Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 882/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący - Sędzia

SSA Elżbieta Gawda

Sędziowie:

SA Małgorzata Rokicka-Radoniewicz (spr.)

SA Barbara Hejwowska

Protokolant: st.sekr.sądowy Agata Kutniowska

po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2017 r. w Lublinie

sprawy A. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy A. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 15 czerwca 2016 r. sygn. akt VI U 921/15

oddala apelację.

Małgorzata Rokicka-Radoniewicz Elżbieta Gawda Barbara Hejwowska

III AUa 882/16

UZASADNIENIE

Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. decyzją z dnia 19 czerwca 2015 roku odmówił A. B. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, ponieważ wnioskodawca nie udowodnił 25 letniego okresu ubezpieczenia. Organ rentowy nie uwzględnił okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 31 lipca 1973 roku do 31 maja 1976 roku, bo w tym okresie wnioskodawca uczył się w Technikum (...) w P., a szkoła ta oddalona była od gospodarstwa rodziców o około 40 km oraz, że wnioskodawca w tym czasie zameldowany był w L., a gospodarstwo znajdowało się we wsi G..

Od tej decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Radomiu wniósł wnioskodawca A. B., domagając się doliczenia do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia (...)do dnia 19 lipca 1976 roku, a także okresu pracy w warunkach szczególnych w Zakładach (...) i (...)Sp. z o.o.

Sąd Okręgowy w Radomiu wyrokiem z dnia 15 czerwca 2016 roku oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że A. B., urodzony w dniu (...), w dniu 28 kwietnia 2015 roku złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił mu prawa do tego świadczenia, ustalając ogólny staż ubezpieczenia w wymiarze 22 lat 2 miesięcy i 21 dni, w tym 21 lat 8 miesięcy i 21 dni okresów składkowych i 6 miesięcy okresów nieskładkowych. Odmówiono jednocześnie zaliczenia do stażu ubezpieczeniowego okresu od dnia (...)do dnia 19 lipca 1976 roku jako okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, ponieważ uczęszczał do szkoły w systemie dziennym, a gospodarstwo rolne położone było w innej miejscowości niż miejsce położenia szkoły i w tej sytuacji dojazd do szkoły i nauka nie pozwalały mu na pracę w gospodarstwie rolnym w pełnym wymiarze godzin. Ponadto organ rentowy nie zaliczył do pracy w warunkach szczególnych okresów od dnia 20 lipca 1976 roku do dnia 23 kwietnia 1977 roku, od dnia 16 maja 1977 roku do dnia 30 kwietnia 1978 roku, od dnia 01 września 1980 roku do dnia 31 stycznia 1989 roku, od dnia 01 lutego 1989 roku do dnia 14 lipca 1996 roku, od dnia 18 sierpnia 1996 roku do dnia 02 lipca 1997 roku oraz od dnia 2 sierpnia 1997 roku do dnia 30 czerwca 1998 roku, bowiem przedłożone świadectwa pracy zawierały błędy formalne.

Sąd Okręgowy orzekł, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest prawo do emerytury określonej w przepisach art.184 ust.1 i ust.2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U.z 2016 roku, poz.778) zgodnie z którym ubezpieczonemu mężczyźnie urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura, po osiągnięciu wieku 60 lat jeżeli spełnia przesłanki z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.). Przepisy § 3 i 4 wymienionego rozporządzenia określają warunki, od których spełnienia zależy uzyskanie wcześniejszej emerytury. Są to: okres zatrudnienia wynoszący dla mężczyzn 25 lat, w tym, co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A i osiągnięcie wieku emerytalnego 60 lat dla mężczyzn, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnął okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury, to jest 15 lat oraz ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat.

Bezspornie posiadane przez wnioskodawcę okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze niż wymagane do nabycia prawa do emerytury. Jednakże, możliwość doliczenia do stażu ubezpieczeniowego okresów pracy w gospodarstwie rolnym przewiduje art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2015.748), w myśl którego przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również jak okresy składkowe: okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, przypadające przed dniem 1 lipca 1977 roku okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia oraz przypadające przed dniem 01 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

O uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r.) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: po pierwsze - wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej "domownika" z art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U.2015.704) - tzn. osoba będąca domownikiem ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie i stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy - i po drugie czynności te muszą być wykonywane w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie.

