Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Płocku Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Radosław Jeznach

Protokolant: prot. sąd. Monika Grapatyn

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 kwietnia 2016 r. w P.

sprawy z powództwa P. G. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w P. reprezentowanemu przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa

o zadośćuczynienie

1)  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego w P. na rzecz powoda P. G. (1) kwotę 7 500 zł (siedem tysięcy pięćset złotych) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty;

2)  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

3)  znosi między stronami koszty procesu;

4)  odstępuje od obciążania stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Sygn. akt I C 1020/14

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 06 maja 2014 r. powód P. G. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego w P. na jego rzecz kwoty 90 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę tytułem zadośćuczynienia za krzywdy doznane w związku z przebywaniem przez niego przez okres 10-ciu miesięcy i 18 dni w Zakładzie Karnym w P. w warunkach naruszających jego dobra osobiste - to jest w celach niespełniających przewidywanych prawem norm, co spowodowało u powoda cierpienia fizyczne i psychiczne. W uzasadnieniu powód powołując się na art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i art. 2 Konstytucji RP podniósł, iż przebywając w Zakładzie Karnym w P. w okresie od 01 czerwca 2011 r. do 18 kwietnia 2012 r. w charakterze osoby tymczasowo aresztowanej narażony był w sposób długotrwały na nieludzkie traktowanie; początkowo na okres tygodnia osadzono go w celi przejściowej wraz z osobami palącymi – później z nieuzasadnionych przyczyn powód był kilkunastokrotnie przenoszony do kolejnych cel, często w godzinach wieczornych, przy czym żadna z cel nie spełniała przewidzianych prawem norm powierzchniowych. Według powoda w żadnej z cel nie było ciepłej wody, za to w większości z nich panowała wilgoć i był grzyb; od wilgoci był pofałdowany parkiet, okna były nieszczelne – przy zamkniętych oknach czuć było powiewy wiatru; zimą osadzeni musieli spać w czapkach i bluzach, gdyż przy panujących na zewnątrz mrozach temperatura w celach wynosiła około 10° C – latem natomiast z powodu braku wentylacji było nadmiernie gorąco, przy czym dyskomfort potęgowało suszenie prania w celach, gdyż nie było do tego przeznaczonych oddzielnych pomieszczeń. Według powoda łóżka piętrowe, na których spali osadzeni, nie były wyposażone w drabinki ani barierki, ponadto były za krótkie (190 cm razem z poręczami) dla powoda mierzącego 193 cm wzrostu; powodowi przeszkadzały zniszczone materace i brudne koce a także nieodpowiednie oświetlenie – czyli nieosłonięte kloszami jarzeniówki. Łaźnia była realizowana jeden raz w tygodniu, nawet w okresie letnim; prysznice były bez oddzielnych kabin gwarantujących minimum intymności; na wizytę do lekarza osadzeni musieli oczekiwać do półtora miesiąca. Zdaniem powoda środki higieniczne nie były zapewniane osadzonych w wystarczających ilościach – rolka papieru toaletowego i maszynka do golenia miały wystarczać na cały miesiąc; zastrzeżenia powoda budziła wielkość „spacerniaków”, do których faktycznie nie docierało światło słoneczne, zbierała się natomiast woda w czasie deszczu, nie było bowiem zapewnionego odpływu wody; zimą „spacerniaki” nie były odśnieżane. Powód skarżył się na to, że gdy danego dnia miał widzenie lub wyjazd na czynności procesowe, spacer przepadał; nie zapewniano mu również ciepłego posiłku w dniu, gdy przebywał poza Zakładem Karnym. Dolegliwość dla powoda stanowiło nadto to, że w Zakładzie Karnym w P. nie zapewniono mu możliwości pracy, nauki, zajęć sportowych czy możliwości przebywania w świetlicy.

