Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Alicja Podlewska
Sędziowie:	SA Lucyna Ramlo SA Daria Stanek (spr.)
Protokolant:	sekr.sądowy Katarzyna Kręska

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2017 r. w Gdańsku

sprawy T. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji T. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 2015 r., sygn. akt VII U 1134/14

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku na rzecz Kancelarii Radcy Prawnego S. B. (1) kwotę 180,00 (sto osiemdziesiąt 00/100) złotych powiększoną o należny podatek VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Lucyna Ramlo SSA Alicja Podlewska SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 1434/16

UZASADNIENIE

Decyzją z 24 lutego 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał z urzędu ubezpieczonemu T. C. emeryturę od dnia 13 lutego 2014 r., jako daty osiągnięcia wieku emerytalnego 65 lat i 4 miesięcy.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony T. C., zarzucając organowi pominięcie rzeczywistych osiąganych przez niego dochodów wraz z dodatkami, także dewizowymi z okresu od dnia 27 kwietnia 1971 r. do dnia 14 maja 1980 r. w okresie pracy w (...), nieuwzględnienie pobytu, szkolenia i pracy w Niemczech w okresie od dnia 04 stycznia 1989 r. do dnia 19 września 1990 r., nadto nieuznanie okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników i potraktowanie ich, jako okresy uzupełniające a nie składkowe, wnosząc o ponowne przeliczenie emerytury z 20 lat podlegania ubezpieczeniom.

W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonego z dnia 09 czerwca 2014 r. pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd I instancji oddalił odwołanie T. C.. Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne, które legły u podstaw wydanego rozstrzygnięcia:

Ubezpieczony T. C., urodzony w dniu (...), w dniu 04 grudnia 2014 r., zaskarżoną decyzją pozwanego z dnia 24 lutego 2014 r. uzyskał z urzędu prawo do emerytury od daty ukończenia wieku emerytalnego (65 lat i 4 miesięcy).

Podstawa wymiaru – stanowiąca iloczyn wskaźnika wysokości podstawy wymiaru (29,15%) i kwoty bazowej 717,16 zł – wyniosła 209,05 zł na dzień 13 lutego 2014 r., zaś po waloryzacji od dnia 01 marca 2014 r. 631,19 zł. Emerytura, jako niższa od dotychczas wypłacanej renty, została podwyższona do kwoty renty i wynosi od dnia 13 lutego 2014 r. kwotę 831,15 zł, zaś po waloryzacji od dnia 01 marca 2014 r. 844,45 zł, do wypłaty 728,45 zł.

W związku z przyznaniem emerytury, prawo ubezpieczonego do renty z tytułu niezdolności do pracy wygasło z dniem 13 lutego 2014 r. Na mocy decyzji organu z dnia 13 maja 2014 r., od dnia 01 maja 2011 r. ubezpieczony posiadał prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznane na stałe. Świadczenie rentowe zostało zawieszone wobec posiadania już przez wnioskodawcę prawa do emerytury w kwocie gwarantowanej ze świadczenia rentowego.

Ponadto, mając na uwadze okres pracy ubezpieczonego w Niemczech, pozwany przyznał wnioskodawcy odrębną decyzją z dnia z dnia 13 maja 2014 r. prawo do emerytury z instytucji niemieckiej od dnia 01 maja 2011 r. w kwocie 614,82 zł, zaś od dnia 01 czerwca 2014 r. 690,35 zł.

W okresie od dnia 27 lipca 1971 r. do dnia 14 maja 1980 r. ubezpieczony T. C. był zatrudniony w (...) S.A. w G. na stanowiskach: pomocnika stewarda, młodszego stewarda oraz stewarda. W powyższym okresie uzyskał on wynagrodzenie zasadnicze (powiększone o dodatek za wysługę lat w wymiarze 5% od 1976 r.), będące podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwotach: 1971 rok – 8.133,00 zł; 1972 rok – 14.952,00 zł; 1973 rok – 20.400,00 zł; 1974 rok – 22.800,00 zł; 1975 rok – 25.200,00 zł; 1976 rok – 14.690,00 zł; 1977 rok – 30.240,00 zł; 1978 rok – 30.240,00 zł; 1979 rok – 30.240,00 zł; 1980 rok – 20.267,00 zł.

