Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący : SSA Jacek Pasikowski

Sędziowie : SA Wiesława Kuberska ( spr .)

SA Dorota Ochalska - Gola

Protokolant: stażysta Iga Kowalska

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2017 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Jawnej w S.

przeciwko K. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 24 maja 2016 r. sygn. akt X GC 683/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od K. K. na rzecz (...) Spółki Jawnej w S. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1071/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 24 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Łodzi,
w sprawie z powództwa (...) Spółki Jawnej w S. przeciwko K. K. o zapłatę, zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 155.103 zł z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych:

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 28 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 5.412 zł od dnia 28 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 5.412 zł od dnia 29 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 5.412 zł od dnia 30 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 5.412 zł od dnia 30 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 16 września 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 16 września 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 16 września 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 16 września 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 16 września 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 21 września 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 10 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 10 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 10 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 10 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 10 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 10 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 10 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 11 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 11 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 11 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 11 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 11 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 11 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 12 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 12 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 12 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 14 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 15 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 15 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 15 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 15 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 15 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 15 października 2014 r. do dnia zapłaty,

- w zakresie kwoty 4.305 zł od dnia 15 października 2014 r. do dnia zapłaty,

oraz kwotę 11.373 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

(wyrok – k. 965 – 965 verte)

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynikało,
że powódka – (...) spółka jawna z siedzibą w S. jest wpisana do rejestru przedsiębiorców prowadzonego w ramach Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...). Do przedmiotu jej działalności należy m.in. transport drogowy towarów. Pozwany – K. K. jest przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej Rzeczypospolitej Polskiej pod numerem NIP (...). Jego przeważającą działalnością gospodarczą, prowadzoną pod nazwą (...) K. K., jest wg (...) transport drogowy towarów.

Na początku 2014 r. powódka na giełdzie transportowej umieściła ofertę przewozu ładunku i w ten sposób strony nawiązały współpracę. Pozwany od 4 kwietnia 2014 r. zlecał powódce przewóz towarów (bananów) na trasie z Danii albo Belgii do Polski, który miał być wykonywany dla przedsiębiorstwa (...). Pozwany cały przewóz realizowany dla spółki (...) podzlecał dalszym przewoźnikom – pozwany nie miał pojazdów przystosowanych do przewożenia bananów. Na jednym przewozie pozwany zarabiał ok. 400 zł.

W treści dokumentów zlecenia podpisanych jedynie przez pozwanego zawarto „Dodatkowe warunki wykonania zlecenia”, w których wskazano, że obowiązuje ochrona klienta pozwanego w trakcie realizacji zlecenia oraz 2 lata po jego wykonaniu (ust. 9 zd. I); w przypadku podjęcia bezpośrednich rozmów lub wdrożenia działań konkurencyjnych pozwany miał prawo obciążyć powódkę karą umowną w wysokości 20 tys. € (ust. 9 zd. II); wreszcie wskazano, że wszelkie informacje przekazane przy realizacji zlecenia przez pozwanego powódce stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa. W zleceniach wystawionych od dnia 8 sierpnia 2014 r. pozwany dodał zapis, że przez wdrożenie działań konkurencyjnych należy rozumieć świadczenie bezpośrednio lub pośrednio usług transportowych na rzecz klienta zleceniodawcy, nadawcy lub odbiorcy
z pominięciem zleceniodawcy, a nadto wskazano, że wynagrodzenie z tytuły powstrzymania się od działań konkurencyjnych zawiera się w stawce określonej w zleceniu. Zlecenia te nie były podpisywane przez nikogo ze strony powódki, a pozwany nie wymagał odesłania podpisanego zlecenia. Sporadycznie zlecenia te wracały do pozwanego podpisane przez pracownika powódki. Jednocześnie ze zleceniem pozwany wydawał powódce międzynarodowe samochodowe listy przewozowe – CMR. Strona powodowa usługi przewozu wykonywała zgodnie z zaleceniami.

