Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 189/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 grudnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Katarzyna Sidyk

Protokolant: Mateusz Kmieć

po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2015 roku w Częstochowie

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. P. (1) i J. P.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i rentę

1.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki Z. P. (1) kwotę 80 000 zł (osiemdziesiąt tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od dnia 7 sierpnia 2014 roku do dnia 22 grudnia 2014 roku, 8% w stosunku rocznym od dnia 23 grudnia 2014 roku i kolejnymi ustawowymi odsetkami w razie zmiany ich wysokości do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki Z. P. (1) kwotę 75 000 zł (siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od dnia 7 sierpnia 2014 roku do dnia 22 grudnia 2014 roku, 8% w stosunku rocznym od dnia 23 grudnia 2014 roku i kolejnymi ustawowymi odsetkami w razie zmiany ich wysokości do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki Z. P. (1) rentę w kwocie po 800 zł (osiemset złotych) miesięcznie płatną z góry do dziesiątego dnia każdego miesiąca poczynając od miesiąca października 2013 roku wraz z ustawowymi odsetkami, z tym że:

-

od sumy rat renty zasądzonej za okres od października 2013 roku do września 2014 roku – od dnia 18 września 2014 roku do dnia zapłaty oraz

-

od rat renty zasądzonej za okres od października 2014 roku – w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat renty za okres od dnia następnego po dniu płatności raty renty do dnia zapłaty;

4.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda J. P. kwotę 80 000 zł (osiemdziesiąt tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od dnia 7 sierpnia 2014 roku do dnia 22 grudnia 2014 roku, 8% w stosunku rocznym od dnia 23 grudnia 2014 roku i kolejnymi ustawowymi odsetkami w razie zmiany ich wysokości do dnia zapłaty;

5.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda J. P. kwotę 75 000 zł (siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od dnia 7 sierpnia 2014 roku do dnia 22 grudnia 2014 roku, 8% w stosunku rocznym od dnia 23 grudnia 2014 roku i kolejnymi ustawowymi odsetkami w razie zmiany ich wysokości do dnia zapłaty;

6.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda J. P. rentę w kwocie po 800 zł (osiemset złotych) miesięcznie płatną z góry do dziesiątego dnia każdego miesiąca poczynając od miesiąca października 2013 roku wraz z ustawowymi odsetkami, z tym że:

-

od sumy rat renty zasądzonej za okres od października 2013 roku do września 2014 roku – od dnia 18 września 2014 roku do dnia zapłaty oraz

-

od rat renty zasądzonej za okres od października 2014 roku – w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat renty za okres od dnia następnego po dniu płatności raty renty do dnia zapłaty;

7.  oddala powództwo w pozostałej części;

8.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki Z. P. (1) kwotę 12 971 zł 63 gr (dwanaście tysięcy dziewięćset siedemdziesiąt jeden złotych sześćdziesiąt trzy grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu;

9.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda J. P. kwotę 12 971 zł 63 gr (dwanaście tysięcy dziewięćset siedemdziesiąt jeden złotych sześćdziesiąt trzy grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt IC 189/15

UZASADNIENIE

Powodowie Z. P. (1) i J. P. w pozwie z dnia 4 maja 2015 roku wnieśli o zasądzenie na rzecz każdego z nich od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.:

1)  kwot po 80 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku ze śmiercią matki O. P. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 lutego 2014 roku do dnia zapłaty;

2)  kwot po 75 000 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej w związku ze śmiercią matki O. P. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 lutego 2014 roku do dnia zapłaty;

3)  renty w wysokości po 1 200 zł miesięcznie należnej od dnia 2 października 2013 roku płatnej do dnia 5-go każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat oraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 1 200 zł od dnia 6 października 2014 roku do dnia zapłaty i od kwoty 1 200 zł od dnia 6 listopada 2014 roku do dnia zapłaty;