Ubezpieczony wykonywał pracę na jednostkach: A. Z., A. W., S. B. (2), G., H., S., G., G., O.. Pracodawca nie posiada dokumentacji płacowej za lata do 1977 r. – ówczesne przepisy przewidywały obowiązek jej przechowywania przez okres 12 lat, po którym została ona zniszczona. Warunki pracy i płacy pracowników zatrudnionych na podstawie umów o pracę do wykonywania pracy na statkach morskich uregulowany był w układach zbiorowych pracy dla marynarzy w żegludze międzynarodowej tj. w: Umowie zbiorowej z Polskiej Marynarki Handlowej z dnia 01 listopada 1948 r., Układzie zbiorowym pracy z dnia 08 czerwca 1966 r. oraz z dnia 01 stycznia 1975 r., Protokole dodatkowym nr 15 z dnia 15 czerwca 1973 r.

W oparciu o powyższe układy zbiorowe, wnioskodawcy przysługiwały poza wynagrodzeniem zasadniczym stałe dodatki: dodatek eksploatacyjny (okrętowy), dodatek za wysługę lat, dodatek specjalistyczny oraz wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy i wolne dni.

Dodatek dewizowy – nieobciążony składką na ubezpieczenia społeczne – od 1972 r. brany był pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego (ustalenie w złotych polskich, wg kursu podstawowego dolara USA), w oparciu o uchwałę nr 60 Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1972 r. w sprawie ujednolicenia wysokości i zasad stosowania dodatku dewizowego dla członków załóg polskich statków handlowych w żegludze międzynarodowej, uchwałę nr 107 Rady Ministrów z dnia 28 maja 1976 r. zmieniającą uchwałę nr 60 Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1972 r. oraz Okólnik nr 16 z dnia 28 marca 1972 r. ZUS w sprawie wliczania do podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego równowartości dodatku dewizowego, jak również Okólnik nr 34 z dnia 11 sierpnia 1976 r.

Dodatek eksploatacyjny (okrętowy) przysługiwał za każdy dzień zaokrętowania na statku w zależności od zajmowanego stanowiska i zasięgu pływania – zgodnie z załącznikiem do układu zbiorowego pracy. Pracownicy na jednostkach S. B. (2), G., W., S., P. oraz (...) otrzymywali dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 15% płacy zasadniczej – na podstawie § 7 Protokołu dodatkowego nr 15 z 1973 r. oraz Załącznika nr 7 do Układu zbiorowego pracy z 1975 r.

Wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego naliczane było na podstawie wynagrodzenia z trzech miesięcy poprzedzających urlop. Stawkę dzienną dla obliczenia wynagrodzenia za urlop ustalało się przez podzielenie 3-miesięcznego wynagrodzenia: przez 90 dni (przy urlopach o wymiarze 30 dni kalendarzowych) lub przez 75 dni (przy urlopach o wymiarze 26 dni roboczych), mnożąc ustaloną stawkę przez ilość dni urlopu. Do wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy uwzględniano zmienne jego składniki: dodatek eksploatacyjny (okrętowy) oraz dodatek specjalistyczny. Wynagrodzenie ubezpieczonego T. C., stanowiące podstawę naliczenia świadczenia emerytalnego, wynosi:

1.  1971 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 13.347,00 zł

b.  dodatek eksploatacyjny (247 dni x 21,00 zł) – 5.187,00 zł

razem 18.534,00 zł

2.  1972 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 14.952,00 zł

b.  dodatek eksploatacyjny (145 dni x 21,00 zł, 28 dni x 11,00 zł; 142 dni x 12,00 zł oraz 5 dni x 8,00 zł) – 5.097,00 zł

c.  dodatek specjalistyczny (28 dni x 1.000,00 zł, 4 m-ce 24 dni x 1.500,00 zł x 15%) – 1.220,00 zł

d.  dodatek dewizowy (287 dni x 1,05 $, 28 dni x 0,70 $, 5 dni x 0,90 $ x 3,76 zł) – 1.224,00 zł

razem 22.493,00 zł

3.  1973 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 20.400,00 zł

b.  dodatek okrętowy (16 dni x 8,00 zł, 22 dni x 10,00 zł, 184 dni x 16,00 zł) – 3.292,00 zł

c.  dodatek specjalistyczny (7 dni x 1.500,00 zł 22 dni x 1.700,00 zł, 6 m-cy x 1.900,00 zł x 15%) – 1.950,00 zł

