Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2016 r.

Sąd Rejonowy w Wąbrzeźnie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2016 r. w Wąbrzeźnie

sprawy z powództwa (...) SA w B.

przeciwko S. K.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego S. K. na rzecz powoda (...) SA w B. kwotę 1.072,55 (jeden tysiąc siedemdziesiąt dwa 55/100) z odsetkami ustawowymi od dnia 16 maja 2016 roku do dnia zapłaty;

2.  w pozostałej części powództwo oddala;

3.  zasądza od pozwanego S. K. na rzecz powoda (...) SA w B. kwotę 715,03 (siedemset piętnaście 03/100) złotych tytułem zwrotu części kosztów postępowania.

SSR Hanna Woźniak

Sygn. akt I C 303/16 upr

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 16 maja 2016r. wniesionym w elektronicznym postępowaniu upominawczym do Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny powód (...) S.A. z siedzibą w B. wystąpił o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego S. K. kwoty 2.267,76 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu.

W uzasadnieniu strona powodowa wskazała, że w dniu 05 listopada 2012 r. zawarła ze S. K. umowę pożyczki gotówkowej nr (...), na podstawie której pozwany zobowiązał się do zwrotu łącznej kwoty 2.251,50 zł w pięćdziesięciu tygodniowych ratach począwszy od dnia 12 listopada 2012r. Pozwany nie wywiązał się z wynikającego z umowy obowiązku zwrotu pożyczki i spłacił jedynie kwotę 615,08 zł. W dniu 18 sierpnia 2015r. powód wezwał pozwanego do dobrowolnego spełnienia świadczenia, lecz okazało się ono bezskuteczne. Na kwotę dochodzoną pozwem składają się: 1.636,42zł tytułem niespłaconej pożyczki i 613,34 zł tytułem skapitalizowanych odsetek naliczonych do dnia 13 maja 2016r. Łączną wartość skapitalizowanych odsetek stanowią odsetki maksymalne naliczone od przeterminowanych wpłat oraz od kwot i terminów wymagalności poszczególnych rat pożyczki do dnia 13 maja 2016r.

Postanowieniem wydanym w dniu 24 maja 2016r. w sprawie VI Nc-e (...), Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty i na podstawie art. 505 ³³ § 1 kpc przekazał rozpoznanie sprawy do Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie, jako sądu właściwości ogólnej pozwanego.

Pozwany potwierdził, iż zawarł z powodem umowę pożyczki, w oparciu o którą otrzymał 1.200zł i której następnie nie spłacił. Raty pożyczki określił jako spore i nie do końca uznał za sprawiedliwe naliczenie kwoty dochodzonej pozwem przez powoda.

Wobec treści art. 505 ¹ pkt 1 kpc niniejsza sprawa została rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

w dniu 05 listopada 2012r. powód (...) S.A. z siedzibą w B. (pożyczkodawca) zawarł z pozwanym S. K. (pożyczkobiorca) umowę pożyczki gotówkowej nr (...) na okres 50 tygodni. Według umowy całkowita kwota pożyczki wnosiła 1.437,60zł i obejmowała oprócz kwoty wypłaconej pożyczkobiorcy wynoszącej 1200zł, także opłatę przygotowawczą w wysokości 120 zł i dodatkową opłatę przygotowawczą w wysokości 117,60 zł. Całkowita kwota do zapłaty przez pożyczkobiorcę wynosiła 1.702,60 zł i obejmowała sumę całkowitej kwoty pożyczki, opłaty przygotowawczej – 120zł i łącznej kwoty odsetek – 145zł. Łączne zobowiązanie do spłaty przez pozwanego wynosiło 2.251,50zł i stanowiło sumę całkowitej kwoty pożyczki, łącznej kwoty odsetek oraz opłaty za obsługę pożyczki w domu stanowiącej 29,71% łącznego zobowiązania do spłaty i wynoszącej 668,90zł. Roczna stopa oprocentowania pożyczki na dzień zawarcia umowy wynosiła 20 %, a rzeczywista roczna stopa oprocentowania - 52,49 %. Terminy spłat tygodniowych rat były liczone od począwszy od dnia 06 listopada 2012r. Każda rata wynosiła 45,03zł i po uiszczeniu była zaliczana w odpowiedniej części na całkowitą kwotę pożyczki, część odsetek oraz część opłaty za obsługę pożyczki w domu. Koszt obsługi w domu był opłacany każdorazowo wraz ze spłatą rat pożyczki proporcjonalnie do spłaconej kwoty. Zgodnie z pkt 5 umowy pożyczkodawca był zobowiązany wobec pożyczkobiorcy do odbioru spłaty rat pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy.

