Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powódka, A. M., w pozwie nadanym do Sądu Okręgowego w Katowicach w dniu 15 września 2013 roku, a wniesionym przeciwko pozwanemu, I. Integracje – spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W., wniosła o zasądzenie od niego kwoty 80.533,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, a nadto zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 14.400 zł z uwagi na skomplikowany charakter sprawy. W uzasadnieniu pozwu powódka przedstawiając miedzy innymi fakturę (...) podniosła, że domaga się częściowej zapłaty tytułem pozostałej części wynagrodzenia za wykonanie budowlanych polegających na modernizacji budynków (...) w branży wentylacyjnej i klimatyzacyjnej zlokalizowanych w P., które to prace zostały zakończone w całości i potwierdzone protokołami odbioru podpisanymi przez przedstawiciela pozwanego, stwierdzającymi dobrą jakość wykonanych prac. Nadto powódka wskazała, że – w jej ocenie – pozwany niezasadnie odesłał fakturę końcową na pozostałą część wynagrodzenia z tytułu wykonanych prac, a także podniosła, że dokonane przez pozwanego oświadczeniem z dnia 12 listopada 2012 roku potrącenie wierzytelności pozwanego względem powódki z tytułu kar umownych nałożonych za opóźnienie w realizacji umowy o wykonanie robót budowlano – montażowych w ramach przebudowy budynku sądowego NSA z wierzytelnością powódki względem pozwanego z tytułu wynagrodzenia za prace budowlane polegające na modernizacji budynków (...) w branży wentylacyjnej i klimatyzacyjnej zlokalizowanych w P. nie doprowadziło do umorzenia wierzytelności powódki. W końcu powódka wskazała, że dochodzi części brakującego wynagrodzenia za prace polegające na modernizacji budynków (...) w branży wentylacyjnej u klimatyzacyjnej zlokalizowanych w P. w kwocie 70.000 zł powiększonej o skapitalizowane odsetki wynoszące 10.533,56 zł obliczone od kwoty 70.000 zł od dnia 2 lipca 2012 roku do dnia 28 sierpnia 2013 roku.

(pozew k. 7-18)

Pozwany, w odpowiedzi na pozew, podniósł zarzut niewłaściwości miejscowej Sądu Okręgowego w Katowicach i wniósł o przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego w Łodzi, a nadto wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, że wystawienie przez powódkę faktury (...) nie miało dostatecznego uzasadnienia w treści łączącej strony umowy, gdyż wbrew jej treści w odbiorach prac nie uczestniczył inspektor nadzoru inwestora, co spowodowało zgłoszenie przez niego zastrzeżeń, a ponadto kwota wskazana na tej fakturze jest niezgodna z protokołem zaawansowania robót, a także brak jest protokołu końcowego podpisanego przez przedstawiciela zamawiającego. Ponadto, pozwany podniósł, iż nawet gdyby uznać zasadność wystawienia przez powódkę opisanej wyżej faktury, to należności przez nią dochodzone tym pozwem zostały rozliczone przez złożenie materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu z dnia 12 listopada 2012 roku. W oświadczeniu tym pozwana potrąciła jej należności w kwocie 1.271.374,65 zł wynikające z kar umownych za niezakończenie w terminie robót objętych umową o wykonanie robót budowlano – montażowych w ramach przebudowy budynku sądowego NSA z wszystkimi należnościami powódki wynikającymi z robót polegających na modernizacji budynków (...) w branży wentylacyjnej i klimatyzacyjnej zlokalizowanych w P..

(odpowiedź na pozew – k.169-178)

Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2013 roku Sąd Okręgowy w Katowicach stwierdził swą niewłaściwość miejscową i przekazał sprawę tutejszemu sądowi.

( postanowienie - k. 290)

W piśmie z dnia 9 czerwca 2014 roku powódka rozszerzyła powództwo, żądając kwoty 442.511,56 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 80.533,56 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz od kwoty 361.978 zł od dnia 12 listopada 2012 roku do dnia zapłaty, podtrzymując żądanie w zakresie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 14.400 zł.

(pismo - k.351-352)

Pozwany, w piśmie z dnia 1 sierpnia 2014 roku wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(pismo – k. 388--394)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Strony procesu są przedsiębiorcami.

(odpis z KRS pozwanej – k. 22-25, zaświadczenie o wpisie do (...) powódki – k. 26)

W dniu 12 października 2011 roku strony procesu zawarły umowę nr (...) na wykonanie w okresie od dnia 12 października 2011 roku do dnia 12 grudnia 2011 roku robót budowlanych polegających na modernizacji budynków (...) w branży wentylacyjnej i klimatyzacyjnej zlokalizowanych w P., przy ul (...) za wynagrodzeniem ryczałtowym ustalonym na kwotę 434.800 zł dla budynku nr (...) i 366.400 zł dla budynku nr (...), które powiększone być miało o podatek VAT, przy czym ustalone wynagrodzenie stanowiło cenę obejmującą kompleksowe wykonanie przedmiotu umowy. Nadto strony w umowie ustaliły, że podstawą wystawienia faktury i wypłaty wynagrodzenia będzie protokół odbioru robót podpisany przez kierownika budowy ze strony zamawiającego, dopuszcza się częściowe fakturowanie wykonanych robót, wg. częściowego zaawansowania, termin zapłaty wynagrodzenia wynosi 31 dni od daty przyjęcia faktury przez zamawiającego, a w razie braku zapłaty w terminie wskutek okoliczności zawinionych przez zamawiającego wykonawca może obciążyć go ustawowymi odsetkami. Umowę podpisali w imieniu zamawiającego członkowie zarządu uprawnieni do reprezentacji, zaś w imieniu wykonawcy – mąż powódki.