d.  wynagrodzenie za urlop – 383,00 zł

e.  dodatek dewizowy (213 dni x 0,99 $ x 3,76 zł) – 793,00 zł

razem 26.818,00 zł

4.  1974 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 22.800,00 zł

b.  dodatek okrętowy (216 dni x 16,00 zł) – 3.456,00 zł

c.  dodatek specjalistyczny (7 m-cy 25 dni x 1.900 x 15%) – 2.233,00 zł

d.  wynagrodzenie za urlop – 713,00 zł

e.  dodatek dewizowy (207 dni x 0,99 $ x 3,76 zł) – 771,00 zł

razem 29.973,00 zł

5.  1975 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 25.200,00 zł

b.  dodatek okrętowy (78 dni x 16,00 zł i 9 dni x 29,00 zł) – 1.509,00 zł

c.  dodatek specjalistyczny (2 m-ce 19 dni x 2.100,00 zł x 15%) – 830,00 zł

d.  wynagrodzenie za urlop – 1.252,00 zł

e.  dodatek dewizowy (78 dni x 0,99 $ i 9 dni x 1,15 $ x 3,76 zł) – 329,00 zł

razem 29.120,00 zł

6.  1976 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 28.839,00 zł

b.  dodatek okrętowy (7 dni x 24,00 zł) – 168,00 zł

c.  dodatek dewizowy (7 dni x 1,50 $ x 19,80 zł) – 208,00 zł

razem 29.215,00 zł

7.  1977 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 30.240,00 zł

b.  dodatek okrętowy (154 x 24,00 zł) – 3.696,00 zł

c.  dodatek specjalistyczny (4 m-ce x 2.400,00 zł x 15%) – 1.440,00 zł

d.  wynagrodzenie za urlop – 1.096,00 zł

e.  dodatek dewizowy (127 dni x 1,50 $ x 19,80 zł) – 3.772,00 zł

razem 40.244,00 zł

8.  1978 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 30.240,00 zł

b.  dodatek okrętowy (176 x 24,00 zł) – 4.224,00 zł

c.  dodatek specjalistyczny (5 m-cy x 2.400,00 zł x 15%) – 1.800,00 zł

d.  wynagrodzenie za urlop – 614,00 zł

e.  dodatek dewizowy (153 dni x 1,50 $ x 31,71 zł) – 7.277,00 zł

razem 44.155,00 zł

9.  1979 rok:

a.  wynagrodzenie zasadnicze (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 30.240,00 zł

b.  dodatek okrętowy (120 x 27,00 zł) – 3.240,00 zł

c.  dodatek specjalistyczny (3 m-ce 10 dni x 2.400,00 zł x 15%) – 1.092,00 zł

d.  wynagrodzenie za urlop – 2.113,00 zł

e.  dodatek dewizowy (103dni x 1,50 $ x 29,41 zł) – 4.544,00 zł

razem 41.229,00 zł

10.  1980 rok – (z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu) – 20.267,00 zł

Zachowana dokumentacja dotycząca ubezpieczonego nie pozwalała zdaniem Sądu I instancji na ustalenie, w jakich dniach statek był na morzu, w jakich dniach stał w porcie i w jakiej znajdował się strefie pływania (co miało wpływ na długość dnia pracy – w strefie tropikalnej ulegała ona skróceniu do 6 godzin w stosunku do 8 godzin pracy w strefie umiarkowanej) – a więc czy i w jakim wymiarze (w jakiej ilości godzin) ubezpieczony przekroczył normalny czas pracy, z którego to tytułu przysługiwało by mu wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych.

Wyliczenia dokonane przez biegłą sądową nie były kwestionowane przez pozwanego. Uwzględniając zarobki, ustalone przez biegłą sądową, pozwany ustalił wskaźnik wysokości podstawy wymiaru na 35,96% (lata 1975-1994 – od dnia 20 marca 1995 r. wnioskodawca pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy). Podstawa wymiaru – iloczyn w/w wskaźnika wysokości podstawy wymiaru i kwoty bazowej 717,16 zł – wynosi 257,89 zł. Ustalona na podstawie wyliczeń biegłej sądowej emerytura ubezpieczonego z urzędu na dzień przyznania wynosi 590,05 zł i jest niższa od wcześniej przyznanego świadczenia (decyzja z dnia 24 lutego 2014 r. – emerytura w kwocie 831,15 zł).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach rentowych oraz kapitałowych, przedłożonych przez ubezpieczonego, jak również w toku postępowania przed Sądem.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw by kwestionować prawdziwość, rzetelność dokumentów zgromadzonych w sprawie. Sąd I instancji zważył, iż dowody te układają się w spójną całość. Dowód z dokumentów zgromadzonych w sprawie w zakresie, w jakim posłużyły do ustalenia stanu faktycznego Sąd I instancji uznał za w pełni wiarygodny, gdyż dokumenty te nie budziły żadnych wątpliwości i nie były przez strony kwestionowane.

