Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V ACa 338/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 stycznia 2017r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Janusz Kiercz

Sędziowie:

SA Grzegorz Stojek

SA Aleksandra Janas (spr.)

Protokolant:

Anna Fic

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2017r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W. i „(...)” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 29 stycznia 2016r., sygn. akt I C 317/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

- w punkcie 1 w stosunku do pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. o tyle, że ustawowe odsetki zasądza od tej pozwanej od 3 listopada 2011r. do 31 grudnia 2015r., a od 1 stycznia 2016r. ustawowe odsetki za opóźnienie,

- w punkcie 2 o tyle, że ustawowe odsetki zasądza od 28 marca 2012r. do 31 grudnia 2015r., a od 1 stycznia 2016r. ustawowe odsetki za opóźnienie;

2.  zasądza na rzecz powoda:

- od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych,

- od pozwanej „(...)” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych,

tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Gliwicach):

- od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 7.056 (siedem tysięcy pięćdziesiąt sześć) złotych,

- od pozwanej „(...)” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. kwotę 333 (trzysta trzydzieści trzy) złote,

tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Aleksandra Janas

SSA Janusz Kiercz

SSA Grzegorz Stojek

Sygn. akt V ACa 338/16

UZASADNIENIE

Przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach toczyło się postępowanie wywołane apelacją powoda J. W. od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 29 stycznia 2016r., sygn. akt I C 317/11. Ponieważ sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, zgodnie z art.387 § 2 1 k.p.c. uzasadnienie wyroku zawiera jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Małoletni powód J. W. wystąpił do Sądu Okręgowego w Gliwicach z pozwem, w którym domagał się – między innymi zasądzenia od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. zadośćuczynienia w wysokości 300.000zł z tytułu krzywdy będącej wynikiem uszkodzenia ciała powoda, do którego doszło z winy lekarza prowadzącego poród U. W., matki powoda, w placówce służby zdrowia należącej do pozwanej „(...)” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.. Powód żądał nadto zasądzenia odsetek ustawowych od tej kwoty, począwszy od 3 listopada 2011r.

Pozwana domagała się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia kosztów procesu. Nie kwestionowała, iż jako ubezpieczyciel spółki „(...)” Spółka z o.o. w G. ponosi odpowiedzialność za skutki zdarzenia medycznego związanego z porodem, który miał miejsce w dniu 10 listopada 2008r., w następstwie którego powód doznał uszkodzenia ciała. Twierdziła przy tym między innymi, że umowa ubezpieczenia, jaką zawarła ze wskazaną wyżej spółką, przewidywała udział własny ubezpieczonego wynoszący 5%.

Na wniosek powoda zawarty w piśmie z 24 lutego 2012r., postanowieniem z dnia 28 lutego 2012r., Sąd Okręgowy wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanej „(...)” Spółkę z o.o. w G.. Powód domagał się zasądzenia od tej pozwanej – między innymi – zadośćuczynienia w kwocie 15.286,20zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanej pisma zawierającego tak sformułowane żądanie.

Odpis postanowienia wraz z przywołanym pismem oraz odpisem pozwu i załączników doręczono pozwanej w dniu 13 marca 2012r. (k.78). Także ta pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z 29 stycznia 2016r. Sąd Okręgowy w Gliwicach – orzekając między innymi o żądaniu zapłaty zadośćuczynienia – zasądził od obu pozwanych na rzecz powoda zadośćuczynienie w wysokości 285.000zł wraz z ustawowymi odsetkami od 29 stycznia 2016r., zastrzegając jednocześnie, że spełnienie zobowiązania przez jedną z pozwanych zwalnia druga z nich, a nadto zasądził od pozwanej „(...)” Spółka z o.o. w G. na rzecz powoda kwotę 15.000zł tytułem dalszego zadośćuczynienia, wraz z ustawowymi odsetkami od 29 stycznia 2016r., a w pozostałym zakresie żądanie dotyczące zadośćuczynienia oddalił. W oparciu o ustalone okoliczności faktyczne Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że z uwagi na rozmiar doznanej krzywdy powództwo o zadośćuczynienie jest zasadne w świetle art.430 k.c. w związku z art.415 k.c. i art.444 § 1 k.c. i art.445 § 1 k.c., a w odniesieniu do pozwanego ubezpieczyciela – także na podstawie art.805 § 1 i 2 k.c. oraz art.822 k.c. Rozstrzygnięcie o odsetkach od zasądzonych kwot zapadło na podstawie art.455 k.c. Uwzględniając to żądanie za okres od dnia wyrokowania Sąd wskazał, że zadośćuczynienie z racji swoich funkcji kompensacyjnych jest świadczeniem, którego wysokość zależy od rozmiaru krzywdy oraz warunków i cen obowiązujących w dacie jego zgłoszenia i ustalenia. Skoro zaś ustalenia zakresu krzywdy małoletniego powoda dokonano w toku procesu, a zasądzone zadośćuczynienie uwzględnia obecnie obowiązujące ceny, zasadnym jest zasądzenie odsetek od dnia wyrokowania, to jest od 29 stycznia 2016r. W pozostałym zakresie roszczenie o odsetki okazało się niezasadne.

