Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 marca 2016 r., wydanym w sprawie z powództwa A. L. przeciwko (...) z siedzibą
w W. o zapłatę kwoty 1.045,50 zł, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi
w punkcie 1 - zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 485,85 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 24 października 2013 r. do 31 grudnia 2015 r. oraz z ustawowymi odsetkami
za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; w punkcie 2 - oddalił powództwo
w pozostałym zakresie; w punkcie 3 - zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 313,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; w punkcie 4 - nakazał wypłacić powódce z funduszu Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi tytułem zwrotu zaliczki
na wydatki kwotę 35,34 zł zaksięgowaną pod pozycją (...); w punkcie 5 - nakazał wypłacić pozwanemu z funduszu Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia
w Ł. tytułem zwrotu zaliczki na wydatki kwotę 35,34 zł zaksięgowaną pod pozycją (...).

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących najistotniejszych ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach prawnych:

W dniu 25 marca 2013 r. doszło do zderzenia pojazdów: będącego własnością K. M. i Z. M. samochodu osobowego marki F. (...) z pojazdem ubezpieczonym w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przez pozwane (...) z siedzibą w W.. Uszkodzony pojazd F. (...) nadawał się do eksploatacji
w ruchu drogowym.

Poszkodowani uszkodzony samochód odstawili do serwisu 27 maja 2013 r. (poniedziałek), już po oględzinach pojazdu, dodatkowych oględzinach pojazdu oraz po zamówieniu
i dostarczeniu do warsztatu części zamiennych. Zakończenie naprawy nastąpiło 5 czerwca
2013 r.

Niezbędny czas do przywrócenia uszkodzonego pojazdu do stanu sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę obejmował 1 dzień roboczy napraw blacharskich, 2 dni robocze na prace lakiernicze oraz 1 dzień roboczy na przyjęcie i zdanie pojazdu po naprawie, łącznie 4 dni robocze. Na 30 maja 2013 r. przypadało święto Bożego Ciała.

Poszkodowani zawarli z powódką A. L. w dniu 27 maja 2013 r. umowę najmu pojazdu zastępczego marki N. (...) na czas naprawy własnego samochodu, nie dłużej niż na 14 dni. Dobowa stawka czynszu najmu została zróżnicowana w zależności od czasu jego trwania – przy najmie do 7 dni wynosiła 215 zł netto (tj. 264,45 zł brutto), a przy najmie powyżej 7 dni wynosiła 170 zł netto (tj. 209,10 zł brutto). Jednocześnie poszkodowani zwarli
z powódką umowę cesji wierzytelności, której przedmiotem było prawo do zwrotu kosztów
z tytułu najmu auta zastępczego w związku ze szkodą komunikacyjną.

Samochód zastępczy został zwrócony 5 czerwca 2013 r. W dniu 7 czerwca 2013 roku powódka wystawiła na poszkodowaną Z. M. fakturę obejmującą w sumie 9 dni najmu pojazdu przy stawce w wysokości 209,10 zł brutto za każdy dzień najmu, łącznie 1.881,90 zł brutto.

22 października 2013 roku pozwane (...) podjęło decyzję o przyznaniu odszkodowania z tytułu najmu pojazdu zastępczego odszkodowania w wysokości 350,55 zł, które zostało wypłacone powódce.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o opinię biegłego, że niezbędny czas do przywrócenia uszkodzonego pojazdu do stanu sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę, przy uwzględnieniu wszystkich niezbędnych czynności potrzebnych do prawidłowego przebiegu naprawy tego pojazdu, wynosił 4 dni robocze. Czas ten powinien być liczony od dnia 27 maja 2013 r., tj. od dnia odstawienia pojazdu przez poszkodowaną do warsztatu.

