Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 7 października 2015 r., syn. Akt XV Gzd 86/14 Sąd Rejonowy
w B. pozbawił uczestnika postępowania – K. M. prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu na okres trzech lat. Ponadto, Sąd ten nakazał pobrać od uczestnika postępowania na rzecz Skarbu Państwa kwotę 100 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych, od których zwolniony był wnioskodawca.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie. Uczestnik postępowania K. M. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą (...) K. M. od dnia 1 sierpnia 2009 r. W związku z działalnością dłużnik nie spełnił wymagalnych zobowiązań wobec (...) Oddział w B. z tytułu: składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od 15 lutego 2010 r. do września 2014 r. r. w kwocie 176.657,73 zł, składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 15 lutego 2010 r. do grudnia 2014 r. w kwocie należności głównej 161.490,40 zł, składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych należnych za okres od 15 lutego 2010 r. do września 2014 r. w kwocie należności głównej 14.812,63 zł. Ponadto istnieją niewykonane wymagalne zobowiązania uczestnika w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą wobec (...) w N., należności w podatku od towarów i usług za 1 kwartał 2013 r. (termin zapłaty 25.04.2013) i 4 kwartał 2013 r.( termin zapłaty 27.01.2014 r.) w łącznej kwocie 19.194 zł plus odsetki, należności w podatku dochodowym za okres od 20 lutego 2013 do stycznia 2014 r. w łącznej kwocie 38.976 zł plus odsetki. Wobec uczestnika prowadzone jest postępowanie egzekucyjne obejmujące zaległości z tytułu mandatów na łączną kwotę 700 zł na podstawie tytułów wykonawczych wystawionych przez (...) w S. (termin płatności zaległości to 28 stycznia 2013 r.). Uczestnik postępowania K. M. nie składał wniosku o ogłoszenie upadłości swojego przedsiębiorstwa. Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych przez wnioskodawcę oraz dokumentów nadesłanych na wniosek wnioskodawcy przez (...)Oddział w B., których autentyczności oraz prawdziwości zawartych w nich informacji nie kwestionowano. Sąd Rejonowy odwołał się do treści przepisów art. 373 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej „p.u.n.), art. 10 p.u.n., art. 11 ust. 1 p.u.n. i art. 21 ust. 1 i 2 p.u.n. Mając na uwadze treść wskazanych przepisów Sąd Rejonowy zważył, że uczestnik K. M. stał się niewypłacalny od 21 lutego 2013 r. Już od miesiąca lutego 2010 r. uczestnik nie regulował składek na ubezpieczenie społeczne wobec (...), następnie w styczniu 2013 r. nie uiścił mandatu na rzecz (...) w L. w wysokości 700 zł. Kolejne zobowiązanie, którego uczestnik nie uregulował to zobowiązanie wobec (...) w N. z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych w łącznej kwocie 7.541 zł z terminem płatności dnia 20 lutego 2013 r. Od tego miesiąca uczestnik nie opłacał całości zobowiązań podatkowych. Należy zatem przyjąć, zdaniem Sądu upadłościowego, iż już co najmniej od 21 lutego 2013 r. zachodziły podstawy do złożenia przez uczestnika wniosku o ogłoszenie upadłości, w tej dacie dłużnik nie regulował swoich wymagalnych zobowiązań wobec trzech wierzycieli a zaległość wobec (...) wynosiła wówczas ok. 180.000 zł a zatem w tej dacie niewypłacalność dłużnika miała charakter trwały. Sąd Rejonowy podkreślił, że ustanawiając podstawę orzeczenia zakazu ustawodawca - w art. 377 p.u.n. wprowadził jednocześnie instytucję swoistego przedawnienia orzekania w sprawach o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej stanowiąc, iż nie orzeka się zakazu, o którym mowa w art. 373, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13, a gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości, w terminie trzech lat od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć. Sąd Rejonowy zwrócił przy tym uwagę na ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, zgodnie z którym termin do wystąpienia z żądaniem orzeczenia zakazu działalności gospodarczej biegnie od dnia, w którym dłużnik był obowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, tylko wtedy, gdy nie został on złożony. Po jego złożeniu roczny termin z art. 377 p.u.n. biegnie od daty zakończenia - w różny sposób - postępowania upadłościowego, jego umorzenia lub oddalenia wniosku na podstawie art. 13 p.u.n. W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy ustalił, że ani uczestnik ani żaden z jego wierzycieli nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa dłużnika. Skoro zatem dłużnik stał się niewypłacalny 21 lutego 2013 r. to winien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości najpóźniej do 6 marca 2013 r.( art. 21 p.u.n.). Wnioskodawca w niniejszej sprawie wniosek złożył dnia 18 grudnia 2014 r. ( k 80 akt), a zatem nie upłynął termin trzech lat, o którym mowa w art. 377 p.u.n. W konsekwencji, w ocenie Sądu Rejonowego, w niniejszej sprawie nie było podstaw do oddalenia przedmiotowego wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w oparciu o art. 377 p.u.n. Dokonując analizy okoliczności faktycznych ustalonych w niniejszej sprawie Sąd I instancji stwierdził, że K. M. pomimo zaistnienia podstawy do ogłoszenia upadłości prowadzonej przez siebie firmy nie złożył takiego wniosku, pomimo że jako osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą i prowadząc jej sprawy musiał mieć świadomość sytuacji, w jakiej znajdowało się zarządzane przez niego przedsiębiorstwo. Sąd Rejonowy podkreślił przy tym, że skala zadłużenia uczestnika jest duża, gdyż zobowiązania wymagalne stanowią kwotę ponad 400.000 zł bez odsetek. Reasumując Sąd Rejonowy zważył, że wszystkie powołane wyżej okoliczności, a jednocześnie brak dostatecznych podstaw do przypisania uczestnikowi winy umyślnej w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, uzasadniają orzeczenie zakazu w wymiarze lat trzech. Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.). O kosztach postępowania orzeczono na mocy art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i na podstawie art. 520 § 3 kpc w zw. z art. 376 ust. 1 zd. Drugie Prawa upadłościowego i naprawczego.