W apelacji od tego wyroku powód zakwestionował rozstrzygnięcie o odsetkach za okres poprzedzający datę wyrokowania. Zarzucił naruszenie art.455 k.c. w związku z art.481 § 1 k.c. i podniósł, że wymagalność roszczenia nastąpiła z chwilą upływu terminu wskazanego w wezwaniu do zapłaty, a dodatkowo przywołał art.14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zgodnie z którym zakład ubezpieczeń ma obowiązek wypłacić odszkodowanie w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. W oparciu o przedstawione zarzuty powód domagał się zmiany zaskarżonego wyroku w punkcie 1 poprzez zasądzenie od pozwanego ubezpieczyciela odsetek ustawowych od kwoty 285.000zł za okres od 3 listopada 2011r. do 28 stycznia 2016r. i w punkcie 2 poprzez zasądzenie od drugiej z pozwanych ustawowych odsetek od kwoty 15.000zł od 28 marca 2012r. do 28 stycznia 2016r. Wniósł nadto o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwany ubezpieczyciel domagał się oddalenia apelacji i zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego, natomiast druga z pozwanych spółek nie zajęła stanowiska co do apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest zasadna.

Zagadnienie, wokół którego koncentruje się spór na etapie postępowania apelacyjnego sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii wymagalności roszczenia o zadośćuczynienie, co z kolei przesądza o dacie naliczania odsetek.

W judykaturze obecne są różne poglądy w tej materii. Zgodnie z jednym z nich, roszczenie o zadośćuczynienie jako mające bezterminowy charakter, staje się wymagalne z chwilą upływu wskazanego przez wierzyciela terminu do zapłaty. Pogląd ten opiera się bezpośrednio na brzmieniu art.455 k.c., który to przepis stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (przykładem tej linii orzeczniczej są między innymi wyroki SA w Łodzi z 26 lipca 2016r. i I ACa 370/16, SA w Warszawie z 7 lipca 2015r., VI ACa 1105/14). Drugi pogląd daje prymat art.445 § 1 k.c. Wynika zeń, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Skoro zatem – jak się podnosi – określenie wysokości należnego zadośćuczynienia należy do kompetencji sądu, o wymagalności tego roszczenia można mówić z chwilą wyrokowania gdyż dopiero wtedy dłużnik poznaje wysokość swego zobowiązania. W orzecznictwie daje się też zauważyć stanowisko trzecie, zgodnie z którym o wymagalności roszczenia powinny przesądzać okoliczności sprawy, w tym zwłaszcza to, czy od chwili powstania krzywda ulegała zmianom (tak np. wyroki SA w Krakowie z 11 maja 2016r., I ACa 102/16, SA w Szczecinie z 20 kwietnia 2016r., I ACa 1103/15, SA w Warszawie z 20 listopada 2015r., VI ACa 1702/14)

W ocenie Sądu Apelacyjnego ostatni z przytoczonych poglądów jest słuszny jako korespondujący z naturą roszczenia o zadośćuczynienie. Wysokość tego świadczenia jest bowiem bezpośrednio uzależniona od rozmiaru krzywdy doznanej przez poszkodowanego, a ta może z czasem ulegać istotnym zmianom i to zarówno polegającym na zmniejszeniu krzywdy, jak i na jej powiększeniu.

Jak już o tym była mowa, roszczenie o zadośćuczynienie ma charakter bezterminowy, a zatem aby w ogóle można było mówić o jego wymagalności konieczne jest wezwanie dłużnika do zapłaty. Poszkodowany może domagać się odsetek w każdym wypadku, jeżeli wysokość żądanej kwoty jest usprawiedliwiona zakresem krzywdy istniejącej w dacie wezwania. Podkreślenia wymaga przy tym, że wyrok wydany w sprawie o zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratoryjny, a zatem potwierdza jedynie obiektywnie istniejący stan rzeczy. W tych okolicznościach co do zasady nie znajduje usprawiedliwienia stanowisko o wymagalności roszczenia w jakiejkolwiek dacie późniejszej, w tym w dacie wydania wyroku, ponieważ doprowadziłoby z jednej strony do pozbawienia uprawnionego przynależnych mu praw, a z drugiej pozostawiałoby bez sankcji opieszałość dłużnika w spełnieniu ciążącego na nim zobowiązania. W wyjątkowych wypadkach, zwłaszcza zaś gdy w toku postępowania krzywda ulega zwiększeniu, zasadnym jest przyznanie poszkodowanemu odsetek od dnia wyrokowania ponieważ już sama kwota należnego świadczenia uwzględnia stan aktualny, a przez to koresponduje z istniejącą w dniu orzekania krzywdą (art.316 § 1 k.p.c.) a nie ten, jaki istniał w chwili wezwania do zapłaty (o ile takowe wystosowano).