Spór w sprawie niniejszej dotyczy kwestii okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od ukończenia przez wnioskodawcę 16 roku życia tj. od dnia(...)do dnia 19 lipca 1976 roku, a także ustalenia czy wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999 roku legitymował się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych.

W spornym okresie A. B. uczęszczał do Technikum (...) w P., które było oddalone od gospodarstwa rolnego jego rodziców o około 40 km. Rodzice skarżącego posiadali gospodarstwo rolne we wsi G. położonej około 3 km od L. o powierzchni 5,34 ha. Z zeznań wnioskodawcy i przesłuchanego w sprawie świadka - N. F., wynika, że gospodarstwo rolne rodziców skarżącego miało profil ogólny. Uprawiano w nim zboże, ziemniaki, była łąka. Ponadto hodowano w nim zwierzęta, tj. krowy, koń, świnie. Początkowo wnioskodawca mieszkał w internacie (w okresach od dnia 09 września 1971 roku do dnia 17 czerwca 1972 roku, od dnia 1 września 1972 roku do dnia 20 czerwca 1973 roku oraz od dnia 03 września 1973 roku do dnia 20 czerwca 1974 roku.
W późniejszym czasie zamieszkał wraz z rodzicami w tym gospodarstwie. Do szkoły dojeżdżał początkowo autobusami, czasem odwoził go ojciec. Autobusem podróżował z przesiadką w Z., przy czym z domu wyjeżdżał około godziny 6.00, a doP.dojeżdżał na godzinę 7.30. W dniu 21 czerwca 1974 roku uzyskał prawo jazdy kat. B i od tego czasu zaczął jeździć sam. Lekcje trwały do godziny 13.30-14.00. Do domu wnioskodawca docierał około godziny 15.30. Po powrocie uczył się około godziny, półtorej, a następnie rozpoczynał prace w gospodarstwie rolnym. Latem pracował przy wykopkach, sianokosach, plewił ziemniaki i truskawki – co zajmowało mu około 5-6 godzin dziennie, zimą zaś zajmował się obrządkiem trzody chlewnej, co zajmowało mu około 2 godzin dziennie. Prace te wykonywał wnioskodawca wraz z matką i ojcem. Przy czym matka wnioskodawcy pracowała w tym okresie w przedszkolu jako kucharka w godzinach od 6.00-16.30, ojciec natomiast był kierowcą karetki i pracował w systemie 12/24 Sąd dał wiarę w tym zakresie zeznaniom świadka
i strony ponieważ są spójne i logiczne.

W toku postępowania wnioskodawca przekonywał, że łączył naukę w szkole zawodowej ze stałą pracą w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze potrzebnym do uzupełnienia stażu. Wnioskodawca wskazał, ze w gospodarstwie rolnym rodziców pracował codziennie, przy czym w okresach zimowych praca ta zajmowała mu około 2-3 godzin dziennie, w okresach letnich natomiast znacznie dłużej około 5-6 godzin dziennie (ponieważ wnioskodawca bliżej nie sprecyzował okresów letnich i zimowych Sąd za okres letni przyjął okres od dnia 1 maja do dnia 31 października danego roku, natomiast za okres zimowy od dnia 1 listopada do dnia 30 kwietnia danego roku). Jednak w początkowym okresie nauki wnioskodawca mieszkał w internacie. Dlatego też, Sąd nie mógł uwzględnić okresu zamieszkiwania w internacie, tj. od dnia 9 września 1971 roku do dnia 17 czerwca 1972 roku, od dnia 1 września 1972 roku do dnia 20 czerwca 1973 roku oraz od dnia 3 września 1973 roku do dnia 20 czerwca 1974 roku, jako pracy w gospodarstwie rolnym, bowiem wnioskodawca nie miał fizycznej możliwości jej wykonywania. Odnośnie pozostałego okresu czasu zamieszkiwania wnioskodawcy w internacie Sąd doszedł do przekonania, iż uwzględnieniu do stażu pracy podlega okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców wnioskodawcy po ukończeniu przez wnioskodawcę 16 roku życia, tj. od dnia (...)do dnia 8 września 1971 roku oraz okres pracy w czasie wakacji, tj. od dnia 18 czerwca 1972 roku do dnia 31 sierpnia 1972 roku, od dnia 21 czerwca 1973 roku do dnia 2 września 1973 roku. W ocenie Sądu wnioskodawca w sposób dostateczny wykazał, iż w tych okresach wykonywał pracę w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie.

