Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 04 października 2011r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Maria Witkowska

Protokolant: asystent sędziego Joanna Pączkowska

po rozpoznaniu w dniu 04 października 2011r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

I. Uznaje za niedozwolone i zakazuje stosowania przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o następującej treści:

„Udostępnione dane osobowe będą przechowywane w bazie danych administratora i będą wykorzystywane w celu prawidłowej realizacji umowy sprzedaży oraz w celach marketingowych w szczególności w celu informowania o nowych produktach, usługach oraz promocjach oferowanych przez sklep (...)”.

II. Zasądza od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. na rzecz J. K. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

III. Poleca pobranie Kasie Sądu Okręgowego w Warszawie od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. kwotę 600 zł (sześćset złotych) tytułem opłaty stałej od pozwu, od której uiszczenia powód był zwolniony z mocy prawa.

IV. Zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W..

/-/ SSP Maria Witkowska

Sygn. akt XVII AmC 2722/10

UZASADNIENIE

W dniu 09 września 2010 roku powód – J. K. wniósł pozew przeciwko pozwanemu – (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., w którym domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia zawartego w stosowanym przez niego wzorcu umownym o treści:

„Udostępnione dane osobowe będą przechowywane w bazie danych administratora i będą wykorzystywane w celu prawidłowej realizacji umowy sprzedaży oraz w celach marketingowych w szczególności w celu informowania o nowych produktach, usługach oraz promocjach oferowanych przez sklep (...)”.

Powód wniósł ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Swoje roszczenie powód oparł na fakcie, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą, której przedmiotem jest sprzedaż między innymi telefonów komórkowych oraz akcesoriów GSM za pośrednictwem sklepu internetowego. W ramach tej działalności, jak podał powód, pozwany posługuje się przygotowanym regulaminem opublikowanym na stronie internetowej sklepu pod adresem (...), w zakładce (...). Jako dowód powód załączył do pozwu wydruk przedmiotowego regulaminu oraz wydruk przykładowo oferowanych przez pozwanego towarów wraz z cenami.

Powód podniósł, iż treść zakwestionowanej klauzuli jest tożsama z treścią klauzul, które zostały już uznane za niedozwolone i wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerami 1181 i 1518. Zauważył, że co do tych klauzul stwierdzono, że wyrażenie zgody na przetworzenie danych osobowych konsumenta jest jego decyzją autonomiczną i zależy tylko od jego woli, a zamieszczenie we wzorcu jednoznacznej deklaracji wyrażenia zgody pozbawia konsumenta swobody podjęcia decyzji.

Ponadto powód powołał się na stanowisko doktryny, iż przedmiotowa zgoda musi być wyrażona na dokonanie konkretnej czynności przez usługodawcę. Nie może on ze zgody na przesłanie usługobiorcy określonej informacji handlowej wyprowadzać dalej jego zgody na np. przetwarzanie danych osobowych, które nie są niezbędne do świadczenia danej usługi. Wyrażenie tej zgody musi nastąpić w sposób jasny i wyraźny. O to, aby warunki te zostały spełnione, musi zadbać sam usługodawca, gdyż to na nim ciąży ciężar dowodu uzyskania takiej zgody (por. A. Frań, Komentarz do art 4 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Lex Omega 2010); Ponadto, zgoda musi kategorycznie obejmować chęć otrzymywania informacji handlowej (por. A. Michalska, Spam - przykład naruszania dóbr osobistych czy czyn nieuczciwej konkurencji, Radca Prawny 2003, nr 5, s.57). A zatem, jeżeli osoba zbierająca czy w inny sposób przetwarzająca dane osobowe zwraca się o zgodę, musi to zostać sformułowane w sposób jednoznaczny i wyróżniać się spośród innych pochodzących od tej osoby informacji i oświadczeń (por. J. Barta, P. Fajgielski, R. Markiewicz, Ochrona danych osobowych. Komentarz, Zakamycze 2004,Wydanie III, s. 416).