(umowa – k. 27-33, pełnomocnictwo udzielone przez powódkę – k. 34)

W okresie wykonywania umowy sporządzone zostały cztery protokoły odbioru wykonania robót za okresy od 12 października 2011 roku do dnia 25 października 2011 roku, od dnia 25 października 2011 roku do dnia 7 grudnia 2011 roku, od dnia 7 grudnia 2011 roku do dnia 29 grudnia 2011 roku i w dniu 29 grudnia 2011 roku. Każdy z tych protokołów stwierdzał dobrą jakość wykonanych prac i był podpisany przez przedstawiciela pozwanego (generalnego wykonawcy) – J. R. oraz przedstawiciela powódki (podwykonawcy) – M. M. (1).

(protokoły – k. 35-44)

W dniu 20 marca 2012 roku podpisane zostały przez przedstawiciela inwestora i wykonawcy protokoły odbioru końcowego robót realizowanych w budynku nr (...) oraz budynku nr (...). w protokołach tych nie zgłoszono żadnych uwag, a jakość prac określono jako dobrą.

(protokoły – k. 60-63)

Powódka wykonała całość prac objętych tą umową. Nie było żadnych zastrzeżeń do wykonanych prac.

(zeznania świadka I. S. – protokół rozprawy z dnia 11 maja 2015 roku, czas 00:32:26 -00:32:30 – transkrypcja k. 657v.- 658, czas 00:34:34-00:34:39 – k. 658, zeznania świadka M. M. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 00:28:33 – 00:29:06 transkrypcja k. 670 v.)

Powódka w trakcie realizacji prac wystawiała faktury częściowe i ponaglała do ich zapłaty.

(faktury – k. 44, k. 47 i k. 49 i k. 52, maile – k. 43, k. 45, k. 46, k. 48, k. 50-51, zeznania świadka M. M. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 00:38:03 – 00:38:44 transkrypcja k. 672-672, zeznania świadka M. M. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 00:28:33 – 00:29:06 transkrypcja k. 670 v.)v.)

W dniu 15 kwietnia 2012 roku powódka wystawiła fakturę nr (...) na kwotę 431.976 zł z terminem płatności do dnia 15 maja 2012 roku z tytułu realizacji instalacji wentylacyjnej w P. budynki (...) – cz. 5. W dniu 15 maja 2012 roku M. M. (1) poinformował mailowo pozwanego, że faktura ta jest wymagalna i poprosił o jej potwierdzenie załączając do maila tabelaryczne rozliczenie także innych inwestycji prowadzonych pomiędzy stronami.

(faktura – k. 53, mail – k. 54, rozliczenie – k. 55-57)

Pozwany, w piśmie z dnia 1 czerwca 2012 roku odmówił przyjęcia i zaksięgowania faktury nr (...) w związku z niedotrzymaniem warunków objętych umową nr (...) z dnia 12 października 2011 roku, wskazując, że głównymi powodami odesłania niezaksiegowanej faktury są: uwagi zgłoszone przez inwestora do wykonanej instalacji, kwota faktury niezgodna z protokołem zaawansowania (§ 3 pkt. 5 umowy), brak protokołu odbioru końcowego podpisanego przez przedstawiciela zamawiającego.

(pismo – k. 58)

W odpowiedzi na to pismo M. M. (1) poinformował pozwanego w piśmie z dnia 27 czerwca 2012 roku, że do dnia podpisania protokołów odbioru nie był informowany o żadnych usterkach w wentylacji, zaś pomiary wentylacji wykonano przy udziale inwestora; łączna kwota faktur zgodna jest z kwotą wynikającą z umowy, zaś na protokołach odbioru widnieje podpis przedstawiciela pozwanego.

(pismo – k. 64)

Pismem z dnia 5 listopada 2012 roku pozwany poinformował powódkę o naliczeniu kary umownej w kwocie 1.271.374,65 zł za niezakończenie w terminie do dnia 31 lipca 2011 roku określonym w łączącej strony umowie nr (...) P./ (...) z dnia 20 października 2010 r. dotyczącej wykonania robót budowlano – montażowych w ramach przebudowy budynku sądowego NSA położonego w W., przy ul. (...), załączając do tego pisma notę księgową nr (...) P./ (...) z dnia 5 listopada 2012 r. Podstawą naliczenia kary była regulacja § 4 umowy w zw. z § 33 ust. 1 warunków ogólnych umowy podstawowej w brzmieniu określonym w § 4 ust. 26 umowy podstawowej.

(pismo – k. 65, nota - k. 66, zeznania świadka M. P. protokół rozprawy z dnia 10 października 2015 roku, czas 00:13:44 – transkrypcja – k. 638 v.)