Dowody w postaci dokumentów urzędowych Sąd Okręgowy ocenił na podstawie art. 244 § 1 k.p.c. ustalając, że skoro w toku procesu nie zostały skutecznie podważone, stanowią świadectwo tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone. Powyższe dowody układają się zdaniem Sądu w spójną całość, wzajemnie się potwierdzając lub uzupełniając. Nie były też kwestionowane przez strony i Sąd I instancji dał im wiarę w całej rozciągłości. Sąd Okręgowy także dał wiarę w całości zeznaniom świadka W. R., bowiem były one wewnętrznie spójne, wiarygodne i w całości potwierdzały okoliczności wynikające z innych dowodów uzyskanych w toku postępowania zarówno przed pozwanym organem, jak i przed tut. Sądem.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołania ubezpieczonego T. C. nie jest zasadne i nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy uznał zajęte w sprawie przez organ rentowy stanowisko za prawidłowe – co w konsekwencji skutkuje uznaniem zgodności z przepisami spornej i zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy zważył, że zgromadzona w toku postępowania dokumentacja nie daje podstaw do uznania żądania zmiany spornej decyzji pozwanego z dnia 24 lutego 2014 r. i przyznania świadczenia emerytalnego w kwocie wyższej, niż to miało miejsce w/w decyzją. Wynika to z faktu, iż emerytura dla wnioskodawcy, obliczona przez pozwanego na podstawie składników wynagrodzenia, precyzyjnie ustalonych i wskazanych w spornych latach 1971-1980 przez biegłą sądową K. T., stanowi świadczenie kwotowo niższe od kwoty emerytury, która sporną decyzją została przyznana ubezpieczonemu a której kwota stanowi kwotę otrzymywanej do dnia przyznania emerytury renty z tytułu niezdolności do pracy.

Na podstawie zaoferowanych w toku postępowania dowodów, którymi dysponowała biegła sądowa, mogła ona ustalić jedynie stałe składniki wynagrodzenia, co do których nie było wątpliwości, że były wypłacone i podlegały składkom na ubezpieczenie społeczne – a tym samym mogą stanowić podstawę ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego.

Wydając powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł się na opinii wydanej przez biegłą sądową z zakresu księgowości i rachunkowości K. T., która wskazała kwotowo całość wynagrodzenia wnioskodawcy ze spornego okresu lat 1971-1980. Opierając się na przedmiotowej opinii oraz pozostałym zgromadzonym w toku postępowania materiale dowodowym Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczonemu przysługiwały oprócz płacy zasadniczej, powiększonej o dodatek za wysługę lat w kwocie 5% od 1976 r. (wynikającej z niekwestionowanego zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z dnia 24 listopada 2004 r. – tom II k. 23 akt rentowych) następujące dodatkowe stałe składniki wynagrodzenia: dodatek eksploatacyjny (okrętowy), dodatek za wysługę lat, dodatek specjalistyczny oraz wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy i wolne dni.

W sporządzonej opinii biegła sądowa – opierając się na zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wyciągu pływania, kartotece personalnej z (...) S.A. w K. oraz z (...) – wyjaśniła, iż warunki pracy i płacy pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o prace na statkach morskich są regulowane w układach zbiorowych pracy dla marynarzy w żegludze międzynarodowej tj. w: Umowie zbiorowej z Polskiej Marynarki Handlowej z dnia 01 listopada 1948 r., Układzie zbiorowym pracy z dnia 08 czerwca 1966 r. oraz z dnia 01 stycznia 1975 r. oraz Protokole dodatkowym nr 15 z dnia 15 czerwca 1973 r.

Co prawda ubezpieczony wniósł zastrzeżenia do w/w opinii (k. 106-118 akt sprawy), jednakże z uwagi na fakt, iż skarżący nie przedłożył jakichkolwiek dowodów mogących poprzeć prezentowane przez niego stanowisko, nadto biegła sądowa w sposób jednoznaczny odniosła się do ich treści (k. 139 akt sprawy) zgodnie z wytycznymi Sądu (punkt 3 – k. 1120 akt sprawy), Sąd Okręgowy uznał, że nie istnieją podstawy w oparciu, o które zasadnym stałoby się podważenie opinii biegłej sądowej.