Gdy powódka nawiązała współpracę z pozwanym, dostrzegła zapis ust. 9 „Dodatkowych warunków wykonania zlecenia”, lecz po konsultacji z prawnikiem uznała, że zapis ten jest nieważny. Wobec tego powódka nie negocjowała treści tego zapisu i tym samym nie zgłaszała w tym zakresie żadnych zastrzeżeń
(w ogóle zapisy tych zleceń nie były przez strony negocjowane). Żaden ekwiwalent w zamian za zakaz konkurencji nie był z powódką przez pozwanego uzgadniany. Analogiczne zakazy konkurencji są stosowane na rynku usług przewozowych. Stosuje je nawet powódka, zastrzegając w swoich zleceniach,
że „w okresie 2 lat obowiązuje neutralność wobec naszego klienta, a w przypadku naruszenia tego zobowiązania przysługujące jej prawo odszkodowania w wysokości 50 tys. €”. Zlecenia z analogiczną klauzulą podpisuje również pozwany jako podwykonawca przewozu.

Powódka chciała rozpocząć współpracę ze spółką (...) (aktualnie (...). V. Sp. z o.o.) już od 2012 r. Jednakże nie mogła zaoferować tej spółce pokrycia całego jej zapotrzebowania na usługi przewozu, bowiem nie miała wystarczającej liczby samochodów, co zmieniło się jesienią 2014 r.; niezależnie od tego spółka (...) była niezadowolona z warunków cenowych oferowanych przez powódkę. Spółka (...) współpracuje z wieloma przewoźnikami.

Powódka, z tytułu wykonanych przewozów na zlecenie pozwanego, wystawiła faktury VAT o numerach:

1) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 27 sierpnia 2014 r.,

2) (...) na kwotę 5.412 zł, płatną do 27 sierpnia 2014 r.,

3) (...) na kwotę 5.412 zł, płatną do 28 sierpnia 2014 r.,

4) (...) na kwotę 5.412 zł, płatną do 29 sierpnia 2014 r.,

5) (...) na kwotę 5.412 zł, płatną do 29 sierpnia 2014 r.,

6) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 września 2014 r.,

7) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 września 2014 r.,

8) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 września 2014 r.,

9) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 września 2014 r.,

10) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 września 2014 r.,

11) 11/8/2014/T na kwotę 4.305 zł, płatną do 20 września 2014 r.,

12) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 9 października 2014 r.,

13) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 9 października 2014 r.,

14) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 9 października 2014 r.,

15) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 9 października 2014 r.,

16) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 9 października 2014 r.,

17) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 9 października 2014 r.,

18) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 9 października 2014 r.,

19) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 10 października 2014 r.,

20) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 10 października 2014 r.,

21) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 10 października 2014 r.,

22) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 10 października 2014 r.,

23) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 10 października 2014 r.,

24) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 10 października 2014 r.,

25) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 11 października 2014 r.,

26) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 11 października 2014 r.,

27) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 11 października 2014 r.,

28) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 12 października 2014 r.,

29) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 października 2014 r.,

30) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 października 2014 r.,

31) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 października 2014 r.,

32) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 października 2014 r.,

33) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 października 2014 r.,

34) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 października 2014 r.,

35) (...) na kwotę 4.305 zł, płatną do 14 października 2014 r.

Na przełomie września/października 2014 r. bezpośrednio do powódki zwróciła się spółka (...), która uzyskała informację, że powódka zwiększyła flotę samochodów, z ofertą zlecenia usług przewozu towarów. Powódka zaoferowała spółce (...) ofertę korzystniejszą cenowo niż pozwany. W związku z tym od września 2014 r. powódka wykonuje przewozy bezpośrednio na zlecenie spółki (...). Oferta powódki została wybrana w przetargu, bowiem spółka (...) w takim trybie zawiera umowy. Spółka (...) zaprzestała korzystania z usług pozwanego od połowy 2015 r.

Wiadomością poczty elektronicznej z 2 października 2014 r. pozwany poinformował pracownika powódki, że ustalił (wobec faktu, że powódka nie dopytywała się u pozwanego o możliwość realizacji przewozów jako jego podwykonawczyni dla przedsiębiorstwa (...)), że powódka realizuje transporty bezpośrednio dla klienta pozwanego – przedsiębiorstwa (...).
W odpowiedzi, wiadomością z 6 października 2014 r., pracownik powódki poinformował pozwanego, że spółka ta nadal jest zainteresowana współpracą; jednocześnie oświadczył, że nic mu nie wiadomo, aby spółka brała ładunki bezpośrednio od klienta pozwanego. Pozwany nie był usatysfakcjonowany taką odpowiedzią i przywoływał konkretne przewozy realizowane przez powódkę; wtedy też w rozmowach między stronami pozwany zaczął podnosić kwestię kar umownych za naruszenie przez powódkę zakazu konkurencji.

