Nieruchomości Rolnych w W.. Łączna wartość nieruchomości stanowiącej obecnie działki gruntu o numerach ewidencyjnych (...) wynosi 18 533 286,60 złotych. Pozostała część nieruchomości dla której prowadzona była księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A - K" została rozporządzona przez Skarb Państwa i obecnie stanowi odrębne nieruchomości będące własności osób fizycznych oraz własnością Gminy Ż., która figuruje jako właściciel działek o nr ewidencyjnych 4/8, 4/20, 4/42, 4/44, 4/45, 4/46, 4/47, 24/2, 27/4, 27/5 133 cz. z których część stanowią drogi. Gmina Ż. uzyskała te nieruchomości w ramach komunalizacji, co zostało potwierdzone decyzjami Wojewody (...) z dnia 18 marca 1991 r. oraz z dnia 26 listopada 1992 r.. Łączna wartość części nieruchomości dla której prowadzona była księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A - K", która obecnie stanowi własność osób fizycznych oraz własność Gminy Ż. wynosi 9 692 589,40 złotych (dowód: opinia biegłego R. M. k. 221-225, opinia biegłej M. R. wraz z opiniami uzupełniającymi k. 587-636, 755-765, 1118-1120; odpisy ksiąg wieczystych k. 821-1059; decyzje k. 53-61).

J. W. (2) zmarła 21 maja 1966 r.. Zgodnie z postanowieniem Sądu Powiatowego dla m. st. W. z dnia 6 września 1966 r. sygn. I Ns II 818/96 spadek po niej nabyli W. W. (2) i W. M. w 1/2 części ( dowód: postanowienie Sądu Powiatowego dla m. st. W. z dnia 6 września 1966 r. k. 36).

E. W. zmarł 26 lipca 1977 r.. Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z dnia 14 kwietnia 1978 r. sygn. III Ns 509/78 spadek po nim nabyli W. M. i A. M. w 1/2 części każde z nich (dowód: postanowienie k. 37).

W. W. (2) zmarł w dniu 26 lutego 2003 r.. Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z dnia 3 czerwca 2003 r. sygn. akt I Ns 576/03 spadek po nim nabyli J. W. (1) i A. W. po 1/2 części spadku (dowód: postanowienie k. 38).

W dniu 13 kwietnia 2008 r. zmarła W. M.. Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego Warszawy Ż. w W. z dnia 7 maja 2008 r. spadek po niej nabyła w całości J. S. (dowód: postanowienie k. 90).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wymienionych wyżej dokumentów, których autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron oraz opinii biegłych.

Opinia biegłego geodety R. M. została sporządzona rzetelnie i nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Pomimo tego, że opinia biegłej rzeczoznawcy majątkowego M. R. była początkowo kwestionowana przez obie strony, po pisemnych i ustnych wyjaśnieniach biegłej, Sąd doszedł do przekonania, że opinia została sporządzona rzetelnie w oparciu o materiał zgromadzony w sprawie, wiedzę i doświadczenie zawodowe biegłej oraz zgodnie z tezą dowodową zawartą w postanowieniu Sądu. Na rozprawie w dniu 18 czerwca 2014 r. z uwagi na to, że obecnie M. R. nie jest wpisana na listę biegłych sądowych Sąd postanowił dopuścić M. R. jako biegłą w niniejszej sprawie (protokół k. 1118).

W tym miejscu należy zaznaczyć, że zarzut Skarbu Państwa w zakresie wyceny sporządzonej przez biegłą M. R., podtrzymywany po złożeniu przez biegłą ustnych wyjaśnień, dotyczył kwalifikacji działek podlegających wycenie jako działek budowlanych. W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że to nie biegła dokonywała kwalifikacji działek jako budowlanych do wyceny, ale wynikało to z treści postanowienia dowodowego Sądu rozpoznającego sprawę. Okoliczność, że działki należało potraktować jako działki budowlane za wyjątkiem tych, które były w czasie parcelacji przeznaczone pod drogi, co biegła uwzględniła, wynikała z ustaleń poczynionych przez Sąd Okręgowy w Płocku w sprawie o sygn. I C 1221/06. Sąd Okręgowy w Płocku przyjmując, że przedmiotowa nieruchomość nie przeszła z mocy prawa na Skarb Państwa w ramach reformy rolnej, oparł się na ustaleniu, że nieruchomość została rozparcelowana z przeznaczeniem na działki budowlane przed 1 września 1939 r., a projekt parcelacji został zatwierdzony. Dopiero takie ustalenia pozwoliły na wydanie wyroku z którego wynika, że nieruchomość nie przeszła na własność Skarbu Państwa w ramach reformy rolnej. Wobec tego działki musiały zostać rozparcelowane na działki budowlane aby nie podlegać przepisom o reformie rolnej (zobacz uzasadnienie uchwały Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 września 1990 r. W 3/89). W takiej sytuacji w niniejszej sprawie należało przyjąć, że działki w chwili bezprawnego przejęcia przez Skarb Państwa miały przeznaczenie budowlane, co znalazło odzwierciedlenie w postanowieniu dowodowym.