W szczególności Sąd I instancji wskazał, że wnioskodawca powołał się na fakt, iż zaskarżony wyrok nie uwzględniał wynagrodzenia należnego wnioskodawcy za przepracowane godziny nadliczbowe, jak również na wadliwość przyjętej wartości dodatku dewizowego. Sąd Okręgowy zważył zaś, iż główna opinia biegłej sądowej zawierała zarówno precyzyjne kwotowe wyliczenie dodatku dewizowego, jak również przedstawiała przepisy stanowiące podstawę jego przyznawania, a także algorytm dokonywania obliczeń (k. 76-77 akt sprawy).

Biegła sądowa stwierdziła, że co prawda dodatek dewizowy nie był obciążony składką na ubezpieczenia społeczne, to od 1972 r. brany był pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego (ustalenie w złotych (...), wg kursu podstawowego dolara USA), w oparciu o uchwałę nr 60 Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1972 r. w sprawie ujednolicenia wysokości i zasad stosowania dodatku dewizowego dla członków załóg polskich statków handlowych w żegludze międzynarodowej, uchwałę nr 107 Rady Ministrów z dnia 28 maja 1976 r. zmieniającą uchwałę nr 60 Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1972 r. oraz Okólnik nr 16 z dnia 28 marca 1972 r. ZUS w sprawie wliczania do podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego równowartości dodatku dewizowego, jak również Okólnik nr 34 z dnia 11 sierpnia 1976 r.

Ponadto biegła sądowa wyjaśniła – w zakresie zarzutu dotyczącego kwestii wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych – iż zachowana dokumentacja dotycząca ubezpieczonego nie pozwala na ustalenie, w jakich dniach statek był na morzu, w jakich dniach stał w porcie i w jakiej znajdował się strefie pływania (co miało wpływ na długość dnia pracy – w strefie tropikalnej ulegała ona skróceniu do 6 godzin w stosunku do 8 godzin pracy w strefie umiarkowanej) – a więc czy i w jakim wymiarze (w jakiej ilości godzin) ubezpieczony przekroczył normalny czas pracy, z którego to tytułu przysługiwało by mu wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych.

Składnik wynagrodzenia, jaki przysługiwał ubezpieczonemu, którego sposób obliczenia w przedmiotowej sprawie wnioskodawca kwestionował miało, co do zasady, pochodny charakter i zależało od różnych czynników, takich jak m.in. ilość godzin świadczenia pracy danego rodzaju, strefa pływania, okres pobytu w porcie i morzu etc. Na gruncie przedmiotowej sprawy, brak było dowodów pozwalających na poczynienie stanowczych ustaleń w omawianym zakresie. A zatem, w braku dokumentacji źródłowej z zakresu czasu pracy ubezpieczonego uniemożliwiała obiektywnie dokonanie jakichkolwiek ustaleń w sferze ewentualnego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

Jedynie na marginesie Sąd Okręgowy wskazał, iż normy czasu pracy osób zatrudnionych na polskich statkach handlowych w podróżach dalekomorskich w spornym okresie, uregulowane zostały w przepisach szczególnych ustawie z dnia 28 kwietnia 1952 r. o pracy na polskich morskich statkach handlowych w żegludze międzynarodowej (Dz. U. z 1952 r. nr 25 poz. 171 ze zm.) w obowiązującej do 09 października 1991 r. Na podstawie delegacji ustawowej z art. 53 w/w ustawy, szczegółowo czas pracy załóg normowało rozporządzenie z dnia 07 stycznia 1955 r. w sprawie czasu pracy na polskich morskich statkach handlowych w żegludze międzynarodowej (Dz. U. z 1955 r. nr 2 poz.8). Na statkach handlowych w żegludze międzynarodowej będących w morzu czas pracy członków załogi maszynowej i pokładowej wynosił 8 godzin zarówno w dni powszednie, jak i w niedziele i inne dni ustawowo wolne od pracy (57 godzin tygodniowo), zaś – jak wskazała biegła sądowa – w strefie tropikalnej ulegał on skróceniu do 6 godzin.

Kluczowe zaś dla rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego było, iż emerytura dla wnioskodawcy, obliczona przez pozwanego na podstawie składników wynagrodzenia, precyzyjnie ustalonych i wskazanych w spornych latach 1971-1980 przez biegłą sądową K. T., stanowi świadczenie kwotowo niższe od kwoty emerytury, która sporną decyzją została przyznana ubezpieczonemu, a której kwota stanowi kwotę otrzymywanej do dnia przyznania emerytury renty z tytułu niezdolności do pracy.