Pismem z 15 października 2014 r., nadanym tego samego dnia, powódka wezwała pozwanego do zapłaty kwot dochodzonych pozwem. Pozwany kwot tych nie zapłacił.

Pozwany pismem z 20 października 2014 r., doręczonym 22 października 2014 r., wezwał powódkę do zapłaty łącznie kwoty 1,56 mln € tytułem kar umownych z § 9 zleceń transportowych (po 20 tys. € z każdego z 78 zleceń);
w uzasadnieniu pisma pozwany wskazał, że w okresie współpracy między stronami powódka podjęła rozmowy, a następnie wykonała bezpośrednio lub pośrednio transporty na rzecz klienta pozwanego – spółki (...). Jednocześnie pozwany wystawił stosowną notę księgową nr (...) z 20 października 2014 r.; kary te zostały naliczone za „bezpośredni kontakt
i nawiązanie współpracy” ze spółką (...).

Wreszcie pozwany, pismem z 7 listopada 2014 r. doręczonym 10 listopada 2014 r., w odpowiedzi na wezwanie do zapłaty, oświadczył, że potrąca
z wierzytelnością powódki dochodzoną w niniejszej sprawie kwotę w złotych polskich stanowiącą równowartość 36.710 € wg średniego kursu NBP na
6 listopada 2014 r. Na koniec pozwany oświadczył, że wskutek potrącenia powódce nie przysługuje już wobec niego wierzytelność.

Pozwany jednakże nie wytoczył powództwa (także wzajemnego) przeciw powódce o zapłatę ww. kary umownej.

W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty powódka oświadczyła, że zobowiązanie jej do powstrzymania się od działań konkurencyjnych było z mocy prawa nieważne (zastrzeżenie to było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego), a więc kara umowna nie może być dochodzona.

W świetle powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w całości, nie podzielając podniesionego przez pozwanego zarzutu potrącenia wierzytelności dochodzonej pozwem z wierzytelnością wzajemną pozwanego z tytułu kary umownej, która miała wynikać z naruszenia przez powódkę klauzuli zakazu konkurencji (czy też – jak chce tego pozwany – klauzuli „ochrony klienta” zastrzeżonej w ust. 9 Dodatkowych warunków wykonania zlecenia). Pozwany nie udowodnił zdaniem Sądu pierwszej instancji, aby klauzula ta została podpisana przez osobę upoważnioną do reprezentacji powódki bądź potwierdzona przez powódkę, co świadczyło o nieważności tego zastrzeżenia.

Sąd a quo zwrócił uwagę na to, że w niniejszej sprawie w ofercie zawarcia umów przewozu (tym w istocie były zlecenia transportowe wysyłane przez pozwanego powódce) początkowo w zakresie zakazu konkurencji znajdowało się zastrzeżenie, że w okresie 2 lat obowiązuje „ochrona klienta” oraz że pozwany ma prawo obciążyć powódkę karą umowną w przypadku podjęcia bezpośrednich rozmów lub wdrożenia działań konkurencyjnych. Z takiego zapisu nie wynikało jednak, na czym ma polegać owa „ochrona klienta” oraz czego nie mogą dotyczyć „bezpośrednie rozmowy”, bądź co obejmuje swoim zakresem termin „wdrożenie działań konkurencyjnych”. Jedynym konkretnym elementem tej oferty w zakresie zakazu konkurencji był okres jego obowiązywania i wysokość kary umownej. Skonkretyzowanie tylko tych elementów nie pozwalało na przyjęcie, że przedmiotowe zlecenia transportowe zawierały wszystkie konieczne elementy zakazu konkurencji. W takiej sytuacji nie było możliwości uznania zastrzeżenia poczynionego w ust. 9 Dodatkowych warunków wykonania zlecenia za ważny zakaz konkurencji, a to z uwagi na brak w nim istotnych postanowień, a przede wszystkim wskazania zakresu przedmiotowego zakazanej konkurencji. Dokonana przez pozwanego w trakcie współpracy z powódką zmiana treści ust. 9 Dodatkowych warunków wykonania zlecenia poprzez wprowadzenie równie nieprecyzyjnej definicji „wdrożenia działań konkurencyjnych” rozumianych jako świadczenie bezpośrednio lub pośrednio usług transportowych na rzecz klienta zleceniodawcy, nadawcy lub odbiorcy, nie pozwalała na odmienną ocenę ważności zakazu konkurencji.