Pismem z dnia 12 listopada 2012 roku – podpisanym przez uprawnionych do reprezentacji łącznej pozwanego dwóch członków zarządu – wobec zgłoszenia przez powódkę roszczenia o zapłatę wynagrodzenia w kwocie 597.145,58 zł z ustawowymi odsetkami z tytułu nieuregulowanych przez pozwanego faktur wystawionych na podstawie umowy nr (...) z dnia 12 października 2011 r. na wykonanie robót budowlanych w P., przy ul. (...) oraz w związku z nałożoną przez pozwanego na powódkę karą umowną w kwocie 1.271.374,65 zł objętą notą księgową nr (...) P./ (...) z dnia 5 listopada 2015 r. pozwany dokonał potrącenia części swojej wierzytelności z tytułu kar umownych objętych notą księgową nr (...) P./ (...) z dnia 5 listopada 2015 r. z wierzytelnościami powódki z faktur wystawionych za wykonanie robót objętych umową nr (...) z dnia 12 października 2011 r. w kwocie należności głównej 597.145,58 zł z ustawowymi odsetkami. W konsekwencji tego potrącenia – jak wynika z treści pisma z dnia 12 listopada 2012 roku – kwota wierzytelności powódki ulega rozliczeniu w całości, zaś powódka zobowiązana jest do zapłaty pozwanemu kwoty 674.229,07 zł. W piśmie tym zawarto też wezwanie powódki do zapłaty tej kwoty.

(pismo – k. 67-68 i k. 227-228)

W dniu 20 października 2010 r. pozwany zawarł z powódką umowę nr (...) P./ (...) o wykonanie robót budowlano – montażowych, na mocy której pozwany podzlecił powódce w pełnym zakresie wykonanie prac wynikających z umowy zawartej pomiędzy B. – spółką akcyjną w W., jako zamawiającym a pozwanym, jako wykonawcą dotyczącej realizacji kompleksowego wykonania, uruchomienia i przekazania zamawiającemu kompletnego pod każdym względem systemu sterowania i kontroli instalacjami budynku ( (...)) w zakresie wentylacji i klimatyzacji przy przebudowie obiektu istniejącego budynku sądowego NSA położonego w W., przy ul (...) – określając tą ostatnią umowę jako umowę podstawową, która na mocy § 1 ust. 2 wraz z załącznikami stanowiła załącznik nr 1 do umowy nr (...) P./ (...) i stanowiła jej integralną część. W § 4 umowy wskazano, iż odpowiedzialność podwykonawcy i postanowienia dodatkowe zawarte są w § 4 , § 5 i § 6 umowy podstawowej. W § 2 umowy postanowiono, iż termin wykonania prac zawarty jest w § 2 umowy podstawowej, zaś w § 3 umowy ustalono wysokość wynagrodzenia za jej wykonanie.

(umowa nr (...) P./ (...) – k. 191-193)

Umowa podstawowa – stanowiąca kontynuację umowy z dnia 5 października 2009 roku zawartej z poprzednikiem prawnym zamawiającego – zawarta pomiędzy B. – spółką akcyjną w W. a pozwanym przewidywała wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 393.622 zł powiększone o podatek VAT (§ 3 warunków szczegółowych). Termin zakończenia robót objętych przedmiotem umowy, łącznie z przeprowadzeniem prób i rozruchów oraz odbiorów określony został na dzień 31 lipca 2011 r. (§ 2 warunków szczegółowych). W § 33 ust. 1 pkt. 1 warunków ogólnych umowy zmienionych treścią § 4 pkt. 26 warunków szczegółowych przewidziano zobowiązanie wykonawcy do zapłaty kary umownej za niedotrzymanie terminu zakończenia robót objętych przedmiotem umowy lub uzgodnionych przez strony terminów wykonania poszczególnych etapów/elementów robót – w wysokości 1 % wynagrodzenia umownego brutto za każdy dzień opóźnienia, zaś w § 33 ust. 1 pkt. 3 przewidziano zobowiązanie wykonawcy do zapłaty kary umownej w razie odstąpienia od umowy przez zamawiającego z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność wykonawca – w wysokości 10 % wynagrodzenia brutto. Prawo zamawiającego do odstąpienia od umowy przewidywał § 34 umowy wskazując termin dwuletni liczony od dnia powzięcia wiadomości o wystąpieniu zdarzeń polegających między innymi na:

- wskazanym w ust. 1 pkt. 5 przypadku, gdy wykonawca nie płaci swoim podwykonawcom realizującym roboty objęte przedmiotem umowy lub/i opóźnia się z płatnościami na ich rzecz powyżej 30 dni w stosunku do terminu płatności wynikającego z faktury i/lub faktur wystawionych przez podwykonawców na rzecz wykonawcy;

- wskazanym w ust. 1 pkt. 7 przypadku, gdy wykonawca nie wykonuje robót zgodnie z umową lub też nienależycie wykonuje swoje zobowiązania umowne

- oraz wskazanym w ust. 4 przypadku, gdy wykonawca opóźnia się bez uzasadnionych przyczyn z wykonaniem robót ponad 7 dni w stosunku do terminów przewidzianych w umowie, zamawiający może od umowy odstąpić od umowy bez wyznaczania terminu dodatkowego.

W § 34 ust. 8 warunków ogólnych umowy przewidziano, że odstąpienie od umowy nie zwalnia wykonawcy z jego zobowiązań z tytułu wad wykonawczych części umowy wykonanej do dnia odstąpienia ani gwarancji i rękojmi w zakresie realizowanych robót oraz zobowiązań z tytułu z kar umownych

(umowa z załącznikami – k. 194-226 i k. 73-88)

Aneksem nr (...) do umowy podstawowej (...) zawartym w dniu 29 lipca 2011 roku strony przesunęły termin zakończenia prac do dnia 10 grudnia 2011 roku, zaś aneksem nr (...) do tej umowy strony rozszerzyły zakres umowy o prace naprawcze po uszkodzeniach spowodowanych przez podwykonawców zamawiającego oraz przesunęły termin zakończenia prac do dnia 30 marca 2012 roku.