4)  kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podali, że w dniu 1 października 2013 roku doszło do wypadku komunikacyjnego, w którym śmierć poniosła matka małoletnich powodów O. P.. Zmarła pozostawiła męża Ł. P. i dwoje małych dzieci, tj. powodów. Śmierć matki była i jest dla powodów niewyobrażalnym ciosem, którego skutki odczuwać będą przez wiele lat. Powodowie nie będą wychowywać się w pełnej rodzinie, do końca życia pozbawieni będą obecności matki, a ich proces wychowawczy i rozwojowy może ulec zaburzeniom. Obecnie powodowie wychowywani są wyłącznie przez ojca, który opiekę nad dziećmi musi godzić z pracą zawodową. O. P. była osobą bardzo młodą, dotychczas poświęcającą rodzinie cały swój czas. Nie pracowała zawodowo, pracę miała podjąć dopiero po zapisaniu syna J. do przedszkola. Poświęcała się wychowaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego. Powodowie podali również, że pozwany uznał swoją odpowiedzialność za skutki przedmiotowego wypadku i wypłacił każdemu z powodów po 40 000 zł tytułem zadośćuczynienia i po 25 000 zł tytułem stosownego odszkodowania. W ocenie powodów powyższe świadczenia są zaniżone i nie odzwierciedlają stopnia cierpienia powodów, ani nie stanowią odpowiedniej kompensacji doznanej szkody. W związku z powyższym, powodowie żądają dopłaty na rzecz każdego z nich w wysokości po 80 000 zł tytułem zadośćuczynienia i w wysokości po 75 000 zł tytułem odszkodowania. Powodowie podali ponadto, że dochodzą również zasądzenia renty na podstawie art. 446§2 k.c. Niewątpliwie bowiem na O. P. jako rodzicu ciążył obowiązek alimentacyjny wobec dzieci, a wypełnienie powyższego obowiązku może polegać również na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego. W ocenie powodów, nie ma zatem żadnego znaczenia, że O. P. w momencie śmierci nie pracowała zawodowo, tym niemniej w związku z zapisem młodszego dziecka do przedszkola, rozpoczęła ona poszukiwanie pracy.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W odpowiedzi na pozew pozwany nie kwestionował swojej odpowiedzialności za sprawcę wypadku, w którym zginęła O. P., co do zasady. Zarzucił natomiast, że wypłacone przez niego kwoty zadośćuczynienia po 40 000 zł na rzecz każdego z małoletnich powodów są adekwatne do poniesionej przez nich krzywdy. Określając wysokość zadośćuczynienia pozwany wziął pod uwagę stopień cierpienia psychicznego powodów i krzywdy wynikającej z utraty osoby bliskiej, uczucia osamotnienia oraz stopień zażyłości i bliskości pomiędzy uprawnionymi a zmarłą. Jeżeli natomiast chodzi o odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, w ocenie pozwanego, kwoty po 25 000 zł otrzymane z tego tytułu przez powodów są adekwatne do poniesionej przez nich szkody. W niniejszej sprawie, zdaniem pozwanego, brak jest podstaw do przyznania powodom renty alimentacyjnej w wysokości po 1 200 zł miesięcznie. Matka powodów O. P. w dacie wypadku nie pracowała i nie uzyskiwała żadnych przychodów z pracy zawodowej, jej zarobki w 2007 roku wynosiły poniżej 700 zł miesięcznie. Pozwany wskazał, że aby płacić alimenty w wysokości 2 400 zł miesięcznie, przy założeniu, że przeciętne alimenty sięgają około 25% wynagrodzenia, poszkodowana musiałaby zarabiać około 10 000 zł, a to w żaden sposób nie zostało w pozwie wykazane i przy wykształceniu oraz dotychczasowym braku doświadczenia zawodowego poszkodowanej, byłoby niemożliwe. Pozwany zarzucił również, że w niniejszej sprawie nie nastąpiło ustalenie odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę, ponadto regułą jest, że wymagalność roszczenia z tytułu zadośćuczynienia powstaje z chwilą wyrokowania, dlatego też brak jest podstaw do żądania odsetek za okres wcześniejszy niż data wyrokowania (k. 31-32).

Sąd ustalił, co następuje :

W dniu 1 października 2013 roku około godziny 9.00, w miejscowości O., gm. O., na drodze (...), doszło do wypadku drogowego, w wyniku którego śmierć poniosła O. P.. Miejscem wypadku był prosty odcinek drogi głównej DK-46 łączącej miejscowość O. z C., do której z lewej strony dochodziła droga gruntowa, patrząc w kierunku C., o szerokości 6 m. Do wypadku doszło w ten sposób, że samochód osobowy marki T. (...) nr rej. (...) kierowany przez P. G., podczas wykonywania manewru skrętu w lewo zderzył się z wyprzedzającym go z lewej strony samochodem marki V. (...) nr rej. (...) kierowanym przez S. P.. W wyniku zderzenia pojazdów, pasażerki samochodu osobowego marki T. (...) O. P. i H. P. poniosły śmierć na miejscu, natomiast kierujący tym pojazdem P. G. i jego pasażer Z. P. (2) odnieśli obrażenia ciała.

Aktualnie prowadzone jest przez Sąd Rejonowy w Częstochowie postępowanie karne w sprawie III K 739/14, którego przedmiotem jest postawiony przez Prokuraturę Rejonową w Częstochowie P. G. zarzut popełnienia przestępstwa z art. 177§2 k.k. w zbiegu z art. 177§1 k.k. w związku z art. 11§2 k.k. polegającego na tym, że w dniu 1 października 2013 roku w O. naruszył nieumyślnie zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że kierując samochodem osobowym marki T. (...) o nr rej. (...) nie zachowując szczególnej ostrożności, nienależycie obserwował pole jazdy oraz nie upewnił się, że może w sposób bezpieczny wykonać manewr skrętu w lewo i jadąc drogą krajową nr (...) w kierunku miejscowości C. przed wykonaniem manewru skrętu w lewo, związanego z wjazdem na lewy pas ruchu nie zachował szczególnej ostrożności i nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu pojazdowi mechanicznemu jadącemu po pasie ruchu, na który zamierzał wjechać, tj. jadącemu w kierunku C. lewym pasem ruchu samochodowi osobowemu marki V. (...) o nr rej. (...) kierowanemu przez S. P., w wyniku czego doszło do zderzenia obu w/w samochodów osobowych, czym oskarżony spowodował nieumyślnie wypadek, na skutek którego na miejscu zdarzenia śmierć poniosły pasażerki samochodu T. (...) O. P. i H. P., a pasażer tego samochodu Z. P. (2) doznał urazu wielonarządowego i innych obrażeń naruszających czynności narządów ciała na okres powyżej siedmiu dni.

