Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV Ca 1566/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 grudnia 2016 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Małgorzata Balcerak-Tkacz

Sędziowie SO Anna Wrembel-Woźniak (spr.)

SO Beata Błaszczyk

Protokolant sekr. sądowy Katarzyna Kowal

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 listopada 2016 r. w Warszawie sprawy

z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta miasta stołecznego W.

przeciwko I. J., Z. K., B. O. (1), R. O. (1) i R. O. (2)

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie

z dnia 30 czerwca 2011 r., sygn. akt II C 178/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok i uzgadnia treść księgi wieczystej o numerze (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie dla nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę ewidencyjną o numerze (...) położonej w W.R., obręb (...), o powierzchni 0,1373 ha z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że w dziale II przedmiotowej księgi wieczystej nakazuje:

1.  wykreślić wpis prawa własności na rzecz B. O. (1), R. O. (1), Z. K., R. O. (2) i I. J.,

2.  dokonać wpisu prawa własności na rzecz Skarbu Państwa;

II.  odstępuje od obciążania pozwanych kosztami postępowania we wszystkich instancjach.

Anna Wrembel-Woźniak Małgorzata Balcerak-Tkacz Beata Błaszczyk

Sygn. akt IV Ca 1566/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem, zaocznym w stosunku do pozwanego R. O. (2), z dnia 30 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie oddalił powództwo Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta m.st. W. przeciwko B. O. (1), R. O. (1), Z. K., R. O. (2) i I. J. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (k. 76).

Sąd Rejonowy swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy - Pragi w Warszawie z dnia 18 kwietnia 2001 r., wydanego w sprawie sygn. akt II Ns 316/98 o dział spadku po Z. F., w księdze wieczystej (...) przedmiotowej nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) jako właściciele wpisani zostali B. O. (1), R. O. (1), Z. K., I. J. i R. O. (2).

Powód w dniu 6 lipca 2006 r. złożył do Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie wniosek o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości składającej się z działek (...) z obrębu (...) i wpisanie jako właściciela Skarbu Państwa na podstawie ostatecznej decyzji Prezydium Rady Narodowej w m.st. W. z dnia 24 lipca 1967 r. o wywłaszczeniu nieruchomości i odszkodowaniu. Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie w dniu 4 grudnia 2006 r. założył księgę wieczystą (...) zgodnie z wnioskiem.

Wpis dokonany 4 grudnia 2006 r. został zaskarżony skargą na orzeczenie referendarza wniesioną przez Z. K., B. O. (1) i I. J.. Postanowieniem z dnia 19 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił zaskarżone wpisy i wniosek w tym zakresie oddalił.

Dla działki o numerze (...), o powierzchni 0,1373 ha położonej w obrębie (...) w W. przy ul. (...) Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą (...) (w uzasadnieniu błędnie wskazano (...)), w której dokonano wpisów z zamkniętej księgi wieczystej (...). W dziale II jako właściciele wpisani są B. O. (1), R. O. (1), Z. K., I. J. i R. O. (2). W dziale III wpisano ostrzeżenie o niezgodności działu II księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na skutek wywłaszczenia przez Skarb Państwa.

Zdaniem Sądu Rejonowego, powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy stwierdził, że nabycie własności nieruchomości na skutek działu spadku jest konstytutywne i w momencie gdy nastąpiło w tej sprawie przez pozwanych , prawo własności Skarbu Państwa nie było ujawnione w żadnym dokumencie. Księga wieczysta, w której wpisany został Skarb Państwa została założona później niż księga wieczysta, w której jako właścicieli wpisano pozwanych i założono ją błędnie na podstawie dokumentu wcześniejszej daty tj. decyzji wywłaszczeniowej z 1967 r. Powód nie zgłosił w toku postępowania żadnych dowodów w celu wykazania, że wpis pozwanych jako właścicieli na podstawie postanowienia o dział spadku był nieprawidłowy.

Ponadto Sąd Rejonowy stwierdził, że powód wykazując rzeczywisty stan prawny nieruchomości nie może skutecznie kwestionować orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej chyba, że orzeczenie jest nieprawomocne, a decyzja nieostateczna.