W odpowiedzi na pozew z dnia 15 lipca 2014 r. pozwany Skarb Państwa – Zakład Karny w P. zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował fakt naruszenia dóbr osobistych powoda w związku z przebywaniem przez niego w Zakładzie Karnym w P., wskazując na nieudowodnienie faktów przywołanych w treści pozwu oraz niewykazanie przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa. Pozwany przyznał, iż powód przebywał w Zakładzie Karnym w P. w okresie od 01 czerwca 2011 r. do 13 kwietnia 2012 r.; zaprzeczył, aby powód przebywał w przeludnionych celach – przez okres przebywania w ZK w P. miał zapewnione godne warunki odbywania tymczasowego aresztowania, w szczególności cele, w których przebywał powód spełniały co do warunków i wyposażenia wymogi ustanowione Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych, zapewniano również zgodnie z tym aktem prawnym dostęp do środków higienicznych i warunki do utrzymywania higieny osobistej (w szczególności przepisy nie nakazują zapewnienia w celach dostępu do ciepłej wody). Pozwany wskazał, iż w/w akt prawny nie precyzuje warunków technicznych łóżek przeznaczonych dla osadzonych, w szczególności nie ma wymogu, aby łóżka piętrowe wyposażone były w barierki i drabinki; Rozporządzenie również nie obliguje do wyposażania oddziałów mieszkalnych w pomieszczenia do suszenia bielizny. Pozwany zaprzeczył, aby w celach była niewłaściwa wentylacja, niewystarczające oświetlenie, nieodpowiednia temperatura, grzyb czy wilgoć; według pozwanego powód jako osoba deklarująca nieużywanie wyrobów tytoniowych nie przebywał w celach wraz z osobami palącymi; powód miał ograniczoną możliwość podjęcia pracy w ZK z uwagi na status osoby tymczasowo aresztowanej oraz dostęp do oferty zajęć kulturalno-oświatowych i dostęp do świetlicy w oddziale. Pozwany podkreślił, że jakkolwiek pobyt w warunkach izolacji penitencjarnej był niewątpliwie uciążliwy dla powoda, to jednak dolegliwości, jakich w związku z tym doświadczył, wpisane są ze swej istoty w karę pozbawienia wolności. Pozwany wskazał, że powód nie udowodnił istnienia bezprawnego działania lub zaniechania rzekomej szkody niemajątkowej ani związku przyczynowego między doznaną krzywdą a działaniami lub zaniechaniami sprawcy rzekomej szkody.

Sąd ustalił, co następuje:

W okresie od 01 czerwca 2011 r. do 18 kwietnia 2012 r. P. G. (1) jako tymczasowo aresztowany przebywał w Zakładzie Karnym w P., będąc osadzonym na Oddziałach V i VIII w następujących celach:

- od 01 czerwca 2011 r. do 08 czerwca 2011 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 4 osób – faktyczna ilość osadzonych 2);

- od 08 czerwca 2011 r. do 08 sierpnia 2011 r. (cela nr(...) przeznaczona dla 3 osób – faktyczna ilość osadzonych od 2 do 3);

- od 08 sierpnia 2011 r. do 24 sierpnia 2011 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 5 osób – faktyczna ilość osadzonych od 4 do 5);

- od 24 sierpnia 2011 r. do 20 października 2011 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 4 osób – faktyczna ilość osadzonych od 3 do 4);

- od 20 października 2011 r. do 09 listopada 2011 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 3 osób – faktyczna ilość osadzonych od 2 do 3);

- od 09 listopada 2011 r. do 23 listopada 2011 r. (cela nr(...) przeznaczona dla 4 osób – faktyczna ilość osadzonych 4);

- od 23 listopada 2011 r. do 14 grudnia 2011 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 6 osób – faktyczna ilość osadzonych 5);

- od 14 grudnia 2011 r. do 30 grudnia 2011 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 4 osób – faktyczna ilość osadzonych od 2 do 3);

- od 30 grudnia 2011 r. do 11 stycznia 2012 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 3 osób – faktyczna ilość osadzonych od 2 do 3);

- od 11 stycznia 2012 r. do 19 stycznia 2012 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 4 osób – faktyczna ilość osadzonych od 3 do 4);

- od 19 stycznia 2012 r. do 03 lutego 2012 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 3 osób – faktyczna ilość osadzonych 3);

- od 03 lutego 2012 r. do 05 marca 2012 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 4 osób – faktyczna ilość osadzonych od 2 do 4);

- od 05 marca 2012 r. do 30 marca 2012 r. (cela nr(...) przeznaczona dla 3 osób – faktyczna ilość osadzonych od 2 do 3);

- od 30 marca 2012 r. do 18 kwietnia 2012 r. (cela nr (...) przeznaczona dla 4 osób – faktyczna ilość osadzonych od 3 do 4) (zestawienie k. 36).