Sąd I instancji uwzględnił, że zgodnie z dyspozycją art. 1 pkt 1 lit. h ustawy z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28 z późn. zm.) 30 maja 2013 r. był dniem wolnym od pracy, natomiast wedle przepisów tejże ustawy sobota nie jest dniem wolnym od pracy, zatem zasadny był najem przez poszkodowanych samochodu zastępczego przez 5 dni, tj. do dnia 27 maja do 1 czerwca 2013 r. Oznacza to, że naprawę w dniach od 2 do 5 czerwca 2013 r. (4 dni) należy uznać, za niepozostającą w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą, w związku z czym najem pojazdu zastępczego za te dni nie jest objęty odpowiedzialnością odszkodowawczą pozwanej (art. 361 § 1 k.c.). Powódka, w ocenie Sądu
I instancji, nie wykazała, że w ten dzień warsztat nie funkcjonował. Jednocześnie Sąd Rejonowy miał na uwadze, że tego dnia, tj. 1 czerwca 2013 r. czyli 5ego dnia naprawy, działania warsztatu, wedle opinii biegłego, ograniczały się właściwie do czynności organizacyjnych związanych
z wydaniem pojazdu, w związku z czym nawet gdyby warsztat nie działał w pełnym zakresie,
to nie stałoby to na przeszkodzie wydaniu naprawionego pojazdu poszkodowanym.

Mając względzie uzasadniony, pięciodniowy czas najmu w rozpoznawanej sprawie oraz postanowienia umowy najmu zawartej między powódką a poszkodowanymi w zakresie stawki czynszu najmu przy najmie trwającym do 7 dni – Sąd Rejonowy uznał, że poszkodowanym przysługiwało prawo do odszkodowania z tytułu najmu pojazdu zastępczego w wysokości 1.322,25 zł (5 dni x 264,45 zł brutto), co oznacza, że wobec wypłaty przez pozwanego dobrowolnie kwoty 350,55 zł nadal pozostawało niezaspokojone roszczenie w wysokości
971,70 zł.

W związku z uprawomocnieniem się nakazu zapłaty wydanego w niniejszej sprawie w postępowaniu upominawczym w zakresie 485,85 zł wraz z ustawowymi odsetkami
od 24 października 2013 r. do dnia zapłaty, wskutek zaskarżenia przedmiotowego nakazu zapłaty w zakresie kwoty 1.045,50 zł – Sąd I instancji uwzględnił powództwo w części, zasądzając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 485,85 zł, jako różnicę między wysokością zasadnego w sprawie roszczenia indemnizacyjnego w wysokości 971,70 zł a niezaskarżoną częścią nakazu zapłaty wynoszącą 485,50 zł. W pozostałym zakresie powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. dokonując
ich stosunkowego rozdzielenia.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, zaskarżając wyrok w części w zakresie punktu 1 wyroku, co do kwoty 276,75 zł oraz w zakresie punktu 3 wyroku – orzeczenia
o kosztach procesu, zarzucając obrazę prawa materialnego: art. 361 § 1 k.c. – poprzez wadliwą ocenę prawną, że stawka najmu pojazdu zastępczego, przy założeniu zasadności wynajmowania pojazdu zastępczego przez okres 5 dni powinna odpowiadać stawce za pojazd zastępczy obowiązujących przy wynajmowaniu pojazdu przez okres krótszy niż 7 dni, a nie stawce,
jaka wynikała z faktycznie zawartej przez powódkę z poszkodowanym umowy najmu.

Podnosząc powyższy zarzut pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 1
i oddalenie powództwa w zaskarżonej części, o orzeczenie o kosztach postępowania według zasady ich stosunkowego rozłożenia, oraz o zwrot kosztów postępowania za instancję odwoławczą.