Uczestnik zaskarżył w/w postanowienie w całości, zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 233 § 1 i 2 kpc poprzez błędną ocenę dowodów, na podstawie której Sąd I instancji przyjął, iż stan niewypłacalności uczestnika nastąpił w dniu 21 lutego 2013 r., gdy tymczasem z pism (...) Oddział w B. z dnia 17 listopada 2014 r. i 21 stycznia 2015 r. wynika, iż uczestnik zaprzestał zapłaty swoich zobowiązań z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od dnia 15 lutego 2010 r.

W tej sytuacji skarżący domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia i oddalenia wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez uczestnika, ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Ponadto, skarżący wniósł o obciążenie wnioskodawcy kosztami postępowania przed Sądem I i II instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie podlegała uwzględnieniu.

Dokonując ponownej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego (art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.) Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd Rejonowy, jak również i jego ocenę prawną. W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw dla podważenia stanowiska Sądu pierwszej instancji, stąd też nie ma obecnie potrzeby szczegółowego powtarzania go w niniejszym uzasadnieniu (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., I CSK 410/06, LEX nr 439229).

Skarżący nie kwestionował rozstrzygnięcia w zakresie rozważań dotyczących jego winy w niezłożeniu wniosku ani skutku zawinionego działania w postaci pokrzywdzenia wierzycieli. Zakwestionowanie ustalenia daty powstania stanu niewypłacalności wymagało odniesienia się wyłączenie do tego zarzutu.

W ocenie Sądu Okręgowego prawidłowo przyjął Sąd Rejonowy, że podstawy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wobec uczestnika zachodziły od 21 lutego 2013 r., gdyż w tej dacie dłużnik nie regulował swoich wymagalnych zobowiązań wobec trzech wierzycieli, a zaległość wobec ZUS wynosiła wówczas około 180.000 zł, a zatem niewypłacalność dłużnika miała charakter trwały.