Na rzecz pozwanych przemawia również rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości, zarzucając Sądowi I instancji:

- naruszenie przepisu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) w zw. z art. 365 k.p.c. poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym brak jest podstaw do obalenia domniemania prawa własności wynikającego z art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece opartego na postanowieniu w przedmiocie działu spadku, a w konsekwencji do ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości;

- naruszenie przepisu art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że brak jest podstaw do dokonania wpisu w dziale II KW (...) urządzonej dla działki o nr ew. (...) jako właściciela Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta m.st. W. w miejsce B. O. (1), R. O. (1), Z. K., R. O. (2), I. J. na podstawie ostatecznej decyzji Prezydium Rady Narodowej m.st. W. znak: (...) z dnia 24 lipca 1967 r. o wywłaszczeniu i odszkodowaniu (k. 94).

W apelacji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uzgodnienie treści księgi wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie Nr KW (...) urządzonej dla działki nr ew. (...) o pow. 0,1373 ha w obrębie (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie w dziale II jako właściciela Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta m.st. W. w miejsce B. O. (1), R. O. (1), Z. K., R. O. (2), I. J. na podstawie ostatecznej decyzji Prezydium Rady Narodowej m.st. W. znak: (...) z dnia 24 lipca 1967 r. o wywłaszczeniu i odszkodowaniu oraz zasądzenie od każdego z pozwanych na rzecz powoda – Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta m.st. W. kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie do ponownego rozpoznania (k. 94 – 95).

W apelacji powód podniósł, że dla ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości bez znaczenia pozostaje okoliczność czy podstawa wpisu, który uprawomocnił się była prawidłowa (post. SN z 5.12.2008, III CZP 121/2008). Roszczenie o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przysługuje tylko wtedy, gdy wpis tworzący ujawniony stan prawny jest prawomocny, a więc nie może być podważony w drodze środka odwoławczego.

Powód podniósł również, że domniemanie wynikające z art. 3 u.k.w.h. może zostać obalone w procesie o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, jak i w innym postępowaniu, w którym ocena prawidłowości wpisu ma istotne znaczenie dla sprawy. W wyroku z dnia 18.06.2009 r. w sprawie II CSK 12/2009 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przewidziany w art. 365 § 1 k.p.c. zakres związania prawomocnym wyrokiem także wydanym w sprawie wszczętej z powództwa na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. nie wyłącza możliwości późniejszego obalenia domniemania wynikającego z art. 3 ust. 1 u.k.w.h., istnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką zwykłą (art. 71 u.k.w.h.), ani potrzeby dowodzenia istnienia i wysokości wierzytelności zabezpieczonej hipoteką kaucyjną (art. 105 u.k.w.h.).

Powód przytoczył również pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, że w procesie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym sąd ustala samodzielnie istnienie dobrej lub złej wiary nabywcy nieruchomości, jako przesłanki skuteczności jej nabycia (uchwała SN z 27.12.1994, III CZP 158/94), jak również, że dopuszczalne jest badanie przez sąd w procesie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.), czy Skarb Państwa stał się z mocy prawa właścicielem lasów i gruntów leśnych na podstawie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (uchw. SN z 27.04.1994, III CZP 54/92).

Powód wskazał, iż Skarb Państwa nie był stroną postępowania II Ns 316/98 o dział spadku, a więc nie miał podstaw do wzruszenia w jakimkolwiek trybie postanowienia z dnia 18 kwietnia 2001 r.

W apelacji podkreślono również, że decyzja Prezydium Rady Narodowej m.st. W. znak: (...) z dnia 24 lipca 1967 r. ma charakter decyzji ostatecznej i obowiązującej, nie została ona nigdy wyeliminowana z obrotu prawnego. W oparciu o ww. decyzję, wpisano ostrzeżenie w zakresie niezgodności księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ujawnionym w dziale III księgi wieczystej prowadzonej przez SR dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie KW (...).

Skarżący podaje również, że Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie założył księgę wieczystą KW (...) i dokonał wpisu zgodnie z wnioskiem z dnia 6 lipca 2006 o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości składającej się z działek nr ew. (...) z obrębu (...) stanowiącej własność Skarbu Państwa na podstawie ostatecznej decyzji Prezydium Rady Narodowej w W. z dnia 24 lipca 1967 r. o wywłaszczeniu nieruchomości i odszkodowaniu. Postanowieniem z dnia 19.06.2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił zaskarżone wpisy (w zakresie działki (...)). W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że w ramach postępowania wieczystoksięgowego brak jest podstaw do korygowania dokonanych uprzednio prawomocnych wpisów na podstawie wniosku wskazującego jako podstawę wpisu dokument z wcześniejszej daty, niż dokument na podstawie którego wydano orzeczenie. Sąd Okręgowy wskazał, że w takim przypadku osoba, której prawo nie jest wpisane może żądać usunięcia niezgodności w procesie w trybie art. 10 u.k.w.h.

