Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 października 2013 r. w S.

sprawy E. B. (1)

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

na skutek odwołania E. B. (1)

od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

z dnia 12 czerwca 2013 roku znak:(...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala iż E. B. (1) nie jest zobowiązany do zwrotu kwoty 5.494,33 zł (pięciu tysięcy czterystu dziewięćdziesięciu czterech złotych i trzydziestu trzech groszy) z tytułu świadczeń z tytułu renty rolniczej pobranych za okres od 1 sierpnia 2012r. do 31 maja 2013r.

UZASADNIENIE

Decyzją z 12 czerwca 2013 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zobowiązał E. B. (1) do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia rentowego w kwocie 35494,33 zł, wypłaconego za okres od 1 sierpnia 2012 r. do 31 maja 2013 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że we wskazanym okresie ustalono nadpłatę renty rolniczej z powodu wyłączenia małżonki rolnika z ubezpieczenia społecznego rolników. Zaznaczono, że ubezpieczony był pouczony o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń, a mimo zajścia tych okoliczności pobierał nienależne świadczenia.

E. B. (1) odwołał się od powyższej decyzji. wskazując że nie był świadomy tego, że rozpoczęcie pracy przez jego małżonkę spowoduje konsekwencje w postaci konieczności zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Dodatkowo wskazał, że jego sytuacja rodzinna i finansowa jest bardzo ciężka z uwagi na jego pogarszający się stan zdrowia.

W odpowiedzi na powyższe odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

E. B. (1) jest właścicielem gruntów rolnych o łącznej powierzchni 59,77 ha, tj. 39,78 ha przeliczeniowych, położonych w obrębie N., gmina M..

Niesporne, a nadto dowód: zaświadczenie – k. 78 plik I akt KRUS.

Decyzją z 4 sierpnia 1999 r. organ rentowy przyznał E. B. (1) prawo do renty rolniczej od 20 lipca 1999 r. Jednocześnie zawiesił część uzupełniającą w 50% z powodu niezaprzestania prowadzenia przez ubezpieczonego działalności rolniczej wraz z małżonką, która nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie spełnia warunków do uzyskania emerytury i renty rolniczej.

W standardowej informacji zamieszczonej w decyzji w ustępie 4 pkt 1 wskazano, że część uzupełniająca emerytury – renty inwalidzkiej rolniczej podlega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. W pkt 2 wskazano, że część uzupełniająca emerytury – renty inwalidzkiej rolniczej podlega zawieszeniu w połowie, gdy:

- emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą wraz z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie spełnia warunków do uzyskania emerytury rolniczej albo renty inwalidzkiej rolniczej, lub

- działalność rolniczą prowadzi wyłącznie małżonek emeryta lub rencisty i istnieją szczególne przeszkody w zaprzestaniu prowadzenia tej działalności, lub

- emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą, mając na utrzymaniu niepełnoletniego zstępnego lub wychowanka, który ukończył szkołę podstawową lub 15 lat, lub

- emeryt lub rencista jest długotrwale niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej – przez okres 2 lat od daty wypadku lub zachorowania.

W ustępie 5 wskazano, że osoba uprawniona do renty inwalidzkiej rolniczej okresowo traci prawo do tego świadczenia z chwilą objęcia jej innym ubezpieczeniem społecznym.

W ustępie 6 wskazano, że osoba, która pobrała nienależne świadczenia jest zobowiązana do ich zwrotu. Podano też, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacane mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Dodatkowo wskazano, że „w celu ustalenia czy nie zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie lub zmniejszenie wysokości emerytury rolniczej – renty inwalidzkiej rolniczej jest Pan (i) zobowiązany niezwłocznie zawiadomić organ wypłacający świadczenie o:

1)  okolicznościach podanych w ust. 4 pkt 1 -3, ust. 5,

2)  podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej, jak też pełnieniu służby,

3)  wysokości osiąganego wynagrodzenia – dochodu – uposażenia,

4)  każdorazowej podwyżce wysokości wynagrodzenia – dochodu – uposażenia,

5)  uzyskaniu przez małżonka prawa do emerytury lub renty,

6)  odbywaniu kary pozbawienia wolności,

7)  pobieraniu emerytury lub renty z innego tytułu – przyznanej przez inny organ,

8)  osoba uprawniona do dodatku pielęgnacyjnego powinna powiadomić o pobycie w domu pomocy społecznej.”