dowód: - umowa o pożyczkę gotówkową k.22-25

- wyliczenie wartości zobowiązania dłużnika (k.27-29)

W okresie obowiązywania umowy pozwany S. K. uregulował zadłużenie z tytułu zawartej umowy pożyczki nr (...) w łącznej wysokości 615,08 zł i do dnia wniesienia pozwu nie dokonał innych wpłat.

dowód: - historia spłat klienta do kart spłat (k.26)

- przesłuchanie strony pozwanej k.38-38v

Pismem z dnia 18 sierpnia 2016 r. powód (...) S.A. z siedzibą w B. w związku z upływem terminu spłaty pożyczki nr (...) wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 2.144,93 zł, na która składała się kwota 1.636,42 zł tytułem niespłaconych rat pożyczki i 508,51 zł tytułem skapitalizowanych ustawowych odsetek za opóźnienie w spłacie poszczególnych rat pożyczki, w terminie 7 dni na wskazany rachunek bankowy.

dowód: - przedsądowe wezwanie do zapłaty k.30

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów z dokumentów, które nie budziły wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a także dowodu z przesłuchania pozwanego w charakterze strony, który potwierdził zawarcie z powodem umowy pożyczki oraz dokonanie jej częściowej spłaty.

Sąd zważył, co następuje:

powództwo okazało się w części zasadne.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia w sprawie stanowi przepis art. 720 kc, zgodnie z którym przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki w świetle unormowań kodeksu cywilnego może mieć zarówno charakter odpłatny, jak i nieodpłatny, a do głównych świadczeń stron należy zaliczyć udostępnienie określonych środków finansowych do korzystania na określony okres czasu (po stronie pożyczkodawcy) oraz zwrot tych środków (po stronie pożyczkobiorcy).

Okoliczności zawarcia umowy pożyczki przez strony oraz braku jej spłaty w całości (a jedynie w części) przez pozwanego w wyznaczonym terminie należy uznać za niebudzące wątpliwości, ponieważ znajdują potwierdzenie w dowodach z dokumentów, w tym w umowie pożyczki załączonej do pozwu oraz w dowodzie z przesłuchania strony pozwanej. Wątpliwości Sądu wzbudziły jednak zapisy wskazanej umowy obciążające pozwanego obowiązkiem zapłaty na rzecz powoda opłaty przygotowawczej, dodatkowej opłaty przygotowawczej oraz opłaty za obsługę pożyczki w domu. W tej sytuacji niezbędne było dokonanie z urzędu ustalenia zgodności wskazanych zapisów z przepisami ustawy, a w konsekwencji zakresu odpowiedzialności pozwanego wobec powoda.

Pozwany jest konsumentem, zaś powód przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych i przy zawieraniu umów posługuje się wzorcami umownymi, dlatego zastosowanie w niniejszej sprawie winny znaleźć także przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011r. o kredycie konsumenckim (Dz.U.2014.1497 j.t. ze zm.), w szczególności art. 3 ust. 1 określający, iż przez umowę o kredyt konsumencki należy rozumieć umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 złotych albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności umowę pożyczki (art. 3 ust. 2 pkt 1 wskazanej ustawy).