Odnośnie kolejnego okresu, tj. zamieszkiwania wnioskodawcy wraz
z rodzicami w gospodarstwie rolnym, Sąd doszedł do przekonania, iż w okresach zimowych wnioskodawca nie wykonywał pracy w gospodarstwie rolnym w dostatecznym wymiarze. Świadczą o tym przede wszystkim same zeznania wnioskodawcy, który wskazał, że w tym okresie do jego obowiązków należał jedynie obrządek zwierząt, co zajmowało mu około 2 godzin dziennie. Dlatego też, Sąd przyjął, iż w okresach zimowych, tj. od dnia 1 listopada 1973 do dnia 30 kwietnia 1974 roku, od dnia 1 listopada 1974 roku do dnia 30 kwietnia 1975 roku oraz od dnia 1 listopada 1975 roku do dnia 30 kwietnia 1976 roku w czasie pobytu w gospodarstwie rolnym rodziców wnioskodawca nie wykonywał pracy w tym gospodarstwie w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie. Wyklucza to uznanie spornego okresu jako stałej pracy w gospodarstwie rolnym w rozmiarze pozwalającym na zaliczenie tejże pracy do stażu ubezpieczeniowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2000 r. II UKN 535/99 OSNAP 2001/21/650). Dlatego okresy te nie mogły zostać zaliczone do ogólnego stażu pracy wnioskodawcy.

Co zaś tyczy się okresów letnich Sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy, iż w tych okresach wykonywał on prace w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze dziennym przekraczającym 4 godziny dziennie. Wnioskodawca w tym okresie bowiem wykonywał zarówno prace związane z obrządkiem zwierząt, jak również inne prace polowe. Ponadto wskazać należy, iż również jego wyjaśnienia wskazywały na to, iż czas dojazdu, pobytu w szkole i czas powrotu z niej nie zaprzeczają wymiarowi czasu pracy. Wnioskodawca podnosił bowiem, że do szkoły wyjeżdżał o godzinie 6.00 rano. Do szkoły docierał około godziny 7.30, lekcje zaś rozpoczynał o godzinie 8.00 i trwały do godziny 13.30. Do domu wracał około godziny 15-15.30. Podnosił, że po powrocie ze szkoły uczył się około godziny, a następnie rozpoczynał pracę w gospodarstwie, którą wykonywał do godziny 20-21.00, czasem dłużej. Poza gospodarstwem pracowali również rodzice wnioskodawcy – matka w godzinach 6.00-16.30, ojciec natomiast jeździł karetką w systemie zmianowym 12/24 godziny. Nie mogli oni zatem wykonywać obowiązków związanych z prowadzeniem gospodarstwa w czasie, gdy wnioskodawca był w szkole. Takie ustalenia pozwoliły na przyjęcie, że w okresach letnich, tj. od dnia 21 czerwca 1974 roku do dnia 31 października 1974 roku, od dnia 01 maja 1975 roku do dnia 31 października 1975 roku oraz od dnia 01 maja 1976 roku do dnia 19 lipca 1976 roku wnioskodawca świadczył pracę w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze ponad 4 godzin dziennie. Okresy te, w ocenie Sądu, podlegają zatem doliczeniu do ogólnego stażu pracy.

Dlatego Sąd uznał, że A. B. w okresach od dnia (...)roku do dnia 08 września 1971 roku, od dnia 18 czerwca 1972 roku do dnia 31 sierpnia 1972 roku, od dnia 21 czerwca 1973 roku do dnia 02 września 1973 roku od dnia 21 czerwca 1974 roku do dnia 30 października 1974 roku, od dnia 01 maja 1975 roku do dnia 30 października 1975 roku oraz od dnia 01 maja 1976 roku do dnia 19 lipca 1976 roku, tj. 1 rok 5 miesięcy i 29 dni, wnioskodawca wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym rodziców, dlatego okresy te winny być doliczone do ogólnego stażu ubezpieczenia.

Po uwzględnieniu w/w okresów ogólny staż ubezpieczenia 24 lata 1 miesiąc i 17 dni (22 lat 2 miesięcy i 21 dni – okres bezsporny + 1 rok 10 miesięcy i 26 dni – okres uwzględniony przez Sąd). Tym samym uznać należy, że wnioskodawca nie spełnia warunków wymaganych do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury określonych w art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bowiem mimo ukończenia 60 lat nie udowodnił ponad 25 letniego okresu zatrudnienia.