Cele, w których przebywał P. G. (1) spełniały wymogi powierzchniowe przewidziane w stosownych przepisach – powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego nie była mniejsza niż 3 m ² – do powierzchni cel w kontekście ilości osadzonych nie wliczano powierzchni kącika sanitarnego ani wnęk okiennych i grzejnikowych oraz powierzchni znajdującej się poza kratami wewnętrznymi (zestawienie k. 119).

P. G. (1) wnosił skargi w związku z warunkami panującymi w celach, w których przebywał oraz umieszczenia go w celach wraz z osobami używającymi wyrobów tytoniowych; skargi nie zostały uwzględnione – wyjaśniono, iż cele w ZK w P. wyposażone są zgodnie z obowiązującymi przepisami, kąciki sanitarne są oddzielone od pozostałej części celi murowanym lub wykonanym z płyty OSB wygrodzeniem, brak jest norm nakazujących wyposażenie łóżek piętrowych w drabinki, przepisy nie przewidują udostępnienia osadzonym sznurka do suszenia bielizny, zapewnia się dostęp do środków higienicznych, okna w celach są otwierane, wentylacja sprawdzana, oświetlenie i ogrzewanie są właściwe, zapewnia się suchy prowiant w sytuacji uczestniczenia przez osadzonego w czynnościach procesowych; P. G. umieszczany był w celach zgodnie ze składanymi deklaracjami co do używania wyrobów tytoniowych, miał możliwość korzystania z oferty zajęć kulturalno-oświatowych i ze świetlicy, z uwagi na tymczasowe aresztowanie miał możliwość pracy i nauki w ograniczonym zakresie w związku z koniecznością zapewnienia prawidłowego toku postępowania karnego (wyjaśnienia sporządzone w związku ze złożonymi przez P. G. skargami k. 37-39).

W celach na oddziałach V i VIII w ZK w P. w okresie, gdy przebywał tam P. G. (1) panowały nie najlepsze warunki: były problemy ze szczelnością okien oraz zagrzybieniem, była uszkodzona podłoga, ogólny wygląd cel był nieestetyczny; P. G. (1) przy wzroście ponad 190 cm spał na piętrowych łóżkach o całkowitej długości 185-190 cm, przy czym nie wszystkie łóżka nie były wyposażone w drabinki umożliwiające dostanie się na górne łóżko ani w odpowiednie barierki zabezpieczające przed wypadnięciem; w celach nie było wystarczającego przepływu powietrza, w okresie zimowym panowała niska temperatura zmuszająca osadzonych do spania w ubraniach; osadzeni mieli problemy z suszeniem wypranych rzeczy – nie udostępniano im odrębnych pomieszczeń do suszenia. Przez okres co najmniej tygodnia niepalący P. G. przebywał w celi z osobami używającymi wyrobów tytoniowych.

P. G. (1) ma 30 lat, jest żonaty; jest tymczasowo aresztowany od 31 maja 2011 r., nie był wcześniej karany, nie pochodzi ze środowiska „patologicznego” społecznie.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie znajdujących się w aktach w/w dokumentów, zeznań świadków A. K. (00:06-17 rozprawy z dnia 02.02.2016), R. K. (00:17-28 rozprawy z dnia 02.02.2016) i P. S. (00:28-36 rozprawy z dnia 02.02.2016), a także częściowo twierdzeń powoda zawartych w pozwie i przedstawionych w formie wyjaśnień informacyjnych.

Świadek A. K. złożył obiektywne, logiczne, rzeczowe zeznania, zasługujące w całości na wiarę – świadek nie kojarzył powoda, nietendencyjnie opisał warunki panujące w ZK; zeznania świadka wskazują na określone niedogodności i braki, a jednocześnie potwierdzają subiektywność odczuwania i postrzegania tych niedogodności. Według świadka cele na oddziałach V i VIII były standardowo wyposażone, kąciki sanitarne były oddzielone od reszty celi murowanym wygrodzeniem, piętrowe łóżka były wyposażone w drabinki. Świadek nie miał zastrzeżeń co do powierzchni cel – co znajduje potwierdzenie w zestawieniach przedstawionych przez pozwanego. Świadek wskazał, że cele były sukcesywnie remontowane – w niektórych ściany były istotnie zniszczone, ale głównie wskutek działań samych osadzonych, były niekiedy zagrzybione; klepki podłogowe były poodrywane, były problemy z domykaniem się okien; oświetlenie było właściwe – jarzeniówki nie zawsze były osłonięte kloszami; świadek nie miał zastrzeżeń co do odśnieżania spacerniaków, wskazał jednocześnie, że były tam kałuże.