W uzasadnieniu skarżący wskazał, że Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że stawka dzienna najmu wynikająca z faktycznie zawartej z poszkodowaną umowy najmu wynosiła 209,10 zł brutto. Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd I instancji bezpodstawnie przyjął,
że poszkodowanej przysługiwało odszkodowanie odpowiadające kosztowi wynajmu pojazdu zastępczego przez okres 5 dni, obliczane po stawce 264,45 zł, a nie 209,10 zł, jak wynikało
to z faktycznie zawartej umowy. W ocenie skarżącego nie ma podstaw, aby kwestionować stawkę z umowy najmu pojazdu, jaka została faktycznie zawarta pomiędzy powódką
a poszkodowaną właścicielką pojazdu, za z góry wynajęty pojazd zastępczy i opierać ustalenia, co do wysokości odszkodowania na wysokości stawki z hipotetycznej umowy najmu,
jaka byłaby zawarta na okres krótszy. Jeśli faktyczny najem trwał ponad 7 dni to stawka najmu powinna być ustalona dla okresu ponad 7 dni. Gdyby nie doszło do umowy cesji i osoba poszkodowana sama płaciłaby za najem to wówczas zobowiązana byłaby do zapłaty za okres faktycznego najmu czyli ponad 7 dni wg stawki dla tego okresu (zgodnie z fakturą, która została wystawiona). Także taką stawkę osoba poszkodowana obowiązana byłaby zapłacić powódce, gdyby okazało się, że pozwany w ogóle nie ponosi odpowiedzialności za tą szkodę.
W konsekwencji należy uznać, że odszkodowanie powinno odpowiadać kwocie 1.045,50 zł odpowiadającej kosztom 5 dniowego wynajmu pojazdu ze stawką dzienną wynoszącą 209,10 zł, co wobec wypłaty w toku likwidacji szkody przez pozwanego kwoty 350,55 zł oraz nie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, co do kwoty 485,85 zł sprawia, że do zapłaty pozostaje jedynie kwota 209,10 zł, i uwzględnienie powództwa jedynie
w tej części uznać należy za zasadne.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 18 listopada 2016 r. pełnomocnik powódki wniósł
o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej jest zasadna.

Skarżący w apelacji zarzucił naruszenie prawa materialnego w postaci art. 361 § 1 k.c. wskazując, że skoro zawarta umowa najmu pojazdu zastępczego ostatecznie określiła stawkę
za jeden dzień wynajmu na 209,10 zł to taką stawkę jako zasadną Sąd Rejonowy winien zastosować, a nie jak to uczynił rozstrzygając sprawę w pierwszej instancji, stawkę hipotetyczną przewidzianą w umowie za okres najmu krótszy niż siedem dni.

W ocenie Sądu odwoławczego słusznie skarżący sformułował zarzut, że skoro ostatecznie umowa wynajmu pojazdu została zawarta na 9 dni po stawce 209,10 zł na dobę, czego potwierdzeniem jest wystawiona przez wynajmującego faktura VAT (umowa k. 12-13, faktura VAT k. 11), to taka stawka winna być zastosowana przez Sąd I instancji w przypadku ustalenia w toku postępowania sądowego krótszego okresu uzasadnionego najmu pojazdy zastępczego.

Podkreślenia wymaga, że do powoda należy nie tylko kwotowe określenie żądania,
lecz także wskazanie uzasadniających je okoliczności faktycznych (art. 187 w zw. z art. 227 k.p.c. oraz art. 6 k.c.). Jest to bardzo istotne wymaganie, albowiem dokładnie określone żądanie wespół z powołanymi na jego uzasadnienie okolicznościami faktycznymi, określa zakres prawa podmiotowego poddanego ochronie, a tym samym wytycza granice rozpoznania sprawy,
a w dalszej kolejności - zakres orzekania przez sąd (art. 321 k.p.c.), wyznaczając tym samym granice rozstrzygnięcia sądu.

Jak wskazuje jednolite stanowisko judykatury i doktryny, związanie sądu przy wyrokowaniu żądaniem jest wyrazem obowiązywania w postępowaniu cywilnym zasady dyspozytywności (rozporządzalności). Sąd nie może orzekać o przedmiocie, który nie był żądaniem objęty i nie może orzekać ponad żądanie. Związanie sądu żądaniem zgłoszonym przez stronę i zakaz orzekania ponad żądanie jest jedną z fundamentalnych zasad procesu cywilnego. Reguła ta obowiązuje również w postępowaniu apelacyjnym, a dodatkowo granice rozpoznania sprawy są zakreślone przez granice apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.) wyznaczane między innymi przez bezwzględnie wiążące sąd granice zaskarżenia.