Powód wskazał, że decyzja w sprawie wyrażenia zgody powinna być więc podjęta swobodnie i mieć charakter samodzielny, tzn. nie może być wymuszona poprzez konieczność złożenia innych oświadczeń. Powołał się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 04 kwietnia 2003 roku (sygn. II SA 2135/2002), iż zgoda na przekazywanie danych musi mieć charakter wyraźny, ale jej wszystkie aspekty muszą być jasne dla podpisującego w momencie jej wyrażania. Jednocześnie zgoda nie może mieć charakteru abstrakcyjnego, lecz winna odnosić się do skonkretyzowanego stanu faktycznego, obejmując tylko określone dane oraz sprecyzowany sposób i cel ich przetwarzania.

W ocenie powoda pozwany w sposób niedopuszczalny w świetle art. 385 ¹ § 1 kc narzuca konsumentowi postanowienie, na podstawie którego wyprowadza jego zgodę na przetwarzanie danych osobowych nie tylko dla celów związanych z realizacją zawartej umowy, ale również w bliżej niesprecyzowanych celach marketingowych, które określone są jedynie w sposób przykładowy. Jak podniósł powód, abuzywność spornego postanowienia objawia się nie tylko pozbawieniem konsumenta prawa do autonomicznego wyrażenia zgody na przetwarzanie jego danych, ale również poprzez użycie sformułowania „w szczególności”, które wprowadza stan niepewności co do sposobu wykorzystywania danych konsumenta. Powód wywiódł, iż tą drogą pozwany pozostawia sobie nieograniczony luz w interpretowaniu oświadczenia woli konsumenta, co wyczerpuje znamiona klauzuli określonej w art. 385 ³ pkt 9 kc.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany podniósł w uzasadnieniu, że w ocenie powoda zakwestionowane postanowienie miałoby być tożsame ze stwierdzeniem „wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych”, podczas gdy nie sposób znaleźć uzasadnienia dla takiego rozumienia zapisu regulaminu sklepu internetowego.

Pozwany wskazał, iż w myśl art. 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych „W przypadku zbierania danych osobowych od osoby, której one dotyczą, administrator danych jest obowiązany poinformować tę osobę o:

1) adresie swojej siedziby i pełnej nazwie, a w przypadku gdy administratorem danych jest
osoba fizyczna - o miejscu swojego zamieszkania oraz imieniu i nazwisku,

2) celu zbierania danych, a w szczególności o znanych mu w czasie udzielania informacji lub przewidywanych odbiorcach lub kategoriach odbiorców danych,

3) prawie dostępu do treści swoich danych oraz ich poprawiania,

4) dobrowolności albo obowiązku podania danych, a jeżeli taki obowiązek istnieje, o jego podstawie prawnej.”

Według pozwanego zaskarżony zapis stanowi jedynie wypełnienie tego obowiązku. W tym samym rozdziale Regulaminu poinformowano bowiem konsumenta jednocześnie o: dobrowolności podania danych osobowych, adresie administratora danych, a także uprawnieniu osoby przekazującej dane do kontroli przetwarzanych danych, w szczególności prawa dostępu do treści swoich danych oraz do żądania uzupełnienia, uaktualnienia sprostowania danych osobowych. Pozwany wywiódł, że konsument ma pełną swobodę w wyrażeniu zgody na przetwarzanie jego danych, a dokonuje tego zaznaczając stosowną „ikonkę” w chwili rejestracji w sklepie internetowym, na dowód czego załączył wydruk ze strony internetowej pozwanego.

Pozwany stwierdził również, że Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych nie zakwestionował zasad zbierania danych przez pozwanego, w szczególności nie zgłosił zastrzeżeń co do celu zbierania danych.

Rozpoznając sprawę Sad Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany – (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. prowadzi działalność gospodarczą polegającą m.in. na sprzedaży towarów w ramach sklepu internetowego pod domeną (...).