Świadek R. K. przebywał około 2 tygodni w jednej celi z powodem na oddziale VIII; świadek ocenił warunki tam panujące jako straszne – wskazując na zniszczoną podłogę, grzyb, nieodpowiednią temperaturę, małe kąciki sanitarne, zbyt krótkie łóżka pozbawione drabinek, złe warunki na spacerniakach, niewłaściwą wentylację cel, niewłaściwe oświetlenie (jarzeniówki bez kloszy), brak materacy i brudne koce; świadek stwierdził, że będąc osobą palącą (pali dwie paczki dziennie) przebywał z niepalącym pozwanym w jednej celi.

Świadek P. S. przebywał około 4 tygodni w jednej celi z powodem na oddziale VIII; świadek podkreślił, iż w celi nr (...) panowała nieodpowiednia temperatura w okresie zimowym; potwierdził, iż łóżka nie były dostosowane dla osób wysokich; na ścianach była pleśń i grzyb; świadek stwierdził, że będąc osobą palącą przebywał z niepalącym pozwanym w jednej celi; wskazał, iż na spacerniakach panowały nieodpowiednie warunki; stwierdził, iż w celi było nieodpowiednie oświetlenie, panowała niska temperatura, osadzeni musieli we własnym zakresie uszczelniać okna.

Zeznania świadków zawnioskowanych przez powoda stanowią dowód w zakresie ogólnych warunków panujących w Zakładzie Karnym w P. oraz opisanych przez świadków celach – świadkowie wskazali na niewłaściwe warunki sanitarne (niewystarczająca wentylacja, zbyt małe kąciki sanitarne, nieestetyczny wygląd cel, zagrzybienie, nieszczelność okien, uszkodzenia parkietu, nieodpowiednia temperatura i oświetlenie). Na podstawie zeznań świadków oraz twierdzeń powoda uprawnione jest dokonanie ustalenia, iż warunki sanitarne i bytowe w ZK w P. na oddziale V i VIII w okresie objętym pozwem odbiegały od pożądanego standardu w tym zakresie – cele były zaniedbane, od dawna nie remontowane, niewłaściwie wentylowane, osoby palące przebywały na oddziale przejściowym wraz z niepalącymi; tymczasowo aresztowani mieli dostęp do świetlicy, ale faktycznie pozbawieni byli możliwości korzystania z zajęć sportowych i edukacyjnych. Jednocześnie jednak zachowane były normy powierzchniowe cel, zapewniano osadzonym środki sanitarne i higieniczne oraz dostęp do wody i łaźni zgodnie z obowiązującymi przepisami. Brak jest zdaniem Sądu jakichkolwiek powodów, dla których zeznania świadków w sprawie niniejszej miałyby w całości – lub w przeważającej części – zostać pozbawione przymiotu wiarygodności; sam charakter i podstawy roszczenia sformułowanego przez powoda nie mogą mieć tu jakiegokolwiek znaczenia.

Dokumenty złożone do akt nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Sąd nie znalazł także podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Sąd pominął dowód z przesłuchania powoda – nie przedstawiono właściwego usprawiedliwienia nieobecności powoda na rozprawie w sposób uzasadniający jej odroczenie; ponadto Sąd częściowo dał wiarę twierdzeniom powoda przedstawionym w formie wyjaśnień informacyjnych w zakresie potwierdzonym zeznaniami świadków.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo należało uwzględnić częściowo ustalając, iż istotnie powód przebywając w ZK w P. doznał krzywdy niemajątkowej w sposób uzasadniający przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych; jednocześnie zakres formułowanych z tego tytułu roszczeń uznać należało za oczywiście nadmiernie wygórowany.