W ocenie Sądu wiarę należy dać również zeznaniom powodów z tym, że ich zeznania okazały się nieprzydatne dla merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Na rozprawie w dniu 5 września 2014 r. Sąd na podstawie art. 217 § 2 k.p.c. o treści obowiązującej przed dniem 3 maja 2012 r. oddalił wniosek Skarbu Państwa o dopuszczenie dowodów z opinii biegłego z zakresu geodezji na wskazane okoliczności oraz wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego rzeczoznawcy majątkowego albowiem okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy zostały już dostatecznie wyjaśnione, nadto przeprowadzenie dowodu z kolejnej opinii doprowadziłoby do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, iż strona powodowa dochodziła odszkodowania za bezprawne przejęcie przez Skarb Państwa nieruchomości położonej w miejscowości S. dla której była prowadzona księga hipoteczna pod nazwą "(...) S. (...) Z treści aktu notarialnego z dnia 25 czerwca 1942 r. wynika, że właścicielami opisanej wyżej nieruchomości byli małżonkowie E. i J. W. (2). Biegły geodeta R. M. sporządził w toku niniejszego postępowania mapy na których przedstawił stan ewidencyjny gruntów w granicach nieruchomości pod nazwą "(...) S. litery A – K.". Zgodnie z opinią biegłego geodety R. M. powierzchnia przedmiotowej nieruchomości wynosi 25,4241 ha (k. 221 – 225).

Powodowie są następcami prawnymi małżonków E. i J. W. (2), co wynika ze złożonych postanowień spadkowych, a więc mają legitymację czynną do występowania z roszczeniami odszkodowawczymi. Następcy prawni J. i E. małżonków W. odziedziczyli po nich prawa w następującym stosunku: 1/2 dla J. S., 1/4 dla A. M., 1/8 dla J. W. (1) i 1/8 dla A. W..

Przejęcie opisanej wyżej nieruchomości miało miejsce w styczniu 1945 roku, co zdaniem powodów zostało potwierdzone protokołem Komisji Ziemskiej powiatu błońskiego z siedzibą w G., a nie było kwestionowane przez pozwanych. Przejęcie nieruchomości przez funkcjonariuszy Skarbu Państwa nastąpiło na podstawie dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. 1945, nr 3, poz. 13 – j.t.). Natomiast zdaniem strony powodowej przepisy dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej nie miały zastosowania do przedmiotowej nieruchomości.

Powodowie swoje roszczenia wobec Skarbu Państwa wywodzili z przepisu art. 417 §1 k.c. oraz przepisów art. 64 i 77 w zw. z art. 8 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast swoje roszczenia wobec Agencji Nieruchomości Rolnych w W. oraz Gminy Ż. opierali na treści art. 422 k.c. wskazując, że pozwani Agencja Nieruchomości Rolnych oraz Gmina Ż. świadomie skorzystali z wyrządzonej powodom szkody.

Zgodnie z art. 417 § 1 k.c. o treści obowiązującej od dnia 01 września 2004 r. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Natomiast wedle art. 417 § 1 k.c. o treści obowiązującej przed dniem 01 września 2004 r. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.

Mając na uwadze ustalony stan faktyczny Sąd doszedł do przekonania, że odpowiedzialność Skarbu Państwa w niniejszej sprawie znajduje podstawę prawną w przepisie art. 417 § 1 k.c. o treści obowiązującej przed dniem 01 września 2004 r..

Przechodząc do rozważań dotyczących odpowiedzialności Skarbu Państwa należało ustalić właściwe statio fisci do reprezentowania Skarbu Państwa w niniejszym postępowaniu, szczególnie wobec zarzutu podniesionego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa przed zamknięciem rozprawy. Zgodnie z art. 67 § 2 k.p.c. za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej. W zakresie określonym odrębną ustawą za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa.