Pozwany posługiwał się w obrocie z konsumentami wzorcem umownym – Regulaminem Sklepu, który w części zatytułowanej – Ochrona danych osobowych zawierał zakwestionowane przez powoda postanowienie o następującej treści:

„Udostępnione dane osobowe będą przechowywane w bazie danych administratora i będą wykorzystywane w celu prawidłowej realizacji umowy sprzedaży oraz w celach marketingowych w szczególności w celu informowania o nowych produktach, usługach oraz promocjach oferowanych przez sklep (...)”.

W odpowiedzi na pozew pozwany nie zakwestionował, iż w stosowanym przez niego wzorcu zawarte jest powołane w pozwie postanowienie. Nie zaprzeczył także, aby stosował wskazane postanowienie, w związku z czym okoliczność tą należało uznać za przyznaną w oparciu o przepis art. 230 k.p.c.

Wobec nie zakwestionowania wiarygodności wzorca umownego, ani niezgodności kwestionowanego postanowienia z treścią postanowienia zawartego w Regulaminie należało uznać za udowodnione, iż jest ono stosowane przez pozwanego.

W tym stanie faktycznym Sad Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Sąd poddał treść przedmiotowego postanowienia wzorca umownego ocenie prawnej w kontekście czy ma ono charakter niedozwolonego postanowienia umownego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i w efekcie uznał, iż powództwo jest uzasadnione.

Należy podkreślić, że w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia, czy zawarte w nim klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Niedozwolone postanowienia umowne określają przepisy art. 385 ¹ – 385 ³ k.c., mające na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego sformułowania wynika zatem, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom;

2) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami;

3) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta;

4) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, natomiast brak jednej z nich skutkuje tym, iż Sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Analizując zakwestionowane przez powoda postanowienie w oparciu o w/w kryteria, nie budzi wątpliwości Sądu, że konsumenci nie mają wpływu na jego treść, a zatem należało uznać, że postanowienie nie jest z nimi uzgadniane indywidualnie.

Przedmiotowe postanowienie nie dotyczy także świadczenia głównego wynikającego z umowy, a udostępnianych przez niego danych osobowych.

Do rozstrzygnięcia pozostała zatem jedynie kwestia, czy zakwestionowane przez powoda postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe. Pojęcie „dobrych obyczajów” (w szczególności w stosunkach umownych między profesjonalistą a konsumentem) zdefiniowała judykatura - w orzeczeniu SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, IC Biul. SN 2006, nr 2, s. 86 wskazano, iż za „sprzeczne z dobrymi obyczajami” należy uznać wprowadzenie klauzul godzących w równowagę kontraktową, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym.

W świetle powyższego Sąd uznał, że kwestionowana przez powoda klauzula o treści „Udostępnione dane osobowe będą przechowywane w bazie danych administratora i będą wykorzystywane w celu prawidłowej realizacji umowy sprzedaży oraz w celach marketingowych w szczególności w celu informowania o nowych produktach, usługach oraz promocjach oferowanych przez sklep (...)”. stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Przede wszystkim należy zauważyć, że przedmiotowe postanowienie znajduje się w Regulaminie Sklepu, który obowiązuje zarejestrowanych klientów sklepu. Klient składający po raz pierwszy zamówienie w sklepie internetowym wypełnia Rejestrację nowego konta ( § 2 Regulaminu). Z kolei złożenie zamówienia oznacza akceptację zasad sprzedaży wynikających z Regulaminu przez klienta oraz zobowiązuje klienta do przestrzegania zasad w nim zawartych ( § 1 Regulaminu). Nierozłączną częścią Regulaminu są również postanowienia zapisane w części zatytułowanej – Ochrona danych osobowych. Zgodnie z pkt 3 tego zagadnienia „Udostępnione dane osobowe będą przechowywane w bazie danych administratora i będą wykorzystywane w celu prawidłowej realizacji umowy sprzedaży oraz w celach marketingowych w szczególności w celu informowania o nowych produktach, usługach oraz promocjach oferowanych przez sklep (...)”.