Po rozpoznaniu apelacji powoda wyrokiem z dnia 17 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy dla Warszawy – Pragi w Warszawie, w sprawie o sygn. akt IV Ca 185/12 apelację tę oddalił (k. 226).

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy stwierdził, że postanowienie II Ns 316/98 z dnia 18 kwietnia 2001 r. ma charakter konstytutywny, na jego bowiem podstawie pozwani nabyli własność nieruchomości, z mocy art. 364 § 1 k.p.c. postanowienie to wiązało nie tylko sąd wieczystoksięgowy ale także Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy rozpoznające niniejszą sprawę. Powód nie wykazał, zdaniem Sądu Okręgowego, że ww. postanowienie zostało wzruszone. Wobec powyższego, brak było, zdaniem Sądu Okręgowego, podstaw do uznania, iż istnienie ostatecznej decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu przedmiotowej nieruchomości, wydanej ponad 30 lat przed wydaniem ww. postanowienia działowego, oznacza, że właścicielem przedmiotowej nieruchomości jest Skarb Państwa. Uprawomocnienie się postanowienia z dnia 18 kwietnia 2001 r. skutkowało powstaniem stanu prawnego nieruchomości, który został prawidłowo ujawniony w księdze wieczystej. Poczynając od daty uprawomocnienia się tego postanowienia właścicielami przedmiotowej nieruchomości są pozwani, a nie Skarb Państwa, mimo istnienia wydanej w 1967 r. decyzji wywłaszczeniowej. Dopóki postanowienie z dnia 18 kwietnia 2001 r. nie zostanie wzruszone, dopóty stan prawny ujawniony w księdze wieczystej nieruchomości jest zgodny z rzeczywistym stanem prawnym.

Sąd Okręgowy wskazał również, że powód nie był w stanie przez prawie 30 lat doprowadzić do założenia dla przedmiotowej nieruchomości księgi wieczystej i ujawnienia swojego prawa własności, ani nawet do ujawnienia w prowadzonym dla nieruchomości Zbiorze Dokumentów (...) decyzji wywłaszczeniowej z 1967 r. – postępowanie o dołączenie do zbioru dokumentów odpisu zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego zostało w dniu 18 kwietnia 1970 r. zawieszone z urzędu. Zdaniem Sądu Okręgowego, gdyby nie ten niezrozumiały brak elementarnej dbałości o własny interes po stronie powoda, Sąd Rejonowy rozpoznając sprawę o dział spadku po Z. F. najprawdopodobniej nie uznałby, że przedmiotowa działka wchodzi w skład spadku.

Od powyższego wyroku w dniu 29 maja 2014 r. skargę kasacyjną złożył powód – Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta m.st. W. (k. 248 i n.).

Skargą kasacyjną powód zaskarżył w całości wyrok Sądu Okręgowego z dnia 29 maja 2013 r., zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie przepisów art. 365 k.p.c. oraz art. 688 k.p.c. w zw. z art. 624 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że prawomocne postanowienie w sprawie o dział spadku, wydane w sprawie pozwanych, jest wiążące w rozpoznawanej sprawie w zakresie ustalenia, że pozwani nabyli własność nieruchomości, a tym samym postanowienie wydane w sprawie o dział spadku wywiera skutki erga omnes, oraz naruszenie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece przez przyjęcie, że w sprawie nie występuje „niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym”, gdyż począwszy od daty uprawomocnienia się postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 18 kwietnia 2001 r. sygn. II Ns 316/98 pozwani są właścicielami spornej nieruchomości (k. 249).

Skarb Państwa – reprezentowany przez Prezydenta m.st. W.wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z uwagi na to, że:

- w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, tj. Czy sąd rozpoznający powództwo wytoczone na podstawie art. 10 u.k.w.h. przeciwko osobom wpisanym w księdze wieczystej na podstawie postanowienia o dziale spadku, może wpisać w ich miejsce powoda, który wywodzi swoje prawo do nieruchomości ze zdarzenia prawnego mającego miejsce przed uprawomocnieniem się postanowienia o dziale spadku:

- istnieje potrzeba wykładni art. 365 k.p.c. i art. 688 k.p.c. w zw. z art. 624 § 1 k.p.c., ponieważ wskazane przepisy, w ocenie Skarbu Państwa, budzą poważne wątpliwości, które nie zostały rozstrzygnięte w dotychczasowym orzecznictwie.