Zgodnie z art. 23 kc dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego; ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone lub naruszone cudzym działaniem, na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym może żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny (art. 24 § 1 kc i art. 448 kc). Ochronę dóbr osobistych gwarantują w stosunku do osób odbywających karę pozbawienia wolności normy zawarte w art. 40 i art. 40 ust. 4 Konstytucji, art. 3 Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 4 kkw – przepisy te nakazują wykonywanie kary w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności skazanego oraz zakazują stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa (art. 417 kc); dla określenia odpowiedzialności odszkodowawczej władz publicznych, obok zdarzenia sprawczego, konieczne jest ustalenie pozostałych przesłanek odpowiedzialności deliktowej, to jest bezprawności, szkody i związku przyczynowego, a więc obowiązują tu zasady ogólne dotyczące kompensaty szkody na osobie (majątkowej i niemajątkowej) oraz koncepcji związku przyczynowego – zgodnie z art. 361 § 1 kc zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

Zdaniem Sądu doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności w objętym pozwem okresie w sposób uzasadniający przyznanie zadośćuczynienia w oparciu o dyspozycję art. 448 kc. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie, przebywanie w warunkach izolacji penitencjarnej immamentnie wiąże się z odczuwaniem dyskomfortu – o ile panujące w placówce warunki w sposób nadmierny nie odbiegają od pewnego społecznie akceptowanego standardu, o tyle brak jest podstaw do formułowania przez osadzonych żądań o zadośćuczynienie. W sprawie niniejszej brak jest dowodów, iż powód doświadczył przebywania w celach przeludnionych – to jest niespełniających normy powierzchniowej określonej jako 3m ² przypadające na jednego osadzonego - powód całkowicie bezpodstawnie twierdził, że cele, w których był osadzony nie spełniały wymaganego w art. 110 § 2 kkw minimalnego metrażu 3m ² na jednego skazanego; z przedstawionego przez stronę pozwaną zestawienia jednoznacznie wynika, że wszystkie cele w których przebywał powód, spełniały ustawowy warunek najmniejszego dopuszczalnego metrażu. Sąd nie dał wiary twierdzeniom powoda o utrudnieniach w dostępie do opieki zdrowotnej w ZK w P. – powód nie sprecyzował, na czym miałyby te utrudnienia w odniesieniu do niego polegać, jakie schorzenia i dolegliwości nie zostały wobec niego w sposób właściwy zaopatrzone; Sąd z urzędu posiada natomiast wiedzę, iż dostęp do lekarzy specjalistów w ZK w P. jest na poziomie właściwie nieosiągalnym dla osób korzystających z bezpłatnej opieki zdrowotnej w warunkach wolnościowych. Nie jest zdaniem Sądu także skuteczną podstawą faktyczną roszczeń sposób zapewniania higieny osobistej (dostęp do środków sanitarnych, środków higieny osobistej, bieżącej wody i łaźni) – kwestie te regulowane są przepisami prawnymi, które były przestrzegane w ZK w P., gwarantującymi pewne minimum niezbędne dla zachowania higieny osobistej; zachowanie higieny osobistej i potrzeby z tym związane są właśnie kwestiami subiektywnymi i warunki panujące w ZK mogą być odbierane przez niektórych osadzonych jako niewystarczające – ale stanowią właśnie jedną z niedogodności związanych z przebywaniem w warunkach izolacji penitencjarnej nie stanowiącą skutecznej podstawy roszczenia o zadośćuczynienie. W podobnym aspekcie traktować należy niedogodności związane z utrudnionym dostępem do zajęć kulturalno-sportowych czy pracy oraz mało komfortowym wyposażeniem cel, ciasnymi kącikami sanitarnymi, małymi i zaniedbanymi „spacerniakami”; z drugiej strony umożliwienie rozwoju zainteresowań, edukacji i pracy powszechnie odbierane jest jako czynnik wpływający na złagodzenie negatywnych doznań związanych z ogólnie słabą kondycją więziennictwa.