Przy czym sporne między stronami było, czy udostępnienie danych w celach marketingowych odbywa się na zasadzie dobrowolności, co stanowiło w ocenie powoda kwestię kluczową przy ocenie zakwestionowanej klauzuli.

Pozwany próbował wykazać, że dane osobowe przekazywane przez konsumenta za pośrednictwem strony internetowej celem ich wykorzystywania w celach marketingowych są udostępniane dobrowolnie poprzez zaznaczenie odpowiedniej opcji wyboru:

- „akceptuję powyższy regulamin sklepu”

- „wyrażam zgodę, aby na podany adres e-mail były wysyłane informacje o nowościach i promocjach przez firmę (...) Sp. z o.o.”

- „wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zgodnie z zasadami zawartymi w regulaminie sklepu”,

jednakże sformułowane w ten sposób opcje w świetle postanowień Regulaminu nie prowadzą do takiego wniosku.

Zdaniem Sądu bowiem, nawet gdyby przyjąć, iż złożenie zamówienia zgodnie z § 1 Regulaminu oznacza wyłącznie akceptację przez konsumenta zasad sprzedaży wynikających z Regulaminu oraz zobowiązanie konsumenta do przestrzegania tylko zasad sprzedaży, bez akceptacji uregulowań - Ochrony danych osobowych, i tak koniecznym jest dla złożenia zamówienia przez zarejestrowanego klienta przynajmniej zaznaczenie opcji „akceptuję powyższy regulamin sklepu”, w którym jest zawarte zakwestionowane przez powoda postanowienie.

Ponadto zaznaczenia wymaga, iż wybranie opcji „wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zgodnie z zasadami zawartymi w regulaminie sklepu” potwierdza, iż uregulowania dotyczące danych osobowych zawarte zostały w Regulaminie Sklepu. Tym samym konieczna akceptacja Regulaminu sklepu prowadzi do akceptacji zakwestionowanego postanowienia, w którym jest mowa, iż udostępnione przez konsumenta dane osobowe będą wykorzystywane nie tylko w celu prawidłowej realizacji umowy sprzedaży , ale również w celach marketingowych. Przy czym pozwany miałby możliwość swobodnej interpretacji niesprecyzowanego bliżej pojęcia „celów marketingowych”, do których zaliczył w szczególności informowanie o nowych produktach, usługach oraz promocjach oferowanych przez sklep (...).

W tym miejscu należy podkreślić, że zakwestionowane postanowienie wymusza zgodę konsumenta na korzystanie z jego danych osobowych nie tylko w celu realizacji umowy jaką konsument zawarł z przedsiębiorcą, narzuca konsumentowi także wyrażenie zgody na możliwość wykorzystywania jego danych osobowych do nieokreślonych celów marketingowych, pozbawia go zatem swobody podjęcia decyzji w tej mierze, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta.

Stanowiska tego nie może zmienić fakt zawarcia w pkt 1 Ochrony danych osobowych uregulowania, iż udostępnienie danych osobowych odbywa się dobrowolnie. Istotnym jest bowiem, iż bez akceptacji Regulaminu Sklepu, a więc udostępnienia danych osobowych, również w celu ich wykorzystywania w celach marketingowych zarejestrowany konsument nie mógłby złożyć zamówienia.

Z powyższych względów należy uznać, że zakwestionowane postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Z tych względów Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że zakwestionowane postanowienie wzorca umownego stosowanego przez pozwanego w obrocie z konsumentami stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i zakazał jego stosowania na podstawie art. 479 ⁴² k.p.c.

O wysokości wpisu od pozwu i obciążeniu nim pozwanego na rzecz Skarbu Państwa orzeczono na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010r. Nr 90, poz. 594 ze zm.).

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono stosownie do wyniku sporu na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.

Publikację prawomocnego wyroku na koszt pozwanego zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ k.p.c.

/-/ SSO Maria Witkowska