Aby przeciwdziałać zjawisku lichwy i chronić interesy konsumentów, ustawodawca w art. 359 § 2 ¹ wprowadził do kodeksu cywilnego instytucję odsetek maksymalnych, których wysokość powinna stanowić podstawowe odniesienie do oceny wysokości wynagrodzenia pożyczkodawcy ustalonego w umowie. Stopa tych odsetek jest ustalana w odniesieniu do aktualnej stopy kredytu lombardowego NBP, a więc odzwierciedla aktualny układ stosunków gospodarczych oraz wartość pieniądza w obrocie międzybankowym i poziom inflacji, nie pozwala pożyczkodawcom na wykorzystywanie przymusowego położenia słabszej strony umowy. Odsetki stanowią wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, iż w dniu 05 listopada 2012 roku strony postępowania zwarły umowę pożyczki obejmującej do wypłaty kwotę 1.200 zł, przy czym łącznie, wraz z kosztami i opłatami dodatkowymi pozwany zobowiązał się zapłacić powodowi kwotę 2.251,50 zł, w pięćdziesięciu tygodniowych ratach.

Według twierdzeń strony powodowej, pozwany był zobowiązany z tytułu zawartej umowy do zapłaty na jego rzecz 2.251,50zł, w tym 1.200zł wypłaconej kwoty, 120zł opłaty przygotowawczej, 117,60zł dodatkowej opłaty przygotowawczej, 145zł łącznej kwoty odsetek i 668,90zł opłaty za obsługę pożyczki w domu, z czego spłacił tylko kwotę 615,08 zł. Tym samym na dzień wniesienia pozwu zaległość pozwanego wynosiła 1.636,42zł niespłaconej pożyczki oraz 631,34 zł z tytułu odsetek umownych naliczonych od przeterminowanych wpłat oraz od kwot i terminów wymagalności poszczególnych rat pożyczki do dnia 13 maja 2016r.

Mając na względzie przepisy o zobowiązaniach umownych i ochronie konsumenta przed niedozwolonymi klauzulami umownymi, wątpliwości Sądu wzbudziły zapisy umowne umożliwiające obciążenie pozwanego przez powoda, w związku z zawarciem umowy pożyczki, kosztami dodatkowymi w postaci opłaty przygotowawczej, dodatkowej opłaty przygotowawczej i opłaty za obsługę pożyczki w domu, których suma wynosiła 906,50zł i łącznie stanowiły one ponad 75,5 % kwoty faktycznie wypłaconej (1.200zł).

Ponieważ rolą Sądu w sprawach, których przedmiotem są skutki prawne określonych postanowień zawartej umowy, jest dokonywanie oceny tych postanowień, a także postanowień samych wzorców umów, co do ich zgodności z prawem, w niniejszym postępowaniu niezbędne było więc ustalenie, czy wszystkie unormowania zawarte w umowie z dnia 17 listopada 2015 roku były wiążące dla jej stron.

Art. 385 ¹ i nast. kc regulują materię niedozwolonych postanowień umownych, nazywanych także klauzulami abuzywnymi. Celem wprowadzenia tych przepisów do porządku prawnego był zamiar zapewnienia konsumentom skuteczniejszej ochrony w stosunkach umownych z profesjonalistami oraz potrzeba uwzględnienia postanowień dyrektywy nr (...)z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich (Dz.Urz. WE z 1993 r. L 95).

Umowy konsumenckie podlegają ocenie Sądu w świetle klauzuli generalnej z art. 385 ¹ § 1 kc. Przepis ten stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Pod pojęciem konsumenta kodeks cywilny w art. 22 ¹ rozumie osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Zawarta pomiędzy stronami umowa pożyczki nie była związana z działalnością zawodową ani gospodarczą pozwanego.

W doktrynie przyjmuje się, że nie stanowią postanowień indywidualnie uzgodnionych klauzule sporządzone z wyprzedzeniem, w sytuacji gdy kontrahent nie miał wpływu na ich treść, nawet jeżeli są one zawarte we wzorcu wykorzystanym tylko jednorazowo. Nie będą także postanowieniami negocjowanymi te, które zostały wybrane przez konsumenta z kilku przedstawionych mu przez przedsiębiorcę postanowień alternatywnych. Również wiedza kontrahenta o istnieniu klauzul nienegocjowanych, czy też możliwość zapoznania się z nimi przed zawarciem umowy i nawet zrozumienie ich treści nie stanowią okoliczności wyłączającej uznanie tych klauzul za narzucone – kryterium istotnym jest tu bowiem możliwość wpływania, oddziaływania na kształtowanie ich treści (vide: A. Rzetecka – Gil: Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, LEX 2011). W konsekwencji postanowieniami indywidualnie uzgodnionymi będą takie, które zostały w sposób rzeczywisty negocjowane lub włączone do umowy wskutek propozycji zgłoszonej przez samego konsumenta. Ponadto ustawodawca w art. 385 ¹ § 3 zdanie drugie kc wprowadził domniemanie, że nie są indywidualnie uzgodnione te postanowienia, które zostały przejęte z wzorca zaproponowanego przez kontrahenta.