W kolejnych doręczanych E. B. decyzjach (przyznających mu rentę na dalsze okresy, przeliczających wysokość świadczenia, decyzjach zamiennych) zamieszczano pouczenia (informacje) o treści tożsamej jak w decyzji z 3.08.1999 r.

Dowody:

- decyzja z 3.08.1999 r. – k. 71 akt KRUS;

- decyzje – k. 81, 96, 106,110, 114, 128, 132, 136, 152, 171, 179, 201, 204, 207-211, 219, 222, 225, 230, 231, 237 akt KRUS.

Decyzją z 11 grudnia 2012 r. organ rentowy podjął wypłatę 100% części uzupełniającej renty dla E. B.od dnia 1 stycznia 2013 r. W standardowym pouczeniu dotyczącym zasad dotyczących zasad zawieszania lub zmniejszania wypłat emerytur i rent, zamieszczonym na drugiej stronie doręczonej E. B.decyzji wskazano, że w razie prowadzenia działalności rolniczej, wypłata części uzupełniającej emerytury – renty rolniczej ulega zawieszeniu w całości lub części (pkt 1). Zaznaczono też, że renta rolnicza okresowa z tytułu niezdolności do pracy nie przysługuje w przypadku objęcia rencisty innym ubezpieczeniem społecznym (pkt 2). Na zakończenie, w uwagach wskazano, że „w celu ustalenia, czy nie zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie lub zmniejszenie wysokości emerytury rolniczej – renty rolniczej, jest Pan zobowiązany w ciągu 14 dni zawiadomić Oddział Regionalny lub Placówkę Terenową KRUS o:

- prowadzeniu działalności rolniczej w rozumieniu ustawy z dnia 20.12.1990 r.,

- podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej

- wysokości osiągniętego z tych tytułów wynagrodzenia lub dochodu, a także wysokości osiąganego uposażenia z tytułu służby (w wojsku, policji itp.),

- każdorazowej podwyżce wysokości wynagrodzenia – dochodu – uposażenia,

- uzyskaniu prawa do emerytury lub renty z innego organu rentowego

- okolicznościach podanych w pouczeniach otrzymanych uprzednio decyzji (przyznającej, zamiennej, przeliczającej, podwyższających).

Dowód: decyzja z 11.12.2012 r. – k. 241 akt KRUS.

E. B. pozostaje w związku małżeńskim z A. B.. A. B. była objęta ubezpieczeniami społecznymi rolników jako małżonka rolnika od 1 stycznia 1991 r.

Z dniem 1 sierpnia 2012 r. A. B. rozpoczęła wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w G..

Decyzją z 30 kwietnia 2013 r. organ rentowy stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników A. B. od 1 sierpnia 2012 r., w związku z zawarciem przez nią umowy zlecenia.

Niesporne, a nadto dowody:

- karta ewidencyjna ubezpieczonego – k. 240 akt KRUS;

- decyzja z 30.04.2012 r. – k. 246 akt KRUS.

Decyzją z 13 maja 2013 r. organ rentowy zawiesił E. B. wypłatę części uzupełniającej renty w wymiarze 100% od dnia 1 czerwca 2013 r.

Dowód: decyzja z 13.-05.2013 r. – k. 247 akt KRUS.

W okresie od 1 sierpnia 2012 r. do 31 maja 2013 r. organ rentowy naliczał i wypłacał ubezpieczonemu część uzupełniającą renty w wysokości 50% (w okresie od 1.08.2012 r. do 31.12.2012 r.) oraz 100% (od 1.01.2013 r. do 31.05.2013 r.), mimo iż istniały podstawy do zawieszenia wypłaty części uzupełniającej renty w wysokości 100%. Łącznie dokonane na rzecz E. B. z tego tytułu wypłaty wyniosły 5494,33 zł

Niesporne.