Posiadacze pojazdów uczestniczących w wypadku, tj. T. (...) nr rej. (...) i V. (...) o nr rej. (...), posiadali w dacie zdarzenia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów zawarte z pozwanym (...) Spółką Akcyjną w W..

/ dowód : odpis notatki urzędowej z dnia 1 października 2013r., odpis opinii Zespołu (...) ds. Wypadków (...) Fundacji (...) w P. przeprowadzonej w sprawie III K 739/14 (k. 57v-74), odpis aktu oskarżenia z dnia 16 września 2014r. w sprawie III K 739/14 (k. 46-48), odpis notatki informacyjnej o zdarzeniu drogowym (k. 121) (kopie dokumentów – w załączeniu)/

O. P. urodziła się w dniu (...). Posiadała wyższe wykształcenie, ukończyła studia wyższe magisterskie na kierunku zarządzanie i marketing w Politechnice (...) z wynikiem bardzo dobrym i w dniu 13 lipca 2004 roku uzyskała tytuł magistra. Następnie w 2008 roku ukończyła studia podyplomowe w Akademii (...) w C. w zakresie zarządzania oświatą z wynikiem bardzo dobrym. W 2007 roku O. P. pracowała w firmie (...) s.c. K. K. A. M. jako sekretarka i za rok 2007 osiągnęła dochód w kwocie 9 818 zł 61 gr.

Od 26 października 2002 roku O. P. pozostawała w związku małżeńskim z Ł. P.. Z tego związku pochodzą małoletni powodowie: Z. P. (1)urodzona w dniu (...) i J. P.urodzony w dniu (...).

Ł. P. wykonywał pracę zawodową. Natomiast O. P. przyczyniała się do utrzymania domu i rodziny poprzez osobiste starania o wychowanie i opiekę nad dziećmi oraz prowadzenie gospodarstwa domowego. Dzieci były silnie związane z matką, bardzo ją kochały. O. P. była wzorową matką, w zasadzie cały swój czas poświęcała dzieciom, zajmowała się ich wychowaniem, nauką, organizowała im zabawy, rozrywki, zaprowadzała je do szkoły i przedszkola, chodziła na wywiadówki, odrabiała z córką lekcje, w razie potrzeby chodziła z dziećmi do lekarza.

Bezpośrednio przez wypadkiem z uwagi na zapisanie od września (...) syna J. do przedszkola, O. P. czyniła starania o podjęcie pracy zarobkowej. Miała ustne zapewnienie ze strony P. K. – wspólnika firmy (...) s.c. E. B., Przemysł K. w C. o możliwości zatrudnienia w jego firmie jako koordynator do spraw sprzątania. Osoby zatrudnione na takim stanowisku w firmie (...) w okresie od października 2013 roku na podstawie umowy o pracę osiągają wynagrodzenie w kwocie 2 500 zł brutto, 1 762 zł 10 gr netto miesięcznie.

Ojciec powodów Ł. P. pracował przed wypadkiem żony i aktualnie nadal pracuje w Agencji (...) w C. jako administrator obiektów, osiąga wynagrodzenie w kwocie około 2 400 zł netto. ZUS decyzją z dnia 11 grudnia 2013 roku odmówił przyznania powodom renty rodzinnej po matce.

Ł. P. ponosi koszty utrzymania domu obejmujące czynsz w kwocie 800 zł miesięcznie, opłaty ze energię w kwocie 100 zł miesięcznie, opłaty za gaz – w kwocie 200-250 zł na 2 miesiące. Na ubrania, wyżywienie dzieci wydaje około 1 500 zł miesięcznie, dochodzą też wydatki np. na książki dla córki, co aktualnie kosztowało go 600 zł, na wyprawkę do przedszkola dla syna – 400 zł. Powódka przed śmiercią matki chodziła też na zajęcia taneczne, które kosztowały około 200 zł miesięcznie, obecnie po śmierci matki już nie uczęszcza na takie zajęcia. Ł. P. ponosi dodatkowe wydatki na wycieczki szkolne dzieci, zorganizowane wyjścia ze szkoły.

Aktualnie ojcu powodów nie starcza pieniędzy z wynagrodzenia za pracę na utrzymanie domu i dzieci, wykorzystuje więc na ten cel środki finansowe, które do tej pory otrzymał on i dzieci od pozwanego tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia. W sprawowaniu bieżącej pieczy nad dziećmi pomaga mu matka A. P..