Ponadto zastrzeżenie zakazu konkurencji Sąd Okręgowy uznał za nieważne z uwagi na jego sprzeczność z prawem (art. 58 § 1 k.c.), a przede wszystkim z zasadą wolności działalności gospodarczej (vide art. 6 ustawy
z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej), dostrzegając jednocześnie, że mógłby on stanowić czyn nieuczciwej konkurencji polegający
na utrudnianiu powodowi dostępu do rynku (vide art. 15 ust. 1 ustawy
z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji). Sąd pierwszej instancji doszedł również do wniosku, że zakaz konkurencji polegający na zobowiązaniu powódki do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez 2 lata od wykonania zlecenia bez jakiegokolwiek ekwiwalentu był nieważny z uwagi na zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Wniosku w tym zakresie nie zmieniło wprowadzenie przez pozwanego do ust. 9 „Dodatkowych warunków wykonania zlecenia” wyłącznie pozornego zastrzeżenia, że wynagrodzenie z tytułu powstrzymania się od działalności konkurencyjnej zawiera się w stawce określonej w zleceniu (co uznał za podyktowane dążeniem do spełnienia warunków art. 101 ² k.p., w którym przewidziano możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy za zapłatą odszkodowania).

W konsekwencji Sąd a quo doszedł do przekonania, że po stronie pozwanego nie powstała wierzytelność, która mogłaby podlegać potrąceniu, a zasadność powództwa (zarówno w kwestii należności głównej, jak i odsetek) nie budziła wątpliwości, zwłaszcza że pozwany nie kierował w tym zakresie żadnych zarzutów.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

(uzasadnienie zaskarżonego wyroku – k. 973 – 980)

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając go w całości i podnosząc następujące zarzuty:

1. naruszenia art. 384 § 1, § 2 i § 4 k.c. poprzez jego niezastosowanie
i przyjęcie, że doręczony powódce przed zawarciem umowy w formie elektronicznej wzorzec umowny pozwanego nie wiąże stron, choć wzorzec ten był powódce doręczony zgodnie z art. 384 § 2 k.c., a ponadto jak zeznał prokurent powódki K. T. „transporty były wykonywane zgodnie z tymi zleceniami”, przez co powódka wykonując transport zgodnie z przesłanymi zleceniami potwierdziła okoliczność zawarcia samej umowy zgodnie ze wzorcem przesłanym przez pozwanego, a sam wzorzec umowny i jego treść była zwyczajowo przyjęta między przedsiębiorcami transportowymi, bowiem jak prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy „(...) Analogiczne zakazy konkurencji są stosowane na rynku usług przewozowych. Stosuje je nawet powódka zastrzegając w swoich zleceniach, że w okresie 2 lat obowiązuje neutralność wobec naszego klienta, a w przypadku naruszenia tego zobowiązania zastrzega sobie prawo odszkodowania w wysokości 50 tyś €. Zlecenia z analogiczna klauzula podpisuje również pozwany jako podwykonawca przewozu (...)”;

2. naruszenia art. 97 k.c. przez przyjęcie, że pracownik strony powodowej, oddelegowany do kontaktów z pozwanym, nie był osobą czynną w lokalu przedsiębiorstwa w rozumieniu tego przepisu;

3. naruszenia art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez oczywiście błędną wykładnię
ust. 9 „Dodatkowych warunków wykonania zlecenia” w obu stosowanych brzmieniach tego postanowienia wskutek stwierdzenia, że dotyczy ona zakazu konkurencji, a nie ochrony klienta pozwanego;

4. naruszenia art. 58 § 1 k.c., art. 6 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej oraz art. 20 Konstytucji RP i art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji poprzez przyjęcie, że „zakaz konkurencji” zastrzeżony w ust. 9 zlecenia jest sprzeczny
z zasadą wolności działalności gospodarczej;

5. naruszenia art. 58 § 2 k.c. poprzez stwierdzenie, że w okolicznościach niniejszej sprawy zastrzeżenie „niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez 2 lata od wykonania zlecenia” bez jakiegokolwiek ekwiwalentu było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, a także o zwrot kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

(apelacja – k. 987 – 989 verte)

Powodowa spółka wniosła o oddalenie apelacji i zwrot kosztów postępowania apelacyjnego.