Stanowisko Sądu Rejonowego odnosiło się do dominującego obecnie w judykaturze rozumienia pojęć stanu niewypłacalności (art. 11 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego po zmianie z 2009 r.) i terminu do zgłoszenia wniosku o upadłość (21 ust. 1 i 2 p.u.n). Prawidłowa wykładnia tych pojęć była decydująca dla ustalenia występowania przesłanki orzeczenia zakazów z art. 373 § 1 pkt 1 p.u.n. - nie złożenia przez uczestnika w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości.

Omawiana w przypadku uczestnika postać niewypłacalności polegała na niewykonywaniu wymagalnych zobowiązań pieniężnych. W orzecznictwie występowały wątpliwości, czy dla stwierdzenia tego rodzaju niewypłacalności znaczenie ma wielkość niespłaconych zobowiązań, przyczyna ich niepłacenia i czas, od którego nie są płacone. Według najbardziej kategorycznego stanowiska nie jest istotne ilu zobowiązań dłużnik nie wykonuje, ani jaka jest ich wartość i jaka przyczyna ich niepłacenia oraz czas opóźnienia. Natomiast w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego widoczne i aktualne jest stanowisko, iż niewykonywanie wymagalnych zobowiązań musi mieć charakter trwały. Najpełniej nowe spójne stanowisko Sądu Najwyższego zostało przedstawione w wyroku z dnia 19 stycznia 2011 r. (IV CSK 211/10). Sąd Najwyższy wskazał w nim, iż „krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest podstawą ogłoszenia upadłości, gdyż o niewypłacalności w rozumieniu art. 11 ust. 1 p.u.n. można mówić dopiero wtedy, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań". Stanowisko to zostało potwierdzone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2011 r. ( VCSK 320/10) oraz w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2011 r. ( V CSK 352/10). Poglądy wyrażone w przedmiotowych orzeczeniach czerpią z niezwykle bogatego orzecznictwa przedwojennego, które uznawane jest za mające zastosowanie także pod rządami obecnej ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Ponadto przyjmuje się zasadnie w judykaturze, że ogłoszenie upadłości może nastąpić tylko wówczas, gdy istnieje co najmniej dwóch wierzycieli podmiotu gospodarczego, którego dotyczy wniosek (por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2010 r., sygn. IV CNP 95/09, nie publ., LEX nr 603893 oraz wyrok WSA w Warszawie z dnia 9 października 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 496/09, LEX nr 574028).

Sąd Okręgowy w pełni podziela prezentowaną linię orzeczniczą, zaś stanowisko, że niewypłacalność powstaje już z pierwszą niespłaconą wierzytelnością, czy też zaleganiem jednemu wierzycielowi, uznaje za zbyt radykalne.

W kontekście powyższych rozważań słuszne było przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości wystąpiły w lutym 2013 r., gdy uczestnik zalegał z płatnościami wobec trzech wierzycieli, a nie już w 2010 r., gdy jego ustalonym dłużnikiem był wyłącznie Zakład Ubezpieczeń Społecznych, któremu uczestnik nie płacił składek.

Uczestnik nie brał aktywnego udziału w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, Także skarżąc wydane postanowienie nie zdołał podważyć decydującego o uwzględnieniu wniosku w przedmiocie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności argumentu o wystąpieniu przesłanki z art. 373 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2015 r., poz. 978) i braku upływu, w chwili złożenia wniosku przez wierzyciela, przewidzianego w art. 377 zd. 2 tej ustawy trzyletniego okresu od dnia, w którym dłużnik obowiązany był złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, lecz go nie złożył.

Terminy trzyletni (oraz roczny), o których mowa w art. 377 p.u.n., są terminami materialnoprawnymi o charakterze prekluzyjnym (por. postanowienie SN z dnia 4 marca 2009 r., sygn. akt IV CSK 423/08, z dnia 24 listopada 2009 r., sygn. akt V CSK 131/09). Nie podlegają przedłużeniu ani przywróceniu. Upływ tych terminów pociąga za sobą wykluczenie możliwości orzekania o pozbawieniu prawa prowadzenia działalności gospodarczej i innych praw, o których mowa w art. 373 p.u.n.