Niewątpliwie obiektywnie niezadawalające warunki bytowe, takie jak problemy ze szczelnością okien oraz zagrzybieniem, fakt uszkodzonej podłogi, czy nieodpowiednie oświetlenie, nie wynikały w żaden sposób z działań nakierowanych na spowodowanie u powoda poczucia krzywdy – okoliczności te odzwierciedlają po prostu stan więziennictwa w Polsce. Ustawowe ograniczenia praw i wolności osób odbywających karę pozbawienia wolności zamieszczone są między innymi w kodeksie karnym wykonawczym, regulującym zasady i sposób wykonywania orzeczonych przez sądy kar – przepisy art. 102, art. 110a, art. 135 kkw określają prawa i obowiązki osób odbywających karę pozbawienia wolności oraz regulują uprawnienia i obowiązki funkcjonariuszy zakładów karnych w zakresie nadzoru nad prawidłowym wykonaniem tej kary oraz ochrony porządku i bezpieczeństwa. Na marginesie w tym miejscu zauważyć należy, iż wyrokiem z dnia 31 marca 2015 r. Trybunał Konstytucyjny (U 6/14, OTK-A 2015/3/34, Dz. U. z 2015 r., poz. 498) uznał za zgodne z Konstytucją przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania aresztowania oraz kary pozbawienia wolności.

Nieporządek w celach i niski standard urządzeń sanitarnych są również kwestiami ocennymi – zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012 r. (IV CSK 473/11, LEX nr 1211994, Biul.SN 2012/7/12) nie narusza godności skazanego przebywanie przez okres 3 miesięcy w celi zagrzybionej, wymagającej remontu i nie odpowiadającej standardom estetycznym i użytkowym, wynikające z ogólnej trudnej sytuacji materialnej zakładu karnego, obejmującej wiele osób odbywających karę pozbawienia wolności. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu ocena, czy przez osadzenie w takich warunkach doszło do naruszenia godności powoda wymaga odniesienia się do wszystkich okoliczności sprawy oraz do kryteriów obiektywnych, a nie do subiektywnych odczuć powoda. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że godność człowieka konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi a miernikiem oceny, czy doszło do naruszenia godności jest przede wszystkim stanowisko tzw. opinii publicznej, będącej wyrazem poglądów powszechnie przyjętych i akceptowanych przez społeczeństwo w danym czasie i miejscu, zaś wzorców, które powinny stanowić docelowy punkt odniesienia dokonywanej oceny, dostarczają zapatrywania rozsądnie i uczciwie myślących ludzi. Warunki zamieszkania i utrzymania więźniów w Polsce co do zasady nie mogą być uznane za naruszające godność osobistą lub niehumanitarne - w istocie realia bytowe w ZK nie są komfortowe ani nawet odpowiadające przeciętnemu poziomowi życia współczesnego społeczeństwa w Polsce, jednak nie ma obowiązku zapewnienia osadzonym warunków na przeciętnym poziomie społeczeństwa, a po drugie nawet złe warunki bytowe nie stanowią automatycznie naruszenia godności lub czci więźnia; nagromadzenie i rodzaj niedogodności nie może natomiast wykraczać poza istotę odbywania kary pozbawienia wolności.

Podkreślić należy, że o naruszeniu godności osadzonego można mówić, gdy cierpienie i upokorzenie przekraczają konieczny element cierpienia wpisanego w odbywanie kary pozbawienia wolności, zwłaszcza przy bierności zakładu karnego, który nie dba o poprawę warunków odbywania kary pozbawienia wolności – Sąd z urzędu posiada wiedzę, iż w ZK w P. sukcesywnie prowadzone są prace nakierowane na poprawienie standardów cel, przy czym istotnie oddział, na którym przebywają tymczasowo aresztowani, objęty tymi pracami został w okresie późniejszym. Niezależnie od tego zdaniem Sądu warunki, w jakich przebywał powód w ZK w P. obiektywnie nie wykraczały poza dolegliwości związane bezpośrednio z pozbawieniem wolności, były nieuniknione i nieodłącznie związane z pobytem w placówce penitencjarnej (por. np. wyrok SA w Łodzi z 22.10.2014, I ACa 589/14, LEX 1554758). Powód mógł oczywiście subiektywnie odbierać warunki osadzenia jako godzące w jego dobra osobiste – jednakże nie wskazał na konkretne uchybienia funkcjonariuszy w postaci zaniechania podjęcia działań zapewniających mu realizację jego uprawnień w zakresie warunków bytowych; nie wskazano na jakiekolwiek dokumenty z wizytacji ZK z których wynikałoby, że w ZK w P. naruszano standardy obowiązujące wobec osób osadzonych, w żaden sposób nie sposób przyjąć, iż warunki w jaki osadzono powoda były wyrazem rozmyślnego dążenia do jego upokorzenia. Wskazać wreszcie należy, że nie każde naruszenie dóbr osobistych rodzi prawo do żądania zadośćuczynienia (por. np. postanowienie SN z 07.12.2011, V CSK 113/11, LEX 1101690) – w konkretnym stanie faktycznym zdaniem Sądu nawet jeżeli powód odczuwał dyskomfort przebywając w warunkach innych, niż przez siebie oczekiwane, żądanie przyznania zadośćuczynienia uznać należało za bezzasadne.