(aneksy z załącznikami – k.456-477)

Przyczyną opóźnień w realizacji umowy dotyczącej NSA przez powódkę był brak płatności przez pozwanego oraz brak udostępnienia frontu robót.

(zeznania świadka M. M. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 00:26:41, transkrypcja k.670-670 v., zeznania świadka R. W. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 01:10:28, transkrypcja – k. 681, zeznania świadka B. L. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 01:15:18, transkrypcja – k. 682, dokumentacja mailowa z załącznikami do maili – k. 89-146)

B. – spółka akcyjna w W. odstąpiła od umowy podstawowej nr (...) z dnia 7 lutego 2011 roku łączącej ją z pozwanym w dniu 30 kwietnia 2012 roku na podstawie § 34 ust. 4, § 34 ust. 1 pkt. 5 i § 34 ust. 1 pkt. 7 warunków ogólnych umowy.

(okoliczność niesporna, pismo – k. 149, zeznania świadka B. L. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 01:15:48-01:15:50, transkrypcja – k. 682)

W piśmie z dnia 3 października 2012 roku B. – spółka akcyjna w W. naliczyła pozwanemu na podstawie § 33 ust. 1 pkt. 3 warunków ogólnych umowy w brzmieniu określonym w § 4 ust. 26 warunków szczegółowych umowy w zw. z § 34 ust. 8 warunków ogólnych umowy karę umowną za odstąpienie od umowy w kwocie 50.419,91 zł.

(pismo – k. 154 oraz k. 481 i k. 478, potwierdzenie odbioru – k. 482, nota obciążeniowa – k. 155 i k. 156 oraz k. 479, zeznania świadka P. K. – protokół rozprawy z dnia 15 października 2015 r., czas 00:40:16 – 00:40:21, trankrypcja - k 645 v., zeznania świadka B. L. – protokół rozprawy z dnia 15 grudnia 2014 roku, czas 01:25:50, transkrypcja – k. 684).

W piśmie z dnia 12 października 2012 roku pozwany naliczył powódce na podstawie § 33 ust. 1 pkt. 3 warunków ogólnych umowy w brzmieniu określonym w § 4 ust. 26 warunków szczegółowych umowy w zw. z § 34 ust. 8 warunków ogólnych umowy karę umowną za odstąpienie od umowy w kwocie 52.417,41 zł powołując się w treści tego pisma na odstąpienie przez B. – spółkę akcyjną w W. od umowy podstawowej z dnia 30 kwietnia 2012 roku.

(pismo – k. 157)

Powódka wzywała pozwanego do zapłaty należności dochodzonej pozwem.

(wezwanie z potwierdzeniem odbioru – k. 158-159)

Sąd pominął dowód z dokumentu w postaci umowy nr (...) (k. 70-71), albowiem nie została ona podpisana przez żadną ze stron i tym samym nie można uznać, iż wiąże strony. Sąd pominął dowód z dokumentu w postaci umowy nr (...) (k. 72), gdyż została podpisana jedynie przez jednego z dwóch członków zarządu pozwanego, uprawnionych do łącznej reprezentacji i tym samym nie można uznać, iż wiąże strony.

Sąd pominął dowody z dokumentu program funkcjonalno – użytkowy dotyczący modernizacji budynków nr (...) w P. (k. 240-288), gdyż nie ma on znaczenia dla rozstrzygnięcia tego procesu.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka R. C., gdyż zeznania te nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia procesu.

Sąd zważył , co następuje:

Powództwo, w zakresie, w jakim było ostatecznie popierane zasługuje prawie w całości na uwzględnienie, zaś żaden z zarzutów podniesionych przez pozwanego nie okazał się zasadny.

Podstawą odpowiedzialności pozwanego względem powódki jest regulacja art. 647 k.c., zgodnie z którą przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika ponad wszelką wątpliwość, że umowa dotycząca budynku nr (...) w P. została przez powódkę w całości i niewadliwie wykonana. Potwierdzają to w szczególności protokoły odbiorów częściowych podpisywane przez przedstawiciela pozwanego, z których wynika, iż jakość prac jest dobra i w których nie stwierdzono żadnych wad, a także – protokoły odbioru końcowego obu budynków dokonany przez inwestora, które także wskazują dobrą jakość wszystkich, w tym też wykonanych przez powódkę prac, a w końcu też zeznania świadków. Okoliczność, iż w częściowych odbiorach prac nie uczestniczył inspektor nadzoru inwestora, a także że brak jest protokołu końcowego podpisanego przez przedstawiciela zamawiającego nie ma znaczenia dla obowiązku pozwanego jako zlecającego prace do zapłaty wynagrodzenia, gdyż sam fakt podpisania protokołu odbioru końcowego pomiędzy inwestorem i głównym wykonawcą dowodzi realizacji umowy przez powódkę jako podwykonawcy. Jest tak dlatego, iż odbiór robót przez generalnego wykonawcę bez zastrzeżeń ma konsekwencje stanu właściwego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy łączącej tego wykonawcę z podwykonawcą (tak SN w wyroku z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 141/11, lex nr 1250573). Tym bardziej zatem odbiór prac przez inwestora bez zastrzeżeń rodzi skutek taki dla podwykonawcy.

