Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 listopada 2015 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi w sprawie z powództwa P. P. przeciwko Ł. A. o zapłatę w pkt 1 – zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 35.273,27 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty, w pkt 2 - oddalił powództwo w zakresie kwoty 13.000 zł, w pkt 3 - zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 5.045,59 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w pkt 4 - nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi kwotę 2.358,89 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz w pkt 5 - nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi kwotę 677,01 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych (wyrok k. 552).

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części – w zakresie punktów 1, 3 i 4.

Skarżący zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1.  dokonanie ustaleń faktycznych sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem, polegające na przyjęciu, że:

a.  M. A. wiedział o wykonywaniu przez powoda robót zlecanych powodowi bezpośrednio przez inspektora nadzoru S. K., gdyż był codziennie na budowie, podczas gdy materiał dowodowy wskazuje na brak kontaktu powoda z pozwanym i M. A.,

b.  stałą praktyką na budowie była zgoda ustna pozwanego lub jego przedstawiciela na prace dodatkowe powoda, podczas gdy takiego ustalenia nie można wywieść z żadnego ze zgromadzonych w sprawie dowodów, zaś dowody powołane również przez powoda, a także twierdzenia powoda wskazują na brak takiej zgody spowodowany brakiem kontaktu z pozwanym,

c.  pozwany w trakcie procesu nie potrafił wskazać, które prace i koszty neguje i dlaczego, podczas gdy pozwany w odpowiedzi na pozew wskazał, że kwestionuje wykonanie przez powoda wszystkich robót, które nie zostały ujęte w sporządzonym przez niego kosztorysie załączonym do odpowiedzi na pozew,

1.  pominięcie przy wyrokowaniu własnych ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego zawartych w postawie faktycznej wyroku dotyczących:

a.  zastosowania przez powoda w kosztorysie powykonawczym znacznie zawyżonych czynników cenotwórczych w stosunku do obowiązujących w okresie wykonywania robót oraz powtórzenia części pozycji kosztorysowych,

b.  ustalenia uzasadnionego kosztu robót wykonanych przez powoda, który po weryfikacji kosztorysu przez biegłego wynosił 46.877,53 zł brutto,

c.  zlecania robót powodowi bezpośrednio przez inspektora nadzoru inwestorskiego S. K.,

3. naruszenie przepisów postępowania, w szczególności:

a. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów i dokonaniu ich dowolnej oceny poprzez:

- odmówienie wiarygodności zeznaniom świadka M. A. i pozwanego na okoliczność braku wyrażania zgody na prace dodatkowe wykonywane przez powoda oraz zakresu wykonanych prac, w sytuacji, gdy żaden dowód zgromadzony w sprawie nie wskazuje na wyrażenie przez Ł. A. zgody na wykonywanie przez powoda prac dodatkowych,

- określenie opinii biegłego do spraw budownictwa jako nieprzydatnej w niniejszej sprawie, podczas gdy w opinii tej biegły dokonał sprawdzenia kosztorysu złożonego przez powoda i wyliczył wartość robót w nim wymienionych zgodnie z obowiązującymi wskaźnikami cenotwórczymi,

- oparcie rozstrzygnięcia o zapisy kosztorysu powykonawczego z dnia 16 listopada 2012 roku złożonego przez powoda, w sytuacji wskazania przez biegłego wad tego kosztorysu i wyliczenia prawidłowej wartości wymienionych w nim robót,

b. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku i ograniczenie tego obowiązku do przytoczenia art. 647 i 647 ¹ § 1 i 5 k.c. bez wyjaśnienia podstawy prawnej odpowiedzialności pozwanego za wynagrodzenia powoda za roboty zlecane mu bezpośrednio przez inspektora nadzoru inwestorskiego, niemieszczące się w zakresie umowy z pozwanym,

4. niewyjaśnienie istoty sprawy poprzez zaniechanie ustalenia w podstawie faktycznej wyroku, które z wykonanych przez powoda robót mieściły się w zakresie umowy z pozwanym z dnia 14 października 2012 r., które roboty miały charakter robót dodatkowych do tej umowy, a które w ogóle nie mieściły się w jej zakresie przedmiotowym i nie były konieczne dla wykonania przedmiotu umowy oraz ustalenia podstawy odpowiedzialności pozwanego za wynagrodzenia powoda związane z wykonaniem robót zaliczonych do danej grupy,