/ dowód: odpis świadectwa ukończenia studiów podyplomowych z dnia 16 czerwca 2008r. (k. 15), odpis dyplomu z dnia 13 lipca 2004r. (k. 16), odpis deklaracji podatkowej PIT – 11 (k. 17-18), odpis decyzji ZUS z dnia 11 grudnia 2013r. (k. 19), dokumenty załączone do akt ZUS (w oddzielnej teczce), odpisy umów o pracę i zaświadczenia o dochodach (k. 184-191), zeznania świadka A. P. (nagranie, adnotacje k. 148-152), zeznania świadka P. K. (nagranie, adnotacje k. 178-179), zeznania przedstawiciela ustawowego małoletnich powodów Ł. P. (nagranie, adnotacje k. 179-181)/

Małoletnia Z. P. (1) miała silne i pozytywne relacje z matką O. P.. Bardzo głęboko przeżyła stratę matki, na wiadomość o jej śmierci wybuchła płaczem, dostała spazmów, nie mogła się uspokoić. Powódka nadal silnie przeżywa stratę matki jak również nakładające się na tę osobistą tragedię obserwacje cierpienia brata i ojca. Stała się zamknięta w sobie, wcześniej była radosnym, wesołym dzieckiem, od śmierci matki – mało mówi, często ma łzy w oczach. Przed wypadkiem powódka była bardzo dobrą uczennicą, po śmierci matki opuściła się w nauce, straciła chęć do uczenia się.

Powódka doznała poważnej krzywdy emocjonalnej na skutek traumatycznego zdarzenia w postaci śmierci matki i do tej pory nie umie sobie z tym poradzić. Dziewczynka, pomimo prób opanowania i nieujawniania emocji, podczas rozmowy o matce powraca do stanu panicznego lęku i pierwotnego cierpienia po jej stracie. Powódka nie przepracowała nadal tematu śmierci mamy, próbuje ukryć się za sztuczną dorosłością, przejmować rolę „matki” w relacjach z młodszym bratem. Poważny uraz emocjonalny, jakiego doznała miał na nią rozległy wpływ.

Małoletnia Z. P. (1) cierpi na zespół stresu pourazowego ( (...)), który przejawia się u niej bezradnością, biernością, chęcią chronienia bliskich i lękiem przed ich utartą, brakiem zwykłej typowej dla niej do momentu doznanych krzywd – reaktywności. Małoletnia powódka odczuwa zgeneralizowany strach, pobudzenie, rozkojarzenie, lęk separacyjny, lgnięcie do obcych okazujących jej sympatię i traumatyczny strach przed utratą ojca i brata.

Sytuacja, w której traumatyczne wydarzenie dotyczyło najważniejszej i osiowej postaci w życiu dziecka, w tym wypadku matki, która jest archetypem gwaranta poczucia bezpieczeństwa dla małoletnich, będzie dla Z. P. (1) nieodwracalną krzywdą i bez zastosowania adekwatnego leczenia symptomy (...) będą trwać przez lata. Dziecko, które raz już przeżyło traumę jest bardziej podatne na stres i zranienia, gorzej radzi sobie z sytuacjami trudnymi, ma zaniżoną samoocenę i trudności w odnalezieniu bezpieczeństwa. Gdy trudna sytuacja wymusza, tak jak w przypadku Z. P. (1), zmianę całej organizacji domu i życia rodzinnego, rany psychiczne są jeszcze poważniejsze.

Utrata matki w tak ważnym dla dziecka okresie rozwojowym, jak wstęp do dojrzewania, na stałe wdrukuje się w osobowość małoletniej powódki i będzie miało wpływ na zaburzenia emocji, głównie z płaszczyzn bezpieczeństwa, przynależności i miłości.

Reasumując, w wyniku śmierci matki O. P. w życiu powódki Z. P. (1) zaszły istotne zmiany. Strata ta jest poważną krzywdą dla dziecka, jest główną składniową stresu pourazowego, jakiego doświadcza powódka. Zakłóca to w poważnym stopniu poczucie bezpieczeństwa dziecka i świadomość przewidywalności świata i zdarzeń, które to są potrzebne do prawidłowego rozwoju osobowości oraz odgrywają ważną rolę w dalszym funkcjonowaniu społecznym, szkolnym i psychicznym małoletniej.

Zaburzenia emocji z zakresu poczucia bezpieczeństwa, które wystąpiły u powódki w następstwie śmierci matki, wywołały długotrwały lub trwały uszczerbek na zdrowiu emocjonalnym dziewczynki.

W następstwie przeżyć po śmierci matki powódka wymaga wsparcia i terapii psychologicznej w celu nabycia zbioru adaptacyjnych mechanizmów obronnych, aby dziecko poczuło się bezpiecznie i nie wykorzystywało negatywnych dla siebie i swego rozwoju sposobów poradzenia sobie z traumą, nie wchodziło w rolę „dorosłej”, tj. matki opiekującej się młodszym bratem i cierpiącym ojcem.