Niewątpliwie początkiem zdarzenia, które spowodowało powstanie szkody w majątku powodów było przejęcie nieruchomości przez funkcjonariuszy Skarbu Państwa na podstawie dekretu (...) Komitetu (...) o przeprowadzeniu reformy rolnej. Mając na uwadze art. 20 dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej wedle którego wykonanie dekretu porucza się Ministrowi Rolnictwa i Reform Rolnych oraz przepisy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 01 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, szczególnie § 10 tego rozporządzenia, Sąd doszedł do przekonania, że Minister Rolnictwa i Reform Rolnych był organem nadrzędnym nad jednostkami organizacyjnymi, których funkcjonariusze dokonywali przejęcia majątków w ramach reformy rolnej. W takiej sytuacji powodowie prawidłowo wskazali w pozwie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako statio fisci Skarbu Państwa albowiem jest to organ właściwy w rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c. do reprezentowania Skarbu Państwa w niniejszej sprawie.

W ocenie Sądu zdarzenie wywołujące szkodę w majątku powodów, której naprawienia powodowie domagają się w niniejszej sprawie, ma charakter wieloczłonowy albowiem początkiem tego zdarzenia było bezprawne przejęcie przez funkcjonariuszy Skarbu Państwa nieruchomości położonej w miejscowości S. dla której była prowadzona księga hipoteczna pod nazwą "(...) S. litery A – K.". Jednak samo przejęcie nieruchomości nie spowodowało szkody w majątku powodów, gdyż taką szkodę spowodowało dopiero rozdysponowanie (rozporządzenie) przez Skarb Państwa częścią nieruchomości dla której była prowadzona księga hipoteczna pod nazwą "(...) S. (...) w taki sposób, który doprowadził do powstania nieodwracalnych skutków, a więc braku możliwości odzyskania tej części nieruchomości przez powodów. W takiej sytuacji mamy tutaj do czynienia ze zdarzeniem wieloczłonowym, które trwało przez pewien okres czasu i w chwili obecnej można jedynie stwierdzić skutek tego zdarzenia w postaci przejścia prawa własności części nieruchomości objętej pozwem na osoby fizyczne oraz Gminę Ż.. Jeżeli chodzi o część nieruchomości objętej pozwem, a stanowiącej obecnie własność Gminy Ż., Sąd uznał, że powodom należy się za nią odszkodowanie albowiem Gmina nabyła je na podstawie obowiązujących decyzji komunalizacyjnych, a Sąd nie może antycypować czy w toku postępowania administracyjnego doszłoby do uchylenia tych decyzji czy też nie. W chwili obecnej decyzje komunalizacyjne istnieją i stanowią dowód tego, że część przedmiotowej nieruchomości jest własnością Gminy Ż.. W opisanym wyżej zakresie powodowie poprzez bezprawne władcze działania Skarbu Państwa doznali szkody w postaci utraty części majątku na rzecz innych osób.

Zdaniem Sądu powodowie nie mają podstaw do domagania się w niniejszym postępowaniu odszkodowania za część nieruchomości objętej pozwem, co do której Skarb Państwa jest nadal wpisany w księgach wieczystych jako właściciel, a wpis wynikał z rzekomego nabycia przez Skarb Państwa tej części nieruchomości w ramach dekretu z 6 września 1944 r. o wprowadzeniu reformy rolnej. Dotyczy to działek o obecnych numerach ewidencyjnych (...), których łączna wartość wynosi 18 533 286,60 złotych. Mając na uwadze treść wyroku Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 31 października 2006 r. oraz treść decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 lutego 2012 r. należy stwierdzić, że to powodom przysługuje prawo własności działek o obecnych numerach ewidencyjnych (...), a więc mogą podjąć odpowiednie działania i wystąpić ze stosowanymi roszczeniami w celu ich faktycznego odzyskania (zobacz postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2010 r. sygn. P 107/08).

W tym miejscu należy wyraźnie stwierdzić, że prejudycjalne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy miał wyrok Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 31 października 2006 r. ustalający, że nieruchomość położona w miejscowości S. dla której prowadzona była księga hipoteczna nr (...) pod nazwą „(...) S. litery A – K” nie przeszła z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa w trybie przepisów dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej, który stał się prawomocny z dniem 15 stycznia 2008 r.. Mając na uwadze treść prawomocnego wyroku z dnia 31 października 2006 r. należy wyprowadzić wniosek, że przejęcie opisanej wyżej nieruchomości przez funkcjonariuszy Skarbu Państwa w ramach reformy rolnej było bezprawne. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku z dnia 31 października 2006 r. powodowie poznali osobę odpowiedzialną za szkodę jaką ponieśli w związku z bezprawnym przejęciem nieruchomości, oraz bezprawnym rozdysponowaniem części tej nieruchomości.