Jednocześnie Skarb Państwa wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powód podniósł, że Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 grudnia 2013 r., sygn. IV Ca 185/12 posłużył się nietrafnym rozumieniem art. 365 § 1 k.p.c., co skutkowało również wadliwym zastosowaniem art. 10 u.k.w.h., skarżący nie zgadzał się ze zdaniem Sądu Okręgowego, zgodnie z którym dopóki orzeczenie sądowe stanowiące podstawę wpisu do księgi wieczystej nie zostanie wzruszone, dopóty stan faktyczny ujawniony w księdze wieczystej na podstawie takiego orzeczenia jest zgodny z rzeczywistym stanem prawnym.

Skarżący powoływał się również na orzeczenie Sądu Najwyższego z 16.09.1966 r., III CR 192/66, w którym Sąd Najwyższy orzekł, iż uprawnienia do władania rzeczą, jakie dają postanowienia działowe, jest skuteczne wyłącznie przeciwko pozostałym uczestnikom postępowania działowego, nie posiadając skuteczności erga omnes w stosunku do podmiotów niebędących uczestnikami postępowania spadkowego.

Zdaniem skarżącego przyznanie postanowieniu o dział spadku skuteczności erga omnes wymagałoby przyjęcia, że nabycie własności na podstawie tego orzeczenia stanowi nabycie pierwotne. Tylko w przypadku nabycia pierwotnego możliwe byłoby, zdaniem skarżącego, przyjęcie, że osoba wskazana w postanowieniu o dziale spadku nabywa rzecz bez żadnych obciążeń oraz, że nie można przeciwko niej podnosić zarzutów co do ważności nabycia. Przyjęcie pierwotnego charakteru nabycia w drodze orzeczenia o dziale spadku zrównuje nabycie własności w tym trybie z nabyciem w postępowaniu egzekucyjnym. W tym kontekście, zdaniem skarżącego odnotować należy, że właśnie na gruncie postępowania egzekucyjnego został sformułowany pogląd Sądu Najwyższego (wyrok SN z 13.09.2012 r., V CSK 400/11), zgodnie z którym postanowienie wydane w postępowaniu egzekucyjnym ma charakter wiążący co do ustalenia własności nieruchomości. W nawiązaniu m.in. do tego orzeczenia Sąd Najwyższy przyjął, iż prawomocne orzeczenie sądu wydane w innej sprawie wiąże także w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (wyrok SN z 9 października 2013 r., V CSK 450/12).

Pierwotny charakter nabycia wymaga dla swojego istnienia wyraźnej podstawy ustawowej, jak to ma miejsce np. w przypadku nabycia w postępowaniu egzekucyjnym. Powyższe wynika z faktu, że przyjęcie pierwotnego charakteru nabycia własności stanowi zniweczenie praw majątkowych osób posiadających uprawnienia do rzeczy podlegającej nabyciu. Owo zniweczenie wymagałoby wyraźnej podstawy ustawowej już choćby z uwagi na wymagania konstytucyjne (art. 31 ust. 3 Konstytucji), czy konwencyjne (art. 1 protokołu nr 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności).

Poza tym zasada nemo plus iuris… stanowi zasadę systemową prawa cywilnego, a wszelkie odstępstwa od tej zasady muszą być wykładane w sposób ścisły, jako wyjątki od zasady.

Takiej wyraźnej podstawy prawnej nie ma w sprawach o dział spadku.

Decydujący jest jednakże brak przepisu analogicznego do art. 879 k.p.c. czy też art. 1000 k.p.c. określających skutki nabycia rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym dla osób trzecich. Charakterystyczne jest przy tym, że art. 624 § 1 k.p.c. ani żaden inny przepis w ogóle nie normuje sytuacji, w której nabywana rzecz jest obciążona prawami osoby trzeciej, a nabycie własności jest kwestionowane. Unormowaniu podlegają wyłącznie stosunki pomiędzy dotychczasowymi współwłaścicielami.

W orzecznictwie Sądy Najwyższego wskazuje się, iż z art. 618 k.p.c. oraz 688 k.p.c. wynika, że celem postępowania o zniesienie współwłasności, jak i postępowania o dział spadku, jest „załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały między współwłaścicielami lub spadkobiercami” (postanowienie SN z 29.11.2012, V CSK 567/11). Nie wydaje się, aby celem wskazanych postępowań było określenie erga omnes statusu rzeczy objętej postępowaniem o zniesienie współwłasności lub postępowaniem o dział spadku, ani tym bardziej zniweczenie nieujawnionych praw do rzeczy.

Nie jest zdaniem skarżącego prawidłowe przypisanie postanowieniu zapadłemu w postępowaniu działowym mocy wiążącej w zakresie stanu prawnego własności nieruchomości w stosunku do powoda, który w istocie kwestionuje tytuł prawny spadkodawcy.