/ dowód : opinia biegłej sądowej z zakresu psychologii U. B. (k. 160-163), zeznania świadka A. P. (nagranie, adnotacje k. 148-152), zeznania przedstawiciela ustawowego małoletnich powodów Ł. P. (nagranie, adnotacje k. 179-181)/

Małoletni J. P. również był bardzo silnie emocjonalnie, uczuciowo przywiązany do matki. Ojciec i babcia powiedzieli mu o jej śmierci dopiero po dłuższym czasie, przez ten okres tłumaczyli mu, że mama jest chora i przebywa w szpitalu. Gdy w końcu dowiedział się, że nie ma już mamy, nie mógł tego zrozumieć, płakał, że chce do mamusi, pytał w adekwatny do wieku sposób, dlaczego „aniołki zabrały jego mamusię”. Stał się smutny i zachowywał dystans w stosunku do rówieśników, ciągle pytał o mamę. Obecnie niepokoi się każdą nieobecnością ojca, wieczorem ojciec musi z nim być, gdyż nie jest w stanie usnąć bez taty.

Obecnie J. P. zaczyna już świadomie odczuwać brak matki. Zaczyna dostrzegać, że w jego życiu nie ma mamy i postrzega siebie jako dziecko „bez mamy” – obraz inności i bycia „gorszym” od kolegów na tym tle, może się u niego utrwalać. Chłopiec wycofuje się z prawdziwego okazywania emocji, zmienia temat jak rozmowa schodzi na trudne i smutne dla niego tematy, ukrywa prawdziwe emocje za opowiadaniem historyjek z przedszkola. Charakterystyczna dla niego wielka potrzeba poczucia bezpieczeństwa została zaburzona. Oderwanie od matki w tak młodym wieku jest dla niego destrukcyjne, traumatyczne dla rozwoju jego sfery emocjonalnej i osobowościowej.

Śmierć matki jest niewyobrażalnym dramatem dla powoda. Wymaga on w takiej sytuacji szczególnego postępowania i działań terapeutycznych, aby zniwelować dezorganizacje życia emocjonalnego dziecka w przyszłości. Śmierć nagła jest zawsze pełnym zaskoczeniem i burzy poczucie bezpieczeństwa dziecka. Brak matki buduje lęk separacyjny u dziecka znajdującego się w tak młodym wieku jak J. P.. Będzie się to przekładać na całość funkcjonowania małoletniego powoda w okresie dorastania i dorosłości, jak również będzie miało wpływ na obraz osobowości powoda. Może skutkować zaburzeniami lękowymi w przyszłości.

/ dowód: opinia biegłej sądowej z zakresu psychologii U. B. (k. 164-167), zeznania świadka A. P. (nagranie, adnotacje k. 148-152) zeznania przedstawiciela ustawowego małoletnich powodów Ł. P. (nagranie, adnotacje k. 179-181)/

Sąd zważył, co następuje :

Odpowiedzialność pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. wobec małoletnich powodów Z. P. (1) i J. P. za skutki wypadku komunikacyjnego z dnia 1 października 2013 roku, w wyniku którego śmierć poniosła matka powodów O. P., była co do zasady pomiędzy stronami bezsporna. Nadmienić należy, że posiadacze obydwu samochodów uczestniczących w zdarzeniu mieli zawarte z pozwanym umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z ruchem ich pojazdów.

Spór w sprawie dotyczył natomiast spełnienia przesłanek z art. 446 k.c. do otrzymania przez powodów świadczeń w postaci odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej ponad wypłacone już przez pozwanego z tego tytułu kwoty po 25 000 zł oraz zadośćuczynienia ponad wypłacone kwoty po 40 000 zł.

Stosownie do art. 446§3 k.c. w związku z art. 446§1 k.c., Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego poszkodowanego, który poniósł śmierć wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, od zobowiązanego do naprawienia szkody stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Zgodnie natomiast z art. 446§4 k.c. sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego, który poniósł śmierć wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Roszczenie najbliższych członków rodziny zmarłego o przyznanie odpowiedniego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, które zmierza do zaspokojenia szkody niematerialnej, jest rodzajowo i normatywnie odmienne od roszczenia o przyznanie stosownego odszkodowania określonego w art. 446§3 k.c. Roszczenie o zadośćuczynienie ma na celu kompensację doznanej krzywdy, tj. złagodzenia cierpienia wywołanego śmiercią osoby bliskiej. Na rozmiar krzywdy mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia (np. nerwicy, depresji), roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011r. z uzasadnieniem, III CSK 279/10, LEX nr 898254)

Dodanie art. 446§4 k.c. wzmacnia wykładnię art. 446§3 k.c. wiążącą funkcję tego przepisu z ochroną majątkową. Nie należy jednak zapominać, że ustawodawca pozostawił w art. 446§3 k.c. w dalszym ciągu określenie o „stosownym” odszkodowaniu, a zatem odszkodowaniu, które mimo charakteru majątkowego często nie daje się ściśle matematycznie wyliczyć. Odszkodowanie to jest świadczeniem „stosownym”, przy określaniu jego wysokości nie można więc brać pod uwagę rachunkowego wyliczenia strat poniesionych przez poszkodowanego na skutek nieotrzymania części zarobków zmarłego, która przypadała na poszkodowanego w czasie jego życia, co może być rekompensowane w drodze renty z art. 446§2 k.c. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2007r., I CSK 465/06, LEX nr 327917; uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010r., III CZP 76/10, LEX nr 604152).