W myśl art. 321 k.p.c., sąd nie może zasądzać czego innego od tego, czego żądał powód ani też więcej niż żądał powód. Nie jest także dopuszczalne zasądzenie świadczenia na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda. Tym samym, zakaz orzekania ponad żądanie odnosi się bądź do samego żądania pozwu, bądź do jego podstawy faktycznej.

W rozpoznawanej sprawie powódka dochodząc roszczenia wynikającego z przedmiotowej faktury, jako podstawę faktyczną swojego powództwa wskazała zawartą umowę wynajmu pojazdu zastępczego z zastosowaniem stawki 209,10 zł brutto za dobę najmu (170 zł netto
z dobę). Dochodziła bowiem odszkodowania z tytułu 9 dni najmu pojazdu zastępczego w stawce 209,10 zł, pomniejszonego o wartość wypłaconej należności 350,55 zł, a w toku procesu dodatkowo pomniejszoną o niezaskarżoną kwotę 485,85 zł wynikającą z nakazu zapłaty.
Taką też podstawę faktyczną przyjął Sąd Rejonowy rozpoznając sprawę, w związku z czym stosując na potrzeby jej rozstrzygnięcia hipotetyczną przewidzianą w umowie wyższą stawkę wynajmu pojazdu zastępczego, która nie był przedmiotem roszczenia powódki, dopuścił się naruszenia art. 321 k.p.c.

Żądanie powództwa określa nie tylko jego przedmiot, lecz również jego podstawa faktyczna. Oznacza to, że orzeczeniem ponad żądanie jest także oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 czerwca 2015 r.
w sprawie V CSK 612/14 (LEX nr 1771393) przypomniał, że w orzecznictwie przyjmuje się,
iż wyrok uwzględniający powództwo na podstawie faktycznej, na której powód ani w pozwie, ani w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie opierał powództwa, stanowi przejaw orzeczenia ponad żądanie i tym samym narusza art. 321 k.p.c. Omawiane uregulowanie oznacza, iż sąd jest związany granicami żądania powództwa i nie może dysponować przedmiotem procesu przez określenie jego granic niezależnie od zakresu ochrony określonej przez samego powoda. Tym samym, sąd nie może zasądzić ponad żądanie, a więc uwzględnić roszczenia w większej wysokości niż żądał powód, również wtedy, gdy z okoliczności sprawy wynika, że powodowi przysługuje świadczenie w większym rozmiarze.

Wskazać też należy, iż nie było spornym w sprawie, że powódka występowała z pozwem jako następca prawny wierzyciela poszkodowanego w oparciu o zawartą z nim umowę cesji dotyczącą przelewu wierzytelności za usługę najmu pojazdu zastępczego (umowa cesji k. 14),
za którą koszty zostały ustalone na podstawie stawki za wynajem pojazdu za 9 dni w stawce 209,10 zł brutto za dobę (faktura k. 11). Zatem i w tym zakresie podstawy faktycznej powództwo zostało zdeterminowane podstawami wyliczenia i zakresem podlegającej cesji kwoty.