Także okoliczność zgłoszenia przez inwestora zastrzeżeń jako przyczyna odmowy zapłaty przez pozwanego powódce wynagrodzenia nie znajduje uzasadnienia. Po pierwsze, zastrzeżenia te nie zostały zawarte przez inwestora w protokole odbioru końcowego żadnego z dwóch budynków, a nadto nie zostały zgłoszone przez inwestora powódce, a ich zgłoszenie przez pozwanego w piśmie z dnia 1 czerwca 2012 roku nie wskazuje ani rodzaju wad czy uchybień, ani nie odnosi się do żadnego dokumentu pochodzącego od inwestora, który by na te zastrzeżenia wskazywał. Tak więc biorąc pod uwagę, iż inwestor odebrał każdy z budynków bez zastrzeżeń w dniu 20 marca 2012 roku, uznać wypada, iż pozwany w toku procesu nie wykazał istnienia zastrzeżeń zgłaszanych przez inwestora w zakresie prac wykonanych przez powódkę. Na marginesie zaznaczyć wypada, że pozwany musiałby wykazać nie tylko istnienie wad w wykonanych przez powódkę pracach, ale też, iż usterki te miały charakter istotny – uzasadniający odmowę odbioru obiektu, która w dalszej kolejności uzasadniałaby odmowę zapłaty wynagrodzenia. Nie może bowiem budzić wątpliwości, iż strony umowy o roboty budowlane nie mogą uzależnić wypłaty wynagrodzenia należnego wykonawcy od braku jakichkolwiek usterek (tak SN w wyroku z dnia 22 czerwca 2007 r., V CSK 99/07, OSP 2009, z. 1, poz. 7). Skoro zaś, zgodnie z art. 647 § 1 k.c., z chwilą odbioru obiektu objętego umową o roboty budowlane realizuje się prawo wykonawcy do zapłaty na jego rzecz wynagrodzenia za wykonane prace, to prawa tego nie niweczy, co do zasady, stwierdzenie w protokole odbioru, że roboty te dotknięte są usterkami, gdyż w tej sytuacji zamawiającemu przysługują roszczenia z tytułu rękojmi.

W końcu zarzut pozwanego, że kwota wskazana na fakturze (...) jest niezgodna z protokołem zaawansowania robót, nie ma znaczenia z punktu widzenia obowiązku pozwanego do zapłaty wynagrodzenia, bo pozwany nie tylko nie wykazał w toku procesu, że dokonane przez niego wcześniejsze wpłaty wyczerpują wynagrodzenie ryczałtowe określone umową, ale nawet nie podniósł takiego zarzutu. Skoro bowiem, jak wcześniej wykazano, powódka wykonała niewadliwie całość zleconych jej na mocy umowy dotyczącej budynku nr (...) w P. przez pozwanego prac – to należy się jej wynagrodzenie ryczałtowe określone umową w całości.

Na marginesie wskazać wypada, ze podnoszona przez pozwanego okoliczność obniżenia przez inwestora wartości wykonanych przez powódkę prac także nie została w toku postępowania wykazana. Jakkolwiek regulacja art. 632 § 2 k.c. stosowana w drodze analogii do umowy o roboty budowlane (tak SN w uchwale z dnia 29 września 2009 r., III CZP 41/09, OSNC 2010, nr 3, poz. 33 czy SN w wyroku z dnia 15 czerwca 2007 r., V CSK 63/07, Biul. SN 2007, nr 12, s. 11) ma charakter dyspozytywny, to przyjęcie w niej jednostronnej ochrony wykonawcy (przyjmującego zamówienie) nie pozbawia stron umowy o roboty budowlane w ramach swobody zawierania umów (art. 353 ¹ k.c.) możliwości ułożenia tego stosunku prawnego według swego uznania w ten sposób, że zostanie zrównoważone ryzyko przyjęcia wynagrodzenia wykonawcy w formie ryczałtowej. Jednakże prawnymi konsekwencjami ukształtowania wynagrodzenia ryczałtowego bez takiej klauzuli jest zarówno niedopuszczalność podwyższenia takiego wynagrodzenia, jak też jego obniżenia (tak SN w wyroku z dnia 25 marca 2015 r., II CSK 389/14, lex nr 1657595).

Biorąc powyższe ustalenia i rozważania pod uwagę stwierdzić należy, że podnoszona przez pozwanego okoliczność niezasadnego wystawienia przez powódkę faktury (...) nie znalazła potwierdzenia w treści zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Nie mógł też odnieść zamierzonego przez pozwanego skutku prawnego w postaci umorzenia wierzytelności powódki podniesiony przez niego zarzut potrącenia wynikający z materialnoprawnego oświadczenia złożonego powódce w dniu 12 listopada 2012 roku. W oświadczeniu tym pozwana przeciwstawiła jej wierzytelność w kwocie 1.271.374,65 zł wynikającą z kar umownych za niezakończenie w terminie robót objętych umową o wykonanie robót budowlano – montażowych w ramach przebudowy budynku sądowego NSA wierzytelności powódki w kwocie 597.145,58 zł wynikającej z faktur wystawionych z tytułu robót polegających na modernizacji budynków (...) w branży wentylacyjnej i klimatyzacyjnej zlokalizowanych w P..