Natomiast zasadnicza różnica między zadośćuczynieniem a „stosownym” odszkodowaniem, przejawia się w tym, że zadośćuczynienie obejmuje rekompensatę krzywdy moralnej, a więc krzywdy pozostającej w sferze subiektywnych, wewnętrznych przeżyć danej osoby. Z kolei sam ból, poczucie osamotnienia, krzywdy i zawiedzionych nadziei po śmierci osoby bliskiej, nie stanowią podstawy do żądania odszkodowania na podstawie art. 446§3 k.c., ale jeśli te negatywne emocje wywołały np. osłabienie aktywności życiowej, to – nawet bez szczegółowego dociekania konkretnych zdarzeń lub stopnia ich prawdopodobieństwa – można na zasadzie domniemań faktycznych przyjąć, że pogorszyły one dotychczasową sytuację życiową osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłego. Użyty w art. 446§3 k.c. zwrot „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej” należy odczytywać w szerszym kontekście uwzględniającym np. takie przesłanki jak utratę oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie członka rodziny, których mogła zasadnie się spodziewać. „Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej” obejmuje nie tylko obecną sytuację materialną, lecz także utratę realnej możliwości polepszenia warunków życia i realizacji planów życiowych. Pogorszenie to musi mieć charakter obiektywny, decydujące nie są więc subiektywne odczucia pośrednio poszkodowanego, ale kryteria obiektywne. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010r., I PK 88/10, LEX nr 737254; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 kwietnia 2010r., I ACa 178/10, LEX nr 715515).

Niewątpliwie pod pojęciem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej w rozumieniu przedstawionym powyżej mieści się utrata osoby bliskiej, na której pomoc i wsparcie mógłby powód liczyć w dalszym życiu, a której to pomocy można oczekiwać po matce, nawet jeżeli powodowie jako dzieci, zwłaszcza J. P., mogą nie w pełni jeszcze ogarniać swoją świadomością ogromu poniesionej przez nich straty. (por.: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2007r., V CSK 459/06, LEX nr 277273).

Ujemne następstwa śmierci matki O. P. dla powodów Z. P. (1) i J. P. w obrębie majątkowym związane są z utratą materialnego oparcia ze strony matki w postaci możliwości tworzenia podstaw do samodzielnego życia, w odniesieniu do uzyskania wykształcenia, zawodu, warunków bytowych, rozwijania uzdolnień i osobowości. Utrata matki dla małoletniego dziecka rzutuje bowiem nie tylko na jego aktualne położenie, ale wpływa też na jego widoki na przyszłość.

Powodowie nie będą mogli już nigdy liczyć na opiekę matki przejawiającą się w formie „fizycznej” dbałości o ich osoby, zapewnienie im bezpieczeństwa, wyborze właściwego leczenia w przypadku zaistnienia takiej potrzeby, zapewnienia materialnego i osobistego wsparcia związanego z wyborem dalszej szkoły, studiów, zawodu, sposobu spędzania wolnego czasu, rozwijania zainteresowań, talentów itp., czy pomocy w dokonywaniu wyborów w innych sprawach życiowych. Można z dużym prawdopodobieństwem domniemywać, że gdyby żyła O. P., która była osobą bardzo młodą, zaradną i opiekuńczą, życie dzieci wyglądałoby inaczej niż w sytuacji wychowywania ich jedynie przez ojca z pomocą babci – osoby, która na pewno nie zastąpi dziecku matki.

Z tych względów, Sąd uznał za zasadne określenie wysokości odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej dla powodów w kwotach po 100 000 zł. Po zmniejszeniu odszkodowania o kwoty po 25 000 zł wypłacone już przez pozwanego, Sąd zasądził na rzecz każdego powoda kwotę 75 000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej w związku ze śmiercią matki powodów O. P. (punkt 2 i 5 wyroku).

Śmierć matki O. P. wpłynęła niekorzystnie również na stan emocjonalny małoletnich powodów. Między dziećmi i ich mamą istniała bowiem silna i pozytywna więź emocjonalna. Matka dawała dzieciom wsparcie psychiczne, zapewniała poczucie bezpieczeństwa psychicznego, troszczyła się o ich prawidłowy rozwój emocjonalny. Gdyby matka żyła dzieciństwo powodów niewątpliwie byłoby bardziej beztroskie, radosne, łatwej byłoby im funkcjonować. Utrata matki nastąpiła w okresie, gdy powodowie jako dzieci byli w wieku 10 lat oraz 3 lata i 6 miesięcy. Nie tylko zatem Z. P. (1), ale również i młodszy J. P. miał już świadomość bycia członkiem rodziny i był silnie związany psychicznie z matką. Relacje matki z dziećmi cechowały się serdecznością, tkliwością, uczuciowością. Wskutek jej śmierci powodowie doznali bezpowrotnych zubożeń w zakresie otrzymywania uczuć matczynych, korzystania ze wzorów postępowania matki, oddziaływania postawy życiowej i miłości matki.