Pojęcie dobrych obyczajów należy interpretować przez pryzmat uczciwości, lojalności i poszanowania drugiej strony umowy. Przez działanie wbrew dobrym obyczajom przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego rozumie się wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka, który w stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się m.in. poprzez niewykorzystywanie uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza natomiast nieusprawiedliwioną dysproporcję - na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (vide: wyrok SN z 13 lipca 2005r., I CK 832/04, Pr.Bankowe 2006/3/8, Biul.SN 2005/11/13, Lex nr 159111, wyrok SN z 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, Biul.SN 2006/5/12, Wokanda 2006/7-8/18, Lex nr 179741). Ocena rzetelności określonego postanowienia umowy wymaga zatem rozważenia indywidulanego rozkładu obciążeń, kosztów i ryzyka, jakie wiąże się z przyjętymi rozwiązaniami oraz zbadania jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone.

Umowa pożyczki sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym powinna jasno określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Za niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc należy więc uznać te postanowienia, które pod postacią opłaty pobieranej formalnie na poczet pokrycia kosztów konkretnych czynności, faktycznie stanowią dla pożyczkodawcy źródło dodatkowego zysku, ukryte przed konsumentem, pozwalając mu omijać przepisy dotyczące wysokość odsetek maksymalnych oraz niedopuszczalności kary umownej za niespełnienie świadczenia pieniężnego.

Strony łączył dobrowolny stosunek zobowiązaniowy i to one autonomicznie mogły decydować o warunkach zawartej umowy. Pozwany udzielając pożyczki, co do zasady był uprawniony do obciążenia kontrahenta kosztami manipulacyjnymi. Za niedopuszczalną należy uznać jednak sytuację, w której jedna ze stron wykorzystując swoją pozycję profesjonalisty, kształtuje wzorzec umowny w ten sposób, że wprowadza do niego konstrukcję prawną prowadzącą do pokrzywdzenia drugiej strony – konsumenta, poprzez jego obciążenie nadmiernymi, rażąco wygórowanymi, kosztami znacznie odbiegającymi od faktycznie poniesionych wydatków.

Na gruncie niniejszej sprawy taka właśnie sytuacji miała miejsce. W ocenie Sądu postanowienia przedmiotowej umowy pożyczki o numerze (...) zawierają narzucone arbitralnie przez powoda koszty dodatkowe dotyczące opłaty przygotowawczej, dodatkowej opłaty przygotowawczej i opłaty za obsługę pożyczki w domu oraz kształtują prawa pozwanego w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, godząc w równowagę kontraktową tego stosunku, stanowiąc klauzule niedozwolone.

Przywołany przepis art. 385 ¹ § 1 kc chroni konsumenta jako słabszego uczestnika obrotu w relacjach z przedsiębiorcą - profesjonalistą w danej dziedzinie. W sytuacji, gdy strona powodowa będąca przedsiębiorcą, narzuciła pożyczkobiorcy (konsumentowi) wszystkie warunki umowy, w tym także dotyczące dodatkowych kosztów i opłat, nie pozostawiając mu żadnego wyboru, zachodzi nieusprawiedliwiona dysproporcja praw i obowiązków stron umowy - na niekorzyść pozwanej. W umowie pożyczki nr (...) określono, że z tytułu pożyczki pożyczkobiorca zapłaci na rzecz pożyczkodawcy opłatę przygotowawczą w kwocie 120 zł, dodatkową opłatę przygotowawczą – 117,60zł oraz 668,90 zł w przypadku skorzystania z opcji obsługi pożyczki w domu, których pobranie następowało w chwili wydania albo przelewu kwoty do wypłaty pożyczkobiorcy poprzez potrącenie ich z całkowitej kwoty pożyczki.

