Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 23 lutego 2017 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy Wydział VIII Gospodarczy

W składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Kala

Sędzia SO Marek Tauer

Sędzia SO Artur Fornal

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2017 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku dłużnika J. A.

o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

na skutek zażalenia dłużnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Bydgoszczy

z dnia 14 grudnia 2016 r., sygn. akt XV GU 367/16

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i umorzyć postępowanie w sprawie, pozostawiając jednocześnie Sądowi Rejonowemu obowiązek orzeczenia o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu

Elżbieta Kala Marek Tauer Artur Fornal

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dn. 14 grudnia 2016 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił wniosek J. A. o ogłoszenie jego upadłości jako osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej.

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że niewątpliwie dłużnik utracił zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań, gdyż posiada on zadłużenie w stosunku do trzech wierzycieli, wobec których nie jest w stanie regulować zobowiązań. Sąd Rejonowy podniósł jednak, że w przypadku tzw. upadłości konsumenckiej treść art. 491 ¹ p.u jednoznacznie wskazuje, że przepisy niniejszego tytułu stosuje się wobec osób fizycznych, których upadłości nie można ogłosić zgodnie z przepisami działu II tytułu I części pierwszej. Przepis ten określa zatem, do jakich osób fizycznych mają zastosowanie przepisy tytułu V części trzeciej prawa upadłościowego regulujących postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Regulacja ta przesądza, że postępowanie uregulowane niniejszym tytułem może być prowadzone wobec osób fizycznych, które nie są przedsiębiorcami w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy. Natomiast, jak ustalił Sąd Rejonowy, dłużnik jest przedsiębiorcą, prowadzi bowiem działalność gospodarczą zarejestrowaną w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (k-20 i 26 akt), a zatem nie posiada zdolności czynnej do występowania w postępowaniu o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

W zażaleniu na powyższe orzeczenie pełnomocnik dłużnika zaskarżył je w całości, zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 43 ¹ k.c w zw. z art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej poprzez przyjęcie, że wnioskodawca jest przedsiębiorcą pomimo że faktycznie nie prowadzi i nie prowadził on nigdy działalności gospodarczej oraz naruszenie art. 217 § 2 k.p.c poprzez niedopuszczenie dowodów wskazanych w piśmie z dn. 12.12.2016 r. na okoliczność że wnioskodawca nigdy faktycznie nie rozpoczął zarejestrowanej w dn. 1.01.1989 r. działalności gospodarczej.

Skarżący wniósł tym samym o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie na rzecz pełnomocnika wnioskodawcy kosztów nieopłaconej pomocy prawnej przyznanej wnioskodawcy z urzędu wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Sąd Okręgowy z urzędu powziął informację, że wnioskodawca w dn. 18.01.2017 r. zmarł (odpis skrócony aktu zgonu k-47, informacja z systemu PESEL).

Śmierć osoby fizycznej w toku postępowania stanowi przeszkodę w jego kontynuowaniu.

Co do zasady, w przypadku gdy przedmiotem procesu są prawa lub obowiązki, które przechodzą na następców prawnych, zgodnie z art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c sąd z urzędu zawiesza postępowanie.

Jednakże śmierć strony (wnioskodawcy) w sprawie dotyczącej jej prawa osobistego nieprzechodzącego na spadkobierców nie wywołuje zawieszenia postępowania. W tego rodzaju sprawach, jeśli nastąpi śmierć strony, merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy staje się bezprzedmiotowe i postępowanie ulega umorzeniu z mocy art. 355 § 1 k.p.c (por. orz. SN z 1.2.1960 r., IV CR 565/59, OSNCK 1960, Nr 4, poz. 116).

Stanowisko Sądu Najwyższego należy uznać za słuszne, gdyż zawieszenie postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 wchodzi w grę tylko wówczas, gdy istnieje możliwość podjęcia postępowania, i to z urzędu, z udziałem następców prawnych zmarłego lub z udziałem kuratora spadku .