W tych okolicznościach, wobec niespełnienia przesłanki z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. niewykazania na dzień 1 stycznia 1999 roku 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego Sąd nie badał czy wnioskodawca we wskazanych okresach pracy wykonywał prace w warunkach szczególnych.

Od tego wyroku apelację wniósł wnioskodawca A. B. zaskarżając wyrok w całości. wyrokowi zarzucał:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez ustalenie, ze wnioskodawca nie udowodnił 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego w sytuacji, gdy do okresu ubezpieczenia powinien zostać zaliczony okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od(...)do 19 lipca 1976 roku;

2.  rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art.233 § 1 kpc w związku z art.323 § 2 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i jego całkowicie dowolną ocenę, a w szczególności z pominięciem zasad logiki i doświadczenia życiowego co skutkowało nieuwzględnieniem do stażu ubezpieczeniowego pełnego okresu pracy w gospodarstwie rolnym oraz brak wskazania na jakich dowodach Sąd oparł swoje ustalenia, uznając za okres letni pracy w gospodarstwie rolnym okres od 1 maja do 31 października danego roku i brak wskazania przyczyn zaliczenia do stażu okresu pracy w gospodarstwie w wymiarze 1 roku, 5 miesięcy i 29 dni.

Wnosił o zmianę wyroku i uwzględnienie odwołania w całości ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i nie zasługuje na uwzględnienie.

Spór w sprawie niniejszej sprowadza się do kwestii ustalenia, czy wnioskodawca w okresie od(...)do 19 lipca 1976 roku, czyli od ukończenia 16 roku życia do dnia podjęcia pierwszej pracy zarobkowej, stale i co najmniej w połowie, okresowo zaś w pełnym wymiarze czasu pracy pracowała w gospodarstwie rolnym swoich rodziców i czy okres ten może być na podstawie art.10 ust.1 pkt.3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 roku, poz.778) uwzględniony do uzupełnienia udowodnionych przez niego okresów składkowych i nieskładkowych.