Tym samym, uwzględnienie żądania wnioskodawcy i przyznanie świadczenia wynikającego ze zgromadzonej i wnikliwie przeanalizowanej przez biegłą sądową dokumentacji, powodowałoby przyznanie wnioskodawcy emerytury w kwocie niższej od dotychczas otrzymywanego świadczenia. W takiej sytuacji w pełni prawidłowym było postępowanie pozwanego, który – jak to wynika wprost z treści spornej decyzji z dnia 24 lutego 2014 r. (drugi akapit od dołu – k. 202 akt rentowych). Wyliczona bowiem kwota świadczenia – jak to uczynił pozwany w toku niniejszego postępowania –99v akt sprawy) okazała się niższa od minimalnej emerytury, jak również od pobieranej wcześniej renty przez wnioskodawcę renty z tytułu niezdolności do pracy. Z regulacji zaś art. 27a w związku z art. 54a ust. 2 ustawy wynika, iż emerytura, o której mowa w art. 27a, nie może być niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do spełnienia żądania T. C., zawartego w odwołaniu od spornej decyzji, i dokonania przeliczenia należnego mu świadczenia emerytalnego w sposób postulowany przez wnioskodawcę – jako, że ustalone świadczenie emerytalne stanowi kwotę dla niego korzystniejszą (wyższą).

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł T. C. zaskarżając orzeczenie Sądu I instancji w całości.

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczony stwierdził, że nie zgadza się z opinią biegłego sądowego w zakresie zastosowania nierzeczywistego przelicznika kursu bonów baltonowskich oraz nieuwzględnieniu nadgodzin w żadnej strefie klimatycznej. Zdaniem ubezpieczonego przyjęty za podstawę wyliczeń kurs $ został przez biegłą zaniżony, co ostatecznie przełożyło się na wysokość świadczenia. W ocenie T. C. kurs $ winien być przyjęty w wysokości: w 1972 roku 150,00 złotych, a nie 3,76 złotych; w 1973 roku 160,00 złotych a nie 3,76 złotych; w 1974 roku 160,00 złotych, a nie 3,76 złotych; w 1975 roku 170,00 złotych, a nie 3,76 złotych; w 1976 roku 170,00 złotych, a nie 19,80 złotych; w 1977 roku 180,00 złotych, a nie 19,80 złotych; w 1978 roku 200,00 złotych, a nie 31,71 złotych; w 1979 roku 200,00 złotych, a nie 29,41 złotych. Skarżący twierdził, że różnica wyliczeń dodatku dewizowego wynika z różnicy w nominalnym a rzeczywistym kursie bonów baltonowskich w poszczególnych latach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja T. C. nie jest zasadna.

Sąd I instancji w zakresie spornej w niniejszej sprawie okoliczności – wyliczenia wysokości świadczenia emerytalnego ubezpieczonego – przeprowadził wystarczające dla definitywnego rozstrzygnięcia postępowanie dowodowe, zastosował odpowiednie normy prawno – materialne w procesie subsumpcji prawnej, zaś w swych wnioskach nie przekroczył zasady swobodnej oceny dowodów nakreślonych dyspozycją przepisu art. 233 § 1 k.p.c. Innymi słowy wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu.

Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Taka ocena dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a ponadto powinna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których Sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i – ważąc ich moc oraz wiarygodność – odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 roku, sygn. akt II UKN 685/98, OSNP 2000/17/655, LEX nr 41437). Zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena dowodów zaprezentowana przez Sąd Okręgowy spełnia powyższe kryteria. Sąd Apelacyjny przyjął, zatem poczynione w pierwszej instancji ustalenia faktyczne za własne, bez potrzeby ich korekty, czy uzupełniania, w konsekwencji, czego nie zachodzi potrzeba ich szczegółowego powtarzania.

Sąd I instancji dostrzegając złożoność spornego zagadnienia – wysokości uzyskiwanego przez T. C. w okresie pracy w (...) od dnia 27 kwietnia 1971 r. do dnia 14 maja 1980 r. wynagrodzenia prawidłowo przeprowadził dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości w osobie K. T.. Biegła sporządzając opinię bazowała na materiale dowodowym znajdującym się w aktach sprawy, aktach ubezpieczeniowych oraz materiałach źródłowych dotyczących wynagradzania pracowników (...).