Dodatkowo odnosząc się do zasadnego w ocenie Sądu odwoławczego zarzutu naruszenia art. 361 § 1 k.c. wskazać należy, że zakresem odpowiedzialności odszkodowawczej są objęte wyłącznie te negatywne majątkowe następstwa w majątku poszkodowanego, które pozostają
w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem szkodzącym. Adekwatny związek przyczynowy, stanowiący jedną z przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, wyznacza zarazem granice odpowiedzialności odszkodowawczej. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2012 r., III CZP 75/11 wyjaśnił,
że teoria przyczynowości adekwatnej służy nie tylko do określenia, czy dana osoba ponosi odpowiedzialność za skutki zdarzenia szkodzącego, ale także do oznaczenia, jakie skutki pozostają w normalnym powiązaniu z tym zdarzeniem. Nie budzi wątpliwości pogląd,
że normalny związek może wykraczać poza konsekwencje bezpośrednie i umożliwia zaliczenie do zwykłych następstw zdarzenia szkodzącego także uszczerbek majątkowy wynikły
z wydatków wymuszonych na poszkodowanym przez wystąpienie tego zdarzenia.

Tymczasem powódka dochodząc tak sprecyzowanego jak w pozwie pod względem faktycznym i kwotowym roszczenia, jednocześnie w toku postępowania sądowego
nie wykazała, że zasadnym jest zastosowanie wyższej stawki za najem pojazdu wynikającej
z umowy, co ewentualnie mogłoby stanowić podstawę rozszerzenia faktycznej podstawy powództwa, w miejsce tej stawki, która stanowiła faktyczną podstawę rozliczenia kosztów poniesionych z tytułu najmu pojazdu, co znalazło wyraz w wystawionej fakturze VAT.

Z powyższych powodów apelacja strony pozwanej zasługiwała na uwzględnienie.
Z tego też względu Sąd odwoławczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w zakresie jego punktu 1 i orzekł co do istoty sprawy, obniżając zasądzoną przez Sąd Rejonowy kwotę 485,85 zł do kwoty 209,10 zł wynikającej z iloczynu stawki rozliczenia stron z tytułu najmu pojazdu zastępczego, tj. 209,10 zł brutto i 5 dni uzasadnionego najmu, tj. 1.045,50 zł, pomniejszonej o wypłaconą część należności z tego tytułu w kwocie 350,50 zł oraz zasądzoną
w części prawomocnym nakazem zapłaty kwotę 485,85 zł wraz z ustawowymi odsetkami ustawowymi (art. 481 § 1 i 2 k.c.) oraz oddalając powództwo, co do pozostałej kwoty 276,75 zł.

Jednocześnie w związku ze zmianą wysokości zasądzonego na rzecz powódki roszczenia, Sąd odwoławczy zmienił w punkcie 3 rozstrzygnięcie pierwszoinstancyjne o kosztach procesu zgodnie z zasadą ich stosunkowego rozdzielenia ujętą w art. 100 k.p.c., w myśl której strony procesu powinny ponieść jego koszty w takim stopniu, w jakim przegrały sprawę. A zatem powódka w 54,62%, a pozwany w 45,38% (zasądzona na rzecz powódki kwota 694,95 zł stanowi 45,38% wartości przedmiotu sporu, tj. 1.531,35 zł). Koszty procesu wyniosły
2.040,32 zł, w ramach których strona powodowa wyłożyła sumę 1.058,66 zł, zaś pozwany sumę 981,66 zł. Pozwanego zatem, zgodnie z podaną zasadą, powinny obciążać koszty w kwocie 925,90 zł (2.040,32 zł x 45,38%). Skoro jednak poniósł faktycznie koszty w kwocie 981,66 zł, należy mu się zwrot kwoty 55,76 zł (981,66 zł – 925,90 zł), którą Sąd Okręgowy zasądził
na jego rzecz od powódki.

Odnośnie kosztów w postępowaniu apelacyjnym Sąd Odwoławczy uwzględniając wygraną apelację przez pozwanego, w punkcie II. zasądził na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku
z art. 391 § 1 k.p.c. od powódki na rzecz pozwanego kwotę 150,00 zł, na którą przy uwzględnieniu wartości przedmiotu zaskarżenia w kwocie 276,75 zł, złożyła się opłata sądowa od apelacji w wysokości 30,00 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w wysokości 120,00 zł określone na podstawie § 2 pkt 1 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 i w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804).