(odpowiedź na apelację – k. 996 – 1000)

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Zaznaczyć przy tym należy, że Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie III CZP 49/07 (OSNC 2008/6/55), że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W związku z tym dla postępowania apelacyjnego znaczenie wiążące mają tylko takie uchybienia prawu procesowemu, które zostały przedstawione w apelacji i nie są wyłączone spod kontroli sądu odwoławczego na podstawie przepisu szczególnego. Przedmiotowa skarga apelacyjna nie zawiera żadnych zarzutów naruszenia prawa procesowego, a zatem Sąd ad quem nie jest zobowiązany do dokonywania jakiejkolwiek oceny w zakresie procedowania w tej sprawie, oraz oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i poczynienia na jego podstawie ustaleń faktycznych.

Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 384 § 1 2 i § 4 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że doręczony powódce przed zawarciem umowy w formie elektronicznej wzorzec umowny pozwanego nie wiąże stron, choć wzorzec ten był powódce doręczony zgodnie z art. 384 § 2 k.c. Po pierwsze, okoliczność, że analogiczne zakazy konkurencji są stosowane na rynku usług przewozowych i stosuje je nawet powódka, nie może sam w sobie oznaczać, że zakaz jest ważny.

Po drugie, wzorcami umownymi są klauzule, które zostały opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzone przez jedną ze stron umowy do stosunku prawnego w ten sposób, że druga strona nie miała wpływu na ich treść, przy czym zwykle są one opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają treść przyszłych umów indywidualnych, ułatwiając tym samym zawarcie transakcji. Wzorce charakteryzują się zróżnicowaniem podmiotowym, mogą obowiązywać w relacjach przedsiębiorca – konsument, w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami oraz w obrocie powszechnym. W przypadku obrotu powszechnego zastosowanie znajdują art. 384, 384 ¹ i art. 385 § 1 i 2 zd.1 k.c. (E. Gniewek (red.), Kodeksu cywilnego, tom I. Komentarz do artykułów 1 – 534, C.h.Beck, Warszawa 2004, s. 896).

Zgodzić się należy, że wzorzec umowy w rozumieniu art. 384 k.c. jest przygotowanym jednostronnie przez proponenta zbiorem postanowień, służącym do masowego zawierania umów z jego kontrahentami, które kształtują w sposób jednolity treść tych umów. Przedmiotem regulacji wzorcem umownym są więc wzajemne prawa i obowiązki stron umów. Ponadto istotną cechą wzorca umownego jest funkcja, jaką ma on spełniać – wzorzec ma służyć proponentowi do zawierania umów. Z wzorcem umownym mamy do czynienia wówczas, gdy jedna ze stron umowy posługuje się ukształtowanym przez nią jednostronnie zespołem klauzul w toku zawierania umów z różnymi kontrahentami. Zawarcie umowy polega na złożeniu zgodnych oświadczeń woli przez co najmniej dwie strony, którymi kształtują one treść stosunków prawnych pomiędzy nimi. Treść wzorca umownego nie wiąże properenta przed zawarciem z nim konkretnej umowy przy zastosowaniu tegoż wzorca. Samo upublicznienie przez proponenta stosowanego przez niego wzorca umownego nie prowadzi do powstania zobowiązań properenta wynikających z treści postanowień wzorca. P. jest związany postanowieniami wzorca umownego dopiero z chwilą dotarcia do niego oświadczenia woli adherenta o przystąpieniu do umowy. Dla związania properenta wzorcem umownym konieczne jest więc złożenie przez drugą stronę oświadczenia woli o przystąpieniu do umowy na warunkach określonych we wzorcu. P. staje się wówczas stroną konkretnej umowy, ukształtowanej przy użyciu wzorca, którym się posługuje (wyrok SA w Warszawie z dnia 15 kwietnia 2015 r., VI A Ca 358/15, LEX nr 1771051).