Biegła sądowa zarówno w opinii pierwotnej, jak i uzupełniającej szczegółowo odniosła się do zaprezentowanych wniosków i wątpliwości ubezpieczonego, prawidłowo umotywowała swoje konkluzje, zaś sama opinia jest klarowna i czytelna dla osób niedysponujących wiedzą fachową, spełniając tym samym kryterium weryfikowalności. Innymi słowy sporządzone w sprawie opinie biegłej sądowej wypełniają dyspozycję przepisu art. 285 § 1 k.p.c.

Na wstępie rozważań materialno – prawnych Sąd Apelacyjny stwierdza, iż podstawę wymiaru świadczenia stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki ubezpieczeniowej ustalona dla wybranego okresu według określonego algorytmu (art. 15 ust. 1-6 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Dz. U. z 2015 r. poz. 748; dalej: ustawa emerytalna). Podstawę wymiaru składki, w oparciu o którą ustala się podstawę wymiaru emerytury, a w konsekwencji wysokość emerytury stanowią rzeczywiste zarobki osoby ubezpieczonej. Dlatego nie jest dopuszczalne przeliczanie emerytury przy wyliczeniu przypuszczalnej czy też hipotetycznej podstawy wymiaru składki.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że składniki wynagrodzenia, jakie przysługiwały ubezpieczonemu, których „ wliczenia” domagał się w przedmiotowej sprawie - nadgodziny, miały, co do zasady, pochodny charakter i zależały od różnych czynników, takich jak m.in. ilość godzin świadczenia pracy danego rodzaju, strefa pływania, okres pobytu w porcie i morzu etc. Na gruncie przedmiotowej sprawy, brak było dowodów pozwalających na poczynienie stanowczych ustaleń w omawianym zakresie.

Wskazać należy, że normy czasu pracy osób zatrudnionych na polskich statkach handlowych w podróżach dalekomorskich w spornym okresie, uregulowane zostały w przepisach szczególnych (w obowiązującej do 09 października 1991 r.) - ustawie z dnia 28 kwietnia 1952 r. o pracy na polskich morskich statkach handlowych w żegludze międzynarodowej (Dz. U. nr 25, z 1952 r. poz. 171 ze zm.) – dalej „ ustawa 1952”.

Stosownie do art. 1, ww. regulacji, ustawa ta normowała stosunki pracy członków załóg morskich statków handlowych uprawniających żeglugę międzynarodową pod banderą polską, przy czym w rozumieniu art. 2 tej ustawy, żeglugą międzynarodową była żegluga uprawiana pomiędzy portami polskimi i portami zagranicznymi lub pomiędzy portami zagranicznymi.

W myśl art. 52 ww. ustawy za czas pracy uważa się okres czasu, w ciągu którego członek załogi jest obowiązany do wykonywania powierzonej mu pracy na wyznaczonym stanowisku stosownie do właściwej dla niego normy czasu pracy. Kapitan statku, zgodnie z upoważnieniem wynikającym z art. 54, mógł przedłużyć unormowany czas pracy w sytuacjach wymienionych w przepisie. Na podstawie delegacji ustawowej (art. 53), szczegółowo czas pracy załóg, normowało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 07 stycznia 1955 r. w sprawie czasu pracy na polskich morskich statkach handlowych w żegludze międzynarodowej (Dz. U. 1955 r., nr 2, poz.8) - dalej: „ rozporządzenie z 1955”.

Na statkach handlowych w żegludze międzynarodowej – w porcie – czas pracy członków załogi wnosił 8 godzin na dobę, w sobotę 6 godzin na dobę (46 godzin tygodniowo), a w czasie postoju w sferze tropikalnej 6 godzin na dobę, w sobotę 4 godziny na dobę (34 godziny tygodniowo) – (§ 8 ust 1 i 2 „ rozporządzenia 1955”). W niedziele i inne dni ustawowo wolne od pracy przypadające w czasie postoju w porcie, na statku wykonywało się jedynie prace konieczne. Prace te były uważane za wykonywane w godzinach nadliczbowych (por. § 14 Układu Zbiorowego Pracy dla marynarzy zatrudnionych w żegludze międzynarodowej z 08 sierpnia 1966 r.)

Mając na uwadze przywołane regulacje, uznać należy, iż pracą w godzinach nadliczbowych na polskich statkach handlowych w żegludze międzynarodowej była w spornym okresie, praca przekraczająca wskazane limity, które były zróżnicowane w zależności od tego, czy statek był w morzu, czy w porcie i od strefy klimatycznej.