W dniu 23 czerwca 2014 r. pozwani I. J., B. O. (1) i R. O. (1) wnieśli odpowiedź na skargę kasacyjną, w której wnieśli o jej oddalenie (k. 273 i n.).

Wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2015 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I CSK 592/14 Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu Warszawa – Praga w Warszawie do ponownego rozpoznania (k. 284).

W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że uszło uwadze Sądów (zarówno Rejonowemu jak i Okręgowemu), że w naszym systemie prawnym obowiązuje zasada związania sądów prawomocną (ostateczną) decyzją administracyjną, potwierdzona w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2007 r. III CZP 46/07. W uzasadnieniu tej uchwały wskazano, że zasada ta doznaje ograniczenia jedynie w przypadku bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej, o którym w sprawie niniejszej nie było mowy. Podobny zbieg dwóch różnych tytułów o różnej treści do nieruchomości wpisanej w księdze wieczystej był przedmiotem rozpoznawania przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2012 r. w sprawie V CSK 51/11. W ww. sprawie Sąd Najwyższy uznał, że w sytuacji, w której istnieją dwa sprzeczne tytuły własności nieruchomości w postaci ostatecznej decyzji administracyjnej i prawomocnego wyroku, sąd rozstrzyga, kto jest właścicielem nieruchomości (k. 284 v.-285).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. 1982 r., Nr 19, poz. 147, dalej: u.k.w.h.) w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Jak w wyroku z dnia 9 października 2013 r., V CSK 450/12 stwierdził Sąd Najwyższy – powództwo o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, oparte na art. 10 u.k.w.h., jest w zasadzie jedynym sposobem wzruszenia domniemania prawnego z art. 3 u.k.w.h., w myśl którego prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Podkreślenia wymaga, zdaniem Sądu Okręgowego, iż istnienie decyzji z dnia 24 lipca 1967 r. znak (...) zostało przez powoda bezsprzecznie wykazane - powód złożył do akt sprawy oryginał ww. decyzji (k. 140). Zgodnie z treścią przedmiotowej decyzji Prezydium Rady Narodowej w m.st. W. orzekło o wywłaszczeniu przez odjęcia prawa własności na rzecz Państwa na wniosek Dyrekcji Rozbudowy Miasta W. – Wschód części gruntu o powierzchni 3735 m ( 2) z działki o powierzchni ogólnej 8256 m ( 2) położonej w W.R. przy ul. (...). Ww. decyzja zawiera listę osób, które były współwłaścicielami przedmiotowej nieruchomości, jedną z wymienionych osób jest Z. F., której zostało przyznane odszkodowanie za wywłaszczenie. Jak wynika z adnotacji na ww. decyzji jest ona ostateczna i podlega wykonaniu.

Wskazać należy również, iż prawidłowość i ostateczność decyzji nie podlega badaniu w przedmiotowym postępowaniu. A nadto w toku postępowania nie zostało wykazane aby decyzja z dnia 24 lipca 1967 r. nr (...) została zaskarżona albo wzruszona.

Decyzja wywłaszczeniowa została przez Z. F. odebrana w dniu 26 lipca 1967 r. (k. 141), decyzja została doręczona również pozostałym uczestnikom postępowania, tym których adresów organ wywłaszczeniowy nie posiadał – poprzez ogłoszenie w trybie art. 45 k.p.a. Zgodnie z ówczesnym brzmieniem tego przepisu „pisma skierowane do osób nieznanych z miejsca pobytu, dla których sąd nie wyznaczył przedstawiciela , pozostawia się w aktach sprawy, o czym wywiesza się obwieszczenie na okres czternastu dni w biurze gromadzkiej rady narodowej (prezydium miejskiej, dzielnicowej rady narodowej osiedla). Pisma te uważa się za doręczone w ostatnim dniu okresu, na który wywieszono ogłoszenia”.