Po pierwsze, uwzględnienie zarzutu potrącenia nie było możliwe z uwagi na niedopuszczalność skutecznego wystąpienia z roszczeniem o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki lub opóźnienia, w sytuacji odstąpienia od umowy wzajemnej, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę w związku z odstąpieniem od umowy. Nie może być bowiem kumulowana kara umowna przewidziana za nienależyte wykonanie zobowiązania, np. kara umowna za zwłokę w wykonaniu zobowiązania i kara umowna za niewykonanie zobowiązania, gdyż nie sposób jednocześnie spełnić wymagań, od których naliczenie tych kar jest uzależnione, tj. wykonać, choćby w sposób nienależyty, i nie wykonać tego samego zobowiązania. To sprawia, że wierzyciel nie może zażądać zapłaty obu wymienionych kar umownych, gdyż wzajemnie się one wykluczają. Wskutek odstąpienia od umowy powstaje stan, który należy zakwalifikować jako niewykonanie zobowiązania, skoro strona, która odstąpiła od umowy, może dochodzić naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Z tego względu, że odstąpienie od umowy powoduje przekształcenie się stanu zwłoki lub opóźnienia w stan niewykonania zobowiązania strona może dochodzić kary umownej przewidzianej na wypadek odstąpienia od umowy, tj. kary przewidzianej na wypadek niewykonania zobowiązania z wyłączeniem możliwości równoczesnego dochodzenia kary umownej zastrzeżonej z tytułu zwłoki lub opóźnienia jako jednej z postaci nienależytego wykonania zobowiązania (tak SN w uchwale z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 39/12, OSNC 2013, nr 2, poz. 17).

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c., można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Kara umowna jest związana z odpowiedzialnością odszkodowawczą za szkodę spowodowaną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Odstąpienie od umowy nie jest ani nienależytym wykonaniem zobowiązania, ani niewykonaniem zobowiązania, lecz realizacją przez jedną ze stron stosunku zobowiązaniowego uprawnienia prawno-kształtującego wynikającego z treści umowy wzajemnej. Tak więc zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy można zatem traktować jako formę uproszczenia redakcji warunków umowy, która pozwala na przyjęcie przez strony, że wypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, które uprawniają stronę do odstąpienia od umowy, stanowią jednocześnie podstawę do domagania się zapłaty kary umownej (tak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 lutego 2007 r., III CSK 288/06, OSP 2009, nr 4, poz. 39).

Zakresy pojęć "niewykonanie zobowiązania" oraz "nienależyte wykonanie zobowiązania" nie są tożsame. Stan opóźnienia lub zwłoki w wykonaniu zobowiązania, który już ustał, stanowi jedną z postaci nienależytego wykonania zobowiązania; gdy dłużnik spóźnia się z wykonaniem zobowiązania i z tej przyczyny wierzyciel odstępuje od umowy, dochodzi do niewykonania zobowiązania. Konstrukcja kary umownej z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, a ściślej, za szkodę powstałą w następstwie nienależytego wykonania zobowiązania, w tym obejmującą opóźnienie lub zwłokę w wykonaniu zobowiązania, zakłada, że dojdzie do wykonania zobowiązania, ale w sposób nienależyty (np. co do terminu), natomiast u podstaw konstrukcji kary umownej na wypadek niewykonania zobowiązania leży założenie, że zobowiązanie nie zostanie wykonane. Jeżeli więc umowa przewiduje karę umowną za zwłokę lub opóźnienie w wykonaniu zobowiązania oraz karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy, oznacza to, że pierwsza z tych kar jest zastrzegana jedynie za szkodę spowodowaną opóźnieniem lub zwłoką - jako jednych z postaci nienależytego wykonania zobowiązania, które jednak zostanie wykonane - natomiast drugi rodzaj kary umownej dotyczy rekompensaty za szkodę doznaną przez wierzyciela wskutek niewykonania zobowiązania, w następstwie odstąpienia od umowy, chociażby przyczyną wykonania tego uprawnienia była wcześniejsza zwłoka dłużnika lub inne okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dłużnik (tak SN w uzasadnieniu przywołanej wyżej uchwały z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 39/12).

Za niedopuszczalnością kumulacji kary umownej przewidzianej za nienależyte wykonanie zobowiązania, np. kary umownej za zwłokę w wykonaniu zobowiązania i kary umownej za niewykonanie zobowiązania opowiedział się też SN w uzasadnieniu uchwały z dnia 16 stycznia 1984 r., (III CZP 70/83, OSNCP 1984, nr 8, poz. 131), gdzie stwierdził, że nie można jednocześnie spełnić wymagań, od których naliczenie tych kar jest uzależnione, tj. wykonać, choćby w sposób nienależyty, i nie wykonać tego samego zobowiązania. Wierzyciel nie może zażądać zapłaty obu wymienionych kar umownych, gdyż wzajemnie się one wykluczają. Jest to logiczne, skoro bowiem zobowiązanie nie zostało wykonane, nie mogła nastąpić zwłoka w jego wykonaniu, gdyż byłaby to contradictio in adiecto.

Konsekwencją przyjęcia stanowiska, że zakresy pojęć nienależytego wykonania zobowiązania oraz niewykonania zobowiązania nie są tożsame jest również konieczność rozróżnienia odpowiedzialności za szkodę spowodowaną nienależytym wykonaniem zobowiązania oraz za szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania. W razie odstąpienia od umowy wchodzi w rachubę odpowiedzialność za szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania, która pochłania odpowiedzialność za szkodę, wcześniej doznaną, z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, które miało miejsce przed odstąpieniem od umowy (tak SN w uzasadnieniu powołanej już uchwały z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 39/12).