Z niekwestionowanej przez strony opinii biegłej z zakresu psychologii, którą to opinię Sąd uznał za rzeczową, nie budzącą zastrzeżeń co do poziomu wiedzy biegłej, podstaw teoretycznych opinii, sposobu motywowania i stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków, wynika m.in. że rola matki w rozwoju dziecka jest nieograniczona, w życiu powodów matka była osobą najbliższą. Matka małoletnich była osobą zapewniającą im ciepło, miłość, spędzała z dziećmi cały czas, w jej planach życiowych dzieci zajmowały najważniejsze miejsce. Uświadomienie braku matki do kochania jest poważnym zagrożeniem dla rozwoju emocjonalnego dziecka i osiągania dojrzałości emocjonalnej w przyszłości. W wyniku śmierci matki, powodowie doznali silnego przeżycia traumatycznego z utrwalonymi skutkami ujawniającymi się w sferze funkcjonowania emocjonalnego i społecznego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd uznał za zasadne określenie wysokości zadośćuczynienia dla każdego z powodów w kwocie po 120 000 zł. Po zmniejszeniu zadośćuczynienia o kwoty po 40 000 zł wypłacone przez pozwanego, Sąd zasądził na rzecz powódki Z. P. (1) i powoda J. P. kwoty po 80 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę powstałą w związku ze śmiercią matki powodów (punkt 1 i 4 wyroku).

Ocena rozmiaru szkody, a w konsekwencji wysokości żądanego odszkodowania i zadośćuczynienia, podlega weryfikacji sądowej. Jednakże byłoby niedopuszczalne przyjęcie, że poszkodowany ma czekać z otrzymaniem świadczenia z tytułu odsetek do chwili ustalenia wysokości szkody w konkretnym przypadku przez sąd. Orzeczenie sądowe w postępowaniu odszkodowawczym oczywiście nie ma charakteru konstytutywnego, nie jest więc źródłem zobowiązania sprawcy szkody względem poszkodowanego do zapłaty odszkodowania (zadośćuczynienia). Rzeczywistym źródłem takiego zobowiązania jest czyn niedozwolony.

Zasadą jest więc, że zarówno odszkodowanie jak i zadośćuczynienie za krzywdę stają się wymagalne po wezwaniu zobowiązanego przez poszkodowanego do spełnienia świadczenia (art. 455§1 k.c.). Od tej chwili biegnie termin do odsetek za opóźnienie (art. 481§1 k.c.). Zasada ta doznaje wyjątków, które wynikają np. z art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

(por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2010r. z uzasadnieniem, II CSK 434/09, LEX nr 602683; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2009r., V CSK 370/08, LEX nr 584212; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2005r. z uzasadnieniem, I CK 7/05, LEX nr 153254; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007r., I CSK 433/06, LEX nr 274209).

Przy czym, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, które Sąd w niniejszej sprawie podziela, wierzyciel oprócz złożenia samego zawiadomienia o wypadku powinien także określić swoje roszczenie. Jeżeli tego nie zrobił, to ubezpieczyciel popadł w opóźnienie dopiero z upływem wymaganego terminu liczonego od daty określenia swych roszczeń przez powoda wobec pozwanego (por. uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004r., I CK 131/03, OSNC 2005/2/40).

Mając na uwadze zatem, że powodowie zgłosili swoje żądania zadośćuczynienia i odszkodowania pismem z dnia 30 czerwca 2014 roku i uwzględniając 7 dniowy termin na doręczenie wezwania oraz 30 dniowy termin na jego wypłatę, Sąd zasądził ustawowe odsetki za opóźnienie od 7 sierpnia 2014 roku.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowi art. 446§ 3 i 4 k.c., art. 481 §1 i 2 k.c.

Stosownie do art. 446§2 k.c. osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Okolicznością bezsporną jest, że O. P. z mocy ustawy zobowiązana była do realizowania obowiązku alimentacyjnego wobec swoich dzieci do czasu dopóki nie byłyby w stanie utrzymać się samodzielnie (art. 133§1 k.r.o., art. 135 k.r.o.).

Podkreślić należy, że przepis art. 446§2 k.c. nakazuje uwzględniać nie tylko rzeczywiście uzyskiwane dochody zobowiązanego do alimentacji, ale jego możliwości zarobkowe i majątkowe. W uzasadnieniu orzeczenia z dnia 25 listopada 2010r. Sąd Najwyższy stwierdził m.in., iż niewysokie dochody rodziców nie uzasadniają stanowiska, że był to utrwalony stan, jak też że rodzice powódki (w rozpatrywanej sprawie) nie wykorzystywaliby możliwości pracy poza stałym zatrudnieniem lub w innej dziedzinie. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010r. z uzasadnieniem, I CSK 702/09, LEX nr 688668).

Tym bardziej, nie wysokość opodatkowanych zarobków decyduje przy obliczaniu renty, lecz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2004r., II CK 360/02, LEX nr 173557).

