Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy Z. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji Z. A.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 grudnia 2015 r., sygn. akt VI U 1054/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz poprzedzającą go decyzję z dnia 9 lipca 2015 roku i przelicza ubezpieczonemu rentę przez doliczenie do okresów składkowych okresu od dnia 05 marca1976 roku do dnia 31 grudnia 1976 roku;

II.  nie stwierdza odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz Z. A. kwotę 30,00 (trzydzieści złotych 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Daria Stanek SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń

Sygn. akt III AUa 470/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. przyznał ubezpieczonemu Z. A. prawo do renty od 1 lutego 2015 r. i ustalił jej wysokość. Następnie decyzją z dnia 19 maja 2015 r. organ rentowy dokonał przeliczenia wysokości świadczenia należnego ubezpieczonemu od dnia 1 lutego 2015 r. , przy czym po analizie dokumentów zmieniono staż pracy i nie uwzględniono okresu od 4 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r., wskazując, że był to okres urlopu bezpłatnego. Kolejną decyzją z dnia 9 lipca 2015 r. dokonano przeliczenia należnej ubezpieczonemu renty, uwzględniając za rok 1974 wynagrodzenie w kwocie 30.729 zł na podstawie listy płac.

Odwołania od powyższych decyzji wniósł ubezpieczony precyzując, że domaga się uwzględnienia przy obliczaniu renty okresu składkowego w wymiarze 29 lat 6 miesięcy i 10 dni.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań w zakresie niezaspokojonych roszczeń ubezpieczonego, tj. części wynagrodzenia za rok 1974, która nie została uwzględniona a także w zakresie stażu pracy oraz umorzenie postępowania w pozostałym zakresie.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16 grudnia 2015 r. oddalił odwołanie od decyzji z dnia 9 lipca 2015 r. (pkt 1) i umorzył postępowanie z odwołania od decyzji z dnia 23 marca 2015 r. i z dnia 19 maja 2015 r. (pkt 2).

Sąd ustalił, że z dokumentacji pracowniczej (akta osobowe i płacowe z okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Wytwórni (...) C.) w okresie od dnia 4 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego.

W ocenie Sądu kwestią sporną w niniejszej sprawie pozostała kwestia stażu pracy, a konkretnie możliwości uwzględnienia ubezpieczonemu jako okresu składkowego okresu od dnia 4 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r.

Ubezpieczony wskazał, że w powyższym okresie pracował na terenie NRD. Jednocześnie nie przedstawił żadnych dowodów na okoliczność wspomnianej pracy, nie potrafił wyjaśnić, kto skierował go do pracy, co konkretnie robił, a także w jakich godzinach i w jakich dniach tygodnia pracował.

W tej sytuacji, w ocenie Sądu ubezpieczony nie udowodnił, aby wspomniany okres mógł zostać mu zaliczony jako okres składkowy zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Mając powyższe na uwadze odwołanie ubezpieczonego od decyzji z dnia 9 lipca 2015r. na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. podlegało oddaleniu.

W pozostałym zakresie Sąd postępowanie umorzył zgodnie z art. 477 ¹³ § 1 k.p.c., bowiem organ rentowy w tej części odwołanie ubezpieczonego uwzględnił w taki sposób, że ubezpieczony nie wnosił zastrzeżeń.

Apelację od wyroku wniósł ubezpieczony zaskarżając wyrok w części w jakiej Sąd Okręgowy oddalił jego odwołanie. Skarżący zarzucił, że Sąd Okręgowy nieprawidłowo ocenił materiał dowodowy i nie ustalił, że ubezpieczony w okresie zatrudnienia w macierzystym zakładzie pracy wykonywał pracę w NRD zaliczoną do pracy w Wytwórni (...), co zostało potwierdzone przez pracodawcę w wydanym mu

świadectwie pracy. Apelujący powołał się na nowe dowody z dokumentów załączonych do apelacji i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przeliczenie świadczenia z zaliczeniem spornego okresu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się częściowo zasadna.

Istotą sporu pozostaje spełnienie przez wnioskodawcę przesłanek do przeliczenia renty przez doliczenie nieuwzględnionych w wymiarze świadczenia okresów składkowych (art. 112 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2016 r. Nr 887 ze zm.; dalej " ustawa o emeryturach i rentach"), a ściślej - możliwość doliczenia do uwzględnionego przez organ rentowy stażu okresu pracy za granicą od dnia 4 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r.

Postępowanie apelacyjne ma charakter kontrolny, ale jest także kontynuacją postępowania przed sądem pierwszej instancji i zmierza do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy. Przyjęta koncepcja apelacji pełnej (cum beneficio novorum) zakłada więc możliwość, a niekiedy konieczność prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego. Nakłada na sąd drugiej instancji powinność dokonania samodzielnej oceny dowodów zgromadzonych przez sąd pierwszej instancji oraz przeprowadzonych przed sądem odwoławczym, a także ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Sąd drugiej instancji stosuje zarówno przepisy szczególne odnoszące się do postępowania przed tym sądem (art. 381, 382 k.p.c.), jak i odpowiednio - z mocy odesłania zawartego w art. 391 § 1 k.p.c. - przepisy regulujące przebieg postępowania dowodowego przed sądem pierwszej instancji (227, 235-315 k.p.c.).