5. naruszenie prawa materialnego, t. j.:

a. art. 6 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że to pozwanego obciąża obowiązek wykazania braku wyrażenia zgody na prace dodatkowe i zakres tych prac, podczas gdy to na powodzie, jako wywodzącym skutki prawne z takiej zgody pozwanego, ciążył obowiązek wykazania udzielenia mu przez pozwanego zgody na prace dodatkowe oraz umownego zlecenia mu wykonania prac wykraczających poza zakres umowy z dnia 14 października 2012 roku,

b. art. 77 § 1 k.c. w zw. z art. 647 ¹ § 4 k.c. poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że zmiana umowy z dnia 14 października 2012 roku polegająca na rozszerzeniu zakresu przedmiotowego robót zlecane powodowi bezpośrednio przez inspektora nadzoru inwestorskiego mogła zostać skutecznie dokonana w innej formie niż pisemna,

c. art. 65 § 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że wyrażenie zgody przez pozwanego na wykonywanie przez powoda robót dodatkowych do umowy z dnia 14 października 2012 roku, mogło w świetle treści 5.2. umowy skutecznie nastąpić w innej formie innej niż pisemna,

d. art. 65 § 2 k.c. z zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i dokonanie wykładni § 5.1. umowy z dnia 14 października 2012 roku, zgodnie z którą ceny robót miałby ustalać powód z inwestorem, zaś pozwany nie miałby żadnego wpływu na wysokość cen stosowanych przez powoda, a przez to na wysokość swojego zobowiązania, co nie jest do pogodzenia z zasadą równości stron stosunku cywilnoprawnego,

e. art.58 § 1 i 3 k.c. poprzez ich niezastosowanie do zinterpretowanego we wskazany wyżej sposób § 5.1 i uznanie tego postanowienia umownego za nieważne,

f. art. 630 § 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na:

- zakwalifikowaniu wszystkich robót wykonanych przez powoda, wymienionych w załączonym do pozwu kosztorysie powykonawczym z dnia 12 listopada 2012 roku jako robót dodatkowych do umowy z dnia 14 października 2012 roku, w tym robót wykraczających poza zakres i przedmiot tej umowy,

- przyjęciu, że wiedza pozwanego lub jego przedstawiciela na budowie – M. A. o robotach wykonywanych przez powoda na bezpośrednie zlecenie inspektora nadzoru inwestorskiego stanowi zgodę na wykonanie robót dodatkowych przez powoda, o której mowa w przepisie.

Na tej podstawie pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, obciążenie nieuiszczonymi kosztami sądowymi powoda i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zwrot kosztów procesu za instancję odwoławczą (apelacja k. 565 - 578).

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych (odpowiedź na apelację k. 620 – 622).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego w całości zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy dokonał nieprawidłowej oceny materiału dowodowego, naruszając art. 233 § 1 k.p.c., a także art. 6 k.c. w zakresie zgody pozwanego na wykonanie przez powoda robót budowlanych wykraczających poza zakres łączącej strony umowy z dnia 14 października 2012 roku.

Istota sporu w przedmiotowej sprawie sprowadzała się do ustalenia czy i w jakiej wysokości przysługiwało powodowi wynagrodzenie za wykonanie prac budowlanych wynikających z kosztorysu powykonawczego z dnia 16 listopada 2012 roku.