O. P. była osobą młodą, zdrową, w pełni oddaną dzieciom. Jednocześnie była osobą w tzw. wieku „produkcyjnym” i miała realne możliwości osiągnięcia zarobków w kwocie co najmniej około 2 500 zł brutto, 1 800 zł netto miesięcznie. Przy czym, z uwagi na wiek dzieci, ich dotychczasowy silny związek z matką i zakres jej opieki nad dziećmi, można z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, że nawet gdyby O. P. podjęła pracę zarobkową i tak jej zaangażowanie w opiekę nad dziećmi byłoby większe niż męża. W świetle ustalonych okoliczności w sprawie oceniając realne możliwości zarobkowe O. P. należy też mieć na uwadze, że w dalszym ciągu przyczyniałaby się do wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec dzieci nie tylko poprzez dostarczanie im środków utrzymania uzyskiwanych z pracy zarobkowej, ale też poprzez osobiste starania o ich wychowanie i opiekę. (por.: art. 135§2 k.r.o.).

Odliczając część środków pieniężnych na własne utrzymanie O. P. i koszty utrzymania domu, tj. np. opłaty eksploatacyjne itp. (dzielone również z ojcem powodów, który pracował cały czas zarobkowo), należy stwierdzić, że możliwości łożenia ze strony O. P. na utrzymanie dzieci można określić na kwotę 1 600 zł miesięcznie, tj. po 800 zł na dziecko. Kwotę tę należy również uznać za adekwatną do potrzeb małoletnich powodów, które wynikają z niekwestionowanych zeznań świadka – babci powodów i przedstawiciela ustawowego powodów Ł. P.. Należy tutaj zaliczyć potrzeby związane z zapewnieniem wyżywienia, ubrania, ewentualnym leczeniem, zakupem podręczników szkolnych, przyborów, książek, kosztami wypoczynku wakacyjnego i w czasie ferii zimowych, kosztami ewentualnych dodatkowych zajęć dla dzieci, a także organizowaniem normalnych rozrywek, które rodzice zazwyczaj zapewniają swoim dzieciom.

Nadmienić należy, że w rozumieniu art. 446§2 k.c. przesłanka potrzeb uprawnionego może obejmować wszystkie potrzeby uprawnionego, których został pozbawiony w wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspokajanych przez zmarłego, niezależnie od tego czy mieściły się one, czy też wykraczały poza granice usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego w rozumieniu art. 135 k.r.o. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2008r., III CSK 386/07, LEX nr 442529).

Na marginesie należy dodać, iż Sąd nie miał obowiązku określać terminu końcowego świadczenia renty odszkodowawczej wobec braku wniosku i inicjatywy dowodowej stron w tym zakresie. Sąd nie jest w tym przedmiocie obowiązany działać z urzędu. Brzmienie omawianego przepisu uprawnia do twierdzenia, że określenie terminu świadczenia renty nie należy do reguł orzekania w tym względzie. Bezterminowe obciążenie strony obowiązkiem świadczeń rentowych, nie pozbawia jej prawa do wzruszenia w drodze procesu tego obciążenia w razie zaistnienia zdarzeń, albo choćby wysokiego prawdopodobieństwa ich wystąpienia, powodujących wygaśnięcie obowiązków płatniczych osoby, z którą związany jest obowiązek odszkodowawczy (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2005r. z uzasadnieniem, III CK 318/04, LEX nr 319577).

Powodowie zgłosili roszczenie o rentę i wezwali pozwanego do zapłaty pismem z dnia 11 sierpnia 2014 roku (k. 127). Uwzględniając 7 dniowy termin na doręczenie wezwania oraz 30 dniowy termin na jego wypłatę, Sąd zasądził ustawowe odsetki za opóźnienie w zapłacie rat renty za okres od października 2013 roku do września 2014 roku – od dnia 18 września 2014 roku i od rat renty za dalszy okres od października 2014 roku – w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat renty za okres od dnia następnego po dniu płatności raty renty do dnia zapłaty.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., art. 105 §1 k.p.c. oraz §2 ust. 1, 2, §4 ust. 1, §6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013r., poz. 490 ze zm.).

Koszty poniesione w toku procesu przez powodów obejmowały: opłatę od pozwu w kwocie 19 220 zł (16 940 zł /k. 20, k. 22/ i 2 280 zł /k. 24/), koszty zastępstwa procesowego w kwocie 7 200 zł (3 600 zł + 3 600 zł), opłatę od pełnomocnictwa – 34 zł (k. 9). Razem – w kwocie 26 454 zł.

Pozwany poniósł koszty obejmujące: koszty zastępstwa procesowego w wysokości 7 200 zł (3 600 zł + 3 600 zł), opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł (k. 33), wynagrodzenie biegłego – 189 zł 36 gr (k. 170), 189 zł 36 gr (k. 170). Razem – 7 595 zł 72 gr.

Łącznie koszty procesu wyniosły 34 049 zł 72 gr.

Powodowie wygrali proces w 98,5 %, wobec czego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów koszty procesu w kwocie po 12 971 zł 63 gr, po stosunkowym rozdzieleniu kosztów według następującego wyliczenia: 34 049 zł 72 gr × 98,5/100 (koszty, które powinien ponieść pozwany) – 7 595 zł 72 gr (koszty, które pozwany poniósł w toku procesu) = 25 943 zł 25 gr : 2 = 12 971 zł 63 gr (koszty do dopłaty przez pozwanego na rzecz każdego z powodów).