Jednocześnie Sąd podziela stanowisko prezentowane przez powoda, iż wiązało się z naruszeniem jego dóbr osobistych umieszczanie go w celach wraz z osobami palącymi, niska temperatura w celach w okresie zimowym, nieuzasadnione częste „przerzucanie” między celami oraz niezapewnienie właściwego miejsca spoczynku nocnego (łóżka niedostosowane do wymiarów powoda, nieposiadające drabinek umożliwiających dostanie się na „górne” łóżko oraz zabezpieczeń przed wypadnięciem). W powszechnym odbiorze – w szczególności w warunkach istotnej rewolucji społecznej w podejściu do kwestii używania wyrobów tytoniowych i świadomości co do szkodliwości palenia, także biernego – narażenie na działanie dymu tytoniowego powoduje dyskomfort u osoby niepalącej : narażenie na zapach i świadomość szkodliwości wpływu dymu tytoniowego na zdrowie wiąże się zdaniem Sądu z negatywnymi doznaniami równoznacznymi z odczuwaniem krzywdy. Powód w świetle swoich twierdzeń potwierdzonych zeznaniami świadków przez okres co najmniej jednego tygodnia przebywał w jednej celi z osobami palącymi. Niezapewnienie właściwych warunków spoczynku nocnego może być odbierane jako traktowanie niehumanitarne – jakimś tego przejawem jest zmuszanie powoda do spania na zbyt krótkim łóżku, przy stałym poczuciu, że może z łóżka wypaść bo nie ma odpowiedniego zabezpieczenia i nie może z niego zejść korzystając z drabinki. Nadto zdaniem Sądu okolicznością powodującą odczuwanie dyskomfortu było zbyt częste zmienianie cel, w których przebywał powód – przez okres blisko 11-stu miesięcy trzynastokrotnie zmieniono miejsce osadzenia powoda, przy czym pozwany w żaden sposób nie uzasadnił konieczności dokonywania tych zmian. Zdaniem Sądu w odniesieniu do powoda – który, co należy podkreślić, nie wywodzi się z patologicznego środowiska, funkcjonując w warunkach wolnościowych przebywał w standardowych, dość dobrych, warunkach mieszkaniowych – suma tych negatywnych doznań, ich swoista kumulacja, uzasadnia żądanie naprawienia doznanej szkody niemajątkowej poprzez zasądzenie świadczenia pieniężnego. Sąd podziela przy tym trafne stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Krakowie (wyrok z 15.05.2015, I ACa 302/15, LEX 1842403), zgodnie z którym o naruszeniu dóbr osobistych osoby pozbawionej wolności można mówić jedynie wówczas, gdy dochodzi do kumulatywnego wystąpienia niekorzystnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności (w okolicznościach sprawy niniejszej : warunki sanitarne, przebywanie z osobami palącymi, za krótkie łóżko, „przerzucanie” między celami, niewłaściwa temperatura); uciążliwości i niedogodności związane z samym pobytem w zakładzie karnym nie prowadzą same przez się do naruszenia godności osoby w nim osadzonej, sam tylko dyskomfort spowodowany pobytem w warunkach izolacji nie może oczywiście stanowić podstawy do sformułowania tezy, że doszło do naruszenia dóbr osobistych – do naruszenia dóbr osobistych dochodzi jedynie wówczas, gdy cierpienie i upokorzenie, jakiego doznaje osoba pozbawiona wolności przekracza nieunikniony element cierpienia wpisanego w karę pozbawienia wolności. Jak podkreśla się ponadto w orzecznictwie każda osoba pozbawiona wolności zachowuje swe prawa i wolności gwarantowane Konstytucją, z wyjątkiem prawa do wolności osobistej - poszanowanie godności należy do fundamentalnych zasad porządku konstytucyjnego, zgodnie z którą, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna; jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych (art. 30 Konstytucji), obowiązek ten powinien być realizowany przez władze publiczne przede wszystkim tam, gdzie państwo działa w ramach imperium, realizując swoje zadanie represyjne, których wykonanie nie może prowadzić do większego ograniczenia praw człowieka i jego godności, niż to wynika z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka represji (wyrok SA w Krakowie z 16.06.2015, I ACa 383/15, LEX 1770845). W sytuacji, gdy pobyt powoda w celi nie odpowiadającej warunkom użytkowym i estetycznym nie był krótkotrwałym epizodem, a ponadto narażony był on na inne negatywnie odbierane przez niego bodźce uznać należało, że taki stan rzeczy czynił naruszenie dóbr osobistych powoda na tyle dotkliwym, że należało przyznać pokrzywdzonemu odpowiednie zadośćuczynienie pieniężne (por. także wyrok SA w Warszawie z 27 lutego 2015 r., VI ACa 1576/13, LEX 1843232).