Zakres prac, które powód zobowiązał się wykonać względem pozwanego został określony w łączącej strony umowie z dnia 14 października 2012 roku. Przedmiotem umowy było wykonanie robót dekarskich na obiektach położonych w Ł. przy ul. (...), które to powód miał wykonywać jako podwykonawca. Pozwany z kolei był wykonawcą robót budowlanych realizowanych na zamówienie i na rzecz inwestora (...) Sp. z o.o. (...) s.k.a. w G. na podstawie umowy o roboty budowlane z dnia 21 września 2012 r. W paragrafie § 1.1 pkt 2 umowy z dnia 14 października 2012 roku podwykonawca - powód zobowiązał się względem pozwanego do wykonania robót dekarskich polegających na wypłyceniu kieli wełną mineralną, kryciu kieli papą termozgrzewalną podkładową i nawierzchniową, osadzeniem spływów w kielach, sprawdzeniu szczelności spływów, zamocowaniu mechanicznym papy przy ścianach rozdzielni wentylacyjnych, sprawdzeniu drożności i ewentualnym udrożnieniu rur spustowych. Zgodnie z § 5 umowy wynagrodzenie podwykonawcy miało być ustalone na podstawie kosztorysu powykonawczego z uwzględnieniem cen ustalonych z inwestorem. Jednakże w § 5.2. zastrzeżono, że podwykonawca może żądać podwyższenia umówionego wynagrodzenia, jeżeli w toku realizacji inwestycji zajdzie konieczność przeprowadzenia prac dodatkowych, nieobjętych zestawieniem, o którym mowa w pkt 1 o wartości przekraczającej 15 % wartości umowy. Wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeśli prace dodatkowe wykona bez uzyskania pisemnej zgody zamawiającego, zgody zamawiającego nie wymagają jedynie prace dodatkowe o wartości nieprzekraczającej pojedynczo 1% wartości umowy.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że powód wykonał szereg prac wykraczających poza zakres łączącej go z pozwanym umowy z dnia 14 października 2012 roku. Zeznania świadków W. P. (1) i S. K. zgodnie potwierdziły, że włączenie powoda jako podwykonawcy do robót objętych inwestycją podyktowane było przyspieszeniem realizacji robót. Inicjatywa, aby pozwany zlecił wykonanie części prac powodowi jako podwykonawcy wyszła od S. K., który pełnił na budowie funkcję inspektora nadzoru, działającego na zlecenie inwestora. S. K. powiadomił powoda, że pozwany nie radził sobie z robotami i zasugerował, aby pozwany zlecił część prac powodowi. Z korespondujących ze sobą zeznań wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków wynika, że roboty na dachu obiektu były wykonywane równolegle przez kilka ekip, a mianowicie pracowników pozwanego oraz jego podwykonawców - powoda oraz D. Ł.. Przede wszystkim jednak z samych zeznań S. K. i W. P. (1) wynika jednoznacznie, że powód wykonywał szereg prac wskazanych i zleconych mu przez S. K. jako działającego z ramienia inwestora, które pozostawały poza ustaleniami i konsultacjami z pozwanym i stanowiły rozszerzenie zakresu prac w stosunku do przedmiotu umowy stron z dnia 14 października 2012 roku. Jak zeznał W. P. (1) zakres robót wynikający z umowy z pozwanym został w trakcie prac znacznie rozszerzony na polecenie inspektora nadzoru i K. B., zaś przedstawiciel pozwanego - M. A. zgłaszał uwagi co do tego, że roboty te mają charakter dodatkowy i powinien za nie zapłacić inwestor.

Świadkowie W. P. (1) i S. K. zgodnie wskazali, że prace wykonywane na polecenie inspektora nadzoru miały również zmierzać do poprawienia robót wykonanych przez pozwanego. Nie zostało jednak wykazane, aby powód wykonywał zastępczo za pozwanego prace, do których był on zobowiązany względem inwestora w związku z ewentualnymi usterkami. Zastosowanie trybu wykonania zastępczego przez inwestora musiałoby być poprzedzone choćby uprzedzeniem pozwanego o zaistnieniu podstaw do zlecenia poprawienia prac przez inny podmiot czy też wezwaniem pozwanego do usunięcia w wyznaczonym terminie usterek prac. Brak jest jednak w zebranym materiale dowodowym potwierdzenia, że takie czynności zostały przez inwestora dokonane i poprzedziły one zlecenie powodowi wykonanie poprawek, a także, że prace te były umówione z pozwanym i wykonywane na jego rzecz. Z przedstawionych w sprawie dokumentów wynika, że w dniu 20 listopada 2012 roku w trakcie odbioru robót zgłoszono uwagi do prac i wyznaczono termin usunięcia na dzień 27 listopada 2012 (protokół odbioru robót z dnia 20 listopada 2012 roku), a następnie w dniu 6 grudnia 2012 roku inwestor odebrał prace usuwających usterki w dniu 6 grudnia 2012 roku (protokół z dnia 6 grudnia 2012 roku). W czynnościach odbiorczych brali udział przedstawiciele inwestora, powoda oraz pozwanego, jednakże z protokołów nie wynika zarówno jaka część prac została wykonana przez pozwanego, a jaka powoda w ramach dodatkowych robót zleconych przez inwestora. Ponadto z zebranego w sprawie materiału dowodowego w postaci zawiadomienia inwestora oraz z dziennika budowy wynika, że pozwany zgłosił gotowość do odbioru wykonanych prac w dniu 20 października 2012 roku. Natomiast obmiar robót remontowych został wykonany w dniu 14 listopada 2012 roku. W okresie zaś poprzedzającym obmiar powód wykonywał prace na zlecenie inspektora nadzoru S. K.. Istotną okolicznością jest zawarcie pod protokołem obmiaru robót uwagi przez przedstawiciela pozwanego M. A., że nie zgadza się on z niektórymi punktami protokołu bez wyszczególnienia, o które konkretnie pozycje chodzi. Zeznając w charakterze świadka M. A. wskazał, że sformułowana pod protokołem uwaga wynikała z kwestionowania okoliczności, że wszystkie wymienione prace były wykonane przez powoda bez uwzględnienia, że część z nich była wykonana przez pozwanego. Również kosztorys powykonawczy robót z dnia 16 listopada 2012 roku sporządzony na podstawie obmiaru robót z dnia 14 listopada 2012 roku został podpisany przez powoda i inwestora, brak było natomiast podpisu pozwanego świadczącego o akceptacji zakresu prac w tak ustalonym wymiarze.

Przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że pozwany wyraził w sposób dorozumiany zgodę na prace dodatkowe wykonywane przez powoda było sprzeczne z zebranym materiałem dowodowym. Umowa łącząca strony w sposób jednoznaczny wskazywała, że rozszerzenie prac w stosunku do ich zakresu umownego wymaga pisemnej zgody pozwanego zgodnie z § 5.2. umowy. Taka zgoda na piśmie nie została udzielona. Świadek W. P. (1) zeznał, że powód nigdy o taką zgodę do pozwanego nie wystąpił i nie uzyskał akceptacji robót dodatkowych na piśmie, gdyż były one wykonywane na polecenie S. K.. Nadto S. K. zeznał, że wyznaczając prace dodatkowe powodowi nie konsultował ich z pozwanym. Świadkowie ci zresztą zgodnie zeznali, że nie było kontaktu między nimi a pozwanym, co świadczy jednoznacznie, że nie brał on udziału w ustaleniach dotyczących dodatkowych prac naprawczych.

Dla porządku należy dodać, że także pozwany w swoich zeznaniach zaprzeczył jakoby zlecał powodowi roboty dodatkowe, poza umową pisemną. Zeznał, że widział, iż pracownicy firmy powoda wykonują inne jeszcze prace i informował W. P., że nie zamierza za to płacić, zaś „pan K. powiedział mu, by się nie interesował tym co robi pan P.”. Nie sposób więc tu w ogóle mówić o dorozumianej zgodzie pozwanego na prace dodatkowe powoda (które zlecał inspektor nadzoru S.K.).

Powód nie był przesłuchiwany w charakterze strony (w istocie na budowie działał za niego ojciec W. P. (1)).

Jednocześnie wskazać należy, że kosztorys prac wykonanych w oparciu o umowę z dnia 14 października 2012 roku sporządzony przez pozwanego na kwotę 8.145,02 zł opiewał na kwotę ponad 5 razy mniejszą niż to wynikało z kosztorysu powykonawczego z dnia 16 listopada 2012 roku będącego podstawą dochodzonego przez powoda wynagrodzenia. Nie doszło zatem do zmiany, na którą nie była wymagana zgoda pozwanego. Dodatkowe prace ujęte w kosztorysie przez powoda przekroczyły bowiem 15% wartości umowy, co zgodnie z umową wiązało się z wymogiem uzyskania pisemnej zgody pozwanego. W tej sytuacji brak było podstaw do przyjęcia, iż wykonane przez powoda prace bez zgody pozwanego w zakresie wykraczającym poza umowę z dnia 14 października 2012 roku wynikały ze stosunku zobowiązaniowego między powodem a pozwanym, a zatem, iż przysługiwało w tym zakresie powodowi względem pozwanego roszczenie o wynagrodzenie.