W sprawie niniejszej w związku z niekwestionowanym przez obie strony procesu i prawnie skutecznym odstąpieniem przez B. – spółkę akcyjną w W. od umowy łączącej ją z pozwanym zniweczeniu uległy w dniu odstąpienia tj. w dniu 30 kwietnia 2012 roku skutki umowy łączącej strony tego procesu, dla której ta pierwsza umowa była integralną częścią. To sprawia, że pomiędzy stronami tego procesu aktualizuje się, wobec zastrzeżenia w treści umowy łączącej strony tego procesu zarówno kary umownej za szkodę z tytułu opóźnienia w wykonaniu zobowiązania (tj. nienależytego wykonania zobowiązania), jak i z tytułu odstąpienia od umowy, uprawnienie pozwanego do dochodzenia wyłącznie kary umownej tytułem odszkodowania z tytułu niewykonania zobowiązania. Należy zauważyć, iż pozwany z uprawnienia do naliczenia kary umownej z tytułu szkody spowodowanej odstąpieniem od umowy skorzystał, gdyż w piśmie z dnia 12 października 2012 roku pozwany naliczył powódce karę umowną za szkodę spowodowaną odstąpieniem od umowy w kwocie 52.417,41 zł powołując się w treści tego pisma na odstąpienie przez B. – spółkę akcyjną w W. od umowy podstawowej z dnia 30 kwietnia 2012 roku, stanowiącej integralna część umowy łączącej go z powódką, a dopiero następnie w piśmie z dnia 5 listopada 2012 roku naliczył powódce karę umowną za opóźnienie w realizacji umowy w kwocie 1.271.374,65 zł i wierzytelność z tego tytułu przedstawił do potrącenia. Zdaniem sądu jeżeli w umowie przewidziano odrębną karę umowną w związku z odstąpieniem od umowy, to należy przyjąć, że tak określona kara miała rekompensować szkodę –

w przewidywanym przez strony rozmiarze – jakiej dozna strona na skutek niewykonania zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy. Podstawą zastrzeżenia tej kary, co do wysokości, była określona kalkulacja hipotetycznej i specyficznej szkody, jaką poniesienie strona w związku z niewykonaniem zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy. Wniosek ten jest tym bardziej uzasadniony, że strony, zastrzegając karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy, mogą zróżnicować jej wysokość w zależności od przyczyn, które były przyczyną złożenia przez jedną z nich oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Jeżeli więc strony umowy wzajemnej przewidziały karę umowną w związku z odstąpieniem od umowy, nie różnicując jej wysokości w zależności od przyczyn, które spowodowały skorzystanie z tego uprawnienia prawno-kształtującego, należy przyjąć, że kara ta miała rekompensować całą szkodę, jakiej dozna strona na skutek niewykonania zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 r., V CSK 260/11, nie publ.).

To sprawia, że uznać należy, iż niedopuszczalne jest żądanie przez pozwanego od powódki kary umownej w kwocie 1.271.374,65 zł z tytułu szkody za niezakończenie w terminie określonym w łączącej strony umowie nr (...) P./ (...) z dnia 20 października 2010 r. robót, a więc za nienależyte wykonanie zobowiązania, w sytuacji, gdy umowa łącząca strony przewidywała karę umowną za odstąpienie od umowy gdy pozwany wcześniej taką katrę na powódkę nałożył.

Po wtóre, uwzględnieniu zarzutu potrącenia sprzeciwia się fakt, iż pozwany nie wykazał, aby jego roszczenie wynikające z kary umownej przedstawione do potrącenia było wymagalne. Roszczenie o zapłatę kary umownej - jako roszczenie bezterminowe – staje się wymagalne po wezwaniu dłużnika do jego spełnienia (art. 455 k.c.). Tymczasem pozwany nie przedstawił żadnego dowodu wskazującego, że wzywał powódkę do zapłaty przedmiotowej kary umownej. Brak jest takiego wezwania zarówno w piśmie z dnia 5 listopada 2012 roku nakładającym karę umowną, jak i w treści noty księgowej tego samego dnia. Zgodnie zaś z art. 498 § 1 k.c. warunkiem skutecznego potrącenia jest, aby obie wierzytelności były wymagalne, przy czym wbrew literalnemu brzmieniu tego przepisu, przesłanka wymagalności (i zaskarżalności) dotyczy tylko wierzytelności potrącającego (strony aktywnej), a więc pozwanego. Skoro zaś potrącenie przez zamawiającego wierzytelności z tytułu kary umownej z wierzytelności wykonawcy z tytułu wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane wymaga wcześniejszego wezwania do zapłaty (tak SA w Katowicach w wyroku z dnia 28 maja 2015 r., V ACa 847/15, Biul.SAKa 2015/3/26), brak takiego wezwania sprawia, że także z tej przyczyny podniesiony przez pozwanego zarzut potrącenia nie mógł zostać uwzględniony.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na podstawie powołanych wyżej przepisów, orzeczono jak w pkt. 1 sentencji. Na zasądzoną od pozwanego na rzecz powódki kwotę złożyła się pierwotnie dochodzona kwota 70.000 zł powiększona o skapitalizowane odsetki od niej w żądanej przez powódkę kwocie 10.533,56 zł, łącznie kwota 80.533,56 zł oraz kwota 361.976 zł (431.976 zł – 70.000); łącznie 442.509,56 zł. Niewątpliwie bowiem powódka dochodziła od pozwanego należności określonej na fakturze (...) na kwotę 431.976 zł brutto, a wiec wskazanie w piśmie z dnia 9 czerwca 2014 roku żądania obok kwoty 70.000 zł kwoty 361.978 zł, co łącznie daje 442.511,56 zł stanowi oczywistą omyłkę powódki w obliczeniach. Po odjęciu bowiem od kwoty z faktury 431.976 zł kwoty 70.000 zł dochodzonej pierwotnie tytułem należności głównej otrzymamy kwotę 361.976 zł, a nie jak mylnie wskazała powódka kwotę 361.978 zł. W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