Sąd Okręgowy pomimo, że przeprowadził dowód z dokumentacji pracowniczej skarżącego i z jego zeznań uchylił się od oceny tych dowodów i nie dokonał żadnych ustaleń co do okresu pracy ubezpieczonego w spornym okresie. Dlatego też Sąd Apelacyjny na podstawie dowodów przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji i uzupełnionego postępowania dowodowego przed Sądem drugiej instancji poczynił własne ustalenia, które ocenił z punktu widzenia prawa materialnego. W związku z powyższym tracą na znaczeniu zarzuty podniesione w apelacji dotyczące wadliwości oceny dowodów przez Sąd Okręgowy.

Sąd Apelacyjny ustalił, że ubezpieczony dnia 10 lipca 1973 r. podjął zatrudnienie w Wytwórni (...) w C. w pełnym wymiarze czasu pracy. Wnioskodawca uzyskał od swego zakładu pracy na okres pracy w przedsiębiorstwie niemieckim urlop bezpłatny od dnia 4 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. Ubezpieczony pracę na rzecz (...) w b. NRD w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze wiertacza rozpoczął 5 marca 1976 r. a zakończył dnia 31 grudnia 1976 r. Wnioskodawca nie był zatrudniony przez polskie przedsiębiorstwo przy realizacji budownictwa eksportowego lub usługi związanej z eksportem, lecz był zatrudniony przez przedsiębiorstwo niemieckie na podstawie skierowania przez (...) Zjednoczenie (...) na podstawie umowy z dnia 25 maja 1971 r. zawartej między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Niemieckiej Republiki Demokratycznej w sprawie czasowego zatrudnienia polskich pracowników w przedsiębiorstwach Niemieckiej Republiki Demokratycznej i umowy o pracę zawartej przez to przedsiębiorstwo z ubezpieczonym dnia 5 marca 1976 r. Przedsiębiorstwo niemieckie poświadczyło, że wnioskodawca w od dnia 5 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. przepracował 193 dni robocze i uzyskał wynagrodzenie w wysokości 5.978,07 marek. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego udzielonego na czas pracy za granicą, wnioskodawca od dnia 6 stycznia 1977 r. podjął pracę w macierzystym zakładzie na stanowisku kontrolera jakości. Wytwórnia (...) w C. w świadectwie pracy z dnia 28 sierpnia 1987 r. potwierdziła zatrudnienie wnioskodawcy od dnia 10 lipca 1973 r. do dnia 31 sierpnia 1987 r., zaliczając do okresu pracę za granicą.

Powyższych ustaleń Sąd drugiej instancji dokonał na podstawie akt osobowych ubezpieczonego oraz dowodów nieosobowych złożonych w postępowaniu apelacyjnym oraz zeznań wnioskodawcy złożonych zarówno przed Sądem Okręgowym jak i Sądem Apelacyjnym. Wiarygodność dowodów nieosobowych nie budziła wątpliwości Sądu Apelacyjnego i znalazła potwierdzenie w zeznaniach strony.

Kwestia pracy pracowników polskich na terenie byłego NRD regulowana była postanowieniami umowy podpisanej w W. dnia 13 lipca 1957 r. pomiędzy Polską Rzeczpospolitą Ludową i Niemiecką Republiką Demokratyczną o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz. U. z 1958 r. Nr 51, poz. 246), zmienioną i uzupełnioną protokołem z dnia 14 października 1971 r. Z tytułu tejże umowy Niemiecka Republika Demokratyczna przekazywała rocznie za każdego polskiego pracownika 2525 DEM, co stanowiło około 3863 zł według przelicznika bankowego w tamtym czasie (zawarto te kwoty w załącznikach do umowy i ich zmianach), na pokrycie wydatków ponoszonych przez PRL z tytułu świadczeń udzielanych przez polskie instytucje ubezpieczeń społecznych. Mimo, że wskazana umowa utraciła moc z dniem 2 października 1990 r. w związku z podpisaniem w dniu 8 grudnia 1990 r. umowy między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (Dz. U. z 1991 r. Nr 108, poz. 468) to zgodnie z art.27 ust.2 tej umowy, nadal do okresów zatrudnienia na terenie b. NRD przebytych do 31 grudnia 1990 r. mają zastosowanie przepisy umowy z dnia 13 lipca 1957 r.

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że postanowienia umowy międzynarodowej z dnia 13 lipca 1957 r. obejmują wyłącznie wzajemne uwzględnianie okresów ubezpieczenia na terytorium drugiego państwa.