W dalszej kolejności Sąd Apelacyjny podkreśla, że nie można czynić zasadnego zarzutu, że organ rentowy, czy też sąd ubezpieczeń społecznych, nie uwzględniają zarobków wykazywanych tylko na podstawie oświadczeń ubezpieczonego i to z tego względu, że nie ma na powyższą okoliczność żadnych innych dowodów.

Przeliczenie świadczenia emerytalnego w oparciu o nieudokumentowane wynagrodzenia sprzed ponad czterdziestu lat wyłącznie na podstawie twierdzeń strony jest dopuszczalne tylko w przypadkach niebudzących żadnych wątpliwości, co do spójnego i precyzyjnego - rodzajowego oraz czasowego potwierdzenia się udowadnianych okoliczności (podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z dni 09 stycznia 1998 r., sygn. II UKN 440/97, OSNP z 1998 r., nr 22, poz. 667).

W razie przeprowadzenia w zasadzie wyłącznie dowodów z twierdzeń strony, nie mogą one, stanowić wystarczająco pewnego źródła dla rekonstrukcji faktów o rodzaju zatrudnienia, warunkach pracy i płacy oraz pozostałych niezbędnych okoliczności, w szczególności, gdy dotychczas przedłożone dokumenty tego nie potwierdzają, a zeznania świadków obarczone są znacznym stopniem ogólnikowości, tak jak w niniejszej sprawie.

Wymóg udokumentowania roszczeń, w sposób szczególny odnosi się do kwestii pracy w godzinach nadliczbowych. Nadgodziny muszą być wykazane w sposób niebudzący wątpliwości. Rzeczą ubezpieczonego jest precyzyjne wskazanie ilości godzin i konkretnych dni, w jakich były wykonywane. Jeżeli doszło do utracenia dokumentów, to nieuprawnione jest dokonywanie wyliczeń nap odstawie hipotetycznych założeń, czy też kierując się analogią, co do pracy innych członków załóg, zaokrętowanych na konkretnych jednostkach. Sąd odwoławczy podkreśla, że praca ubezpieczonego na jednostce odbywała się według określonego grafika wachtowego.

Analogicznie należało potraktować twierdzenia ubezpieczonego, co do realnej wartości wydawanych bonów do sklepu (...). Uwzględniając regulację odnoszącą się do dodatku dewizowego z załącznika nr 14 od Układu Zbiorowego Pracy dla Marynarzy w Żegludze Międzynarodowej z dnia 17 stycznia 1975 roku stwierdzić należy, że zgodnie z pkt 11. dodatek dewizowy był wypłacany według obowiązującego kursu ustalonego przez NBP w walucie kraju, w którego porcie znajdował się statek. W pkt 15. unormowano, że na wniosek członka załogi kapitan statku wypłaca dodatek dewizowy w bonach towarowych dopuszczonych do realizacji w P.­biorstwie Handlu Zagranicznego (...) lub przekazuje należności z tego tytułu do innej upoważnionej instytucji, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami.

Stwierdzenie ubezpieczonego, że wyliczenia dokonane przez biegłą sądową nie odzwierciedlają realnej, faktycznej wartości bonów (...) należy ocenić, jako nieznajdujące poparcia w dowodach zaoferowanych przez stronę. Nie sposób bowiem ustalić, czym kierował się ubezpieczony określając, iż w odpowiednich latach relacja wymiany walut przyjmowała wskazane wartości – skąd założenie, że np. w roku 1972 stosunek wartości „realnej” dolara do złotówki wynosił 39,89 : 1, a już w roku 1979 jedynie 6,8 : 1. Sąd Apelacyjny stwierdza, iż w powyższym zakresie nie może odrzucić opinii biegłego – sporządzonej w oparciu o rzeczowe kryteria na rzecz uznaniowej i dowolnej interpretacji okoliczności faktycznych oraz postulatów strony.

Reasumując Sąd Okręgowy nie przekroczył dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c. Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie o opinię biegłej sądowej z dziedziny księgowości. Wyliczenia biegłej a w konsekwencji rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego przeciwstawiane było wyliczeniom ubezpieczonego, który wskazywał na wadliwe przyjęcie przez biegłą sądową przy ocenie wartości dodatku dewizowego kursu ustalonego przez NBP, zamiast kursu „realnego”, który przyjął T. C..

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1. sentencji wyroku. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd II instancji orzekł na podstawie § 1, § 2 § 8 pkt 2 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez skarb państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu z dnia 3 października 2016 r. (Dz. U. z 2016 r. poz. 1715), jak w punkcie 2. sentencji wyroku.

SSA Lucyna Ramlo Alicja Podlewska SSA Daria Stanek