Strona powodowa nie podała, w związku z jakimi czynnościami naliczyła opłatę przygotowawczą i dodatkową opłatę przygotowawczą, okoliczności tych nie precyzowała także zawarta umowa, z której treści można jedynie wywnioskować, iż dodatkowa opłata przygotowawcza była naliczana w przypadku skorzystania przez pożyczkobiorcę z opcji obsługi pożyczki w domu (pkt 1 ppk I).

Nie można wykluczyć, iż charakterystykę tych opłat zawiera Regulamin pożyczek gotówkowych, stanowiący załącznik nr 2 do umowy i będącym jej integralną częścią, jednak powód nie przedłożył go jako dowodu w sprawie.

W tej sytuacji należy przyjąć, iż zapis umowny dotyczący opłaty przygotowawczej oraz dodatkowej opłaty przygotowawczej generował dla pożyczkodawcy dodatkowy zysk i stanowił faktyczne obejście przepisów o odsetkach maksymalnych (art. 359 § 2 ¹, § 2 ² i § 2 ³ kc). Powód w żaden sposób nie wykazał, aby wysokość opłaty przygotowawczej stanowiła efekt indywidualnych uzgodnień z pozwanym, a nie cennika stosowanego przez niego wobec wszystkich kontrahentów. Uwzględniając wysokość opłaty przygotowawczej i dodatkowej opłaty przygotowawczej w stosunku do całej kwoty pożyczki, trzeba je uznać za nadmierne, a ich zastrzeżenie wobec konsumenta - jako nie dotyczące świadczeń głównych stron - stanowiło niedozwoloną klauzulę umowną, ponieważ kształtowały sytuację pozwanego w sposób zbliżony do lichwy, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami. Dokonując powyższej oceny Sąd miał również na uwadze okoliczność, iż jako klauzulę niedozwoloną, zarejestrowaną pod pozycją 4114 w rejestrze klauzul niedozwolonych Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznano postanowienie umowne o treści: „opłatę przygotowawczą za przygotowanie i zawarcie niniejszej umowy pożyczki strony zgodnie ustaliły na 5% wartości pożyczki” (vide: wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 12 kwietnia 2012r., XVII Amc 4877/11, Lex nr 1313041). W niniejszej sprawie opłata przygotowawcza od pożyczki udzielonej na sumę 1.200 zł, określona została na 120 zł, co stanowiło aż 10 % kwoty pożyczki. Z kolei dodatkowa opłata przygotowawcza wynosiła 9,8 % kwoty wypłaconej pozwanemu. Każda z tych opłat była więc nadmiernie wygórowana, a tym samym nieadekwatna do wartości zaciągniętego przez pozwanego zobowiązania.

W analogiczny sposób należy potraktować opłatę naliczaną w przypadku skorzystania przez pożyczkobiorcę z opcji obsługi pożyczki w domu, która zgodnie z treścią umowy została ustalona na poziomie 29,71 % kwoty łącznego zobowiązania pozwanego do spłaty i tym samym wynosiła 668,90 zł. Opłata ta była pobierana w zamian za odbiór rat pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy przez przedstawiciela pożyczkodawcy.

Na gruncie niniejszej sprawy Sąd nie neguje możliwości obciążenia konsumenta opłatą za tego rodzaju usługę dodatkową, stoi jednak na stanowisku, iż wysokość wskazanej opłaty winna odzwierciedlać wartość realizowanego w jej ramach świadczenia.

Należy zauważyć, iż jedynym wyznacznikiem wysokości tej opłaty dla tego samego okresu spłaty pożyczki jest kwota łącznego zobowiązania pożyczkobiorcy do spłaty. Oznacza to, iż dla różnych kwotowo pożyczek o takiej samej liczbie rat, opłata za obsługę każdej z nich w miejscu zamieszkania zostałaby ustalana na różnym poziomie. Określony w umowie sposób wyliczenia opłaty oraz jej wysokość stanowiąca ponad 55 % kwoty pożyczki faktycznie wypłaconej pozwanemu, nie odzwierciedla więc rzeczywiście poniesionych kosztów z tytułu obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy, jest rażąco wygórowana. W ocenie Sądu przyjęty przez powoda sposób naliczania opłaty za obsługę w domu powoduje brak ekwiwalentności względem wartości usługi świadczonej przez powoda w ramach tej opłaty. Postanowienie to narusza więc istotnie interesy konsumenta i może prowadzić do uzyskania przez stronę powodową nieuzasadnionych korzyści finansowych oraz nadmiernego obciążenia konsumenta.