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne było faktyczne ustalenie rodzaju i rozmiaru pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym oraz ocena, czy czynności przez niego wykonywane były pracą w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art.10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten pozwala na uwzględnienie okresów ubezpieczenia społecznego rolników, obejmującego również domowników, a także okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim domowników rolnika, przypadających w czasie, kiedy nie funkcjonowało ubezpieczenie społeczne rolników. Przepis nie zawiera definicji prowadzenia gospodarstwa rolnego (na przykład w zakresie jego obszaru) ani definicji pracy w gospodarstwie rolnym. Jednakowe traktowanie okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z okresami, kiedy ubezpieczenie to nie funkcjonowało, oznacza, że przepis dotyczy prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim na takich zasadach, na jakich zostało ono objęte ubezpieczeniem społecznym rolników. W przepisach regulujących ubezpieczenie społeczne rolników należy szukać definicji gospodarstwa rolnego, osoby prowadzącej gospodarstwo rolne i osoby wykonującej pracę w gospodarstwie rolnym. Za wymienione w art. 10 ust.1 pkt 3 przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym, uważa się okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po dniu 1 stycznia 1983 r. dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników. Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r.o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jednolity Dz.U.89.24.133) wprowadzająca obowiązek ubezpieczenia społecznego domowników w art.2 pkt.2 zawierała definicję domownika określając go jako członka rodziny rolnika pracującego w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończył 16 lat, nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi jego główne źródło utrzymania. Późniejsza definicja domownika z art. 6 pkt. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) również wymagała zamieszkiwania z rolnikiem lub w bliskim sąsiedztwie i stałej pracy w gospodarstwie rolnym. Stała praca w gospodarstwie rolnym nie polega na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, co ze względu na rozmiar gospodarstwa lub rodzaj produkcji rolnej może nie być w pewnych okresach konieczne, lecz polega na gotowości do wykonania pracy rolniczej, jeżeli sytuacja tego wymaga. Dlatego wymogiem jest zamieszkiwanie w pobliżu gospodarstwa rolnego, co zapewnia dyspozycyjność osoby pracującej w gospodarstwie (wyrok Sądu Najwyższego z 3 lipca 2001 roku II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186). Można zgodzić się z poglądem Sądu Okręgowego co do możliwości uwzględnienia jako okresu pracy w gospodarstwie rolnym pomocy świadczonej przez dziecko w okresie wakacji i w konsekwencji przyjąć, że tego rodzaju praca sezonowa spełnia dyspozycje art.10 ust.1 pkt.3 powołanej ustawy, ale za wysoce kwestyjne należy uznać stanowisko Sadu cio do możliwości zaliczenia okresów pracy w tzw. okresie letnim, czy przypadającym nie tylko w wakacje (kiedy wnioskodawca bez przeszkód mógł uczestniczyć w pracach gospodarczych) ale również okresy przypadające w czasie obowiązków szkolnych – po 1 września i przed 26 czerwca każdego roku szkolnego.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że Sąd Okręgowy przyjął bezkrytycznie zeznania wnioskodawcy i osób mu bliskich co do tego, że po ukończeniu przez niego 16 roku życia stale pracował w gospodarstwie rolnym rodziców również w okresie poza wakacjami w czasie uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej, podczas gdy praca wnioskodawcy wówczas nie miała charakteru stałej, a była jedynie pomocą w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dziecka, będącego członkiem wspólnoty rodzinnej i jako taka nie stanowi podstawy do uwzględnienia jej do stażu ubezpieczeniowego. Stąd też Sąd Apelacyjny nie odnosi się do zarzutu apelacji, co do zasad podziału roku szkolnego i pracy w gospodarstwie rolnym na okres letni i zimowy przyjęty przez Sąd Okręgowy. Prawidłowe natomiast są ustalenia Sądu, że generalnie w okresie uczęszczania do szkoły nie było możliwe pogodzenie obowiązków szkolnych z pracą w gospodarstwie, tym bardziej, że dojazdy do szkoły znajdującej się w odległości ponad 40 km od miejsca zamieszkania i zajęcia szkolne zajmowały dziennie zbyt dużo czasu. Dopuszczalność uwzględnienia przypadających przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia jako okresów składkowych w rozumieniu art.10 ust.1 pkt.3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odnosi się do okresów pracy w rolnictwie w typowym codziennym rozmiarze koniecznym do prowadzenia gospodarstwa rolnego, która wymagała stałego wykonywania lub pozostawania w gotowości do świadczenia normalnych obowiązków rolnych przynajmniej w wymiarze połowy czasu pracy obowiązującego pracowników. Dojazdy, zajęcia lekcyjne i nauka własna w ramach uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej wykluczają taki charakter pracy. Sytuacja taka była wielokrotnie oceniana przez sądy apelacyjne i Sąd Najwyższy. W licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego, jako przesłankę zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia przyjmuje się, że praca ta musiała mieć właściwy wymiar pracy przekraczający 4 godziny dziennie. W judykaturze kładzie się nacisk na stałość wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, co nie musi jeszcze oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, ale gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej, z czym wiąże się też wymóg zamieszkiwania osoby bliskiej rolnikowi, co najmniej w pobliżu gospodarstwa rolnego. Tym kryteriom zazwyczaj odpowiada praca domownika rolnika, który świadczy określone prace stale (codziennie) w wymiarze nie mniejszym niż połowa etatu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1997 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 96/96, OSNP 1997/23/473, lex numer 30567; z dnia 3 grudnia 1999 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 235/99, OSNP 2001/7/236, lex numer 46347; z dnia 10 maja 2000 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 535/99, OSNP 2001/21/650, lex numer 49141; z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 612/99, OSNP 2002/1/21, lex numer 49904; z dnia 3 lipca 2001 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186, lex numer 76249). W art. 10 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy chodzi nie o okresy jakiejkolwiek pracy w gospodarstwie rolnym, a jedynie stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym, w którym osoba zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą. Kryteriów tych nie spełnia praca dziecka, które uczyło się w szkole położonej w innej miejscowości niż miejsce gospodarstwa rolnego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lipca 2001 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186, lex numer 76249). Dyspozycyjność osoby pracującej w gospodarstwie wyłączona jest w przypadku osób uczących się w szkołach położonych w innej miejscowości niż gospodarstwo rolne, tym bardziej, jeżeli jest to szkoła średnia, gdzie nauka odbywa się w systemie dziennym, a odległość położenia szkoły jest znaczna. Uczniowie takich szkół nie wykonują stałej pracy w gospodarstwie, gdyż stałym ich zajęciem jest nauka w szkole średniej. Mogą jedynie świadczyć pomoc przy pracach rolniczych w czasie wolnym od zajęć szkolnych lub uczestniczyć w pracach nie mających charakteru pracy stałej, a jedynie ewentualnym udziałem (pomocą) w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dziecka będącego członkiem rolniczej wspólnoty rodzinnej, po powrocie ze szkoły lub w okresie świąt i krótkich przerw w nauce (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 lutego 2013 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 1059/12, lex numer 1280362). Należy stanowczo stwierdzić, że doraźna pomoc w pracach przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego świadczona sporadycznie w ciągu tygodnia czy podczas ferii i świąt przez dziecko uczęszczające do szkoły ponadpodstawowej nie jest pracą w gospodarstwie rolnym, w rozumieniu powołanego art. 10 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 10 maja 2000 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 535/99, OSNP 2001/21/650, lex numer 49141; 13 stycznia 1998 r. w sprawie o sygn. akt II UKN 433/97, OSNP 1998/22/668, lex numer 34200).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób jest uznać, że wnioskodawca był w stanie stale pracować w gospodarstwie rolnym w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, jednocześnie pokonując codziennie do szkoły i z powrotem trasę po około 40 kilometrów. Codzienne pokonywanie takiej odległości, uczestniczenie w zajęciach szkolnych oraz konieczność przygotowania się do nich w domu, powodowało, że wnioskodawca nie dysponował taką ilością czasu, aby w okresie pobierania nauki wykonywać pracę w gospodarstwie rolnym w wymiarze pozwalającym na uwzględnienie jej w stażu ubezpieczeniowym, tj. w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy.