Podkreślenia wymaga, że treść wzorca umownego nie wiąże properenta przed zawarciem z nim konkretnej umowy przy zastosowaniu tegoż wzorca. A zatem nie jest wystarczające samo doręczenie wzorca umownego. W ustalonym stanie faktycznym bezsporne jest, że żadne ze zleceń przewozowych, z których pozwany wywodzi swoją wierzytelność nadającą się do potrącenia, nie zostało podpisane przez osoby uprawnione do reprezentowania strony powodowej, a zatem nie doszło do zawarcia umowy na warunkach określonych we wzorcu. Okoliczność, że ostatecznie doszło do wykonania umowy przewozu według zlecenia, ale w drodze konkludentnego przyjęcia oferty (art. 69 k.c.) nie oznacza, że wzorzec stał się elementem umowy łączącej strony.

Z mocy art. 384 § 1 k.c. każdy wzorzec umowy, ustalany jest przez jedną ze stron i z tego już choćby powodu nie może być kwalifikowany czy utożsamiany z umową. O jurydycznej odrębności wzorca umowy od umowy świadczy najlepiej norma art. 385 k.c., przyznająca priorytet treści umowy w razie jej sprzeczności z postanowieniami wzorca umowy. Spełnienie się ustawowych przesłanek związania adresata wzorca umowy jego treścią nie nadaje temu wzorcowi charakteru umowy. Umowa zawarta między stroną będącą twórcą wzorca umowy i jej kontrahentem – adresatem wzorca, jest odrębną czynnością prawną, kreującą węzeł obligacyjny. Jednak treść tego stosunku obligacyjnego wyznaczają wówczas nie tylko postanowienia zawartej między stronami umowy, ale także i postanowienia wzorca umowy ustalonego przez jedną ze stron, o ile spełniona została przesłanka związania tym wzorcem drugiej strony umowy, tj. adresata wzorca (wyrok SA w Warszawie z dnia 22 stycznia 2015 r., VI A Ca 238/14, LEX nr 2019919).

Reasumując, nie można samemu faktowi doręczenia wzorca umownego w sposób wynikający z art. 384 § 1 2 i § 4 k.c. nadawać rangi zawarcia umowy zawierającej wzorzec umowny. Natomiast niewątpliwie niedopełnienie wymagań związanych z doręczeniem wzorca powoduje tę konsekwencję, że na pewno nie dojdzie do zawarcia umowy „z użyciem wzorca", brak bowiem będzie podstaw przypisania drugiej stronie normatywnego konsensu. W tym wypadku doszło do doręczenia wzorca umownego, ale nie doszło do zawarcia umowy z użyciem tego wzorca.

Bezzasadny jest także zarzut naruszenia art. 97 k.c. przez przyjęcie, że pracownik strony powodowej, oddelegowany do kontaktów z pozwanym, nie był osobą czynną w lokalu przedsiębiorstwa w rozumieniu tego przepisu. Z ustaleń faktycznych sądu a quo wynika tylko tyle, że P. K. i K. T. byli uprawnieni do przyjmowania poczty mailowej kierowanej do strony powodowej, a nie tylko do obsługiwania pozwanego, w dodatku do zawierania umów z pozwanym. Ponadto osoby te nie działały w „lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługi klientów” w rozumieniu tego przepisu. Według orzecznictwa NSA, zwrot „lokal przedsiębiorstwa” należy interpretować jako lokal wchodzący w skład przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 ¹ k.c., przeznaczony do obsługi klientów (wyrok NSA z dnia 27 lipca 2010 r., I (...) 988/09, LEX nr 594811). Natomiast w literaturze pojęcie lokalu przedsiębiorstwa rozumiane jest niejednolicie. Niektórzy autorzy opowiadają się za wąskim ujęciem tego terminu (por. A. Rembieliński (w:) C. Kosikowski [i in.], Przedsiębiorstwo państwowe i samorząd jego załogi. Komentarz, Warszawa–Łódź 1987, s. 333), inni natomiast proponują bardzo szerokie rozumienie lokalu przedsiębiorstwa, jako każdego miejsca, które zostało przeznaczone do obsługi klientów i jest w tym celu faktycznie wykorzystywane (M. Pazdan (w:) Kodeks cywilny..., red. K. Pietrzykowski, t. 1, s. 393; J. Strzebińczyk (w:) Kodeks cywilny..., red. E. Gniewek, P. Machnikowski, s. 251). Żaden z tych poglądów nie pozwala zastosować omawianego przepisu do realiów tej sprawy. Dodatkowo trzeba podnieść, że zlecenia, które zostały podpisane, były zleceniami podpisanymi przez osoby zatrudnione tylko w charakterze dyspozytorów.