Na marginesie jedynie zauważyć należy, iż warunki panujące w aresztach śledczych winny być relatywnie lepsze, niż w zakładach karnych z uwagi na fakt, iż do aresztów trafiają częstokroć osoby po raz pierwszy mający doświadczenie z izolacją penitencjarną, niekiedy również tymczasowe aresztowania dotyka osób, w stosunku do których ostatecznie nie zostaje zastosowania sankcja izolacyjna.

Ustalając wysokość należnego zadośćuczynienia Sąd miał na uwadze jego kompensacyjny charakter i obowiązek utrzymania zadośćuczynienia w rozsądnych granicach, odpowiadających faktycznemu zakresowi doznanej krzywdy. Sądu uznał, iż kwota 7 500 zł w związku z blisko jedenastomiesięcznym pobytem w dyskomfortowych warunkach stanowi zadośćuczynienie adekwatne do doznanej krzywdy; powyższa kwota przedstawia dla powoda odczuwalną wartość ekonomiczną i odpowiada aktualnej stopie życiowej społeczeństwa. W pozostałym zakresie żądane zadośćuczynienie uznać należało za nadmiernie wygórowane w szczególności w kontekście tego, że powód nie wykazał, aby pobyt w ZK w P. wywołał jakieś nieodwracalne skutki w jego życiu i zdrowiu. Jak podkreślił SA w Ł. w wyroku z 22 maja 2015 r. (ACa 1727/14, LEX 1789953) ustawodawca wprowadzając do art. 448 kc przesłankę „odpowiedniej sumy" pozostawił w istocie składowi orzekającemu swobodę oceny co do wysokości zasądzanej kwoty - nie powinno jednak budzić jakichkolwiek wątpliwości, że swoboda ta nie oznacza dowolności, skoro przyznanie odpowiedniej sumy tytułem kompensaty krzywdy, jak i jej odmowa, muszą być osadzone w stanie faktycznym sprawy; choć precyzyjne ustalenie rozmiarów uszczerbku o niemajątkowym charakterze nie jest możliwie, to rozstrzygnięcie w tym zakresie winno być oparte na kryteriach zobiektywizowanych, a nie jedynie na subiektywnych odczuciach poszkodowanego. Ważąc z jednej strony zakres doznanych niedogodności oraz z drugiej konieczność liczenia się przez osobę pozbawioną wolności z określonymi ograniczeniami i obiektywnie przykrymi doznaniami Sąd uznał, iż w/w kwota jest świadczeniem odpowiednim w rozumieniu art. 448 kc.

Wobec niesprecyzowania stanowiska co do daty naliczania odsetek, odsetki ustawowe od zasądzonej kwoty przyznano od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 417 kc w zw. z art. 448 kc w zw. z art. 24 kc oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji RP należało orzec jak w sentencji wyroku, znosząc między stronami koszty procesu na podstawie art. 100 kpc i odstępując od obciążania powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi (art. 113 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – Dz. U. z 2014 r., poz. 1025).

Z tych wszystkich względów, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.