Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 marca 2017 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. D.

przeciwko W. D.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 29 czerwca 2016 r., sygn. akt I C 8/16

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Częstochowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1024/16

UZASADNIENIE

Powódka A. D. domagała się zasądzenia od pozwanego W. D. 100 000 złotych. W uzasadnieniu żądania podała, że w dniu 17 stycznia 2007 r. wraz z pozwanym, byłym mężem, zawarła w Kancelarii Notarialnej E. R. umowę rozdzielności majątkowej oraz umowę podziału majątku, która przewidziała na jej rzecz spłatę, a z którego to obowiązku pozwany się nie wywiązuje.

W odpowiedzi na pozew W. D. wniósł o odrzucenie pozwu z uwagi na brak legitymacji procesowej czynnej po stronie powódki, ewentualnie o oddalenie żądania pozwu w całości. W ocenie pozwanego powódka nie jest uprawniona do zmiany ustaleń dokonanych w umowie notarialnej, w tym do pozbawienia świadczenia syna stron, na rzecz którego zostało ono w akcie notarialnym zapisane. Strony w akcie notarialnym ustaliły, że pozwany zakupi lokal mieszkalny na rzecz syna, a nie na rzecz powódki. Natomiast w stosunku do powódki pozwany wykonał obowiązek, gdyż zakupił i przekazał jej samochód osobowy, który bez zastrzeżeń został przez powódkę przyjęty.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Częstochowie oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu. Sąd ten ustalił, iż W. i A. D. w dniu 29 maja 1991 r. zawarli związek małżeński.Strony posiadają syna D.. W dniu 17 stycznia 2007r. w Kancelarii Notarialnej w C. Notariusza E. R. małżonkowie zawarli umowę rozdzielności majątkowej oraz podziału majątku wspólnego w formie aktu notarialnego. W treści § (...) tej umowy strony dokonały podziału majątku wspólnego w ten sposób, że nieruchomość wpisaną w księdze wieczystej KW Nr (...), samochód osobowy i samochód ciężarowy oraz towary wymienione w spisie remanentowym nabywał w całości W. D. ze spłatą na rzecz A. D. w kwocie stanowiącej równowartość na dzień spłaty dwupokojowego mieszkania o powierzchni nie mniejszej niż 46 m2 (czterdzieści sześć metrów kwadratowych) wykończonego standardowo, położonego w C. na osiedlu (...) (spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu lub nieruchomość lokalowa) płatną w terminie nie wcześniej niż 5 grudnia 2010 r. na rachunek syna stron – (...) i przeznaczoną na zakup mieszkania dla niego. Jednocześnie pozwany zobowiązał się zapłacić na rzecz powódki tytułem spłaty kwotę w terminie nie wcześniej niż 5 grudnia 2010 r. na rachunek syna stron – (...) i co do tego obowiązku poddał się rygorowi egzekucji wprost z niniejszego aktu stosownie do art. 777 § 1 pkt 4 kpc, na co A. D. wyraziła zgodę.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji wskazał, iż powódka domagała się zapłaty kwoty 100 000 zł od pozwanego” z uwagi na treść aktu notarialnego Repertorium (...), który w dniu 17 stycznia 2007 r. podpisała w Kancelarii Notarialnej w C. u Notariusza E. R..” Wskazał także Sąd, że powódka w toku postępowania podniosła, iż akt notarialny był niesprawiedliwy i została zmuszona do jego podpisania. Następnie powołał Sąd Okręgowy na treść art. 87 kc wywodząc, że konstrukcja groźby jako wady oświadczenia woli łączy w sobie dwa podstawowe elementy, a mianowicie zewnętrzny – określone zachowanie się grożącego polegające na stworzeniu stanu zagrożenia w celu wymuszenia określonego oświadczenia woli, oraz wewnętrzny – powstała obawa, strach paraliżujący swobodę decyzji zagrożonego. Oba wymienione elementy stanu faktycznego groźby muszą wystąpić łącznie.