Niewątpliwie jest, że wnioskodawca wykonywał różne prace w gospodarstwie rodziców, zarówno w obejściu, jak i przy pracach polowych po szkole, uczestniczył sezonowo w pracach przy żniwach, wykopkach i młóceniu. Jednakże sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego byłoby przyjęcie, że ciężar prowadzenia gospodarstwa rolnego - przy uwzględnieniu jego areału i rodzaju upraw - spoczywał na uczniu, którego głównym obowiązkiem była nauka.

Ze świadectwa dojrzałości Techniku Zawodowego wynika, że osiągał on dobre wyniki w nauce, a zatem uznać należało, że musiał poświęcić czas na naukę, a ponadto dojazd do szkoły zajmował jej z pewnością więcej niż dwie godziny dziennie. W konsekwencji bezzasadny okazał się zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego - naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów przy dokonywaniu przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych. Sąd Okręgowy bardzo dokładnie i wnikliwie przeprowadził postępowanie dowodowe zmierzające do wyjaśnienia, czy wnioskodawca świadczył pracę w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze umożliwiającym uwzględnienie tego okresu pracy dla potrzeb ustalenia emerytury. Wydając wyrok, Sąd Okręgowy oparł się na zeznaniach świadków zgłoszonym przez wnioskodawcę i wyjaśnieniach złożonych przez niego w trybie art.299 KPC Z dowodów tych wynika, że wnioskodawca, uczęszczając do szkoły dziennej –Technikum Zawodowego nie mógł poświęcić tyle czasu na prace w gospodarstwie rolnym rodziców, aby można byłoby potraktować ten okres jako pracy w rozumieniu art.10 ust.1 pkt.3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 roku, poz.778).

Pozostałe wywody apelacji sprowadzając się do podważenia oceny dowodów dokonanej przez Sąd Okręgowy i stanowią polemikę z prawidłowymi ustaleniami tego Sądu. Sąd Okręgowy wyczerpująco w uzasadnieniu wypowiedział się, co do powodów, dla których oparł się na dowodach przedstawionych przez wnioskodawcę i ocenił ich przydatność dla dokonania ustaleń faktycznych. Sąd Apelacyjny nie znajduje podstaw do uznania, że przy tej ocenie została przekroczona granica swobodnej oceny dowodów i naruszony został przepis art.233 § 2 KPC. Przepis ten zawiera nakaz - nie doznający wyjątku, aby wyrażona ocena w aspekcie wiarygodności dokonana była na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału w sprawie oraz uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu (por. m. in. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1996 r., III CKN 8/96 - OSNC 1997, nr 3, poz. 30) Wyraz tej oceny Sądu Okręgowego znalazł się w motywach wyroku, a zatem uzasadnienie zaskarżonego wyroku w pełni odpowiada wymogom art. 328 § 2 KPC odnosząc się do istoty sprawy.

Z tych względów i na mocy powołanych powyżej przepisów oraz na podstawie art.385 KPC Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.