Ustalenie Sądu pierwszej instancji, iż stan niewypłacalności uczestnika w rozumieniu art. 11 ust. 1 p.u.n. istniał najpóźniej 21 lutego 2013 r., prowadziło słusznego do przyjęcia, że trzyletni termin do złożenia wniosku nie minął, zatem nie było podstaw do nieorzekania zakazu. Z uwagi na brak jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej ze strony uczestnika, który miał możliwość wskazywania na istniejące przed tą datą inne niespłacone długi, Sąd Rejonowy słusznie nie badał tych okoliczności z urzędu. Byłoby to w tym przypadku niecelowe, opóźniałoby postępowanie i generowało dodatkowe koszty, w sytuacji, w której na podstawie dostępnych i niekwestionowanych przez uczestnika materiałów, Sąd Rejonowy samodzielnie był w stanie ustalić, iż niewypłacalność występowała najpóźniej przed końcem lutego 2013 r.

Prawidłowo też Sąd Rejonowy przyjął, zgodnie z ugruntowanym poglądem Sądu Najwyższego, że początkowym dniem omawianego terminu (w przedmiotowej sprawie trzyletniego) z art. 377 p.u.n. jest dzień, w którym zaistniała podstawa do ogłoszenia upadłości (por. uchwała SN z 22 marca 2006 r., sygn. akt III CZP 13/06, czy uchwała SN z 20 maja 2011 r., sygn. akt II CZP 23/11).

Zarzuty skarżącego podniesione dopiero w apelacji oraz nowe dowody złożone na rozprawie apelacyjnej w dniu 16 listopada 2016 r., sprowadzające się do próby wykazania istnienia podstaw do ogłoszenia upadłości już 2010 r. przez wykazanie innych wierzytelności uczestnika, należało uznać za spóźnione w świetle unormowania art. 381 k.p.c.

Przepis art. 381 k.p.c. pozwala Sądowi drugiej instancji pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Powszechnie w orzecznictwie przyjmuje się, że wzmiankowana tam „potrzeba” powołania nowych dowodów nie może wynikać jedynie z tego, iż rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest dla strony niekorzystne. Powyższa potrzeba ma być bowiem następstwem zmienionych okoliczności sprawy, które są niezależne od zapadłego rozstrzygnięcia pochodzącego od sądu pierwszej instancji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 640/98, OSNAPiUS 2000, Nr 10, poz. 389 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 16 maja 2002 r., V CKN 1269/00, LEX nr 569112).

Należy zważyć, że przepis art. 377 p.u.n. nie reguluje w sposób szczególny przedawnienia w odniesieniu do wniosku wierzyciela o orzeczenie zakazów, co wymagałoby aktywności uczestnika poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia. Jak wyżej wskazano przewiduje on terminy, po których upływie sąd nie orzeka zakazu. Są to terminy materialnoprawne, o charakterze prekluzyjnym. Sąd bierze je pod uwagę z urzędu przy orzekaniu zakazów z art. 373 p.u.n., co wymaga oceny stanu faktycznego sprawy. Przedstawienie okoliczności faktycznych należy zaś wyłącznie do uczestników, w tym wypadku dłużnika, który na okoliczność upływu terminu się powoływał. Na nim spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu zgodnie z regułą wyrażoną w art. 6 k.c.

W niniejszej sprawie uczestnik dopiero w apelacji wskazywał na obowiązek złożenia przez niego wniosku o ogłoszenie upadłości w marcu 2010 r., podczas gdy w postępowaniu przed Sądem Rejonowym takich zarzutów nie podnosił ani pisemnie, ani w ustnych wyjaśnieniach, których nie złożył mimo prawidłowego wezwania. W konsekwencji trzeba przyjąć, że obecnie podniesione twierdzenia i dowody podlegać musiały pominięciu przez Sąd Okręgowy, skoro nic nie stało na przeszkodzie, aby uczestnik mógł się nań powołać wcześniej.

Mając powyższe na uwadze, apelację od postanowienia należało oddalić na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Marek Tauer Elżbieta Kala Sylwia Roszak