Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie V Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2016r. w Rzeszowie
na rozprawie
sprawy z wniosku Ł. G. i A. G.
z udziałem (...) S.A. z siedzibą w W.
o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika
od postanowienia Sądu Rejonowego w D. VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego
z siedzibą w R.

z dnia 2 października 2014 r., sygn. akt VI Ns 245/13

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w pkt II w ten sposób, że zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawców solidarnie kwotę 15.635 zł (piętnaście tysięcy sześćset trzydzieści pięć złotych) tytułem wynagrodzenia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie do dnia zapłaty,

2.  oddalić apelację w pozostałym zakresie,

3.  zasądzić solidarnie od wnioskodawców na rzecz uczestnika kwotę 161,46 zł (sto sześćdziesiąt jeden złotych 46/100) tytułem zwrotu kosztów poniesionych
w postępowanie apelacyjnym.

SSO Iwona Szczypiór SSO Małgorzata Mazur SSO Magdalena Kocój

Sygn. akt V Ca 401/15

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 29 listopada 2016 r.

Wnioskiem z dnia 14 lutego 2013r., wnioskodawcy Ł. G. i A. G. wnieśli o ustanowienie na rzecz każdoczesnego właściciela urządzenia przesyłowego – gazociągu wysokiego ciśnienia DN 700, służebności przesyłu polegającej na utrzymywaniu gazociągu, prawie jego konserwacji i napraw, obciążającej działkę ew. nr (...) położoną w O. obj. księgą wieczystą KW nr (...), której przebieg wyznaczy powołany przez Sąd biegły geodeta, za wynagrodzeniem w kwocie 28.791,00 zł płatnym solidarnie na rzecz wnioskodawców.

W uzasadnieniu wniosku wnioskodawcy podali, że są właścicielami w/w działki na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Przez działkę tę przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia o długości 35 metrów należący do uczestnika (...) S.A. z siedzibą w W., wybudowany w 2-ej połowie lat 80 – tych. Zdaniem wnioskodawców, uczestnik nie ma żadnego tytułu prawnego do korzystania z w/w gazociągu.

W odpowiedzi na wniosek z dnia 5 sierpnia 2013 r., uczestnik wniósł o oddalenie wniosku w części w jakiej nie uznał roszczenia.

W uzasadnieniu uczestnik zakwestionował wysokość żądanego wynagrodzenia za zawarcie umowy. Zakwestionował również możliwość uwzględnienia w wysokości wynagrodzenia zmniejszenia wartości nieruchomości, albowiem w chwili zakupu działki, wnioskodawcy wiedzieli o przebiegu gazociągu przez tę działkę.

Postanowieniem z dnia 2 października 2014 r. Sąd Rejonowy w D. ustanowił na rzecz uczestnika (...) S.A. z siedzibą w W. służebność przesyłu obciążającą działkę nr (...) położoną w O. pasem o szerokości po 3 metry obustronnie od osi gazociągu oznaczonym linią przerywaną koloru czerwonego jako wariant II przez biegłego geodetę mgr inż. T. W. na mapie do celów prawnych sporządzonej dnia 17.04.2014r, przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego dnia 6.05.2014r pod nr (...)stanowiącej załącznik do opinii wymienionego biegłego z dnia 22.05.2014r, a polegającą na posadowieniu i eksploatacji gazociągu wysokiego ciśnienia DN 700, korzystaniu z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania kontroli, konserwacji, remontów, modernizacji, naprawy, wymiany urządzenia przesyłowego wraz z prawem wejścia i wjazdu, powstrzymywaniu się przez właściciela nieruchomości obciążonej od działań polegających na zabudowie, nasadzeniach drzew i krzewów w pasie służebności (pkt I postanowienia), zasądził od uczestnika solidarnie na rzecz wnioskodawców kwotę 20.303,42 zł tytułem wynagrodzenia płatną w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia (pkt II postanowienia), zasądził od uczestnika solidarnie na rzecz wnioskodawców kwotę 476,30 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt III postanowienia), nakazał ściągnąć od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w D. kwotę 1.087,39 zł tytułem wydatków wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa na opinie biegłych (pkt IV postanowienia) oraz orzekł, iż wnioskodawcy i uczestnik ponoszą pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt V postanowienia).