Sąd zważył, co następuje:

E. B. nie zgodził się z decyzją organu rentowego zobowiązującą go do zwrotu części uzupełniającej renty rolniczej pobranej przez niego w okresie od 1 sierpnia 2012 r. do 31 maja 2013 r., wskutek czego zasadność tej decyzji podlegała ocenie Sądu. Sąd podzielił zaś pogląd odwołującego o braku podstaw do obciążenia go obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Zgodnie z przepisem art. 52 ust. 2 ustawy z 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniach społecznych rolników, zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń oraz ustalania odsetek za opóźnienia w wypłacie świadczeń określają przepisy emerytalne oraz przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa.

Z uwagi na powyższe w niniejszej sprawie na uwadze należało mieć przede wszystkim treść regulacji zamieszczonej w art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wskazano tam, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu (ust. 1). Zarazem jednak zaznaczono, iż za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (podkr. wł.).

Identycznie przepisy art. 84 ust. 1, 2 pkt 1 oraz 3 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych stanowią, że osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się przy tym świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

W niniejszej sprawie poza sporem pozostawał fakt, że w okresie od 1 sierpnia 2012 r. do 31 maja 2013 r. organ rentowy naliczał i wypłacał E. B. część uzupełniającą renty w wysokości 50% (w okresie od 1.08.2012 r. do 31.12.2012 r.) oraz 100% (od 1.01.2013 r. do 31.05.2013 r.), mimo iż istniały podstawy do zawieszenia wypłaty części uzupełniającej renty w wysokości 100%. Łącznie nadpłata z tego tytułu wyniosła 5494,33 zł. Koniecznym było jednak rozstrzygnięcie czy istniały przesłanki, by domagać się do E. B. zwrotu pobranych przezeń z tego tytułu kwot.

Nie ulega wątpliwości, co było w sprawie niesporne, że co do zasady wypłacone ubezpieczonemu w okresie od dnia 1 sierpnia 2012 r. do 31 maja 2013 r. świadczenie tytułem części uzupełniającej renty rolniczej było świadczeniem nienależnym. Stosownie do brzmienia art. 28 ust 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wypłata ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, z zastrzeżeniem ust. 5-7 i 9-11. W ust. 6 pkt 1 w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 stycznia 2013 r. wskazano, że wypłata ulega zawieszeniu w połowie, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury albo renty i nie spełnia warunków do uzyskania emerytury rolniczej albo renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli małżonek ten podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy. Niespornym w sprawie było, że ubezpieczony nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (jest właścicielem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym). Poza sporem pozostawało również, że małżonka ubezpieczonego od dnia 1 sierpnia 2012 r. podlegała wyłączeniu z ubezpieczenia społecznego rolników, jako że podjęła zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia. A zatem nie ulega wątpliwości, że co do zasady w świetle przytoczonego przepisu ubezpieczonemu jako osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, którego małżonka podjęła zatrudnienie (co skutkowało wyłączeniem jej z ubezpieczeń społecznych rolników ) nie przysługiwało prawo do części uzupełniającej renty rolniczej. Jednakże zdaniem Sądu w okolicznościach niniejszej sprawy uznać należało, że organ rentowy nie może domagać się zwrotu wypłaconych odwołującemu w spornym okresie należności z tego tytułu, bowiem E. B. nigdy nie został prawidłowo pouczony o braku prawa do pobierania części uzupełniającej świadczenia w przypadku podjęciu przez jego małżonkę zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie stoi na stanowisku, że pouczenie, które kierowane jest do różnych świadczeniobiorców, powinno być, co wydaje się oczywiste, zrozumiałe dla każdego adresata. Przede wszystkim powinno ono być jasne pod względem językowym, czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 14 marca 2006 roku w sprawie I UK 161/05, opubl. OSNP 2007/5-6/78, pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia (art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. Prawidłowe pouczenie ma bowiem decydujące znaczenie dla ustalenia obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie I UK 3/04, opubl. OSNPUSiSP 2005, nr 8, poz. 116).