W tym miejscy nadmienić należy, iż sąd w postępowaniu nie bada prawidłowości decyzji podjętej w postępowaniu administracyjnym, a w szczególności nie bada czy istnieją przesłanki, które w świetle prawa materialnego stanowiły podstawę podjęcia tej decyzji. W wyroku z dnia 6 grudnia 2009 r., I CSK 175/09 Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd nie może pominąć stanu prawnego stworzonego przez decyzję ani stanąć na stanowisku, że do stanu faktycznego będącego podstawą decyzji administracyjnej należało ustosunkować się inaczej niż uczynił to organ administracyjny, byłoby to bowiem równoznaczne z niedopuszczalnym kwestionowaniem przez sąd powszechny merytorycznej zasadności decyzji administracyjnej. Zachodzi zatem konieczność przyjęcia stanu prawnego wywołanego decyzją administracyjną i włączenia go do podstawy orzeczenia w sprawie cywilnej. Powyższe stanowisko Sąd Najwyższy potwierdził również postanowieniem z dnia 4 czerwca 2009 r., III CZP 28/09, gdzie stwierdził, że decyzja jest w zakresie objętym jej treścią - bez względu na motywy jej podjęcia wyrażone w uzasadnieniu - wyrazem stanowiska organu administracji publicznej wiążącym sądy w postępowaniu cywilnym. Sąd nie może badać, czy istniały inne przesłanki prawa materialnego, które, niezależnie od tych, jakie legły u podstaw decyzji administracyjnej, uzasadniały jej wydanie.

Brak jest jakichkolwiek podstaw, aby stwierdzić, że decyzja ta była nieważna.

Wskazać też należy, iż w aktach niniejszej sprawy na k. 25 znajduje się wypis z rejestru gruntów wraz z wyrysem z mapy ewidencyjnej, na której to znajduje się wzmianka, iż Działka ewidencyjna nr (...) objęta jest decyzją Prezydium Rady Narodowej w m.st. W. znak (...) z dnia 24 lipca 1967 r. o wywłaszczeniu nieruchomości i odszkodowaniu. Decyzja dotyczyła 4 części gruntu o łącznej powierzchni 0,3735 ha z nieruchomości posiadającej założony zbiór dokumentów (...) i mieszczących się w obszarze przedstawionym na mapie (...). Obecnie wymienione w decyzji (...) części gruntu oznaczone są w ewidencji gruntów jako dz. ew. (...), dz. ew. (...), dz.ew.(...) z nieruchomości (...) oraz dz. ew. (...) uregulowana w KW (...). Łączna powierzchnia działek ewidencyjnych (...) wynosi 0,3735 ha”.

W związku z powyższym uznać należy, iż zostało geodezyjnie potwierdzone, że decyzja Prezydium Rady Narodowej w m.st. W. znak (...) z dnia 24 lipca 1967 r. o wywłaszczeniu nieruchomości i odszkodowaniu obejmowała działkę ewidencyjną (...), tj. działkę, objętą księgą wieczystą o numerze (...), której dotyczy niniejsze postępowanie.

Zdaniem Sądu Okręgowego powyższe uzasadnia twierdzenie powoda, że przedmiotowa nieruchomość stała się jego własnością.

Biorąc pod uwagę powyższe, w opinii Sądu Okręgowego, postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 18 kwietnia 2001 r., sygn. akt II Ns 316/98 nie zmienia praw strony powodowej do przedmiotowej nieruchomości, ponieważ jest ono błędne. Nadmienić należy, iż w opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji J. P., sporządzonej w sprawie II Ns 316/98 na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy – Pragi z dnia 4 stycznia 1999 r., w punkcie VII wskazano, że „w (...) wpisano ostrzeżenie o zawieszeniu wpisu o wywłaszczeniu części gruntu o pow. 3735 m ( 2) stanowiącego część dz. ew. (...) w obrębie (...) na rzecz Skarbu Państwa. Ponieważ biegły mimo poszukiwań w Urzędzie Wojewody, Urzędzie Starosty, Urzędzie Gminy, Archiwum m.st. W. nie odnalazł kompletnej prawomocnej decyzji wywłaszczającej, sędzia prowadząca sprawę zdecydowała o włączeniu tej powierzchni do projektu podziału między strony (…).” (k.52) .

Przede wszystkim podkreślić należy, że w znajdującym się w aktach sprawy zaświadczeniu Państwowego Biura Notarialnego w W. znajduje się wzmianka, iż „ w dniu 3 września 1966 r. za nr. (...) wpłynął wniosek Prezydium Rady Narodowej w ms.t. W. (...) o dołączanie do tegoż Zbioru odpisu zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego do części działki o pow. 3.735 mtr.kw., z działki o pow. ogólnej 1 ha 9.500 mtr.kw., położonej w R. i stanowiącej własność Z. F. i innych. Postanowieniem z dnia 6 września 1966 r. wyznaczono wnioskodawcy 2 tygodniowy termin do usunięcia przeszkody do wpisu przez złożenie powołanego we wniosku odpisu zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego. Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 1970 r. postępowanie z powyższego wniosku zawieszono z urzędu, wobec niewykonania postanowienia z dnia 6 września 1966 r.”(k. 48v.). Z powyższego wynika, że zawieszenie dotyczyło wniosku o wpis zastrzeżenia, a nie samego postępowania wywłaszczeniowego.