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd oparł na następujących ustaleniach faktycznych i wnioskach:

Sąd Rejonowy ustalił, że nieruchomość oznaczona jako działka ew. nr (...)
o pow. 0,3100 ha położona w O., stanowi własność A. G. i Ł. G. na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej na podstawie umowy przeniesienia własności z dnia 26 marca 2008r. Rep. (...). Przez działkę, w jej północno – zachodniej części, przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia DN 700, którego właścicielem jest (...) S.A. z siedzibą w W. na podstawie umowy przeniesienia własności oraz prawa użytkowania wieczystego z dnia 10 października 2006r. Rep. (...). Pas niezbędny do obsługi gazociągu wynosi po 3 metry obustronnie od osi gazociągu. Strefa kontrolowana wynosi 15 metrów obustronnie od osi gazociągu, natomiast strefa kontrolowana normatywna po 100 metrów obustronnie od osi gazociągu.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd Rejonowy oparł się na opinii biegłego T. W. z dnia 22 maja 2014 r., który wskazał 2 warianty szerokości służebności przesyłu. Wariant I obejmujący pasy po 15 metrów od osi gazociągu
w każdą stronę (strefa kontrolowana) oraz wariant II obejmujący pasy po 3 metry od osi gazociągu w każdą stronę (pasy niezbędne do obsługi gazociągu). Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu ustalone zgodnie z wariantem I wynosi 20.303,42 zł, natomiast zgodnie z wariantem II 4.774,32 zł.

Sąd I instancji ustalił również, że strefa kontrolowana nie może być wykorzystana zgodnie z przeznaczeniem nieruchomości - tj. na cele budowlane, mieszkaniowe. Wnioskodawcy mogą tę część działki użytkować rolniczo, wykonać przez nią wewnętrzny przejazd.

Jako podstawę prawną żądania wnioskodawców Sąd Rejonowy wskazał art. 305 ¹ k.c. i art. 305 ² § 2 kc.

Sąd I instancji podzielił opinię biegłego z zakresu budownictwa sanitarnego – sieci gazowych, który uznał, że pas gruntu o szerokości 3 metrów obustronnie od osi gazociągu jest wystarczający do prawidłowej eksploatacji urządzenia przesyłowego, jego remontów i konserwacji (wariant II). Ustanowienie służebności w szerszym zakresie byłoby zbędne dla uczestnika, a jednocześnie nadmiernie obciążałoby nieruchomość wnioskodawców.

Następnie Sąd Rejonowy wskazał, że uszczerbek właściciela związany z pogorszeniem nieruchomości w następstwie posadowienia na niej i eksploatacji urządzeń przesyłowych, rekompensowany jest wynagrodzeniem, które może on uzyskać - na podstawie art. 305 ² kc - za obciążenie jego prawa służebnością przesyłu.

W ocenie Sądu I instancji nie budzi wątpliwości, iż lokalizacja gazociągu oraz jego strefa ochronna zmniejszają możliwość prawidłowego zagospodarowania działki zgodnie z jej przeznaczeniem. Wnioskodawcy doznali bowiem ograniczenia w dysponowaniu swoją nieruchomością na cele budowlane, co uzasadnia wynagrodzenie w zasądzonej wysokości.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z art. 520 § 1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia w całości wniósł uczestnik, zarzucając mu:

1.  naruszanie prawa materialnego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy,
a mianowicie art. 305 ² k.c. poprzez interpretowanie "odpowiedniego wynagrodzenia" w zamian za ustanowienie służebności przesyłu przez sąd również jako odszkodowanie, które nastąpiło w chwili budowy gazociągu, nie powodując tym samym uszczerbku w majątku aktualnego właściciela nieruchomości, gdy dodatkowo sprawcą szkody nie był podmiot będący uczestnikiem postępowania;

2.  niezgodność ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie przez Sąd I instancji, iż wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu ma dotyczyć pasa gruntu o znacznie większej szerokości niż pas obciążony tą służebnością (pas o szerokości 30 m, a nie pas o szerokości 6 m);

3.  naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy,
a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

- uznanie za wiarygodną sporządzoną przez biegłego rzeczoznawcę opinię określającą wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu w strefie nie pasa służebności przesyłu, lecz w strefie oddziaływania urządzenia, która wykracza poza pas służebności przesyłu;

- dowolne i fragmentaryczne rozważenie materiału dowodowego i pominięcie przez Sąd I instancji, iż sam biegły przyznał, iż przedstawiona przez niego opinia wymaga korekty, gdyż nie uwzględniła tzw. części wspólnej pasa służebności – zawierającego część pasa drogi dojazdowej i gazociągu dystrybucyjnego;

- uznanie za wiarygodną sporządzoną przez biegłego w zakresie szacowania nieruchomości opinię określającą wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu, pomimo iż zawiera błędy, które prowadzą w istocie między innymi do omijania przepisów o przedawnieniu roszczeń.

Mając na uwadze powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy wnieśli o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej, wskazując, że wszystkie zarzuty apelacyjne sprowadzają się do nieprawidłowego ustalenia przez Sąd I instancji wynagrodzenia za ustalenie służebności.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Apelacja uczestnika okazała się częściowo uzasadniona, co skutkowało zmianą zaskarżonego postanowienia w części dotyczącej wynagrodzenia za ustanowienie służebności.