Dodatkowo postanowienie umowne pozwalające na pobranie wskazanej opłaty pozostaje w oczywistej sprzeczności z decyzją z dnia 20 kwietnia 2015 r. nr RWA- (...) Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ( https://www.uokik.gov.pl/download.php?plik= (...) ), który uznał, że stosowany analogicznie, jak w niniejszej sprawie sposób obliczania opłaty za obsługę pożyczki w domu, za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazał przedsiębiorcy wprowadzenie opłaty za obsługę w domu w wysokości stałej (zryczałtowanej), określonej w tabeli opłat i naliczanej za każde zdarzenie, tj. za każdą zakontraktowaną wizytę w domu klienta. Pożyczkodawca został ukarany karą pieniężną za naruszenie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, zobowiązany do zaniechania stosowania wskazanej praktyki oraz wprowadzenia określonych zamian we wzorcu umownym w terminie do dnia 1 sierpnia 2015 r.

W tej sytuacji Sąd stoi na stanowisku, iż także unormowanie dotyczące obciążania pozwanego opłatą za obsługę pożyczki w domu miało doprowadzić do uzyskania dodatkowego źródła zysku przez pożyczkodawcę i stanowiło próbę ominięcia przepisów dotyczących odsetek maksymalnych.

Wszystkie zakwestionowane przez Sąd postanowienia umowne nie były uzgodnione indywidualnie z pozwanym, rażąco naruszały jego interesy, kształtowały jego obowiązki w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami i nie wynikały z kalkulacji rzeczywistych kosztów.

Mając na uwadze powyższe, Sąd stoi na stanowisku, iż zapisy umowy pożyczki z 17 listopada 2015 roku dotyczące opłaty przygotowawczej, dodatkowej opłaty przygotowawczej oraz opłaty za obsługę pożyczki w domu, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 kc nie wiązały pozwanego - jako niedozwolone klauzule umowne - a więc nie jest on zobowiązany do zapłaty tego rodzaju należności.

Nawet abstrahując od uznania wskazanych postanowień umownych za klauzule niedozwolone, niewątpliwie i tak pozostają one w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Wprawdzie wysokość tych kosztów została ustalona umową stron, to jednakże pamiętać należy, że swoboda umów nie pozostaje całkowicie dowolna i podlega pewnym ograniczeniom. W tym kontekście wypada przywołać treść przepisu art. 353 ¹ kc, stanowiącego, iż treść lub cel stosunku prawnego ułożonego przez strony nie może sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zasady współżycia społecznego naruszają umowy obligacyjne, które kształtują prawa i obowiązki stron stosunku prawnego w sposób nieodpowiadający słuszności kontraktowej. W szczególności są to umowy sprzeciwiające się regułom uczciwości i rzetelności profesjonalnej oraz kontrakty rażąco nierównoważnie kształtujące wzajemne prawa i obowiązki (vide: wyrok SN z 6 stycznia 1976 r., I CR 713/75, LEX nr 7787; wyrok SN z 7 stycznia 1980 r., II CR 464/79, OSN 1980, nr 7–8, poz. 145; uchwała SN z 22 maja 1991 r., III CZP 15/91, OSN 1992, nr 1, poz. 1; uchwała SN z 6 marca 1992 r., III CZP 141/91, OSN 1992, nr 6, poz. 90; uchwała SN z 17 września 1992 r., OSN 1993, nr 3, poz. 24; wyrok SN z 11 września 2003 r., III CKN 579/01, OSN 2004, nr 10, poz. 167; wyrok SN z 8 października 2004 r., V CK 670/03, OSN 2005, nr 9, poz. 162; wyrok SN z 23 czerwca 2005 r., II CK 739/04, LEX nr 180871).

W ocenie Sądu, zakwestionowane przez Sąd zapisy umowy pożyczki nr (...), pozostają w oczywistej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, w tym z zasadami uczciwości oraz rzetelności kupieckiej i kształtują obowiązki pożyczkobiorcy – pozwanego w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami, a naliczone w tym zakresie opłaty nie mają uzasadnienia i powiązania ekonomicznego z realnie poniesionymi wydatkami, są rażąco wygórowane, tym samym naruszają w sposób istotny interesy konsumenta i mogą prowadzić do uzyskania przez stronę powodową nieuzasadnionych korzyści finansowych.

Ukształtowanie stosunku obligacyjnego w taki sposób, że jego treść lub cel pozostają w sprzeczności z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub właściwością (naturą) zobowiązania, wywołuje skutki określone ogólnymi regułami o dokonywaniu czynności prawnych, ujętymi w przepisie art. 58 kc. Przekroczenie granic swobody umów oznacza więc nieważność całej umowy, jako sprzecznej z ustawą, a jeżeli przekroczenie zakresu kompetencji podmiotu dotyczyło tylko części umowy, wówczas czynność jest ważna w pozostałej części, chyba że bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 kc). Zgodnie z art. 58 § 1 kc, jeżeli istnieje przepis przewidujący inny skutek, niż nieważność czynności prawnej, wówczas umowa zawarta z naruszeniem kompetencji w zakresie swobodnego kształtowania treści zobowiązania będzie skuteczna, ze skutkiem określonym owym przepisem szczególnym. W sytuacji, gdy tak, jak na gruncie niniejszej sprawy, przy formułowaniu klauzul umownych strony przekroczyły granice swobody umów wyznaczone przez zasady współżycia społecznego, w szczególności zasady słuszności kontraktowej (art. 353 ¹ kc), a jednocześnie owe klauzule należy uznać za niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ kc), zastosowanie winien znaleźć art. 385 ¹ § 2 kc - jako szczególny wobec art. 58 kc – co oznacza, że strony wiąże umowa w pozostałym zakresie.

Ponadto należy zauważyć, iż strona powodowa nie udowodniła w toku postępowania, iż zakwestionowane przez Sąd opłaty były niezbędne oraz aby poniosła je w wysokości wskazanej w treści umowy, a więc, że miały one charakter rzeczywisty. Obowiązkiem strony powodowej, tym bardziej reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, było przygotowanie się do prowadzenia procesu poprzez przygotowanie odpowiedniego materiału dowodowego, który to obowiązek wynikał z art. 6 kc w zw. z art. 232 kpc, a czemu uchybiono.

Mając powyższe na względzie, Sąd doszedł do przekonania, iż kwota 906,50 zł, składająca się z: opłaty przygotowawczej – 120zł, dodatkowej opłaty przygotowawczej – 117,60 zł i opłaty za obsługę pożyczki w domu wynoszącą 668,90zł, nie może być skutecznie dochodzona przez powoda. Tym samym w pkt 1 wyroku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1.072,55zł, na którą składała się kwota 729,92zł stanowiąca różnicę pomiędzy kwotą wypłaconą pozwanemu wraz z należnymi odsetkami (1.345zł), a tą, którą pozwany już spłacił (615,08zł), powiększoną następnie o 342,63zł - tytułem skapitalizowanych odsetek naliczonych do dnia 13 maja 2016r. od kwot i terminów wymagalności poszczególnych rat pożyczki pomniejszonych o opłatę przygotowawczą, dodatkową opłatę przygotowawczą i opłatę za obsługę pożyczki w domu.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu (pkt 2 wyroku), jako pozbawione podstaw prawnych; z jednej strony Sąd uznał, że postanowienia umowy pożyczki nakładające na pozwanego obowiązek uiszczenia dodatkowych opłat stanowią niedozwolone klauzule umowne, a z drugiej - pozostają w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc, art. 482 kc. Zgodnie z pierwszym ze wskazanych przepisów, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Po myśli zaś art. 482 § 1 kc, od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.

O kosztach procesu w pkt 3 wyroku Sąd orzekł zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów, wyrażoną w treści art. 100 kpc, przyjmując, że powód przegrał proces w zakresie 52,70 %.

Sędzia

Hanna Woźniak