W tej sytuacji, zdaniem Sądu Okręgowego, pomimo, że postępowanie wywołane wnioskiem Skarbu Państwa o dołączenie do Zbioru Dokumentów ZD 5003 zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego zostało zawieszone w 1970 r., należało zażądać akt postępowania wywłaszczeniowego i ocenić, czy postępowanie to zostało zakończone.

Podkreślenia wymaga, iż w aktach postępowania wywłaszczeniowego znajdowała się przedmiotowa decyzja, a Sąd Rejonowy w sprawie II Ns 316/99 zwracał się o te akta. Wobec tego, w opinii Sądu Okręgowego, niezrozumiałe jest stwierdzenie znajdujące się w opinii sporządzonej przez biegłego geodetę J. P., że brak jest wspomnianej decyzji. Niezrozumiałe jest także, dlaczego Sąd Rejonowy bez bliższego zbadania tych kwestii uznał, że działka nr (...) wchodzi w skład spadku po Z. F.. Wątpliwości Sądu Rejonowego powinna też wzbudzić okoliczność, iż ww. biegły wspomniał, że działka (...) (w skład której wchodziła działka (...)) zajęta została pod Liceum Ogólnokształcące.

Sąd Rejonowy zignorował wszystkie powołane wyżej okoliczności, nie dokonał krytycznej oceny opinii biegłego i błędnie przyjął, że działka (...) wchodzi w skład spadku po Z. F..

Tym samym postanowienie wydane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi w dniu 18 kwietnia 2001 r. w sprawie II Ns 316/98 było błędne zarówno w zakresie ustalenia składu spadku po Z. F., jak i jego podziału, w tym było błędne w zakresie przyznania działki nr (...) pozwanym i nie mogło prowadzić do nabycia przez nich prawa własności tej działki.

Wskazać bowiem należy, iż postanowienie o dziale spadku przyznające określony składnik majątkowy konkretnej osobie nie powoduje nabycia przez nią własności tego składnika majątkowego, jeśli składnik ten w ogóle w skład spadku nie wchodził.

Zgodnie bowiem z zasadą nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet nikt nie może przenieść na inną osobę prawa, które mu nie przysługuje. Zasada odnosi się też do nabycia majątku w drodze dziedziczenia. Spadkobiercy nie mogą w drodze dziedziczenia nabyć prawa własność rzeczy, które nie przysługiwało spadkodawcy. Należy zgodzić się z wywodami skargi kasacyjnej wskazującymi na brak wyłączeń działania ww. zasady na gruncie prawa dotyczącego nabycia czy działu spadku.

Słusznie też wywiedziono w skardze kasacyjnej, że nabycie prawa własności na podstawie postanowienia o dziale spadku nie ma charakteru pierwotnego, a postanowienie o dziale spadku nie ma skuteczności erga omnes.

Aby nabycie miało charakter pierwotny konieczne jest istnienie wyraźnej podstawy ustawowej, jak ma to miejsce w przypadku postępowania egzekucyjnego, a taka podstawa nie istnieje w przypadku postępowania o dział spadku.

Prawomocne orzeczenie sądu o dziale spadku jest wiążące ale tylko między uczestnikami postępowania, taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 16 września 1966 r., III CR 192/66 „Uprawnienie do władania rzeczą, jakie dają postanowienia działowe, jest skuteczne wyłącznie przeciwko pozostałym uczestnikom postępowania działowego” i Sąd Okręgowy w pełni ten pogląd podziela.

Jeśliby przyznać postanowieniu o dział spadku przymiot skuteczności erga omnes wymagałoby to przyjęcia, że nabycie własności na podstawie tego orzeczenia stanowi nabycie pierwotne. Tylko w przypadku nabycia pierwotnego możliwe byłoby przyjęcie, że osoba wskazana w postanowieniu o dziale spadku nabywa rzecz bez żadnych obciążeń oraz, że nie można przeciwko niej podnosić zarzutów co do ważności nabycia. Jak pisano wyżej brak jest podstaw do przyjęcia, że postanowienie o dział spadku ma pierwotny charakter.

Sąd Okręgowy podziela pogląd, że konstrukcja postępowania o dział spadku, podobnie zresztą jak konstrukcja postępowania o zniesienie współwłasności, nie uzasadnia twierdzenia, jakoby orzeczenia wydane we wskazanych postępowaniach wywierały skutki erga omnes. Powyższe wynika chociażby z ograniczonych możliwości dowiedzenia się przez osoby uprawnione o postępowaniu o zniesienie współwłasności lub postępowaniu działowym oraz braku możliwości wzruszenia przez te osoby takiego postanowienia.