Stosownie do przepisów art. 6 ustawy o emeryturach i rentach, jako okresy pracy za granicą wymienione zostały dwa różne okresy: okresy pracy w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których obywatele polscy byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich, niewymaganej w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed dniem 9 maja 1945 r. (lit. c) oraz okresy pracy u innych pracodawców zagranicznych, pod warunkiem opłacenia w okresie pracy za granicą składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce (lit. d). Obydwa te okresy charakteryzują się tym, że mimo wykonywania zatrudnienia w innym państwie, praca ma takie samo znaczenie dla polskiej instytucji ubezpieczeniowej, jakby była wykonywana w Polsce, z tym elementem różniącym, że w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c kwestię opłacania składek na ubezpieczenie w którymkolwiek z państw pomija się, natomiast w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d istnienie wpływów do polskiej instytucji ubezpieczeniowej uwypukla. Rozróżnienie to wynika z zaopatrzeniowego charakteru ubezpieczenia społecznego przed reformą, w którym prawo do świadczeń nie było bezwzględnie warunkowane opłaceniem składek, a istotne znaczenie miało wykonywanie zatrudnienia. Świadczenia przysługiwały z tytułu pracy, dlatego też, jeżeli umowy międzynarodowe przewidywały transfer i pracę obywateli polskich na rzecz zagranicznych pracodawców, to praca świadczona w ramach tych umów była traktowana była na równi z zatrudnieniem w Polsce i uwzględniana na tych samych zasadach, jak to zatrudnienie. Stąd praca obywateli polskich za granicą, objęta takimi umowami, uwzględniana jest przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2006 r., I UK 356/05, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 202).

Opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce, nie dotyczyło więc pracowników wysyłanych do pracy za granicą, lecz tylko zatrudnienia, które obywatele polscy podejmowali w drodze bezpośrednich uzgodnień i umów zawieranych z pracodawcami zagranicznymi (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy). Składki z tego tytułu mogły być dobrowolnie wnoszone do polskiej instytucji ubezpieczeniowej dopiero na podstawie art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. Nr 75, poz. 446 ze zm.) w związku z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz Pracy z tytułu zatrudnienia za granicą u pracodawców zagranicznych oraz trybu uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne (Dz.U. Nr 122, poz. 542).

Ponieważ przedłożona przez ubezpieczonego umowa o pracę z dnia 5 marca 1976 r. potwierdzała, że zatrudnienie ubezpieczonego odbywało się na podstawie umowy z dnia 13 lipca 1957 r. zawartej między Polską Rzeczpospolitą Ludową i Niemiecką Republiką Demokratyczną o współpracy w dziedzinie polityki społecznej zmienioną i uzupełnioną protokołem z dnia 18 października 1973 r., Sąd Apelacyjny zakwalifikował okres od dnia 5 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. jako składkowy okres ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 1c ustawy o emeryturach i rentach. Do tego okresu nie można było zaliczyć dnia 4 marca 1976 r. albowiem tego dnia ubezpieczony nie realizował zatrudnienia za granicą i pozostawał na urlopie bezpłatnym w macierzystym zakładzie pracy. W tym dniu doszło do zawieszenia funkcjonowania stosunku pracy, skoro ubezpieczony nie był zobowiązany do wykonywania pracy i nie otrzymał żadnych świadczeń ze stosunku zatrudnienia z macierzystym zakładem pracy (wynagrodzenia za pracę lub jego surogatu w postaci zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy z powodu choroby). Okres ten w świetle unormowań Kodeksu pracy nie jest okresem zatrudnienia, o jakich mowa w powołanych wyżej przepisach prawa ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z art. 112 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, jeżeli rencista (w niniejszej sprawie - wnioskodawca) zgłosi wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych lub nieskładkowych "kwotę przysługującego świadczenia zwiększa się doliczając do kwoty otrzymywanej przezeń dotychczas emerytury stosowny procent podstawy wymiaru ustalonej w wyniku waloryzacji, odpowiednio za każdy rok okresów składkowych lub nieskładkowych". W przypadku ubezpieczonego zakwalifikowanie okresu od dnia 5 marca 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. do okresów składkowych winno skutkować przeliczeniem wysokości świadczenia na zasadach określonych w art. 112 ust. pkt 1 powołanej ustawy.

Sąd drugiej instancji uznał, że brak jest podstaw do obciążania pozwanego niewyjaśnieniem wszystkich okoliczności niezbędnych do wydania decyzji na podstawie art. podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach. Nie budzi wątpliwości, że o odpowiedzialności organu rentowego można mówić wówczas, gdy organ rentowy nie przeprowadzi dowodów, jakie mógł i powinien był przeprowadzić. Nie budzi też wątpliwości, że o odpowiedzialności organu rentowego można skutecznie mówić także w przypadku odmiennej i błędnej oceny zebranego materiału dowodowego.

Mając na względzie postępowanie dowodowe prowadzone przez sądy obu instancji, potrzebę skorzystania z osobowych i nieosobowych źródeł dowodowych nie sposób jest skutecznie twierdzić, że pozwany powinien te dowody przeprowadzić we własnym zakresie, a tym samym może ponosić odpowiedzialność za niewyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł w pkt 1 i 2 sentencji.

O kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Daria Stanek SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń