Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 2016 r. w Katowicach

sprawy z powództwa T. S.

przeciwko Skarbowi Państwa- (...) Kuratorowi Oświaty w K.

o zapłatę i rentę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 31 lipca 2015r., sygn. akt II C 208/12

1)  z apelacji pozwanego zmienia zaskarżony wyrok :

a)  w punkcie 1. o tyle, że zasądzoną nim rentę obniża do kwot po 1494,50 (tysiąc czterysta dziewięćdziesiąt cztery i 50/100) złotych miesięcznie, w pozostałej zaś części powództwo oddala,

b)  w punkcie 4. o tyle, że zasądzoną nim skapitalizowaną rentę obniża do 30 726,67 (trzydziestu tysięcy siedmiuset dwudziestu sześciu i 67/100) złotych, w pozostałej zaś części powództwo oddala,

c)  w punkcie 6. o tyle, że zasądzoną nim tytułem zwrotu kosztów postępowania obniża do kwotę 1600 (tysiąca sześciuset) złotych,

d)  przez dodanie punktu 7. o treści: odstępuje od obciążania powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi;

2)  oddala apelację pozwanego w pozostałej części;

3)  oddala apelację powoda;

4)  koszty postępowania apelacyjnego znosi wzajemnie;

5)  odstępuje od obciążania powoda nieuiszczonymi w postępowaniu apelacyjnym kosztami sądowymi.

SSO del. Lucyna Morys-Magiera SSA Piotr Wójtowicz SSA Anna Bohdziewicz

Sygn. akt I A Ca 326/16

UZASADNIENIE

Po ostatecznym sprecyzowaniu pozwu, powód T. S. wniósł: o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – (...) Kuratora Oświaty w K. renty z tytułu zwiększonych potrzeb w wysokości po 1824,50 zł miesięcznie począwszy od 1 września 2012 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu; o zasądzenie od pozwanego renty z tytułu niezdolności do pracy w kwocie 1.902,84 zł od września 2012 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu; o zasądzenie od pozwanego wyrównania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty za zwiększone potrzeby w łącznej kwocie 54.913,88 zł za okres od 1 września 2009 roku – 31 sierpnia 2012 roku. Domagał się nadto zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu wskazał powód, iż jest niezdolny do pracy zarobkowej, a jego stan zdrowia jest skutkiem zdarzenia sprzed kilkudziesięciu lat, za które odpowiedzialność ponosi pozwany. Powód wnosił systematycznie o podwyższenie zasądzonej mu sądownie renty. Podawał, iż ostatni wyrok zapadł w sprawie o sygn. I C 996/08 dnia 26 stycznia 2009 roku, w którym zasądzono na rzecz powoda rentę łączną z obu tytułów w wysokości 2.113,02zł . W uzasadnieniu tego wyroku nie został sprecyzowany charakter świadczenia rentowego, powołano bowiem jednocześnie okoliczności wskazujące na zasadność renty
z tytułu niezdolności do pracy, jak i renty z tytułu zwiększonych potrzeb. Zdaniem powoda, obydwa te świadczenia mają zupełnie inny cel i charakter, więc powinny zostać jednoznacznie rozdzielone. Z tego powodu domagał się powód zapłaty 1824,50 zł miesięcznie z powodu powstałych zwiększonych potrzeb, na które składają się konieczność korzystania z codziennej opieki, konieczność odbywania zabiegów rehabilitacyjnych, jak i konieczność ponoszenia kosztów przejazdów związanych z leczeniem. Z tytułu powstałej niezdolności do pracy powód domaga się kwoty równej przeciętnemu krajowemu wynagrodzeniu, pomniejszonemu o kwotę 600zł, równą otrzymywanej rencie socjalnej z ZUS. Powód żądał nadto wyrównania świadczeń za okres od dnia 1 września 2009 roku, a więc za okres 3 lat.

W odpowiedzi pozwany Skarb Państwa – (...) Kurator Oświaty w K. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zwrot kosztów procesu. Wskazał, że powód otrzymuje od Skarbu Państwa rentę w oparciu o prawomocny wyrok z 2009 roku, a jej wysokość jest odpowiednia, bowiem od czasu wydania orzeczenia nie uległa zmianie sytuacja powoda w myśl art. 907 § 2 k.c. Ponadto wskazał na możliwości zarobkowe powoda, który może podjąć zatrudnienie w warunkach pracy chronionej. Pozwany zakwestionował również zasadność renty na zwiększone potrzeby z powodu faktu opieki sprawowanej przez osoby najbliższe.

Zaskarżonym wyrokiem z 22 lipca 2015 r. Sąd Okręgowy w Katowicach orzekł, iż :

1)  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – (...) Kuratora Oświaty w K. na rzecz powoda T. S. rentę z tytułu zwiększonych potrzeb w kwocie 1824,50 zł (tysiąc osiemset dwadzieścia cztery złote pięćdziesiąt groszy) płatną miesięcznie do dnia 10 każdego miesiąca poczynając od dnia 10 sierpnia 2015 roku z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności którejkolwiek raty miesięcznej;

2)  zasądza od pozwanego na rzecz powoda rentę z tytułu niezdolności do pracy w kwocie 1051,29 zł (tysiąc pięćdziesiąt jeden złotych dwadzieścia dziewięć groszy) płatną miesięcznie do dnia 10 każdego miesiąca poczynając od dnia 10 sierpnia 2015 roku z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności którejkolwiek raty miesięcznej;

3)  świadczenia z punktu 1 i 2 zasądza w miejsce dotychczasowej renty, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego K. w K. z dnia 29 stycznia 2009 roku sygnatura I C 996/08;

4)  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 54.156,67 zł (pięćdziesiąt jeden tysięcy sto pięćdziesiąt sześć złotych sześćdziesiąt siedem groszy) tytułem skapitalizowanej renty za okres od dnia 1 września 2009 roku do dnia 31 lipca 2015 roku obok dotychczas wypłaconej z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia 2015 roku do dnia zapłaty;

5)  oddala powództwo w pozostałej części;

6)  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Poza sporem było, iż powód T. S. w dniu 9 stycznia 1992 roku został pobity przez małoletniego ucznia szkoły podstawowej, w wyniku czego doznał m.in. uszkodzenia pnia mózgu oraz zapadł na pourazową padaczkę nóg.

Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 14 grudnia 1995 roku sygn. I C 1874/93 zasądzono na rzecz T. S. kwotę 50.000 złotych zadośćuczynienia oraz kwotę 250 zł miesięcznej renty. Ustalono jednocześnie, iż Skarb Państwa – Kurator Oświaty w K. ponosi odpowiedzialności za skutki wypadku mogące wystąpić w przyszłości.

Wyrokiem Sądu Rejonowego wK. z dnia 27 czerwca 2001 roku, sygn. I C 755/01, zwiększono rentę przyznaną T. S. do kwoty 1000 zł miesięcznie oraz dokonania jej skapitalizowania za okres od 14 października 2000 roku do 30 czerwca 2001 roku.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 28 grudnia 2004 roku, sygn. II C 837/04 ponownie zwiększono świadczenie rentowe T. S., do kwoty 1561,33 zł oraz dokonanej jej rozliczenia za okres od 15 listopada 2003 roku do 31 grudnia 2004 roku.

Wyrokiem Sądu Rejonowego K. w K. z dnia 26 stycznia 2009 roku zasądzono od pozwanego Skarbu Państwa – (...) Kuratora Oświaty w K. kwotę 2785,45 zł tytułem skapitalizowanej renty za okres od 4 września 2008 roku do dnia 31 stycznia 2009 roku oraz zasądzono płatną miesięcznie rentę w wysokości 2113,02 zł, w miejsce wcześniej zasądzonej renty. W uzasadnieniu tego wyroku wskazano, iż renta na poziomie przeciętnego wynagrodzenia ma zrekompensować zwiększone potrzeby powoda. Jednocześnie zaznaczono, analogicznie jak w poprzednich wyrokach dotyczących T. S., iż renta ta ma również wynagradzać wszelkie korzyści majątkowe, jakie poszkodowany by osiągnął, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że Orzeczeniem (...) do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w K. z dnia 18 sierpnia 1999r. uznano powoda za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym. Istnienie niepełnosprawności oznaczono jako bezterminowe, począwszy od 1992 roku.

Jak stwierdzono w oparciu o dowód z opinii sądowo – lekarskiej Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu (...) w T., T. S. w dalszym ciągu odczuwa skutki zdarzenia z 1992 roku. W chwili obecnej stwierdzono u niego: stan po urazie głowy z dyzartrią, zespołem móżdżkowym, niedowładem kończyn dolnych, nietrzymaniem stolca i moczu, encefalopatią pourazową – otępienie stopnia lekkiego i padaczkę pourazową (bez objawów). Stwierdzono również stan po bezpośrednim urazie stawów kolanowych i urazie skrętnym stawu skokowego lewego, bez zaburzeń ruchomości w obrębie stawów kończyn dolnych oraz przebyte złamanie kości piszczelowej prawej w wywiadzie. Stan zdrowia powoda nie uległ zmianom od stycznia 2009 roku. W dalszym ciągu pozostaje on osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Doznaje znacznych ograniczeń w wykonywania codziennych czynności, ma kłopoty z poruszaniem się i przygotowywaniem posiłków. Wymaga obecnie i w przyszłości, częściowej pomocy innych osób przy czynnościach wymagających większego wysiłku fizycznego, prowadzenia gospodarstwa domowego czy pokonywania większych dystansów. Nie wymaga bezwzględnej rehabilitacji, lecz jej prowadzenie w warunkach ambulatoryjnych i domowych może przyczynić się do zapobiegania wtórnym deformacjom, przykurczom stawów, zanikom mięśni i służyć poprawie jakości życia.

Jak stwierdzono, powód otrzymuje rentę socjalną z ZUS w aktualnej wysokości 593,28 zł miesięcznie. Obecnie pozostaje w faktycznym pożyciu z I. B., która sprawuje nad nim bieżącą, codzienną opiekę. Poszkodowany nie jest w stanie sam ugotować sobie posiłków, zrobić zakupów, potrzebuje pomocy w sprawach urzędowych ze względu na problemy z pisaniem. I. B. pomaga mu również przy takich czynnościach dnia codziennego jak mycie i ubieranie się. T. S. porusza się o kulach, przy dłuższych dystansach korzysta z pomocy innych osób. Ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, a nieskoordynowane ruchy utrudniają wykonywanie najprostszych czynności. Często upada, co wiąże się z powstawaniem dodatkowych urazów m.in. uszkodzonych kolan, stawów a nawet złamań kości. Kilkukrotnie w wyniku upadku doszło do powstania u niego urazów głowy. Sąd Okręgowy stwierdził, że powód wymaga opieki przez okres minimum 5 godzin dziennie, obecnie sprawuje ją I. B. i ojciec powoda, zaś koszt prywatnej opieki w miejscu zamieszkania powoda wynosi 11 zł za godzinę opieki.

Ustalił Sąd Okręgowy, iż powód z uwagi na brak środków nie korzysta ze świadczeń rehabilitacyjnych, oprócz tych gwarantowanych mu przez NFZ. Ustalono, że systematyczna rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych i domowych miałaby korzystny wpływ na jego zdrowie. Koszt turnusów rehabilitacyjnych wynosi 3000zł, zabiegów rehabilitacji domowej - 50 zł za 45 minut. Ze względu na swój stan zdrowia T. S. wymaga również pomocy przy odbywaniu podróży, nie ma możliwości samodzielnego poruszania się komunikacją miejską, wozi go ojciec .

Ustalono, że powód ukończył Wyższą Szkołę (...) w K. na kierunku (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy oparł na dowodach szczegółowo przytoczonych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w szczególności na opinii Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu (...) w T. podzielając jej wnioski o konieczności codziennej opieki nad powodem oraz zasadności korzystania ze świadczeń rehabilitacyjnych.

Sąd uznał za w pełni wiarygodne zeznania świadków I. B. oraz T. S., zwłaszcza w zakresie opisu stanu zdrowia powoda, jego ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu oraz koniecznego zakresu udzielanej mu pomocy. Ich zeznania korespondują z opinią biegłych lekarzy sądowych oraz zgromadzoną w sprawie dokumentacją medyczną. Za w pełni wiarygodne uznano również zeznania samego powoda, oprócz wskazywanych kosztów miesięcznego transportu w wysokości 500 zł, oceniając ja jako niewykazane i zawyżone.

W tym stanie rzeczy powództwo uznano za zasadne w przeważającej części, kierując się regulacją art. 444 § 2 k.c. Zważył Sąd pierwszej instancji, iż w sentencjach i uzasadnieniach poprzednich wyroków sądowych dotyczących świadczenia powoda nie zaznaczano, w jakiej części poszczególne okoliczności wpływają na wysokość zasądzonej renty. Zdaniem Sądu powodowało to negatywne konsekwencje dla powoda, który nie miał możliwości powoływania się na zmianę stosunków wynikająca np. z powstałych przyszłości okoliczności powodujących dalsze zwiększenie jego potrzeb życiowych. Nie rozróżniano bowiem wysokości renty z tytułu zwiększonych potrzeb od wysokości renty przyznanej powodowi z tytułu niezdolności do pracy. Przesądziło to o akceptacji odrębnego ustalenia wysokości obydwu świadczeń i zmianie wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty z tytułu zwiększonych potrzeb.

W zakresie renty z tytułu zwiększonych potrzeb, powództwo uwzględniono w całości tj. do kwoty 1824,50 zł. Sąd Okręgowy uznał, że powód w pełni wykazał ponoszenie wskutek zdarzenia z 1992r. comiesięcznych kosztów co najmniej w takiej wysokości, skoro z materiału dowodowego wynika, że T. S. wymaga codziennej opieki osób trzecich, jest osobą w znacznym stopniu niesamodzielną i ze względu brak prawidłowej koordynacji ruchowej oraz niemożność utrzymania równowagi, powód nie jest w stanie samodzielnie wykonywać czynności życia codziennego, zabiegów higienicznych, ma ponadto kłopot z nietrzymaniem kału i moczu. Jak wskazali biegli lekarze z Uniwersytetu (...) w T., jego stan w tym zakresie nie ulegnie w przyszłości żadnej znaczącej poprawie.

Zakres koniecznej codziennej opieki nad powodem oceniono jako znaczny, minimum 5 godzin dziennie, co pozwoli na pomoc T. S. w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych. W oparciu o zeznania świadków oraz zebraną w sprawię dokumentację z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej ustalono, iż jedna godzina pracy osoby o odpowiednich kwalifikacjach do opieki nad osoba niepełnosprawną wynosi 11 zł za godzinę. Sąd Okręgowy uznał przy tym, że renta z tytułu zwiększonych potrzeb jest niezależna od faktycznej wysokości ponoszonych wydatków i nie ma na jej wysokość wpływu, czy osoba poszkodowana korzysta z jakiekolwiek pomocy i jaki jest jej zakres oraz kto ją sprawuje. Istotna jest jedynie okoliczność, czy w wyniku zdarzenia wywołującego szkodę, powstały u niej zwiększone potrzeby, które z kolei uzasadnia obecny stan powoda wywołany wypadkiem. Stąd zasądzone z tego tytułu świadczenie wyniosło 1650 zł miesięcznie.

Zważył Sąd pierwszej instancji, iż stan T. S. uniemożliwia mu również samodzielne poruszanie się środkami komunikacji publicznej, w tym zatem zakresie wymaga on niezbędnej pomocy, obecnie udzielanej mu przez osoby najbliższe, a mając na uwadze zakres niezbędnej pomocy oceniono jej wartość na kwotę 100zł miesięcznie. Suma ta zdaniem Sądu pozwoli na zaspokojenie kosztów niezbędnych dojazdów do takich miejsc jak szpital, czy też urząd publiczny.

Sąd Okręgowy zważył ponadto, iż T. S., jak wskazali biegli lekarze sądowi, nie wymaga wprawdzie bezwzględnej rehabilitacji, jednak jest ona w jego przypadku jak najbardziej wskazana dla zapobieżenia wtórnym deformacjom, przykurczom stawów, zanikom mięśni i poprawie jakości życia. Jednocześnie ze względu na bardzo znaczny stopień rozstroju zdrowia, trudno jest w sposób jednoznaczny ustalić zakres takich świadczeń. Uznano, iż powinien on mieć zapewnione prawo do korzystania z tego rodzaju świadczeń i są to również zwiększone potrzeby życiowe, mające swoje źródło w wypadku z dzieciństwa. Wydatki związane z ewentualną rehabilitacją wyniosą nie mniej niż 74,50 zł miesięcznie, zatem żądania powoda co do renty z tytułu zwiększonych potrzeb wynoszącej 1824,50 zł uznano za zasadne w pełni.

Oceniając żądanie zasądzenia renty z tytułu niezdolności do pracy, Sąd pierwszej instancji wskazał, iż powodowi, jako osobie o znacznym stopniu upośledzenia i całkowitej niezdolności do pracy od 1992r., przysługuje takie świadczenie co do zasady oraz że stan jego zdrowia, potwierdzony w tym zakresie jednoznacznie przez biegłych, wyklucza wykonywanie przez niego zatrudnienia. Ze względu na to, że szkoda miała miejsce, gdy T. S. uczęszczał do szkoły podstawowej, nie istnieje możliwość choćby orientacyjnego ustalenia, ile mógłby on zarabiać po osiągnięciu dorosłości i określenie wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy musi uznał za hipotetyczne. Uwzględniono przy tym warunki obecnego rynku pracy, przeciętne wynagrodzenie, jak i wskazywane przez pozwanego wynagrodzenie minimalne, ale głównie fakt, iż T. S. ukończył Wyższą Szkołę (...) w K. na kierunku (...). Sąd Okręgowy przyjął, że dotychczasowa determinacja powoda na polu edukacyjnym zapewniłaby mu duże szanse by uzyskać zatrudnienie na stanowisku nauczyciela. Przyjęto więc najniższe zarobki w tym sektorze, zgodnie załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy w stawce od 2012 roku 2265 zł miesięcznie brutto (1644,57 zł netto), jako najbardziej obiektywny i adekwatny wskaźnik wobec powoda.

Od tej kwoty odjęto rentę socjalną w kwocie 593,28zł, stąd wysokość przyznanej powodowi renty z tytułu niezdolności do pracy wyniosła 1051,29zł miesięcznie.

Obydwie zasądzone renty zastępują poprzednio orzeczoną w wysokości 2113,02 zł.

Różnica między zasądzonym łącznie świadczeniem, a poprzednio ustaloną rentą w wysokości 762,77zł stanowiła podstawę obliczenia przez Sąd Okręgowy skapitalizowanej renty za okres obejmujący czas toczącego się w niniejszej sprawie postępowania, jak i za okres obejmujący żądanie pozwu sprzed daty jego wniesienia tj. od 1 września 2009r. do dnia 31 sierpnia 2012r. (71 miesięcy), która wyniosła 54156,67zł.

W pozostałym zakresie roszczenia powoda oddalono jako bezzasadne.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 100 zd. drugie k.p.c., przy uwzględnieniu, że strona powodowa uległa tylko co do nieznacznej części swego żądania ( utrzymała się z żądaniem w 88%), z zatem jej przeciwnik został zobowiązany do zwrotu całości poniesionych przez nią kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od tego wyroku wniosły obie strony.

Pozwany w swoim środku zaskarżenia kwestionował wyrok w zakresie uwzględniającym powództwo i co do kosztów postępowania. Zarzucał naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc poprzez dokonanie błędnych ustaleń wskutek dowolnej oceny materiału dowodowego i przyjęcie wbrew zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego opartych o zeznania świadków i przesłuchanie powoda ustaleń dotyczących zmiany jego potrzeb życiowych w okresie od wydania poprzedniego orzeczenia sądowego w przedmiocie należnego mu świadczenia oraz sprawowania nad powodem opieki przez 5 godzin dziennie mimo braku takich wniosków w opinii biegłych. Podnosił ponadto naruszenie art. 217 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc w zw. z art. 278 § 1 kpc w zw. z art. 286 kpc poprzez oddalenie wniosku pozwanego i dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu (...) w T. w celu wyjaśnienia kwestii zakresu opieki i pomocy, której wymaga powód, w związku z czym zostało zgłoszone do protokołu rozprawy w trybie art. 162 kpc dotyczące niezasadnych ustaleń faktycznych nieznajdujących podstaw w materiale dowodowym, bowiem wymagały one wiadomości specjalnych. Motywował skarżący, iż zgromadzony materiał dowodowy nie dawał podstaw do stwierdzenia, że zasadnym było przyznanie powodowi renty w podwyższonej wysokości z tytułu zwiększonych potrzeb, a zwłaszcza do przyjęcia, że wymaga on opieki i pomocy przez 5 godzin dziennie.

Apelujący zarzucał nadto naruszenie art. 328 § 2 kpc poprzez dokonania istotnych uchybień w zakresie uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji i niewskazanie dowodów, w oparciu o które dokonano ustaleń istotnej zmiany stosunków pozwalającej na zmianę wysokości renty mu przyznanej poprzednim wyrokiem sądowym oraz faktu i zakresu należnej powodowi pomocy w życiu codziennym. Skarżący ponadto wskazywał na naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 442 § 3 kc przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie zaistnienia podstaw do rozdzielenia dwóch źródeł świadczenia rentowego należnego powodowi wbrew stanowisku doktryny i literatury, art. 907 § 2 kc w zw. z art. 442 § 2 kc poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie podstaw do stwierdzenia istotnej zmiany stosunków po stronie powoda, uzasadniającej orzeczone podwyższenie renty. Powoływał się na zapisy w historii choroby powoda, w których brak jest wzmianki o znacznym pogorszeniu stanu zdrowia powoda, do czego Sąd się nie odniósł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Zdaniem skarżącego powód, na którym spoczywał ciężar dowodu, nie wykazał istotnej zmiany stosunków uzasadniającej podwyższenie renty.

Wnosił zatem o zmianę zaskarżonego wyroku w punktach 1 – 4 i 6 poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o jego uchylenie w tym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowej pierwszej instancji. Domagał się nadto zasądzenia od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Powód w odpowiedzi wniósł o oddalenie apelacji pozwanego i zwrot kosztów postępowania odwoławczego.

Powód zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo, zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie dla ustalenia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy w oparciu o nieprawidłowe kryteria, oderwane od rozmiaru wynagrodzenia, które faktycznie powód mógłby uzyskiwać i w związku z tym także błędne wyliczenie wysokości skapitalizowanej renty z tego tytułu oraz renty bieżącej. Wnosił zatem powód o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na jego rzecz od pozwanego renty z tytułu niezdolności do pracy w wysokości po 1902,84zł miesięcznie, renty skapitalizowanej w wysokości 54913,88zł za okres od 21 sierpnia 2012r. i w wysokości 59702,84zł począwszy od dnia 31 lipca 2015r., a więc za okresy wyznaczone treścią modyfikacji powództwa. Podnosił skarżący, iż właściwym miernikiem dla ustalenia potencjalnych dochodów powoda, których jest pozbawiony z uwagi na skutki wypadku z dzieciństwa jest, przy przyjęciu stanowiska Sądu pierwszej instancji o kontynuowaniu nauki i zatrudnienia w sektorze edukacyjnym, wynagrodzenie z uwzględnieniem potencjalnej kariery zawodowej powoda. Wnosił zatem o przyjęcie kolejnych stawek wynagrodzeń dla powoda jako nauczyciela stażysty, nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego we wskazanych w apelacji okresach czasu. Jego zdaniem skoro Sąd Okręgowy przyjął fikcję zatrudnienia powoda w tym sektorze, winien wziąć pod uwagę potencjalny przebieg jego kariery zawodowej, który przekłada się na wysokość wynagrodzenia.

W końcowej części apelacji skarżący zawarł rozważania na temat okresu naliczania odsetek od zasądzonego zadośćuczynienia w oparciu o przepis art. 444 kc w zw. z art. 455 kc, odnosząc je do ubezpieczycieli, którzy przez odwlekanie spełnienia świadczenia naruszają interesy uprawnionego. Podnosił więc, że odsetki od dochodzonych świadczeń winny być naliczane od dnia modyfikacji powództwa.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji powoda i zwrot kosztów postępowania odwoławczego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Skutek mogła odnieść jedynie apelacja pozwanego, w ograniczonym nadto zakresie, wynikającym z ustaleń faktycznych opartych o postępowanie dowodowe zainicjowane przed Sądem pierwszej instancji i sfinalizowane przed Sądem Odwoławczym.

Zaznaczyć wypada, że ustalenia faktyczne zostały dokonane przez Sąd pierwszej instancji prawidłowo, w oparciu o materiał dowodowy mu zaoferowany i właściwie ewaluowany, z zachowaniem zasady swobodnej oceny dowodów, o czym poniżej, Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny ustalenia te przyjął za własne, bez konieczności ponownego przytaczania. Ustalenia te zostały wzbogacone o stwierdzenia wynikające z opinii uzupełniającej, przedstawionej na pochodzące z dnia 14 maja 2015r. polecenie Sądu Okręgowego w Katowicach przez Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytetu (...) w T. z dnia 3 października 2016r. Wynika z nich, iż czas wymagany dla sprawowania niezbędnej stałej opieki nad powodem, to cztery godziny dziennie, przy uwzględnieniu jego stopnia niepełnosprawności, występujących zaburzeń neurologicznych i psychicznych. Wysoce wskazana nadto jest rehabilitacja powoda, szczególnie o charakterze stacjonarnym i okresowym, zaś dostępność refundowanej rehabilitacji neurologicznej z uwagi na małą liczbę ośrodków jest bardzo ograniczona. Koniecznym byłoby nadto zaopatrzenie powoda w specjalistyczny sprzęt ortopedyczny : balkonik, kule łokciowe, czy wózek inwalidzki. Powyższe stwierdzenia co do stanu faktycznego poczynił zatem Sąd Odwoławczy w oparciu o wskazaną wyżej opinię, jako uzupełnienie niewadliwych, choć niepełnych, ustaleń Sądu pierwszej instancji.

Za nieskuteczny wypadało uznać zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów. Słusznie bowiem za wiarygodne uznano przesłuchanie powoda i zeznania świadków w zakresie dotyczącym zwiększonych potrzeb życiowych powoda, związanych z jego stanem zdrowia i zmienioną sytuacją życiową.

Powód bowiem, jak zostało to udowodnione, prowadzi obecnie gospodarstwo domowe z opiekunką, w ograniczonym zakresie aktualnie korzysta z pomocy ojca w transporcie do urzędów, placówek ochrony zdrowia i innych miejsc, natomiast nie ma możliwości fizycznych skorzystania ze środków komunikacji publicznej; wystąpiła ponadto u powoda konieczność rehabilitacji, która zapewni mu złagodzenie negatywnych następstw, które są naturalną konsekwencją jego stanu zdrowia oraz postępujących z wiekiem zmian w organizmie.

Sąd Apelacyjny zważył, iż pozwany nie wykazał okoliczności przeciwnych w odniesieniu do obecnego rozmiaru potrzeb życiowych powoda, kosztów zaspokojenia jego podstawowych potrzeb życiowych związanych nie tylko z codzienną egzystencją w miejscu zamieszkania, ale i z zaspokajaniem zwykłych potrzeb życiowych na innych polach egzystencji człowieka z wyższym wykształceniem, którego perspektywy zostały ograniczone przez wypadek już na etapie wstępnym – dzieciństwa. Powód zatem, w oparciu o swoje przesłuchanie w charakterze strony, a także dowód z zeznań świadków: I. B. i ojca T. S. oraz wskazane dokumenty, wykazał należycie występowanie istotnego zwiększenia potrzeb życiowych powoda w okresie objętym pozwem, co do kosztów opieki, rehabilitacji, zabiegów leczniczych oraz dowozu.

Zdaniem Sądu Odwoławczego brak jest podstaw, by kwestionować wiarygodność i miarodajność dla poczynienia ustaleń w tej kwestii przesłuchania powoda i zeznań powołanych przez niego świadków, którzy czynnie uczestniczą w życiu skarżącego i posiadają dokładne informacje na temat zakresu jego potrzeb i jego ewoluowania w czasie.

Nie dostrzegł Sąd Apelacyjny w tej mierze uchybienia zasadom doświadczenia życiowego czy logicznego rozumowania, podnoszonego w apelacji, ani też zarzucanego naruszenia norm art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc, czy też przepisów prawa materialnego w postaci art. 907 § 2 kc w zw. z art. 442 § 2 kc. Zdaniem Sądu drugiej instancji nie doszło ponadto do naruszenia art. 328 § 2 kpc poprzez niepełne uzasadnienie podjętego rozstrzygnięcia w zakresie wskazania dowodów, w oparciu o które dokonano ustaleń istotnej zmiany stosunków pozwalającej na zmianę wysokości renty mu przyznanej poprzednim wyrokiem sądowym oraz faktu i zakresu należnej powodowi pomocy w życiu codziennym. Okoliczności te wynikają bowiem z przesłuchania powoda oraz zeznań przesłuchiwanych przed Sądem pierwszej instancji świadków, przedstawiających aktualną sytuację życiową i zdrowotną powoda, jak już powyżej wskazano. Brak zapisu o istotnym pogorszeniu się stanu zdrowia powoda w jego historii choroby nie pozostaje w sprzeczności ze stwierdzeniami wynikającymi z opinii instytutu oraz ustaleniami opartymi o pozostałe środki dowodowe dostarczone w sprawie. Ustalone okoliczności uznane przez Sąd Okręgowy za istotne pogorszenie sytuacji życiowej powoda nie budzą nadto wątpliwości Sądu Odwoławczego w zakresie, w jakim zostały ostatecznie przyjęte przez Sąd pierwszej instancji za miarodajne dla dokonania wiążących ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Wyjątkiem jest tu jedynie stwierdzenie o konieczności zapewnienia powodowi opieki w wymiarze po 5 godzin dziennie, które zostało zweryfikowane w oparciu o uzupełniającą opinię biegłych. W tej to kwestii jedynie okazały się zasadne i skuteczne zarzuty apelacji pozwanego, które doprowadziły do zmiany zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie wynikającym z wniosków opinii uzupełniającej instytutu.

Zgłoszony przez pozwanego zarzut naruszenia przepisów art. 217 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc w zw. z art. 278 § 1 kpc w zw. z art. 286 kpc poprzez oddalenie wniosku pozwanego i dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej instytutu naukowego, okazał się być pozbawiony znaczenia wobec przeprowadzenia dowodu z tejże opinii na wniosek powoda zgłaszającego zastrzeżenia do opinii przed Sądem pierwszej instancji; okoliczności, których wyjaśnienia skarżący się domagał, w istocie zostały w niej przedstawione i stały się elementem stanu faktycznego przyjętego przez Sąd Odwoławczy jako podstawa wyrokowania. Zarzut ten nie wymaga zatem szerszego omówienia.

Materiał dowodowy bowiem ostatecznie faktycznie potwierdził, że powód wymaga codziennej opieki w wymiarze po 4 godziny dziennie, która nadto dotyczy podstawowych czynności życia codziennego zarówno w miejscu zamieszkania, jak i poza nim, zgodnie z wnioskami wywiedzionymi przez biegłych i stał się podstawą dla wydania orzeczenia reformatoryjnego przez Sąd drugiej instancji.

Podzielić wypadało również rozważania prawne Sądu pierwszej instancji przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, za wyjątkiem jednakże stwierdzenia co do zasadności przyznania powodowi renty z tytułu kosztu zwiększonych potrzeb w wymiarze przekraczającym 4 godziny dziennie.

Nie dostrzegł Sąd Apelacyjny podnoszonego przez pozwanego naruszenia przepisów prawa materialnego, za wyjątkiem skutkującym ograniczone wzruszenie zaskarżonego wyroku, czyli co do świadczenia z tytułu zwiększonych potrzeb w związku ze stwierdzonym zakresem opieki nad powodem. W pozostałej jednak mierze zarzut ten okazał się być pozbawiony podstaw, bowiem nie doszło przy wyrokowaniu do naruszenia art. 907 § 2 kc w zw. z art. 442 § 2 kc poprzez niewłaściwe zastosowanie, gdyż stwierdzony stan faktyczny, jak już wspomniano, uzasadniał przyjęcie konieczności ingerencji Sądu w wysokość dotychczas oznaczonego świadczenia rentowego należnego powodowi od pozwanego. Zarówno bowiem konieczność korzystania z pomocy osoby trzeciej w określonym zakresie, przy czym bez znaczenia pozostaje okoliczność, iż opiekę nad powodem sprawowała osoba bliska (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 lipca 1977 r., I CR 143/77).

Jeżeli natomiast chodzi o odrębne wyrzeczenie w wyroku o rencie z tytułu zwiększonych potrzeb powoda oraz z tytułu niezdolności do pracy, Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę uznał, iż taka forma rozstrzygnięcia nie jest nieprawidłowa i nie może skutkować wzruszeniem zaskarżonego orzeczenia, a z drugiej strony prowadzi do przejrzystego uregulowania zobowiązań pozwanego wobec powoda z poszczególnych tytułów.

Analizując środek zaskarżenia powoda uznał Sąd Apelacyjny, że nie zasługuje on ma uwzględnienie w żadnej mierze. W szczególności nie był zasadny zarzut sprzeczności ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego w zakresie ustalenia wysokości należnej powodowi renty wyrównawczej poprzez obliczenie jej wysokości z uwzględnieniem zastosowanego przez Sąd pierwszej instancji miernika. Sąd Odwoławczy ocenił jako słuszne przyjęcie tu jako punktu odniesienia najniższych zarobków w sektorze edukacji, zgodnie załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Zważył, iż ustalając wysokość potencjalnych zarobków (najbardziej realnych), które mógłby poszkodowany osiągnąć, Sąd nie dysponuje z reguły danymi niewątpliwymi, lecz musi opierać się na danych hipotetycznych, za którymi przemawia duże prawdopodobieństwo (zob.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1969 r., II PR 176/69, Biuletyn Informacyjny SN 1969 nr 11, poz. 188). Dlatego potencjalne zarobki winny odnosić się nie tylko do okoliczności obiektywnych, ale i uwzględniać specyfikę sytuacji danego podmiotu. Zasadnie odniósł się tu Sąd Okręgowy do wykształcenia uzyskanego przez powoda, jego profilu i specjalności. Nieuzasadnione byłoby jednak różnicowanie tego miernika w czasie, jak chciałby tego powód. Przewidywanie, jak przebiegałaby się kariera zawodowa powoda w sektorze nauczycielskim, jaki awans mógłby uzyskać w danym czasie i jakie stopnie specjalizacji zawodowej, wydaje się bowiem być zbyt daleko idące oraz oparte na założeniach czysto hipotetycznych i nie poddających się jakiejkolwiek weryfikacji, a tym samym nie może stanowić podstawy orzekania. Nie ma bowiem pewności, jak kształtowałby się przebieg pracy zawodowej powoda, w jaki sposób zmieniałaby się w czasie podstawa jego zatrudnienia. Stąd przyjęcie za skarżącym odmiennych wskaźników wynagrodzenia, które mógłby powód uzyskać w czasie objętym wyrokowaniem, nie może mieć miejsca, a zarzuty apelującego nie mogą odnieść skutku zarówno co do renty skapitalizowanej, jak i bieżącej.

Niezasadny okazał się być zgłoszony w apelacji powoda zarzut nieprawidłowości ustalenia świadczenia ubocznego.

Godzi się w tym miejscu wskazać, iż wyrok wydany na podstawie art. 907 § 2 k.c. ma charakter konstytutywny i stwarza nowy stan prawny, dlatego co do zasady wywiera skutek tylko na przyszłość. Zmiana renty w oparciu o art. 907 § 2 k.c. jest jednak również dopuszczalna za okres poprzedzający wytoczenie powództwa o zmianę, z tym że okres ten nie może sięgać poza datę, w której nastąpiła zmiana stosunków, poza termin przedawnienia zaległych świadczeń okresowych oraz poza datę orzeczenia lub ugody, w których została określona mająca podlegać zmianie w wyniku uwzględnienia powództwa (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1987 r., III CZP 63/87, OSNCP 1989 nr 4, poz. 60; OSPiKA 1989 nr 2, poz. 32, z glosą Z. Policzkiewicz; OSPiKA 1989 nr 4, poz. 83, z glosą J. Jurczyńskiego). Ma to także znaczenia dla świadczenia odsetkowego i stąd wniosek powoda, by naliczać odsetki od zasądzonej renty począwszy od dat zgłoszenia i modyfikacji żądania pozwu, nie mógł być uwzględniony, zaś wyprowadzanie przez apelującego wniosków z analogii do świadczeń z tytułu zadośćuczynienia od ubezpieczyciela, okazało się być tu chybione.

Wobec tych stwierdzeń Sąd Apelacyjny, z apelacji pozwanego, na zasadzie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok jak w punkcie 1. sentencji wyroku.

Obniżono mianowicie rentę bieżącą należną powodowi od pozwanego, jak i rentę skapitalizowaną o świadczenie z tytułu kosztów opieki nad powodem w rozmiarze 1 godzinny dziennie za niekwestionowaną stawkę 11zł za godzinę opieki. Jak ustalono bowiem, opieka ta winna być sprawowana przez 4, a nie 5 godzin dziennie i jedynie świadczenie w takim wymiarze z tego tytułu obciążać może pozwanego. Mając zatem na uwadze, iż renta z tytułu zwiększonych potrzeb powoda z tytułu kosztów opieki winna wynieść 1320zł miesięcznie, rentę zasądzoną w punkcie 1. kwestionowanego wyroku obniżono do kwot po 1494,50zł miesięcznie, oddalając powództwo w pozostałej części. Z tych samych przyczyn zmieniono zaskarżony wyrok w punkcie 4. obniżając skapitalizowaną rentę nim zasądzoną do kwoty 30726,67zł, odejmując niezasadnie przyznaną za 71 miesięcy rentę z tytułu zwiększonych potrzeb powoda na koszty opieki w powyższym wymiarze od zasądzonej przez Sąd pierwszej instancji sumy i oddalając w tym zakresie powództwo. Wyrzeczenie w przedmiocie renty oparto o regulacje art. 444 § 2 kc w zw. z art. 907 § 2 kc.

Wobec dokonanej ingerencji w merytoryczne rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji, skutkującej oddaleniem powództwa w większym niż uprzednio zakresie, koniecznym okazała się zmiana wyrzeczenia o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego i oparcie go o regulację art. 100 zd. 1 kpc w zw. z art. 108 §1 kpc. Koszty tegoż postępowania rozdzielono stosunkowo, mając na uwadze, iż ostatecznie powód wygrał proces w 72%. Strony poniosły koszty wynagrodzenia pełnomocników w wysokości 3600zł, powód nadto poniósł opłatę skarbową w wysokości 17zł od udzielonego pełnomocnictwa. Zasadnym było więc zasądzenie od pozwanego przegrywającego proces w 28% na rzecz powoda kwoty 1600zł z tytułu zwrotu jego kosztów i zmiana zaskarżonego wyroku w punkcie 6.

Jednocześnie odstąpiono od obciążania powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi w zakresie obciążających go 28% na zasadzie art. 113 ust. 4 w zw. z art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 100 zd. 1 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc, mając na uwadze, iż sytuacja życiowa, osobista i majątkowa powoda stanowi szczególnie uzasadniony przypadek, pozwalający na zastosowanie ustawowo przewidzianego dobrodziejstwa. W niniejszej sprawie powód dochodzi bowiem podwyższenia świadczeń rentowych przyznanych mu z tytułu wypadku, któremu uległ w dzieciństwie, a za skutki którego odpowiedzialność ponosi pozwany; świadczenia te jednocześnie stanowią główne źródło utrzymania powoda, który jest niezdolny do pracy zarobkowej jako osoba niepełnosprawna w stopniu znacznym bezterminowo, począwszy od 1992r., kiedy miał miejsce wypadek.

Apelacja pozwanego odnieść mogła skutek jedynie w zakresie związanym z ustaleniem niezbędnego wymiaru opieki nad powodem na 4 godziny dziennie wedle stawki 11zł za 1 godzinę; w pozostałej części apelację pozwanego natomiast oddalono jako niezasadną na mocy art. 385 kpc, jak w punkcie 2. sentencji wyroku.

Apelacja powoda oddalona została w całości jako bezzasadna, po myśli art. 385 kpc, jak w punkcie 3. sentencji wyroku.

Koszty postępowania apelacyjnego zostały w pkt 4. sentencji wyroku wzajemnie zniesione na mocy art. 100 zd. 1 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc. Sąd Apelacyjny zważył, iż apelacja pozwanego, choć dalej idąca od powodowej, odniosła skutek jedynie w nieznacznej części, bowiem skarżący domagał się zmiany przez oddalenie powództwa w całości, a uzyskał jedynie niewielkie obniżenie zasądzonego świadczenia. Zasadę rozstrzygnięcia przyjętą przez Sąd pierwszej instancji co do słuszności roszczenia o podwyższenie renty, a kwestionowaną przez pozwanego, Sąd Odwoławczy przy tym zaakceptował. Apelacja powoda została natomiast oddalona w całości. Obie strony są tu zatem w zbliżonym stopniu przegrywającym i wygrywającym, a ocena nie zależy tylko od kalkulacji kwot, jakich poszczególne strony dochodziły, lecz również rodzaju podniesionych przez nie zarzutów i ich ważkości dla podstaw zaskarżonego wyroku (por: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 czerwca 2015r., I ACa 420/15, LEX nr 1950454). W ostatecznym rozrachunku zatem koszty obciążające każdą ze stron byłyby zatem zbliżone, co uzasadniało ich wzajemne zniesienie.

Odstąpiono ponadto w punkcie 5. sentencji wyroku od obciążania powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi w postępowaniu apelacyjnym na mocy art. 113 ust. 4 w zw. z art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 98 art. 113 ust. 4 w zw. z art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 98 § 3 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc. Sąd Apelacyjny konsekwentnie miał przy tym na uwadze szczególną sytuację życiową powoda, stanowiącą szczególnie uzasadniony przypadek pozwalający na zastosowanie wspomnianego dobrodziejstwa, z przyczyn wskazanych już w części dotyczącej kosztów w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.

SSO del. Lucyna Morys – Magiera SSA Piotr Wójtowicz SSA Anna Bohdziewicz