Odnosząc te rozważania do niniejszej sprawy w pierwszej kolejności trzeba wskazać, że krzywda powoda jest związana z nieprawidłowo przeprowadzonym porodem, a zatem istnieje już od jego urodzenia. Jak ustalił Sąd Okręgowy, w wyniku wadliwie przeprowadzonego porodu powód doznał na tyle poważnych uszkodzeń, że powstały stan niepełnosprawności przybrał charakter trwały, wyłączył dziecko z życia właściwego jego rówieśnikom na poszczególnych etapach rozwoju i skazał na konieczność stałego korzystania z pomocy osób trzecich przy wykonywaniu wszelkich, nawet podstawowych czynności życiowych i to bez widoków na poprawę sytuacji, nawet przy systematycznie prowadzonej rehabilitacji.

Powyższe spostrzeżenia Sądu Okręgowego, trafne w świetle zgromadzonych dowodów i nie kwestionowane przez pozwanych, prowadzą do wniosku, że krzywda, jaka dotknęła powoda, istnieje od chwili jego urodzenia i ma charakter trwały. Nie doszło zatem do takich zmian w sytuacji faktycznej powoda, które usprawiedliwiałyby twierdzenie, że już po wezwaniu do zapłaty jej zakres uległ pogłębieniu, co w konsekwencji – jak wskazano wyżej – przemawiałoby za odmiennych ukształtowaniem obowiązku zapłaty odsetek. Od chwili skierowania żądania zapłaty do każdego z pozwanych nie nastąpiła też tak znacząca zmiana stosunków gospodarczych, która miałaby wpływ na wysokość świadczenia i jednocześnie prowadziłaby do wniosku, że zasądzenie odsetek zgodnie z regułą wynikającą z art.455 k.c. będzie prowadziło do nieuzasadnionego wzbogacenia powoda.

Podsumowując – skoro krzywda powoda istnieje od jego urodzenia, a od daty zgłoszenia roszczenia do daty orzekania nie nastąpiły okoliczności świadczące o zmianie jej zakresu, nie ma przesłanek do odstąpienia od ogólnej zasady wymagalności zobowiązań bezterminowych, wyrażonej w art.455 k.c.

Z akt sprawy wynika, że pismem z dnia 29 września 2011r. pełnomocnik powoda wezwał pozwanego ubezpieczyciela do zapłaty, domagając się uiszczenia dalszego zadośćuczynienia w wysokości dochodzonej pozwanej, to jest 300.000zł ponad kwotę wypłaconą dobrowolnie (200.000zł), wskazując przy tym termin zapłaty do 2 listopada 2011r. Zważywszy, że już w grudniu 2010r. powód wystąpił o zawezwanie do próby ugodowej żądając z tytułu zadośćuczynienia kwoty 500.000zł (kopia wniosku w aktach szkodowych, doręczonego pozwanej w dniu 7 stycznia 2011r.) nie sposób mówić by wyznaczony przez uprawnionego termin był nieodpowiedni.

Jeśli idzie o pozwaną (...) Spółkę z o.o. w G., jak już o tym była mowa, odpis postanowienia wraz z pismem powoda, w którym określił on swe roszczenie między innymi z tytułu zadośćuczynienia oraz pozwem i załącznikami został doręczony tej pozwanej w dniu 13 marca 2012r. Mając na uwadze wysokość żądanej kwoty (15.268,20zł, z czego zasądzono 15.000zł) oraz skalę prowadzonej przez pozwaną działalności należy stwierdzić, że także w odniesieniu do niej termin zapłaty do 17 marca 2012r. (dwutygodniowy) był wystarczający.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił art.455 k.c. w związku z art.481 k.c., z uwzględnieniem § 2 tego przepisu.

Z podanych wyżej przyczyn na mocy art.386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację w całości i zmienił zaskarżony wyrok zgodnie z zawartymi w niej wnioskami. Z uwagi na oczywistą omyłkę w dacie, od której zasądzono odsetki należne powodowi od pozwanej (...) Spółki z o.o. w G. konieczne stało się jej sprostowanie na podstawie art.350 k.p.c. w związku z art.391 § 1 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art.98 k.p.c. w związku z przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r., poz.1800 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji. Na koszty postępowania apelacyjnego złożyły się koszty wynagrodzenia pełnomocnika powoda – od pozwanej (...) S.A. zasądzono kwotę 5.400zł w oparciu o § 2 pkt 6 w związku z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia, a od pozwanej (...) Spółka z o.o. w G. kwotę 1.800zł w oparciu o § 2 pkt 4 i § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia. Jednocześnie na podstawie art.113 ust.1 ustawy z 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2016r., poz.623 ze zm.) od pozwanych nakazano pobrać na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Gliwicach) opłaty od apelacji, od uiszczenia których powód został zwolniony.

SSA Aleksandra Janas SSA Janusz Kiercz SSA Grzegorz Sojek