Zdaniem Sądu to władcze działania Skarbu Państwa doprowadziły do powstania szkody w majątku powodów i niewątpliwie pomiędzy tymi działaniami, a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy albowiem gdyby nie bezprawne przejęcie nieruchomości które nastąpiło zdaniem ówczesnych funkcjonariuszy Skarbu Państwa w ramach reformy rolnej, to powodowie nie ponieśliby szkody w postaci utraty prawa własności, co do części nieruchomości.

Wobec tego zdaniem Sądu zostały spełnione przesłanki z art. 417 § 1 k.c., co powoduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę poniesioną przez powodów.

Przy czym jak już wyżej wskazano powodowie ponieśli szkodę poprzez nieodwracalną utratę prawa własności części nieruchomości dla której była prowadzona księga hipoteczna pod nazwą "(...) S. (...)a która to część obecnie stanowi własność osób fizycznych oraz Gminy Ż.. Wartość tej części nieruchomości wynosi 9 692 589,40 zł co stanowi wysokość odszkodowania należnego powodom od Skarbu Państwa. Zgodnie z udziałami w spadku po J. i E. małżonkach W. powódce J. S. przysługuje odszkodowanie w wysokości 4 846 294,70 zł, powodowi A. M. przysługuje odszkodowanie w wysokości 2 423 147,35 zł oraz powódkom J. W. (1) i A. W. przysługują odszkodowania w kwotach po 1 211 573,67 zł.

W pozostałym zakresie roszczenia powodów wobec Skarbu Państwa należało oddalić jako bezzasadne.

Po przeanalizowaniu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie Sąd doszedł do przekonania, że roszczenia powodów skierowane przeciwko Gminie Ż. oraz Agencji Nieruchomości Rolnych w W. są zupełnie bezzasadne. Wynika to z tego, że strona powodowa nie udowodniła, że w niniejszej sprawie zostały spełnione przesłanki z art. 422 k.c. wedle którego za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.

Zdaniem Sądu powodowie nie wykazali, że pozwani Gmina Ż. czy też Agencja Nieruchomości Rolnych w W. świadomie skorzystali ze szkody wyrządzonej powodom przez działania funkcjonariuszy Skarbu Państwa.

W takiej sytuacji roszczenia odszkodowawcze powodów skierowane przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w W. oraz Gminie Ż. były bezzasadne i podlegały oddaleniu.

Przechodząc do dalszych rozważań należało zająć się zarzutem przedawnienia podniesionym przez Skarb Państwa zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa. Niewątpliwie dochodzone przez powodów roszczenia odszkodowawcze jako roszczenie majątkowe podlegają przedawnieniu zgodnie z art. 117 § 1 k.c. Stosownie do dyspozycji art. 117 § 2 k.c. po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, może uchylić się od jego zaspokojenia. Zobowiązany, który skorzysta z zarzutu przedawnienia zwolniony jest od zaspokojenia roszczenia przysługującego uprawnionemu.

Zasadność zarzutu przedawnienia należy badać w oparciu o przepis art. 442 § 1 k.c. o treści obowiązującej do dnia 09 sierpnia 2007 roku wedle którego roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Natomiast wedle § 2 powołanego przepisu, jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Mając na uwadze treść powyższego przepisu, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2012 r. o sygn. akt II CSK 128/12, Sąd doszedł do przekonania, że w okolicznościach niniejszej sprawy, termin przedawnienia roszczeń odszkodowawczych powodów za szkodę poniesioną wskutek bezprawnego rozporządzenia nieruchomością przez Skarb Państwa wadliwie przejętą w ramach dekretu z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej rozpocząłby bieg od dnia uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego w Płocku tj. 15 stycznia 2008 r. gdyż wówczas powodowie poznali osobę obowiązaną do naprawienia szkody (art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c.), jednak roszczenia powodów ulegają najpóźniej przedawnieniu z upływem dziesięciu lat od dnia rozporządzenia nieruchomością przez Skarb Państwa.