W niniejszej sprawie taka sytuacja jednak nie występuje, ponieważ jej przedmiotem jest wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a więc roszczenie niematerialne, ściśle związane z osobą zmarłego dłużnika, a takie nie wchodzi w skład spadku, co wynika z art. 922 § 2 k.c.

Należy więc uznać, iż z uwagi na charakter niniejszego postępowania (o ogłoszenie upadłości osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej) nie ma możliwości podjęcia postępowania z udziałem następców prawnych zmarłego. Ustawodawca jedynie w przypadku śmierci przedsiębiorcy przewidział w art. 7 prawa upadłościowego, że wówczas, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia jego śmierci można ogłosić jego upadłość.

Ustawodawca nie uregulował zaś odrębnie sytuacji, gdy w czasie trwania postępowania o ogłoszenie upadłości osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej lub trwania takiego postępowania upadłościowego dochodzi do śmierci dłużnika. Literalnie więc odczytując normę odsyłającą z art. 491 ² ust. 1 p.u należałoby odpowiednio zastosować art. 26 ¹ lub 188 p.u, a więc prowadzić postępowanie z udziałem kuratora lub spadkobierców. Wydaje się jednak, że wykładnia gramatyczna jest tu niewystarczająca. Oznaczałoby to bowiem, że postępowanie musi się toczyć bez udziału upadłego. Takie rozwiązanie budzi poważne wątpliwości, gdyż upadłość konsumencką prowadzi się w interesie dłużnika w celu jego oddłużenia, a nie w celu ewentualnego oddłużenia jego spadkobierców, zwłaszcza że ci ostatni mogą skorzystać z instytucji przewidzianych przepisami prawa spadkowego. Z tych też względów mając na względzie dyrektywy wykładni celowościowej, zwłaszcza funkcji upadłości konsumenckiej pojmowanej w kategoriach dobrodziejstwa i uprawnienia dłużnika, a nie jego obowiązku – należy odrzucić możliwość odpowiedniego stosowania art. 26 ¹ oraz 188 p.u. Ponadto, ze względów oczywistych śmierć przekreśla ideę "drugiej szansy", co jest argumentem dodatkowym w zakresie niedopuszczalności prowadzenia tego rodzaju postępowania, skoro odpadł jego cel.

Dodatkowo zawieszenie postępowania upadłościowego wyłącza norma z art. 35 i 229 p.u.

Z tych też względów postępowanie należy umorzyć jako bezprzedmiotowe (zbędne) w trybie art. 355 § 1 k.p.c. (tak zob. Zimmmerman komentarz do art. 491 ² pr. upadłościowego, legalis 2016, wyd. 4).

Należy też zauważyć, że w sytuacji, gdy śmierć uczestnika nastąpiła po wydaniu postanowienia Sądu pierwszej instancji, zastosowanie znajduje art. 386 § 3 k.p.c, zgodnie z którym jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, sąd drugiej instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie. Przepis ten na podstawie art. 397 § 2 k.p.c stosuje się odpowiednio do postępowania toczącego się na skutek zażalenia.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 386 § 3 k.p.c, w zw. z art. 355 § 1 k.p.c w zw. z art. 13 § 2 k.p.c oraz w zw. z art. 397 § 2 k.p.c Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie i umorzył postępowanie w sprawie.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę, iż pełnomocnik wnioskodawcy złożył wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm przepisanych, spełnił więc przesłanki ich przyznania z art. 29 ust. 1 prawa o adwokaturze w zw. z § 14 ust. 1 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dn. 22.10.2015 r. (Dz. U z 2015 r. poz. 1801), które ma zastosowanie w sprawie, w której wniosek wniesiono skutecznie w dn. 24.10.2016 r. Sąd Rejonowy błędnie zaniechał wydania orzeczenia w tym przedmiocie. W takiej sytuacji powinien znaleźć zastosowanie per analogiam art. 108 ¹ k.p.c (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dn. 6.11.2015 r., sygn. akt I ACz 750/15).

Elżbieta Kala Marek Tauer Artur Fornal