Uznał też Sąd, iż działanie pozwanego nie było bezprawne w rozumieniu art. 87 kc. Groźba nie została bowiem przez pozwanego wyartykułowana, ani również sama powódka nie wspomina czym zagroził jej pozwany. Zdaniem Sądu pozwany nie stworzył sytuacji przymusowej, „w której przedstawił alternatywę dla powódki, że albo dokona żądanej czynności prawnej, albo narazi się na realizację stanu rzeczy określonego w groźbie”. Stwierdził Sąd Okręgowy, iż fakt, że” obecnie powódka nie zgadza się treścią podpisanej umowy rozdzielności majątkowej i podziału majątku wspólnego to jednak decyzję o takiej treści podjęła i zgodnie podpisała kilka lat wcześniej”, zaznaczając nadto, iż powództwo wytoczone w oparciu o art. 87 kc nie może służyć zmianie aktu notarialnego. W świetle zaprezentowanych rozważań Sąd I instancji oddalił powództwo, podając że podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowi art. 87 kc w związku z art. 189 kpc, a w zakresie kosztów postępowania art. 98 kpc.

W apelacji powódka domagała się zmiany zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Skarżąca zarzuciła : naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 kpc przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie, że powódka „powołuje się na błąd skutkujący nieważnością zawartego aktu notarialnego” oraz naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 353 § 1 kc przez pominięcie „żądania pozwu zapłaty przez pozwanego kwoty 100 000 zł czyli wykonania zobowiązania ujętego w zawartym akcie podziału majątku”.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja musiała odnieść skutek, gdyż Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy. Ta okoliczność powoduje, że zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę przekazać Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Wskazać należy, iż pojęcie nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 kpc oznacza brak rozstrzygnięcia co do przedmiotu sprawy, wyznaczonego treścią i materialno-prawną podstawą żądania strony powodowej, materialno-prawnymi bądź będącymi ich następstwami procesowymi zarzutami pozwanego. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi także wówczas, gdy sąd zaniechał ich zbadania bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowe unicestwiająca roszczenie (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia: 12 listopada 2007r., I PK140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2, 26 stycznia 2011r., IV CSK 299/10, 12 stycznia 2012r., II CSK 274/1, 17 kwietnia 2013r., V CZ 122/12). Natomiast niewątpliwie do takiej sytuacji doszło w niniejszej sprawie, skoro powódka dochodziła zapłaty od pozwanego kwoty 100 000 zł tytułem spłaty wynikającej z zawartej przez strony umowy ustanowienia rozdzielności majątkowej oraz podziału majątku wspólnego, natomiast Sąd Okręgowy o takim żądaniu nie orzekł. W gruncie rzeczy nie wiadomo, o jakim żądaniu Sąd ten orzekł, gdyż jako podstawę prawną swojego rozstrzygnięcia przywołał art. 189 kpc. Przepis ten jest zaś podstawą do wytaczania powództw o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, a nie o świadczenie pieniężne, które było objęte pozwem w tej sprawie. Niezrozumiałe są także wywody Sądu Okręgowego, w kontekście zgłoszonego przez skarżącą żądania oraz artykułowanych przez nią twierdzeń, czynione na gruncie art. 87 kc. Jakkolwiek bowiem powódka zeznając nadmieniła, iż czuje się skrzywdzona umową, a nadto że została przymuszona do jej zawarcia przez pozwanego to jednakże w żadnym miejscu nie twierdziła, iż umowa jest z tych przyczyn nieważna. Przeciwnie, skarżąca umowę tę uczyniła podstawą swojego żądania. Gdyby też istotnie umowa miała być nieważna to konsekwencją tego stanu rzeczy byłby brak możliwości żądania zapłaty w oparciu o jej postanowienia. Konieczne zresztą byłoby podjęcie innych działań prawnych, a nie występowanie o zapłatę należności z powołaniem się na postanowienia owej umowy. Dodać należy, iż także pozwany nie podnosił zarzutów odnośnie do nieważności zawartej umowy, lecz twierdził, że w świetle zapisów umowy powódka nie jest legitymowana czynnie w tej sprawie, bowiem świadczenie opisane w akcie notarialnym należne jest synowi stron. Do tych zarzutów Sąd Okręgowy również, tak jak i do zgłoszonego żądania, w ogóle się nie odniósł. Nadmienić w tym miejscu jedynie należy, że kwestia legitymacji procesowej(czynnej bądź biernej) jest zagadnieniem z zakresu prawa materialnego. Brak legitymacji nie może więc prowadzić do odrzucenia pozwu(o co wnosił pozwany) lecz – o ile istotnie taki brak występuje - do oddalenia powództwa.

Przestawione względy powodują, że zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w Częstochowie do ponownego rozpoznania – art. 386 § 4 kpc. Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego uzasadnia art. 108 § 2 kpc.