Tymczasem w niniejszym postępowaniu nie sposób uznać, aby pouczenia jakimi opatrywane były doręczane ubezpieczonemu decyzje były prawidłowe. Pouczenia te miały wyłącznie charakter standardowy, stanowiły integralną część druku decyzji i wskazywano w nich wyłącznie, że istnieje obowiązek niezwłocznego zawiadamiania organu wypłacającego świadczenie o:

1)  okolicznościach podanych w ust. 4 pkt 1 -3, ust. 5,

2)  podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej, jak też pełnieniu służby,

3)  wysokości osiąganego wynagrodzenia – dochodu – uposażenia,

4)  każdorazowej podwyżce wysokości wynagrodzenia – dochodu – uposażenia,

5)  uzyskaniu przez małżonka prawa do emerytury lub renty,

6)  odbywaniu kary pozbawienia wolności,

7)  pobieraniu emerytury lub renty z innego tytułu – przyznanej przez inny organ,

8)  osoba uprawniona do dodatku pielęgnacyjnego powinna powiadomić o pobycie w domu pomocy społecznej.

Zdaniem Sądu z pouczeń udzielanych E. B. wynikało wyłącznie, że obowiązany jest on zawiadomić organ rentowy o uzyskaniu przez jego małżonkę prawa do emerytury lub renty. Z treści pouczeń w żadnym razie nie wynikało natomiast, aby został on poinformowany o konieczności zawiadomienia organu rentowego o podjęciu przez jego małżonkę zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Z pewnością nie można uznać, że taki obowiązek wynika z ust. 6 pkt 2 pouczenia, które dotyczy obowiązku zawiadomienia o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej, jak też pełnieniu służby. Konstrukcja udzielonej ubezpieczonemu informacji sugeruje bowiem wyłącznie, że ubezpieczony powinien zawiadomić organ rentowy o tym, że to on podjął zatrudnienie lub inną pracę zarobkową. Wniosek taki jest uzasadniony zwłaszcza w świetle treści ust. 6 pkt 5, który wprost odniesiono do okoliczności dotyczących małżonka rolnika oraz treści ust. 5 pouczenia, w którym wskazano, że osoba uprawniona do renty inwalidzkiej rolniczej okresowo traci prawo do tego świadczenia z chwilą objęcia jej innym ubezpieczeniem społecznym. Konieczność zawiadomienia o podjęciu zatrudnienia przez małżonkę nie wynikała również z okoliczności wskazanych w ustępie 4 pouczenia. W ustępie tym odnośnie okoliczności związanych z osobą małżonka rolnika wymieniono wyłącznie prowadzenie działalności rolniczej wraz z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie spełnia warunków do uzyskania emerytury rolniczej albo renty inwalidzkiej rolniczej, lub prowadzenie działalności rolniczej wyłącznie przez małżonka emeryta lub rencisty w sytuacji gdy istnieją szczególne przeszkody w zaprzestaniu prowadzenia tej działalności.

Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należało, że skoro ubezpieczony został de facto pouczony wyłącznie o konieczności poinformowania organu rentowego o uzyskaniu przez jego małżonkę prawa do emerytury lub renty, a takiego prawa w spornym okresie jego małżonka nie uzyskała, nie można czynić mu zarzutu z tego, że nie poinformował Prezesa KRUS o podjęciu przez jego żonę pracy zarobkowej. Jak już bowiem wyżej wykazano, nie został on prawidłowo pouczony o okolicznościach, które powodują ustanie prawa do wypłaty części uzupełniającej renty rolniczej, o których powinien zawiadomić organ rentowy.

W tym miejscu dodatkowo wskazać należy, że Sąd orzekający w sprawie podziela pogląd prawny wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 11 września 1996 r., III AUr 105/96, opubl. w OSA 1997 nr 7-8, poz. 21, że pojęcie nienależnego świadczenia w prawie ubezpieczenia społecznego definiowane jest „z punktu widzenia osoby, która je pobrała”. Dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 24.11.2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 116). Dla ustalenia zatem obowiązku zwrotu wymagane są świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie bezprawnie. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je „w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy”.

W ocenie Sądu Okręgowego, sytuacja taka nie miała miejsca w niniejszej sprawie. Z okoliczności sprawy wynika bowiem, że ubezpieczony nie miał świadomości, że pobrał nienależne świadczenie i na pewno nie działał on w złej wierze. Nie miał on bowiem zamiaru oszukiwać organu rentowego i wyłudzić świadczenia. Nie miał bowiem świadomości, że podjęcie przez jego żonę zatrudnienia powoduje ustanie prawa do części uzupełniającej renty rolniczej.

Konsekwencją braku stosownego pouczenia jest w tej sytuacji niemożność nałożenia na E. B. obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Z uwagi na powyższe Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.