Dodatkowo Sąd Okręgowy nie zgodził się ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, że sporządzona w sprawie opinia biegłego z zakresu budownictwa była całkowicie nieprzydatna dla jej rozstrzygnięcia. Biegły nie był władny do ustalenia czy wszystkie prace objęte kosztorysem z dnia 16 listopada 2012 roku, na którego podstawie powód domagał się od pozwanego wynagrodzenia były wykonane przez powoda, a nadto, czy zostały wykonane na rzecz pozwanego w związku z łączącą strony umową. Ustalenie to leżało w gestii sądu na podstawie wszechstronnej oceny wszystkich zebranych w sprawie dowodów. Jednakże zadaniem biegłego było określenie wartości prac objętych kosztorysem, co wykonał w ramach kompetencji. Zresztą biegły zwrócił uwagę m.in. na wątpliwości wynikające z nie ustalenia okoliczności kto zlecał roboty dodatkowe oraz czy pozwany dostarczył powodowi materiały do wykonywania prac. W opinii pisemnej biegły wskazał, że ceny przyjęte w kosztorysie powykonawczym z dnia 16 listopada 2012 roku były zawyżone, a wartość prac w nim ujętych powinna być skorygowana do kwoty 46.877,53 zł brutto. Natomiast w zleconej uzupełniającej opinii pisemnej biegły określił wartość wyłącznie prac objętych umową z dnia 14 listopada 2012 roku przy uwzględnieniu dostarczenia materiałów przez zleceniodawcę – pozwanego na kwotę 1.473,72 zł brutto. Sąd Okręgowy oparł się o treść tej opinii uzupełniającej określając wysokość przysługującego powodowi wynagrodzenia. Ustalił bowiem, że powodowi przysługuje wynagrodzenie od pozwanego jedynie za roboty objęte umową z dnia 14 października 2012 roku.

Z uwagi na powyższe żądanie powoda w zakresie wykraczającym ponad kwotę 10.018,37 złotych uznaną przez pozwanego i zasądzoną na rzecz powoda w wyroku częściowym uznać należało za bezpodstawne.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo także w zakresie kwoty 35.273,27 złotych (punkt I. 1 wyroku).

Tym samym zmianie uległo rozstrzygnięcie o kosztach procesu, które należało rozdzielić stosunkowo między stronami w oparciu o art. 100 k.p.c., uwzględniając, że ostatecznie powód wygrał spór w 17 % (z żądanej kwoty 58.291,64 zł zasądzono kwotę 10.018,37 złotych). Powód poniósł koszty postępowania w wysokości 7532 zł, w tym: 2915 zł – opłata sądowa od pozwu, 1000 zł – zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego, 17 zł – opłata skarbowa od pełnomocnictwa oraz 3600 zł – wynagrodzenie pełnomocnika powoda ustalone w oparciu o § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. nr 461) przy uwzględnieniu, iż zgodnie z § 4 ust. 2 rozporządzenia - w razie zmiany w toku postępowania wartości stanowiącej podstawę obliczenia opłat, bierze się pod uwagę wartość zmienioną, poczynając dopiero od następnej instancji, pozwany zaś jedynie koszty wynagrodzenia pełnomocnika w wysokości 3617 zł ustalone z uwzględnieniem § 6 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 r. nr 490). Łącznie strony poniosły koszty postępowania w wysokości 11149 złotych. Powód powinien ponieść koszty w zakresie, w jakim przegrał spór, t.j. w 83%, co odpowiada kwocie 9254 zł. Ponieważ powód poniósł koszty w wysokości 7532 zł, powinien zwrócić pozwanemu tytułem kosztów procesu kwotę 1722 złotych (punkt I. 3 wyroku).

O nieuiszczonych kosztach - zaliczki na wynagrodzenie biegłego w wysokości 3035,90 zł, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2014 r. poz. 1025) z zastosowaniem w/w art. 100 k.p.c., nakazując pobrać na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi od pozwanego kwotę 516,10 zł, zaś od powoda kwotę 2.519,79 zł odpowiednio do zakresu, w jakim strony przegrały spór (punkt I. 4 oraz I.5 wyroku).

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu w oparciu art. 98 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., obciążając nimi powoda jako przegrywającego spór w związku z uwzględnieniem apelacji pozwanego w całości. Pozwany poniósł w postępowaniu apelacyjnym koszty opłaty sądowej od apelacji – 1766 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika – 2400 zł ustalone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 4 w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. 2015 r., poz. 1804). Z tego względu Sąd Okręgowy zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 4.166 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego (punkt II wyroku).