Sąd Okręgowy w większości podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego oraz dokonane przez ten Sąd rozważania prawne.

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że Sąd II instancji jako sąd meriti, może dokonywać dodatkowych ustaleń faktycznych w toku postępowania odwoławczego. W niniejszej sprawie Sąd dokonał takich ustaleń, dopuszczając w toku postępowania apelacyjnego, wobec skutecznego zarzutu podniesionego przez uczestnika, dowód z uzupełniającej opinii biegłego T. W., na okoliczność ustalenia, w jakiej wysokości przysługuje wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu, przy uwzględnieniu innych urządzeń przesyłowych i zakresu współkorzystania z nieruchomości przez inne podmioty. Powyższa opinia stanowiła podstawę do dokonania dodatkowych ustaleń faktycznych, co skutkowało częściową zmianą zaskarżonego postanowienia.

Sąd Okręgowy poczynił następujące, dodatkowe ustalenia faktyczne:

Przez działkę należącą do wnioskodawców, poza siecią gazową stanowiącą przedmiot sporu, przebiegają:

a) sieć gazowa (...) – strefa kontrolowana 3m, przyłącz gazowy do punktu pomiarowego strefa kontrolna 1m, własność (...) S.A. Oddział w T.;

b) sieć energetyczna niskiego napięcia napowietrzna oraz przyłącz do punktu pomiarowego, strefa ochronna 1m od przewodu, własność (...) S.A. Oddział R.;

c) kanalizacja tłoczna ks 90, przyłącz kanalizacyjny ks 16, przyłącz wodociągowy w32, strefa ochronna wynosi 2 m, po 1m z każdej strony osi rurociągu, przyłącza stanowią własność inwestora (właściciela działki), zarządzającym siecią wodociągową
i kanalizacyjną jest (...)w O..

Ponadto przez działkę przebiega sieć teletechniczna podwieszona pod siecią energetyczną w tej samej linii, a więc nie przekracza ona strefy ochronnej dla sieci energetycznej.

Powierzchnie wspólne, zajmowane przez strefy ochronne sieci gazowej stanowiącej przedmiot sprawy oraz pozostałych urządzeń infrastruktury technicznej, przy uwzględnieniu wariantu I przebiegu służebności, wynoszą: obszary wspólne
z jednym rodzajem przyłącza: 125 m2, z dwoma rodzajami – 103 m2, z trzema rodzajami – 60 m2, z czterema rodzajami – 12 m2. Natomiast przy uwzględnieniu wariantu II: obszary wspólne z jednym rodzajem przyłącza: 28 m2, z dwoma rodzajami – 29 m2, z trzema rodzajami – 18 m2, z czterema rodzajami – 8 m2.

Wynagrodzenie za ustanowienie służebności w wariancie I, przy uwzględnieniu współczynnika k – uwzględniającego istnienie innych urządzeń infrastruktury technicznej wynosić powinno 15.635 zł, zaś w wariancie II 3.437 zł.

Wobec powyższego, na uwzględnienie zasługiwał zarzut uczestnika dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd I instancji tzw. części wspólnej pasa służebności. Rację ma uczestnik, iż strefa współkorzystania z innymi sieciami infrastruktury sieciowej powinna być uwzględniona przy oszacowaniu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Uwzględnienie więc powyższego zarzutu skutkowało zmianą zaskarżonego postanowienia w pkt II i zasądzeniem od uczestnika na rzecz wnioskodawców kwoty 15.635 zł.

Przechodząc do oceny pozostałych zarzutów apelacyjnych wskazać należy, że nie mogły zostać uwzględnione.

Zasądzona w pkt II zaskarżonego postanowienia kwota stanowi wynagrodzenie o którym mowa w art. 305 ² § 1 k.c., a nie odszkodowanie. W swoich żądaniach wnioskodawcy wskazywali, że domagają się wynagrodzenia, jednak podkreślali, że wynagrodzenie to powinno uwzględniać uszczerbek będący następstwem ustanowienia służebności przesyłu, w tym także zmniejszenie jej wartości. Nie można więc w tej sprawie odnosić się (jak czyni to uczestnik w apelacji) do odpowiedzialności odszkodowawczej czy do sprawcy szkody. Przedmiotem postępowania było ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem, a uszczerbek właściciela na którego nieruchomości znajdują się urządzenia przesyłowe jest jedną z przesłanek mających wpływ na wysokość tego wynagrodzenia.