O odsetkach sąd orzekł przyjmując, że pozwany pozostawał i pozostaje w opóźnieniu w spełnieniu swojego świadczenia. Najpóźniej bowiem w dniu 1 czerwca 2012 roku, gdy odmówił przyjęcia faktury rozpoczął bieg 31 dniowy termin wskazany w § 3 ust. 7 umowy. Tym samym powódka mogła żądać, z mocy art. 482 k.c., skapitalizowanych odsetek ustawowych od kwoty 70.000 zł od dnia 3 lipca 2012 roku do dnia poprzedzającego wytoczenie powództwa tj. do dnia 14 września 2013 roku. Wysokość odsetek za ten okres wyniosła 10.944,93 zł. Jednakże sąd, na podstawie art. 321 k.p.c., związany był żądaniem powódki, która z tego tytułu domagała się zapłaty kwoty 10.533,56 zł. Od dnia 3 lipca 2012 roku powódka mogła też żądać zapłaty pozostałej części wynagrodzenia z opisanej wyżej faktury, jednakże i w tym wypadku sąd związany był żądaniem powódki, która domagała się zapłaty kwoty 361,978 zł od dnia 12 listopada 2012 roku.

Należy w tym miejscu wskazać, że powódka żądała tzw. „ustawowych odsetek”. Zgodnie z treścią art. 56 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 r., poz. 1830) do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (co miało miejsce 1 stycznia 2016 r. zgodnie z art. 57 tejże noweli) stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że za okres do 31 grudnia 2015 r. powódce należą się odsetki których wysokość jest ustalana zgodnie z art. 359 § 3 k.c. w brzmieniu redakcyjnym i numeracji obowiązujących do 31 grudnia 2015 r. (por. art. 481 § 2 zd. I k.c. w brzmieniu redakcyjnym i numeracji obowiązujących do 31 grudnia 2015 r.) – a więc odsetki w wysokości odsetek ustawowych. Z kolei za okres od 1 stycznia 2016 r., skoro powódka nie zmodyfikowała żądania i także po tej dacie wnosiła o zasądzenie odsetek ustawowych, należały się odsetki w wysokości odsetek ustawowych obliczonych na podstawie art. 359 § 2 k.c. w brzmieniu redakcyjnym i numeracji obowiązujących od 1 stycznia 2016 r. Jednakże zasądzeniu odsetek w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie sprzeciwiał się art. 321 k.p.c., albowiem zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie, w sytuacji w której powód żąda jedynie odsetek za opóźnienie (skoro wysokość tych pierwszych jest większa) stanowiłoby orzeczenie ponad żądanie.

O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu i kosztów celowych. Powódka wskazała w zestawieniu kosztów (k.694): opłatę od pozwu w kwocie 4.027 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 14.400 zł, opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, koszty wysyłki pism w kwocie 38,20 zł oraz koszty dojazdu pełnomocnika na 6 rozpraw w kwocie 2.296,80 zł. W ocenie sądu za koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony uznać należy: opłatę od pozwu w kwocie 4.027 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w stawce podstawowej w kwocie 7.200 zł, opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, oraz koszty dojazdu pełnomocnika na 6 rozpraw w kwocie 2.296,80 zł; łącznie kwotę 13.540,80 zł. Nakład pracy pełnomocnika i stopień jego przyczynienia do rozstrzygnięcia tego procesu nie uzasadnia, w ocenie sądu, przyznania kosztów wynagrodzenia w stawce wyższej niż podstawowa, zwłaszcza, gdy zważy się na żądane osobno koszty dojazdu pełnomocnika do sądu. Natomiast koszty wysyłki pism winne być uwzględniane w kosztach prowadzenia kancelarii przez pełnomocnika.

O ściągnięciu na rzecz Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Łodzi nieuiszczonej opłaty sądowej od kwoty rozszerzonego powództwa w kwocie 361.978 zł (5 % - 18.099 zł) sąd orzekł na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 623 ze zm.).

O ściągnięciu na rzecz Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Łodzi nieuiszczonych kosztów stawiennictwa świadków w łącznej kwocie 1.090,43 zł sąd orzekł na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 623 ze zm.). Na koszty te złożyły się kwota 379,45 zł # 2 tytułem dwukrotnego stawiennictwa świadka B. L. (k. 373 i k. 448), kwota 160 zł tytułem kosztów stawiennictwa świadka I. S. (k.538) oraz kwota 171,53 zł tytułem kosztów stawiennictwa świadka M. P. (k. 579).

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.

Dnia 6 marca 2017 roku