Niezależnie od powyższych rozważań zasadnicze wątpliwości Sądu Apelacyjnego budzi treść przedmiotowego wzorca umownego, która powinna być sformułowana jednoznacznie i w sposób zrozumiały (art. 385 § 1 zd.1.k.c.), co wiąże się z treścią pozostałych zarzutów naruszenia prawa materialnego, a w szczególności zarzutem dotyczącym wykładni ust. 9 „Dodatkowych warunków wykonania zlecenia” i zastosowaniem art. 58 § 2 k.c. Niewątpliwe umowy i kwalifikowane wzorce umowne podlegają wykładni na podstawie art. 65 § 2 w zw. z art. 384 § 1 i art. 385 § 2 k.c. Jak trafnie ujął to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 2015 r., II CSK 91/15, zawarta w art. 385 § 2 k.c. dyrektywa interpretacyjna powinna być stosowana powszechnie, ponieważ ryzyko wieloznaczności wyrażeń powinien ponosić ten, kto je sformułował. Postanowienia wzorca, które nie spełniają wymogów ustanowionych w art. 385 § 2 k.c., zostają uznane, ogólnie ujmując za nieuczciwe.

Po pierwsze, z przedmiotowego zapisu nie wynika czy kara w wysokości 20.000 euro miała mieć charakter jednozrazowy w przypadku podjęcia bezpośrednich rozmów lub wdrożenia jakiegokolwiek działania konkurencyjnego, czy też była zastrzeżona każdorazowo (wielokrotnie) za każde działanie konkurencyjne. Pozwany zinterpretował ten zapis w ten sposób, że zgłosił wobec strony powodowej istnienie wierzytelności w wysokości 1.560.000 euro, co ma kuriozalny charakter i nie pozostaje w rozsądnym związku z rozmiarem działalności gospodarczej żadnej ze stron procesu. Zapis ten jest niezrozumiały i niejednoznaczny.

Po drugie, w wersji od 4 kwietnia 2014 r. do 8 sierpnia 2014 r. zapis obejmował karą umowną nawet podjęcie bezpośrednich rozmów i – ogólnikowo, wszelkich działań konkurencyjnych, nawet bez uzyskania efektu świadczenia usługi z pominięciem strony pozwanej. W tym czasie zapis tej treści również jest niezrozumiały i niejednoznaczny oraz nieadekwatny wobec celu, dla jakiego został wskazany i narusza swobodę prowadzenia działalności w warunkach dozwolonej konkurencji.

Po trzecie, zapis zakazywał konkurencji w sytuacji, kiedy strony nie prowadziły żadnej sformalizowanej współpracy i nie istniał pomiędzy nimi stosunek pracy. Ponadto strony działały na dwóch różnych rynkach, działalność pozwanego w istocie miła charakter spedycyjny, a nie przewozowy, gdyż pozwany nie dysponował własnymi pojazdami przystosowanymi do przewozu bananów. Pełna realizacja zakazu pozbawiałaby stronę powodową możliwości wykonywania przewozów bananów, do których była przygotowana w zakresie taboru i które mieściły się w zakresie prowadzonej przez nią działalności gospodarczej. Dodatkowo trzeba podzielić słuszną ocenę Sądu Okręgowego, że tak dotkliwy zakaz wobec strony powodowej nie był skorelowany z żadnym zabezpieczeniem interesów gospodarczych tej strony.

Z tych wszystkich względów apelacja podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika strony powodowej ustalono na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłaty za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800).