Ewentualne odszkodowanie uległoby przedawnieniu z uwagi na wyrządzenie szkody (wybudowanie sieci przesyłowych) w latach 80-tych XX wieku. Skoro jednak roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu nie ulega przedawnieniu (por. uchwała SN z 20 lutego 2013 r., III CZP 101/2012, LexisNexis nr 5013993, OSNC 2013, nr 7-8, poz. 88), to związane z nim roszczenie o wynagrodzenie dochodzone w tym samym postępowaniu również nie mogło ulec przedawnieniu.

Przy ustaleniu odpowiedniego wynagrodzenia należy brać pod uwagę między innymi wpływ służebności na ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości przez właściciela oraz płynące z ustanowienia tej służebności wszelakie negatywne skutki. Zakres ograniczeń własności zależy w szczególności od rozmiaru i przeznaczenia nieruchomości oraz od rodzaju, usytuowania i sposobu korzystania z urządzeń przesyłowych. Wynagrodzenie należy się właścicielowi nieruchomości obciążonej za samo ustanowienie służebności, ma zrekompensować ograniczenie w korzystaniu z niej, przy uwzględnieniu stopnia ingerencji w prawo własności, i jest niezależne od poniesienia szkody.

Płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości
w związku z ustanowieniem służebności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 r. sygn. akt IV CSK 317/12).

Przechodząc do zarzutów dotyczących ustalenia szerokości pasa gruntu obciążonego służebnością wskazać należy (mając również na uwadze powyższe rozważania), że wynagrodzenie może dotyczyć nie tylko strefy służebności przesyłu, ale również wynagrodzenia za strefę kontrolowaną. Uczestnik podnosi, że dla wykonywania przez niego czynności eksploatacyjnych czyli ingerencji na gruncie
w oznaczonym zakresie wystarczający jest pas eksploatacyjny o szerokości 6 m, jednak nie bierze pod uwagę, iż wyliczenie wynagrodzenia w oparciu o przyjęcie negatywnych skutków dla właściciela nieruchomości tylko z obszaru pasa eksploatacyjnego nie uwzględnia wszystkich elementów, które winno objąć wynagrodzenie określone w art. 305 ² § 1 k.c. W uchwale z dnia 11 grudnia 2015 r. (sygn. akt III CZP 88/15, LEX nr 1938005) Sąd Najwyższy stwierdził, że obszar strefy kontrolowanej określonej w § 10 w związku z § 110 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz.U. 2013, poz. 640) oraz w załączniku nr 2 do tego rozporządzenia, nie pokrywa się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu (art. 3051 k.c.), ustanowioną dla gazociągu wybudowanego przed dniem 12 grudnia 2001 r.

Z istoty służebności przesyłu nie wynikają innego rodzaju ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad tą nią, a w szczególności takie, które odpowiadałyby przewidzianemu w art. 285 § 1 k.c. pozbawieniu możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań. Uprawnienia przedsiębiorcy w odniesieniu do obszaru objętego zasięgiem strefy kontrolowanej będące konsekwencją jej ustanowienia wykraczają zatem poza ten zakres uprawnień, jaki daje się wyprowadzić z art. 3051 k.c. To samo trzeba powiedzieć o będących ich korelatem ograniczeniach właściciela nieruchomości w sposobie korzystania z niej (por. uchwała SN z dnia 11 grudnia 2015 r. sygn. akt III CZP 88/15, LEX nr 1938005).

Z powyższego wynika, że wynagrodzenie dla właściciela nieruchomości należne jest niewątpliwie nie tylko jako wynagrodzenie za pas gruntu niezbędny do obsługi gazociągu lecz również za strefę kontrolowaną.

Mając na uwadze powyższe, Sąd II instancji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w

zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w pkt II, zaś w pozostałym zakresie apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach jest art. 520 § 2 k.p.c. Wobec sprzeczności interesów Sąd stosunkowo rozdzielił obowiązek zwrotu kosztów. Na łączną sumę kosztów postępowania – 1.223,75 zł - składają się:

- koszty opinii biegłego w kwocie 943,75 zł w całości pokryte z zaliczki uiszczonej przez uczestnika

- opłata od apelacji – 40 zł

- wynagrodzenie pełnomocnika każdej ze stron – po 120 zł (§7 pkt 3 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez skarb państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490)

Uczestnik poniósł koszty w wysokości 1.103,75 zł, zaś wnioskodawcy w kwocie 120 zł. Mając na uwadze, iż uczestnik przegrał apelację w 77 % (15.635,00 : 20.303,42 zł), powinien ponieść koszty w wysokości 942,29 zł a więc Sąd zasądził od wnioskodawców na rzecz uczestnika kwotę 161,46 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Iwona Szczypiór SSO Małgorzata Mazur SSO Magdalena Kocój

ZARZĄDZENIE

(...)

R., 8.12.2016r.