Oczywiście mając na uwadze to, że pozew w niniejszej sprawie został wniesiony 12 marca 2008 roku to z pewnością trzyletni termin przedawnienia liczony od 15 stycznia 2008 roku nie upłynął. Natomiast to pozwany Skarb Państwa powołując się na zarzut przedawnienia powinien udowodnić, że od dnia powstania szkody czyli rozdysponowania przez Skarb Państwa częścią nieruchomości za którą powodom przysługuje odszkodowania upłynął 10 letni termin przedawnienia zanim powodowie zaczęli dochodzić swoich roszczeń w zakresie nieruchomości objętej pozwem. Niewątpliwie powodowie złożyli w dniu 1 października 1999 r. pozew o ustalenie, że nieruchomość nie podlegała przepisom dekretu z 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej. Zdaniem Sądu była to czynność, która przerwała ewentualny bieg zasiedzenia zgodnie z treścią art. 123 § 1 pkt) 1 k.c.. W takiej sytuacji pozwany Skarb Państwa musiałby wykazać, że zdarzenia wywołujące szkodę miały miejsce przed dniem 1 października 1989 r.. Jednak pozwany Skarb Państwa takich okoliczności nie wykazał. Na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie można jedynie ustalić, że do rozporządzenia częścią nieruchomości przez Skarb Państwa za którą powodom należ się odszkodowanie doszło przed 27 maja 1990 r. kiedy to część nieruchomości przeszła również na własność Gminy Ż., co zostało potwierdzone obowiązującymi do chwili obecnej decyzjami komunalizacyjnymi.

Nawet zakładając, że koniec wieloczłonowego rozciągniętego w czasie zdarzenia, które spowodowało powstanie szkody w majątku powodów, przypadłby przed dniem 1 października 1989 r. to zdaniem Sądu należy przyjąć, iż bieg przedawnienia roszczeń powodów nie rozpoczął się w stosunku do Skarbu Państwa do czasu transformacji ustrojowej jaka miała miejsce w dniu 4 czerwca 1989 r., kiedy to odbyły się pierwsze wolne wybory, albowiem ustrój polityczny miał niewątpliwie wpływ na możliwości dochodzenia przez obywateli ich roszczeń. W takiej sytuacji możemy mówić o sile wyższej w rozumieniu art. 121 pkt) 4 k.c., co znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zobacz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2007 r. III CZP 30/07, publik. LEX 309705). Wobec tego nawet gdyby dziesięcioletni bieg przedawnienia co do części roszczenia odszkodowawczego powodów rozpoczął się w dniu 4 czerwca 1989 r. i upłynął w dniu 4 czerwca 1999 r. to w ocenie Sądu podniesiony przez Skarb Państwa zarzut przedawnienia stanowiłby nadużycie prawa w rozumieniu przepisu art. 5 k.c. z uwagi na powództwo o ustalenie wytoczone już w dniu 1 października 1999 r., jak również pozostałe okoliczności sprawy.

Wobec powyższego Sąd uznał, że w niniejszej sprawie nie było podstaw do uwzględnienia zarzutu przedawnienia.

Odsetki ustawowe z uwagi na odszkodowawczy charakter roszczenia (art. 363 § 2 k.c.) zostały zasądzone od daty wydania wyroku. W razie bowiem ustalenia odszkodowania, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 363 § 2 k.c., według cen z chwili wyrokowania, należy się ono w tej wysokości, gdy ceny te były wyższe od występujących wcześniej, dopiero od tej chwili. Zatem od tej chwili można mówić o opóźnieniu się dłużnika w zapłacie odszkodowania ustalonego według tych cen i w konsekwencji dopiero od tej chwili można zasądzić od niego odsetki za opóźnienie (tak trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 kwietnia 2009 roku, I CSK 524/08, LEX 511024). Dalej idące żądanie w zakresie odsetek podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu w zakresie roszczenia skierowanego w stosunku do Skarbu Państwa Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. uznając, że koszty powinny być stosunkowo rozdzielone.

Powódka J. S. żądała od pozwanych kwoty 18 382 650 zł, powództwo zaś zostało uwzględnione do kwoty 4 846 294,70 zł. Powód A. M. żądała od pozwanych kwoty 9 191 325 zł, powództwo zaś zostało uwzględnione do kwoty 2 423 147,35 zł. Powódka J. W. (1) żądała od pozwanych kwoty 4 595 662 zł, powództwo zaś zostało uwzględnione do kwoty 1 211 573,67 zł. Powódka A. W. żądała od pozwanych kwoty 4 595 662 zł, powództwo zaś zostało uwzględnione do kwoty 1 211 573,67 zł. Wobec tego każdy z powodów wygrał proces w 26,36 %, a przegrał w 73,64 %. Szczegółowe wyliczenie kosztów procesu w zakresie roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa, Sąd pozostawił referendarzowi sądowemu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

O kosztach procesu w zakresie roszczenia powodów w stosunku do Gminy Ż. oraz w stosunku do Agencji Nieruchomości Rolnych w W. Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zasądzając od powodów na rzecz wskazanych pozwanych poniesione przez nich koszty procesu.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w wyroku.