Należy też zgodzić się ze skarżącym, że przyznanie postanowieniu o dział spadku skuteczności erga omnes wymagałoby przyjęcia, że nabycie na podstawie tego orzeczenia stanowi nabycie pierwotne bądź też odstąpienia od zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet w przypadku spadkobrania i działu spadku.

Dlatego też badanie w niniejszej sprawie prawidłowości orzeczenia o dziale spadku wydanego w sprawie II Ns 316/98 było możliwe, a wręcz konieczne z uwagi na wytyczne zawarte w wyroku Sądu Najwyższego wydanego po rozpoznaniu skargi kasacyjnej powoda.

Sąd Najwyższy wskazał wyraźnie, powołując się także na swoje wcześniejsze orzecznictwo, że w sytuacji, w której istnieją dwa sprzeczne tytuły własności nieruchomości w postaci ostatecznej decyzji administracyjnej i prawomocnego orzeczenia sądu, sąd rozstrzyga, kto jest właścicielem nieruchomości.

Jak wskazano wyżej przedmiotowa nieruchomość stanowiąca działkę o nr ewid. (...), o powierzchni 0,1373 ha położoną w obrębie (...) w W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą (...) stała się własnością powoda na podstawie decyzji Prezydium Rady Narodowej w m.st. W. znak (...) z dnia 24 lipca 1967 r. o wywłaszczeniu nieruchomości i odszkodowaniu, a postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 18 kwietnia 2001 r., sygn. akt II Ns 316/98 nie zmieniło praw strony powodowej do przedmiotowej działki, ponieważ było błędne.

W tej sytuacji, Sąd Okręgowy za niezasadne uznaje oddalenie przez Sąd I instancji powództwa wniesionego w niniejszej sprawie. W przeciwieństwie do Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że powód może skutecznie kwestionować prawomocne orzeczenie Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 18 kwietnia 2001 r., wydane w postępowaniu o działu spadku po Z. F. (sygn. akt II Ns 316/98), ponieważ nie był jego stroną i nie miał możliwości dowiedzenia się o nim, a tym samym zaskarżenia na wcześniejszym etapie.

Obecnie nie może budzić wątpliwości, że powodowi na podstawie ww. decyzji wywłaszczeniowej przysługuje prawo własności nieruchomości stanowiącej działkę nr (...).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) zmienił wyrok Sądu Rejonowego i uwzględnił powództwo. O kosztach procesu za obie instancje Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. (w odniesieniu do kosztów postępowania apelacyjnego - w związku z art. 391 § 1 k.p.c., a w odniesieniu do postępowania wywołanego skargą kasacyjną w związku z art. 398 21 k.p.c.) z uwagi na szczególne okoliczności niniejszej sprawy.

Pozwani są stroną, która ostatecznie przegrała postępowanie w niniejszej sprawie, ale nie sposób przypisać pozwanym jakąkolwiek odpowiedzialność za powstałą sytuację. Pozostawali oni w przekonaniu, że wpis w księdze wieczystej (...) jest zgodny z rzeczywistym stanem prawnym, skoro Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi w sprawie II Ns 316/98 stwierdził, że nieruchomość w postaci działki (...) wchodzi w skład spadku po Z. F. i dokonując działu tego spadku przyznał tę nieruchomość na ich rzecz. Skarb Państwa poza złożeniem w 1966 r. wniosku o dołączenie do Zbioru Dokumentów (...) odpisu zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego, co do którego postępowanie zostało zresztą zawieszone w 1970 r., nie poczynił żadnych starań o ujawnienie swojego prawa własności do ww. nieruchomości aż do 6 lipca 2006 r., kiedy wniósł o założenie księgi wieczystej (...). Z kolei wpisy własności na rzecz Skarbu Państwa dokonane w księdze wieczystej (...) zostały przez Sąd Okręgowy w Warszawie uchylone.

A zatem przekonanie pozwanych o słuszności ich stanowiska było uzasadnione powyższymi okolicznościami. Nie sposób też oczekiwać od pozwanych właściwej oceny prawnej występujących w sprawie niniejszej okoliczności, skoro prawnicy, w tym Sądy różnych instancji, mają w tym zakresie szereg wątpliwości i zajmują zupełnie rozbieżne stanowiska.

Anna Wrembel-Woźniak Małgorzata Balcerak-Tkacz Beata Błaszczyk